Paramedische consultatie tijdens het Winterplan
Medische consultatie tijdens het Winterplan 2010-2011
Consultatie in het kader van hetFoto: Winterplan/Samusocial 2011 Gérald Talpaert © Gérald Talpaert
EINDRAPPORT WINTERPLAN 2010-2011 DOKTERS VAN DE WERELD APRIL 2011
Paramedische consultatie tijdens het Winterplan Foto
EINDRAPPORT WINTERPLAN 2010 – 2011
April 2011
Inleiding De logica van het winterplan is behoorlijk eenvoudig en heel bescheiden qua benadering en omvang: MDM organiseert een dagelijkse (para)medische consultatie in een noodopvangcentrum voor thuis- en daklozen. Het heeft een uitgesproken korte termijn benadering en urgentiekarakter. MDM ‘depanneert’ de patiënt die zich aanbiedt, geeft een heel basische behandeling om de komende 24-48h door te komen, de tijd die de patiënt nodig zou hebben om een grondigere, meer structurele oplossing te vinden. In een noodgeval (trauma, epilepsie aanval, onderkoeling…) wordt de ambulance gebeld. De limieten van de interventie worden duidelijk wanneer de verpleegkundige geconfronteerd worden met iemand:
⋅ ⋅ ⋅
waarvoor hun zorgen niet toerijkend zijn; de situatie niet ernstig genoeg is om een ambulance te verantwoorden; EN de persoon in kwestie geen geldige verblijfsvergunning en/of toegang tot gezondheidszorg heeft (door SIS, medische of andere kaart), en dus nooit binnen de 48h een betere oplossing kan vinden. Deze categorie vertegenwoordigde 45 - 65% van de patiënten in het winterplan van 2010-2011.1
Er was geen voldoende duidelijke procedure om deze personen door te verwijzen naar ‘elders’. Belangrijke redenen waren het gebrek aan afspraken met partners en een onvoldoende aanbod van diensten met voldoende capaciteit, expertise en wil. De belangrijkste lacune in het project is dan ook het gebrek aan mogelijkheden om mensen die een iets specialere zorg nodig hadden gemakkelijk te kunnen doorverwijzen. En zo een garantie te hebben dat ze ergens gezien zouden worden door iemand die meer expertise heeft in het bepalen van het statuut van een persoon en de rechten die daarbij horen Het winterplan van Dokters van de Wereld in enkele cijfers Periode Aantal dagen effectief
28 november 2010 tot 31 maart 2011 121
Aantal consultaties Aantal patiënten
2472 642
# consultaties/patiënt # consultaties/dag
4 20
Het publiek Een hypothese is dat het winterplan ons toelaat met een publiek in aanraking te komen dat ons tijdens de rest van het jaar ontglipt, ons niet opvalt, waarvan we het bestaan vaak niet eens vermoeden of kunnen observeren. Ze hebben het recht op preventieve en curatieve zorg en lopen zoals iedereen het risico in een situatie te belanden die dringende medische hulp vereist. Op dat moment is het vaak te laat.
1
Gebaseerd op patiëntenfiches en een enquête onder patiënten in La Chasse (n=49), zie verder.
Dit project zou ons moeten toelaten ons eigen begrip van een deel van dit publiek te verbeteren (statuut, perspectieven, reden van verblijf op straat, dynamiek…). Het is vooral ook een uitgelezen opportuniteit om deze anders quasi ‘verborgen’ groep een duw in de juiste richting te geven en ten minste een deel van hen te hebben geïntegreerd (met de nadruk een toegang tot zorg) in het systeem tegen het einde van de winter. Herkomst van de patiënten is: 10% Belg/ 18% EU/ 65% non EU en 7% niet ingevuld. Leeftijd Distribution Age
39% <18
3%
18 - 34 35 - 55 >55
10%
niet ingevuld
0% 48%
De uitdaging bestaat er vooral in het exacte statuut van een persoon te bepalen en te weten wat de te volgen stappen in zijn/haar specifiek geval. Statuut (ivm toegang tot zorg) Statut Accès 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% autre
AMU
carte médicale
SIS
asielzoeker com prend pas
pas de docum ents
niet ingevuld
Ziektebeeld2 Distribution Diagnoses
S A 2% 2%
F 5%
D 17%
R 31%
A
H 1%
D
K 2%
H
F K L N
P 6%
A D F H K
N 16%
Général système digestif Œil Oreille Cardio Vasculaire
P
L 18%
R S
L N P R S
Ostéo Articulaire Neurologique Psychologique Respiratoire Peau
Enquête In een eerste poging een beter inzicht te krijgen in die daklozen in La Chasse die naar de MDM consultatie komen, hebben we gedurende de laatste weken een enquête gedaan. We hebben hierin gepeild naar:
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅
Afkomst, leeftijd, administratief statuut en theoretische toegang tot zorg; Socio-economisch statuut; Perceptie van zijn gezondheid; Logies en zorg in de praktijk; Toekomstperspectieven.
