Effecten zondagsluiting winkels

Effecten zondagsluiting winkels

Projectnummer: 9106 In opdracht van: Economische Zaken

Cecilia Keuchenius Lotje Cohen MSc drs. Tanja Fedorova drs. Peter van Hinte dr. Esther Jakobs Oudezijds Voorburgwal 300

Postbus 658

1012 GL Amsterdam

1000 AR Amsterdam

Telefoon 020 251 0341

Fax 020 251 0444

[email protected]

www.os.amsterdam.nl

Amsterdam, mei 2009

Gemeente Amsterdam Dienst Onderzoek en Statistiek Effecten zondagsluiting winkels

2


Inhoud Inleiding

5

Samenvatting

7

1 Literatuuronderzoek 1.1 Conclusies 1.2 Algemene voorspellingen verruiming winkeltijden 1.3 Effecten van winkeltijden op werkgelegenheid in de VS 1.4 Voorspelde groei in werkgelegenheid door Winkeltijdenwet 1.5 Effect werkgelegenheid vooral gunstig in grootwinkelbedrijf 1.6 Bezoekers van de koopzondagen en omzetschatting van de winkeliers

9 9 9 10 10 11 12

2 Passantentellingen 2.1 Conclusies 2.2 Methodiek, voor- en nadelen gebruik passantentellingen 2.3 Algemeen beeld: afname passanten door de week 2.4 Druktebeeld per dag en gebied 2.5 Effecten koopzondag 2.6 Gebruik koopzondag in Amsterdam en regio

13 13 14 15 16 17 17

3 Analyse ontwikkeling werkgelegenheid 3.1 Conclusies 3.2 Effecten invoering koopzondag 3.3 Effecten mogelijke afschaffing koopzondag

19 19 20 23

4 Enquête onder winkeliers 4.1 Conclusie 4.2 Methode 4.3 Winkels 4.4 Zondagsopening positief voor omzet en werkgelegenheid 4.5 Meerderheid blij met koopzondag 4.6 Reële omzet en werkgelegenheid 4.7 Andere klanten op zondag 4.8 Vooral verlies werkgelegenheid grote bedrijven 4.9 Verwacht: omzetverlies als gevolg van afschaffing koopzondag 4.10 Driekwart winkeliers is tegen afschaffing koopzondag 4.11 Winkeliers die op zondag gesloten zijn

27 27 27 29 30 31 32 34 35 36 38 39

Bijlage 1 Winkeltijden door de tijd

41

Bijlage 2 Vragenlijst

43

3


4


Inleiding

Over de zondagsopenstelling van de Nederlandse winkels wordt al meer dan een eeuw gediscussieerd (zie bijlage 1). Bij de kabinetsformatie van het kabinet Balkenende IV is de zondagsopening ook ter sprake gekomen en het kabinet heeft nu plannen om het aantal koopzondagen te beperken. Slechts in de meest toeristische gebieden zouden steden op die regel nog een uitzondering mogen maken. In delen van Amsterdam mogen de winkels iedere zondag open zijn. Dit geldt voor 1 stadsdeel Centrum sinds medio 1996 . Ook in een deel van stadsdeel Oud-Zuid (Museumkwartier: P.C. Hooftstraat en Van Baerlestraat) zijn de winkels iedere zondag open. De winkels in het Arena-gebied in Zuidoost zijn niet iedere zondag open maar sinds 2002 wel veel vaker dan 12 keer per jaar (van begin oktober tot en met eind april elke zondag). Over de economische effecten van koopzondagen zijn de meningen verdeeld. De al Verschillende onderzoeken laten zien dat vooral grote winkelbedrijven denken dat ruimere openingstijden voor meer omzet zorgen. Kleine middenstanders twijfelen hier vaak aan. Amsterdam, maar ook de andere grote steden zijn tegen een beperking van het openen van de winkels op zondag. Beperking van de koopzondagen zou volgens hen tot omzetverlies leiden. Volgens het Platform Detail verliezen landelijk 15.000 tot 20.000 mensen hun baan als het aantal koopzondagen aan banden wordt gelegd. In Amsterdam zouden alleen al in het winkelgebied rondom de Amsterdam ArenA 700 banen verdwijnen. Er is behoefte aan gegevens over de te verwachten effecten van de beperking van de zondagsopenstelling van winkels op de werkgelegenheid. Economische Zaken heeft aan O+S gevraagd hiernaar onderzoek te doen. De resultaten van dit onderzoek zijn gebaseerd op schattingen en enquêteresultaten en moeten meer als een indicatie dan als exacte getallen worden beschouwd. Indeling rapport Het onderzoek bestaat uit verschillende onderdelen die verschillende bronnen als basis gebruiken. Na de samenvatting met de voornaamste conclusies wordt in het eerste hoofdstuk op basis van bestaande literatuur het verwachte effect van koopzondagen op de werkgelegenheid besproken. Hier komen zowel (inter-)nationale wetenschappelijke studies als specifieke onderzoeken voor Nederlandse gemeenten aan bod.

