Eindelijk op Lesbos, en dan wacht de hel Thijs Kettenis − 25/10/15, 15:35
Een recordaantal vluchtelingen bereikte de afgelopen dagen de stranden van het Griekse eiland Lesbos. Daar wacht de chaos en de modder in provisorische kampen. 'Is hier een bus naar Athene?'
In heel Griekenland arriveerden in een paar dagen 48.000 asielzoekers Van top tot teen doorweekt komt de Syrische vluchtelinge Amani (26) aangelopen. "Wie heeft er hier de leiding?", vraagt ze kordaat. Ze draagt een kletsnatte winterjas. Elke stap perst een golfje water uit haar sportschoenen. De regen slaat in haar gezicht dat bleek is van de kou. "Kan iemand mij vertellen waar we ons moeten melden? Is er een procedure? Wat moeten we doen? En hoe dan verder?" vervolgt ze. Amani stelt de vragen die de duizenden vluchtelingen in kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos allemaal hebben, maar waarop niemand antwoord krijgt. Maanden nadat de vluchtelingencrisis in alle hevigheid uitbrak, is Moria nog steeds een ongeorganiseerde puinhoop. Achter Amani verdringen zich enkele honderden vluchtelingen voor een poort in een hek. Eerder was dit het punt waar alleen Syriërs zich konden melden om zich door de Griekse politie te laten registreren - een voorwaarde om per veerboot verder te kunnen reizen naar het Griekse vasteland en daarna verder Europa in. Zij hebben recht op een versnelde procedure. Maar nu staan er ook Somaliërs en Afghanen tussen. Van enige organisatie of zelfs maar een rij is geen sprake, zodat er elke keer als het hek heel even opengaat gedrang ontstaat. De Griekse oproerpolitie probeert de menigte nu en dan met wapenstokken en traangas in bedwang te houden. Regenval "Politie! Politie! Politie!" begint de menigte achter Amani te scanderen. Velen zitten hier al enkele dagen, nadat ze eerder per rubberboot vanuit Turkije aan land waren gekomen. Tussen zaterdag en donderdag zetten dagelijks meer dan 5.000 vluchtelingen op Lesbos voet aan wal - meer dan ooit, meldden de Verenigde Naties gisteren. In heel Griekenland arriveerden in die paar dagen 1
48.000 asielzoekers. De laatste dagen neemt de stroom wat af, bevestigen lokale vrijwilligers, vermoedelijk vanwege de overvloedige regenval en harde wind in de regio. Maar het registratiecentrum in Moria kan de toestroom nog steeds niet aan. Veel nieuwkomers bivakkeren dagenlang voor de poort. Amani vertelt hoe zij en haar drie vrienden na aankomst naar een kamp een paar kilometer verderop werden gebracht, waar de politie sinds kort ook registreert. "Na twee dagen wachten kregen we te horen dat het kamp alleen voor Syrische families is. Toen werden we hierheen gestuurd. Maar hier is niks. Geen opvang, geen eten, geen droge plek. Vannacht heb ik in de open lucht geslapen, in de modder. Ik werd wakker toen het ging regenen. Waarom is er niet eens een informatiebord?"
We willen een derde, eigen kamp oprichten. Daarvoor hebben we alleen een stuk land nodig. Maar we stuiten op een 'njet' van de lokale overheid De Vlaming Yves Wailly, projectcoördinator van Artsen Zonder Grenzen, laat de tent van de organisatie aan de Syrische kant van het kamp zien. "Het is toch vreemd dat we in Europa muziekfestivals met tienduizenden mensen in goede banen kunnen leiden, maar dat het onmogelijk blijkt een groep vluchtelingen ordelijk te registreren", merkt hij op. Een psychologe praat intussen met een man die in de war lijkt. In de medische ruimte behandelt een arts een patiënt - ze heeft alleen een bureau tot haar beschikking. De meeste klachten waarmee de vluchtelingen zich melden zijn luchtweginfecties, diarree en verwondingen aan de voeten vanwege het lange lopen, vertelt Wailly. "We willen een derde, eigen kamp oprichten. Daarvoor hebben we alleen een stuk land nodig. Maar we stuiten op een 'njet' van de lokale overheid", zegt hij. Zelfs het spannen van een zeil in de haven waar duizenden vluchtelingen in de regen wachten op de veerboot naar het vasteland is verboden. Dan lijkt het immers al te veel op nog een kamp, en dat willen veel Grieken niet.