Het aantal afgenomen enquêtes was 49, ofwel 8% van onze patiënten. We hebben ons in eerste instantie beperkt tot de mensen die zich aandienden voor een consultatie. De resultaten kunnen daarom niet geëxtrapoleerd worden naar de volledige groep die onderdak vond in La Chasse. Verder was het ook enkel mogelijk te peilen bij diegenen die Frans, Engels of Nederlands spraken en die bereid waren deel te nemen. Enkele uitkomsten van die enquête: Qua toegang tot zorg statuut, leeftijdsverdeling en herkomst komen de resultaten van de enquête grosso modo overeen met de gegevens op de patiëntenfiches. De verschillen kunnen verklaard worden door het niet onbelangrijke aantal fiches die niet volledig zijn ingevuld. En possession d’une pièce d’identité Belge Touriste depuis < 3 mois en provenance de l’UE ? Touriste ne provenant pas de l’UE, et en possession d’un visa. Demandeur d’asile : procédure en cours Sans papiers : pas de démarches faites Sans papiers : demande d’asile refusé 2
7 3 5 25 9
14% 6% 0% 10% 51% 18%
Deze voorstelling is gebaseerd op de gegevens van 400 consultaties, en geeft een redelijke voorstelling van de uiteindelijke verhoudingen. Meer volledige data en statistieken worden verwacht in de komende weken.
Ne souhaite pas répondre
0%
Carte SIS AMU Carte médicale Belge Carte médicale étrangère Rien
5 8 5 2 29
< 18 18 – 34 35 – 55 > 55
10% 16% 10% 4% 59%
0 33 15 1
0% 67% 31% 2%
Perception de sa santé Een opvallende vaststelling was dat een aantal mensen die beweren in goede fysieke gezondheid te zijn een duidelijke andere evaluatie maken van hun mentale staat van welzijn.3 Pe rce ption santé m entale
Perception santé physique 17
18 16
15
16 14
14
14
12
12
10
10 9
10
8
10
7
8 8
6
5
6
4
3
4
2
2
0
0 Très bon
Bon
Ni bon, ni mauvais
Mauvais
Très bon
Très mauvais
Bon
Ni bon, ni mauvais
Mauvais
Très mauvais
lieux de soins fréquentés
9% 12% 41%
*
Maison médicale
*
Hôpital : urgences
* CASU (SAMU Social– Petit Rempart) 14%
11%
*
CASO (MDM - Rue d'Artois)
*
La Fontaine (Rue des Fleuristes)
Autres
13%
Overnachten buiten het winterplan Voor het openen en na het sluiten van het onthaalcentrum zijn de meest ‘populaire’ vernachtingsalternatieven: 1/ de straat 2/ bij vrienden 3/ of in een opvangcentrum Onder de laatste optie blijken SAMU en Pierre d’Angle de meest bekende opties.
3
Een van de criteria die werden gehanteerd zijn slaapproblemen. Deze bleken heel vaak een probleem te zijn voor mensen die een slechte tot zeer slechte perceptie hadden van hun mentale gezondheid. Dit word took bevestigd door een recente studue van HIVA rond dezelfde bevolkingsgroep (“De leefomstandigheden van dak-en thuislozen en van mensen zonder wettelijke verblijfsvergunning: eerste resultaten.”, HIVA, Ingrid Schockaert en Ides Nicaisie, 2011).