1

In de verordening op de winkeltijdenwet van stadsdeel Centrum is opgenomen dat in het toeristisch winkelgebied de winkels op zondag van 7-22 uur open mogen zijn. Alle straten met meerdere winkels zijn als toeristisch gebied gedefinieerd. Winkels die niet in deze straten liggen kunnen een ontheffing aanvragen om toch op zondag open te zijn. Deze wordt bijna altijd verleend.

5


In het tweede hoofdstuk wordt een beeld gegeven van het aantal mensen in de stad tijdens de koopzondag, dit wordt gedaan aan de hand van gegevens van Locatus, een marketingbureau dat al jaren passantentellingen in Amsterdam uitvoert. In hoofdstuk drie volgt een analyse van de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de detailhandel in stadsdeel Centrum ten tijde van de invoering van de koopzondagen, waarbij een uitspraak wordt gedaan over de extra werkgelegenheid die de zondagsopenstelling heeft opgeleverd. In dit hoofdstuk wordt ook een berekening gemaakt van het te verwachten effect van de afschaffing van de wekelijkse koopzondag in stadsdeel Centrum en het Arena-gebied. In het vierde hoofdstuk worden de resultaten van een enquête over mogelijke gevolgen van een zondagsluiting onder winkeliers in zowel stadsdeel Centrum als in het Arena-gebied besproken. Extra vragen Op verzoek van Economische Zaken is nagegaan of er in Almere (koopzondag sinds 2006) en in Utrecht (geen koopzondag) onderzoek is gedaan naar de ontwikkeling van de werkgelegenheid in detailhandel. In Almere zijn vóór (2005) en na (2007) de invoering van de koopzondagen en de uitbreiding van het winkelgebied Almere Centrum passantentellingen en een koopstromenonderzoek gedaan, het effect op de werkgelegenheid is niet gemeten. Een vergelijking van de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Almere en Amsterdam is lastig vanwege de gelijktijdige uitbreiding van het winkelareaal en de invoering van een koopzondag. Volgens de afdeling bestuursinformatie van de gemeente Utrecht is er recent geen onderzoek gedaan naar het functioneren van de Utrechtse detailhandel, de laatste algemene cijfers zijn van 2006. Voor de zekerheid is contact gezocht met de afdeling Economische Zaken van de gemeente Utrecht maar dit heeft geen bruikbare reactie opgeleverd.

6


Samenvatting

Desk Research: vooral het grootwinkelbedrijf profiteert De zondagsopenstelling van winkels heeft een positief effect op de werkgelegenheid, zo blijkt uit Amerikaanse en Nederlandse litteratuur. Het grootwinkelbedrijf zou hiervan meer profiteren dan het midden- en kleinbedrijf. Veel kleinere winkels houden hun winkel op zondag dicht omdat de loonkosten van werknemers op rustige tijdstippen niet opwegen tegen de extra omzet die wordt gemaakt. De zondagsopenstelling blijkt vooral nieuwe parttime-banen te creëren. In sommige branches creëert de zondagsopenstelling extra omzet, in andere branches verschuift alleen de omzet per dag. Passanten: meer bezoek in het weekeinde Uit passantentellingen komt naar voren dat in stadsdeel Centrum de invoering van de koopzondag heeft geleid tot een afname van het aandeel zaterdagbezoekers. Ten opzichte van het totaal aantal bezoekers is het aandeel van de bezoekers in het weekeinde toegenomen van 27% in 1996 (alleen zaterdag) naar 35% in 2008 (zaterdag en zondag). Op zondag komen er ongeveer even veel bezoekers als op vrijdag; de zaterdag blijft de drukste dag. In het Arena-gebied is de koopzondag net zo belangrijk als de zaterdag. Het bezoekersaantal op zaterdag en zondag is hier beduidend hoger dan op de andere dagen van de week. Uit koopstromenonderzoek komt naar voren dat veel Amsterdammers wel eens op zondag winkelen en dit vaker doen dan mensen die in de omliggende regio wonen. In de loop der jaren (en met name in de laatste twee jaar) is het aandeel mensen dat wel eens op zondag winkelt toegenomen, in de regio zelfs meer dan in Amsterdam. Circa 1.100 nieuwe banen vanwege de koopzondag De invoering van de koopzondag in stadsdeel Centrum in 1996 heeft vooral effect gehad in de periode 1996-2000, wat geleid heeft tot ruim 1.100 nieuwe banen. Iets minder dan een kwart (23%) betreft kleine banen van minder dan 12 uur per week. Het lijkt erop dat niet alle winkels de mogelijkheid om zondags open te zijn onmiddellijk in 1996 hebben aangegrepen want van 1996 tot 2000 is het aantal banen in de detailhandel geleidelijk toegenomen. Banenverlies van 10% bij afschaffing koopzondag in stadsdeel Centrum Op basis een schatting van de winkeliers moet er in stadsdeel Centrum bij afschaffing van de koopzondag met een banenverlies van 1.150 arbeidsplaatsen rekening worden gehouden (10% van het aantal banen in de detailhandel in stadsdeel Centrum). Ongeveer een kwart betreft mensen die alleen op zondag werken. Deze aantallen liggen in dezelfde orde van grootte als het aantal nieuwe banen dat is ontstaan na de invoering van de koopzondag. De afschaffing van de zondagsopenstelling zal er ook toe leiden dat ongeveer 4.800 mensen op andere dagen moeten gaan werken of minder uren moeten gaan werken.