2
Tevergeefs wachten Het is het verhaal dat veel hulporganisaties vertellen, maar waarmee de meeste liever niet in de krant willen omdat ze toch van de Griekse autoriteiten afhankelijk zijn. Ze kunnen meer doen, maar stuiten op een muur van Griekse onwil en bureaucratie. En dus blijft de hulpverlening zeer beperkt en slapen de vluchtelingen in modder en regen. "Hier in Moria veranderen de regels elke dag. Eerst moesten alle vluchtelingen zich hier registreren. Toen het te druk werd, moesten alle Syriërs zich melden in een ander kamp. De volgende dag weer alleen de gezinnen. Maar dat wordt niet aan ons verteld. Met als gevolg dat vluchtelingen tevergeefs dagen wachten op registratie om vervolgens naar een ander kamp te worden gestuurd. Onze bussen, die de vluchtelingen vanuit het noorden hierheen vervoeren, worden soms gestopt. Dan kost het ons de grootste moeite om uit te vinden welke regel er is veranderd." Wailly loopt naar de kant van het kamp waar de niet-Syriërs zich moeten registreren. Hier staan duizenden vluchtelingen op elkaar gepropt, sommigen met hun gezicht tegen het hek aan. "Help, help, heeeelp", roepen sommigen van hen. Zij moeten nog langer wachten op registratie, in de regen en de modder, zonder zelfs maar een zeil of voedselverkopers in de buurt.
De distributie van voedsel is gestopt, nadat de Griekse staat verzuimde de cateraars deze zomer te betalen Bij de poort hebben ze hun eigen ordetroepen georganiseerd: mannen met stokken en metalen buizen in hun hand zorgen ervoor dat de mensen aan de kop een nette rij vormen. Zodra ze zelf binnen zijn, geven ze hun stok door aan de volgende in de rij. Alleen zo wil de Griekse politie de poort steeds een paar seconden opendoen. Maar ook dan is een stormloop niet te voorkomen en lukt het de gehelmde mannen alleen met de grootste moeite om mensen terug te duwen. "Het is voor ons hulpverleners lastig te constateren dat we voor vluchtelingen in Afrika betere leefomstandigheden kunnen creëren dan hier in een EU-land", zegt Wailly aangedaan. Gevaar Bij veel vluchtelingen staan wanhoop en vermoeidheid op hun gezicht te lezen. Sommigen zitten verkleumd in de modder onder een stuk zeil. Anderen staan in onderbroek hun doorweekte kleding uit te wringen. Iedereen die er 3
westers uitziet - hulpverleners, journalisten, artsen - wordt aangeklampt. De distributie van voedsel is gestopt, nadat de Griekse staat verzuimde de cateraars deze zomer te betalen. Bovendien werd de situatie te gevaarlijk vluchtelingen bestormden de bestelbusjes zodra die het kamp opreden. Dat is ook de reden dat hulporganisaties geen voedsel uitdelen - de mensenmassa is niet te controleren. De vluchtelingen zijn aangewezen op mobiele snackbars en Grieken die vanuit hun achterbak sandwiches, chips en frisdrank verkopen. Een meisje van een jaar of tien loopt naar het toiletblok met een lege chipszak op haar hoofd ter bescherming tegen de regen. Daar ziet ze hoe een moeder een peuter die onder de uitwerpselen zit wast in een modderplas. De waterleiding van de zeer basale toiletvoorzieningen, die bovengronds een modderpad kruist, is zojuist kapot getrokken door een auto. "Dit is geen kamp, maar de hel", zegt student medicijnen Ali (19) uit Syrië. Hij is op de vlucht voor Islamitische Staat, dat nu in zijn stad Deir ez-Zor de scepter zwaait. Hij wil het liefst zijn studie afmaken in Duitsland. Maar hij zit al een week in het kamp en het lukt hem maar niet geregistreerd te worden. Zijn ouders en jongere zusjes hebben het papier al, maar hij, zijn oom en zijn neef worden steeds weggestuurd omdat families voorrang krijgen. "Ik word gek en moet weg van hier. Desnoods terug naar Syrië." EU-hotspot Politiewoordvoerder Dimitris Amoutzias heeft maar één verklaring voor de chaos in zijn kamp: gebrek aan mankracht. "We hebben 25 man personeel. Die zijn allemaal nodig voor de registratie. Om deze aantallen aan te kunnen, hebben we twee keer zoveel mankracht nodig, zo niet drie keer." Dat Moria sinds een week officieel een EU-hotspot voor de registratie van vluchtelingen is, heeft helemaal niets veranderd. Op de vraag waarom die hotspot dan vorige week in het bijzijn van eurocommissaris Avramopoulos voor migratiezaken feestelijk werd geopend, wil Amoutzias niet reageren. "Daar ga ik niet over. Dat is politiek."