Toekomstperspectieven Meer dan de helft (57%) van de ondervraagden heeft geen idee waarheen na het einde van het winterplan. De overigen zullen een plek zoeken in een ander onthaalcentrum, op straat, een tijdelijk gehuurde kamer, vrienden en familie, etc. HR Het project staat en valt met de vrijwilligers. Tijdens dit winterplan kon MDM oorspronkelijk beroep doen op 75 verpleegkundigen, 18 mensen voor onthaal en 8 artsen, waarvan 2/3 behoorlijk regelmatig en actief meewerkten tot op het einde. Ze werden omkaderd en gecoördineerd door een halftijds gesalarieerde projectcoördinator. Een logische volgende stap zou zijn het winterplan beter te integreren in de andere Belgische projecten. Een duidelijke overeenkomst tussen SAMU en MdM lijkt een goede eerste stap. Partners en andere actoren SAMU - Organiseert de logistiek en het sociale luik van de daklozenopvang, in hun permanent centrum en tijdens de opvang specifiek voor de winter. La Fontaine – doorsturen van mensen met vermoeden van schurft of luizen; CASO – Eerste keuze voor relevante informatie over statuut en recht tot zorg. Zou ook de meest handige keuze zijn om mensen voor wie we geen oplossing of antwoord hebben naar door te verwijzen; jammer genoeg zitten ook zij aan de grens van hun capaciteit en kiezen bewust geen voorrang te verlenen aan publiek van de winteropvang. Infirmiers de Rue - IdR organiseert een vorming “Hygiène et Précarité” waaraan een aantal vrijwilligers uit het winterplan van vorig jaar hebben deelgenomen. Het contact met andere actoren in het veld is vaak ad hoc en weinig structureel. Op medisch vlak zou het winterplan kunnen profiteren van een laagdrempelige toegang overdag tot een arts en/of andere specialisten. Ook organisaties die zich toeleggen op een specifiek probleem (bvb. La Fontaine voor schurft) kunnen beter geïntegreerd worden. Op sociaal vlak bestaan er verschillende initiatieven die nog te weinig benut en gecoördineerd worden. Veel onduidelijkheden en barrières kunnen vermeden worden door een groter volume van sociale consultaties toe te laten binnen het onthaalcentrum, of direct hiermee gelinkt. Conclusies
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅
Laattijdige beslissing en communicatie rond welk gebouw precies zou beschikbaar zijn voor de winteropvang, waardoor DvdW niet voldoende was voorbereid voor zijn interventie; Slechts in 1 van de uiteindelijk geopende onthaalcentra was er een medische permanentie; De grote meerderheid van de patiënten heeft geen degelijk statuut (administratief en/of recht tot zorg); Er zijn te weinig inspanningen om constructief te reageren op het contact met deze groep die anders onzichtbaar blijft; Daarentegen zijn de meeste Belgische dakloze patiënten wel in het bezit van een SIS-kaart; Toch kunnen ze nog van zorg uitgesloten worden om andere redenen: een gebrek aan huisartsen, psychische kwetsbaarheid…) De meeste gestelde diagnoses kunnen ter plaatse verholpen worden en vragen niet meer dan een eenvoudige, korte behandeling;
⋅ ⋅ ⋅
De meest voorkomende pathologieën zijn: luchtwegeninfecties (31%), gewrichtspijnen (18%), huidinfecties (17%) en zenuwaandoeningen (16%)… Deze diagnoses verschillen niet zo erg veel van deze die de teams van Dokters van de Wereld vaststellen bij dak- en thuislozen tijdens de rest van het jaar; Voor de vrijwillige verpleegkundigen van DvdW is het quasi onmogelijk het exacte statuut van de patiënt te bepalen; Er is daarnaast een onbestaand of onvoldoende uitgebouwd kader (medisch en sociaal) waar een patiënt met ernstige medische problemen en een onzeker of zwak statuut naar kan doorverwezen worden;
Aanbevelingen Autoriteiten
⋅ ⋅ ⋅
Autoriteiten wijzen vroeger in het jaar een of meerdere gebouwen toe die beschikbaar zijn voor de winteropvang; Het OCMW bepaalt van in het begin zijn bevoegdheid en de te volgen procedure; Er wordt meer aandacht besteed aan de noodzaak aan een medische permanentie in de verschillende onthaalcentra; zo nodig worden hiervoor de nodige middelen vrijgemaakt;
Dokters van de Wereld
⋅ ⋅
DvdW construeert een link met het CASO via de aanwezigheid van een sociaal assistent 2 keer per week; Aanwezigheid van een psycholoog voor een ochtendsessie om specifieke patiënten te heroriënteren naar het bestaande netwerk;
Alle partners
⋅
Meer grondige sociale consultaties en pogingen tot oriëntatie; Mogelijke oplossingen kunnen zijn : o een duidelijke overeenkomst voor de aanvang van het winterplan tussen MDM en SAMU, waar zowel de directie als coördinatoren in het centrum zelf van in het begin nauw bij betrokken zijn; o Een sociaal assistent van andere partners (CPAS, Medimmigrant, MASS, Caso, Maisons médicales…) ter plekke hebben, die parallel aan de medische consultaties sociale consultaties verrichten. Net zoals Caso doet, maar dan in samenwerking met andere organisatie; o Een extra moment organiseren binnen het Caso.
⋅
Activiteiten organiseren toegespitst op de kenmerken van dit deel van het publiek zonder duidelijk statuut, vb. gerichte informatiesessies (juridisch, sociaal, cultureel…);
Organisaties met een specifieke expertise en middelen integreren als partners binnen het opvangcentrum, vb: - La Fontaine: evaluatie en aanbevelingen om schurft te voorkomen of te behandelen; - Fares: idem voor TBC - Regelmatige permanentie van het bevoegde CPAS; - Religieus en cultureel invloedrijke personen of organisaties; Dokters van de Wereld werkt al jaren samen met SAMU in het kader van het winterplan. We zijn trots op onze activiteiten. Toch, aan het einde van de winter, voelen we een zekere ontgoocheling en bitterheid van een gemiste kans. Een bevolkingsgroep verschijnt waarrond we hadden kunnen werken en jammer genoeg bleek dit niet mogelijk als gevolg van het urgentiekarakter van dit soort initiatief.
BIJLAGEN OVERZICHT PROJECTEN BELGIË
BELGIË VERZEKEREN VAN EFFECTIEVE TOEGANG TOT ZORG VOOR IEDEREEN Ook al is de gezondheidszorg in België zeker goed te noemen, toch hebben meer en meer mensen - met name door de administratieve barrières - geen toegang tot de traditionele gezondheidsstructuren. Dokters van de Wereld heeft Centra voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie (COZO) opgericht om die mensen te ondersteunen. In 2010 is de crisis in verband met het onthaal van asielzoekers verergerd. Sommigen zijn doorverwezen naar goedkope hotels, anderen hebben een onderkomen gezocht in openbare plaatsen (parken, stations,…). En allen verkeren opnieuw in precaire levensomstandigheden en zonder georganiseerde medische opvolging. Het team van het COZO in Brussel heeft in 2010 meer asielzoekers gezien dan in 2009: « Vooral omdat deze mensen hun rechten niet kennen, de taal niet spreken of getraumatiseerd zijn door hun verleden. » aldus Natacha Dewitte, coördinator van het project. In Antwerpen is de toegang tot zorg nóg moeilijker geworden voor kwetsbare mensen, vooral voor mensen zonder geldige verblijfsvergunning (3 op 4 patiënten): « Zo hebben we een zwangere vrouw op consultatie gekregen die nog geen enkele prenatale opvolging had gekregen, dit omdat haar toestand niet als dringend werd beschouwd! » vertelt Kathleen Debruyne, coördinator van het COZO. Bijna 9 op de 10 sociale consultaties betreft een vraag om toegang tot zorg.