4
Wie spreekt er Engels? Jullie zijn in Griekenland. Dit is het eiland Lesbos. Weten jullie dat? Is er dan helemaal niets verbeterd, sinds Lesbos dit voorjaar geconfronteerd werd met de enorme toestroom van vluchtelingen? "Zeker wel. Er zijn nu bijvoorbeeld bussen, betaald door hulporganisaties, die de vluchtelingen na aankomst naar Moria brengen", zegt de Nederlandse Emma Eggink die is aangesloten bij de Griekse vrijwilligersorganisatie Starfish in Molyvos. Op een kuststrook van zo'n tien kilometer ten oosten van deze stad in het noorden van Lesbos komen de meeste vluchtelingen aan. Tot deze zomer moesten ze zelf hun weg naar Moria vinden, een voettocht van zo'n zestig kilometer, zonder informatie of wegwijzers. "We begonnen met het uitdelen van kleding, landkaarten en eten. Inmiddels runnen we een doorgangskamp waarheen de vluchtelingen per bus vanaf de kust worden vervoerd voor een andere bus ze naar Moria brengt." Zones Starfish staat via telefoon en whatsapp in contact met de Nederlandse Stichting Bootvluchteling, die de vluchtelingen direct op het strand van de boot haalt en op de bus naar Oxy zet. Daarbij werkt ze samen met een Noorse organisatie. Het strand is verdeeld in zones - ten oosten van de kapel in het midden zijn weer andere organisaties actief, die de vluchtelingen naar andere, oostelijker gelegen doorgangskampen brengen. Daar krijgen ze onder meer voedsel, water en een thermisch zeil. En zo krijgen de vrijwilligers, met ondersteuning van hulporganisaties hier wél voor elkaar wat de Griekse overheid niet lukt: het proces goed organiseren. Wekelijks zijn er coördinatiebijeenkomsten van alle organisaties bij de gemeente, waar ook VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR aan deelneemt. Die geeft daarnaast trainingen aan de vrijwilligers; een psycholoog van het Rode Kruis verleent bijstand aan hen. UNHCR, Artsen Zonder Grenzen en het International Rescue Committee betalen de bussen. Daarin worden binnenkort bandjes afgespeeld waarin de vluchtelingen in meerdere talen informatie krijgen - ontwikkeld door vrijwilligers. Een paar kilometer verderop probeert vrijwilliger Gyestto Heuvel van Stichting Bootvluchteling met een afgedankt knaloranje reddingsvest op een leeg strand 5
de aandacht van alweer een boot vol vluchtelingen te trekken. Verderop op zee zijn er nog twee te zien. "Ze komen hierheen!" roept Heuvel door zijn walkietalkie als de boot koers zet naar het strand. Euforie Al snel komen twee Noorse collega's aangereden. Door hard aan de boot te trekken proberen ze te voorkomen dat hij op de rotsen klapt. Golven slaan tegen de boot; kletsnat komen de ongeveer dertig vluchtelingen van boord. "Yunan?" vraagt een jongen die tot zijn knieën in het water staat - het Arabische woord voor Griekenland. "Wie spreekt er Engels? Jullie zijn in Griekenland. Dit is het eiland Lesbos. Weten jullie dat?" vraagt Heuvel. Jongens lachen en feliciteren elkaar. Een vrouw begint te huilen van blijdschap. Zij hebben de gevaarlijke overtocht tot een goed einde gebracht. "Is hier een bus naar Athene?" "Het voelt wrang", zegt oprichter en voorzitter René Berg van Stichting Bootvluchteling bij het hoofdkwartier even verderop. "Wij proberen ze zo goed en zo kwaad als het kan een soort welkom te geven. Met een knuffel, een ritje naar een kamp. Je ziet die euforie op hun gezichten. Maar tegelijkertijd weet je wat voor drama ze nog te wachten staat. Eerst in Moria, en dan in de rest van Europa."
6