De effectieve toegang tot zorg voor de meest kwetsbaren mogelijk maken
>> ACTIVITEITEN In Brussel en Antwerpen worden patiënten door de teams van het COZO zo mogelijk georiënteerd naar het gebruikelijke gezondheidssysteem. Wanneer dit echter lang duurt of onmogelijk blijkt, dan biedt Dokters van de Wereld medische en psychologische consultaties en verstrekt hen de benodigde medicatie. Om de effectieve toegang tot zorg te verbeteren organiseert Dokters van de Wereld informatiesessies voor professionelen uit de medische sector en diverse verenigingen, en neemt deel aan werkgroepen rond dit thema.
>> VOORUITZICHTEN Een totaal van meer dan 9.000 consultaties waarvan: 4.500 sociale consultaties, 3.400 medische consultaties en 870 consultaties voor geestelijke gezondheid In Antwerpen hielden bijna 50% van de consultaties voor geestelijke gezondheid, een verband met posttraumatische stress.
In 2011 gaat Dokters van de Wereld lobbyactiviteiten ontwikkelen om haar specifieke aanpak (sociaal, medisch, psychologisch) beter kenbaar te maken in de medische praktijken. In Antwerpen, waar de moeilijkheden om toegang te krijgen tot zorg in 2010 zeer frappant bleken, zal het team van het COZO versterkt worden zodat men nog meer medische, sociale en psychologische consultaties kan aanbieden.
DOELGROEP Personen in een precaire situatie die geen toegang tot zorg hebben (personen zonder geldige verblijfsvergunning, asielzoekers, Europeanen met een visum, Belgen zonder ziekteverzekering,.. ) HR 54 vrijwilligers en 12 werknemers PARTERS Apothekers zonder Grenzen, Athéna, CIRE, Fédération des Maisons Médicales, Ulysse, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, De8,... FINANCIERING RIZIV, NIF Trust, Nationale Loterij, POD Maatschappelijke Integratie
MEDISCHE NOODHULP AAN DAKLOZEN In Brussel leven méér en méér mensen in een precaire situatie of op de rand van de extreme armoede. Deze toestand is vooral zichtbaar op de diensten van de spoedopname in de ziekenhuizen, in structuren voor urgente sociale hulp en in de nacht-opvangcentra. De consultaties van Dokters van de Wereld in het Samusocial bieden zorg aan mensen in uiterst precaire situaties. « De relatie tussen slechte huisvesting en gezondheid is sinds lang bekend. Mensen die de noodcentra bezoeken, hebben vaak te kampen met meerdere uiteenlopende problemen. Dokters van de Wereld biedt noodhulp maar op lange termijn is medische reïntegratie nodig daar deze mensen dikwijls aan chronische ziekten lijden. » zegt Stéphane Heymans, verantwoordelijke voor de Belgische projecten. Een consultatie met een vrijwillige arts of verpleegkundige gaat vaak verder dan alleen medische zorg. « De ontmoeting die mij het meest getroffen heeft, is deze met een jonge dakloze van 20 jaar. Hij vertelde me dat men hem de vorige dag in het ziekenhuis had meegedeeld dat hij seropositief was. Hij was radeloos. Ik heb hem kunnen troosten door te zeggen dat we al het mogelijke zullen doen om hem te helpen. Hij had behoefte om te praten, zijn hart uit te storten. » zo getuigt Alice Budler, vrijwillige verpleegster.
Verbeteren van de zorg voor de daklozen Meer dan 3.000 consultaties in totaal per jaar In Brussel biedt het Samusocial (nood)onderdak en psychosociale begeleiding. Mobiele teams gaan dagelijks op zoek naar mensen die op straat leven.
>> ACTIVITEITEN In 2010 heeft Dokters van de Wereld meer dan 1.800 eerstelijnszorg consultaties aangeboden in het centrum van het Samusocial. Sommige avonden gaan onze artsen mee op nachtronde met het mobiele team van het Samusocial. Het tijdstip van de kostenloze consultatie (in de avond) en de lokatie (in het stadscentrum) staan borg voor een zeer lage drempel.
>> TIJDENS DE WINTER Gedurende de koudste maanden verhoogt Dokters van de Wereld zijn inspanningen om zorg te bieden aan de daklozen van Brussel en biedt elke avond (para)medische consultaties. Einde 2010 werden op 2 maanden tijd 924 consultaties gedaan.
>> VOORUITZICHTEN In 2011 start Dokters van de Wereld met lobbywerk voor meer continuïteit in de zorg voor daklozen en de toegang tot aangepast onderdak. In Antwerpen zal Dokters van de Wereld een samenwerking aangaan met de opvangcentra voor daklozen.
DOELGROEP Mensen waaraan door het Samusocial onderdak wordt verleend (ongeveer 5.000 mensen). HR Gedurende het gehele jaar: 10 vrijwillige artsen Versterking tijdens de winter: 78 vrijwilligers (verpleegkundigen, artsen, maatschappelijk werkers, onthaalmedewerkers) PARTNER Samusocial FINANCIERING Privé donateurs
EEN GESPREK VOOR EEN BETER BEGRIP Dokters van de Wereld heeft vastgesteld dat er een kloof bestaat tussen enerzijds het aanbod aan psychologische, medische, pre- en postnatale zorg en anderzijds de behoeften van vrouwen die in een precaire situatie verkeren. « Spreek met Haar » probeert deze kloof te overbruggen door een luisterend oor en een gesprek aan te bieden. Dit project richt zich tot alle vrouwen in een precaire situatie, ongeacht hun statuut: « Maar gezien hun centrale rol in het gezin zijn de problemen die zich voor migrantenvrouwen stellen nog eens zo groot: een gebrek aan sociaal contact, socioculturele barrières, de onmogelijkheid om antwoorden te krijgen op vragen over seksualiteit en voortplanting,.... Men stelt ook vast dat vrouwen, meer nog dan mannen, de neiging hebben om medische zorg uit te stellen omwille van financiële redenen1. » aldus Stéphane Heymans, verantwoordelijke voor de Belgische projecten.
Via een luisterend oor de toegang tot zorg verbeteren De vzw Nasci in Schaarbeek biedt materiële hulp en psychosociale steun aan zwangere vrouwen en moeders die in een precaire situatie verkeren. De diensten van Nasci worden grotendeels verzekerd door vrijwilligers.
>> ACTIVITEITEN Dokters van de Wereld biedt twee halve dagen per week een luisterend oor aan vrouwen die te rade komen bij de vzw Nasci. Als het duidelijk is wat het probleem is, oriënteert men hen naar een dienst voor eerstelijnszorg (voor medische zorgen, geestelijke gezondheid, juridische bijstand,...).
>> VOORUITZICHTEN In 2011 gaat het team van « Spreek met Haar » de plaatsen waar ze een luisterend oor aan vrouwen kunnen bieden diversifiëren: deze zullen gekoppeld worden aan andere projecten van Dokters van de Wereld zodat wij een betere continuïteit kunnen verzekeren in het doorverwijzen.
DOELGROEP Vrouwen in precaire situaties (ongeacht hun statuut) HR 4 vrijwillige medewerkers PARTNER Nasci FINANCIERING Privés donateurs
CONSULTATIES DOOR SPECIALISTEN
315 consultaties door specialisten
>> ACTIVITEITEN Dokters van de Wereld biedt in Brussel tweedelijnszorgen. De meeste patiënten worden doorverwezen door het COZO waar men vooral tracht de toegang te verzekeren tot duurzame zorgen maar het kan lang duren vooraleer dit recht (als het bestaat) ook effectief wordt. In afwachting van dit recht kan de specialistische zorg toch voortgezet worden.
163 tandheelkundige consultaties
>> VOORUITZICHTEN
Toegang tot tweedelijnszorg voor de meest kwetsbaren
In 2011 wordt in Antwerpen een gelijkaardig project opgericht. In Brussel zal het aanbod aan medisch specialisten nog uitgebreid worden.
SPECIALISTISCH AANBOD Oogheelkunde, dermatologie, KNO, gynaecologie, chirurgie orthopedie, urologie, interne geneeskunde, tandheelkunde,... HR 25 vrijwilligers (16 specialisten en 9 onthaalmedewerkers) PARTNER Baron Lambert Ziekenhuis FINANCIERING Privé donateurs