7


Ruim 14% banenverlies bij afschaffing koopzondag in het Arena-gebied De afschaffing van de zondagsopenstelling heeft in het Arena-gebied meer effect dan in het Centrum want de koopzondag is voor het Arena-gebied belangrijker. Bij afschaffing van de koopzondag is te verwachten dat iets minder dan 90 banen (14% van het totaal) verdwijnt, waarvan ruim 20 banen van mensen die alleen op zondag werken. Bij afschaffing van de koopzondag zullen hier ongeveer 350 mensen een ander werkrooster krijgen. Drie kwart van de winkeliers is tegen de afschaffing van de koopzondag In stadsdeel Centrum maakt ongeveer 60% van de winkeliers gebruik van de mogelijkheid om op zondag open te zijn. Vooral buiten het kernwinkelgebied zijn veel winkels op zondag dicht. Winkeliers geven aan dat de zondagopening positief is voor zowel de omzet als de werkgelegenheid, een meerderheid is dan ook blij met de koopzondag. Veel winkeliers zien op koopzondag een ander publiek: meer toeristen en dagjesmensen. Mocht de koopzondag afgeschaft worden dan verwachten een meerderheid van de bedrijven een omzetverlies (69%), de helft verwacht een afname van het aantal arbeidsplaatsen (46%). Bedrijven met 10 werknemers of meer verwachten vaker arbeidsplaatsen te verliezen. Driekwart van de winkeliers is dan ook tegen afschaffing van de zondagopenstelling. Gebruikte argumenten zijn omzetverlies, verminderde service aan klanten en toeristen en schade aan het imago van Amsterdam als wereldstad.

8


1 Literatuuronderzoek

In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd van de literatuurstudie naar het verwachtte effect van de koopzondagen op de werkgelegenheid. In paragraaf 1.2 bespreken we een aantal wetenschappelijke voorspellingen die gedaan zijn op basis van verschillende economische modellen. Aansluitend worden onderzoeken naar de effecten van ruimere winkeltijden in de VS besproken. Vervolgens wordt gekeken naar de gevolgen van de invoering van de Winkeltijdenwet in Nederland. Deze in 1996 ingevoerde 2 wet heeft een verruiming van de winkeltijden mogelijk gemaakt . Er wordt besproken wat de effecten van de Winkeltijdenwet zijn geweest op de werkgelegenheid in de detailhandel. Ten slotte is er aandacht voor de zondagsdrukte in Nederlandse gemeenten, waarbij ook wordt gekeken naar de mening van de winkeliers over de zondagsomzet.

1.1 Conclusies Zowel de voorspellingen van economen als de resultaten van onderzoek in de VS en Nederland wijzen uit dat de werkgelegenheid groeit door de zondagopenstelling van winkels. Hierbij blijkt echter dat dit voor het grootwinkelbedrijf (meer dan 100 werknemers) positievere gevolgen met zich meebrengt dan voor het kleinwinkelbedrijf. Een verklaring hiervoor kan zijn dat voor kleine, gespecialiseerde, winkels de kosten voor werknemers op rustige tijdstippen niet opwegen tegen de extra omzet die wordt gemaakt, dit heet het 3 threshold labor effect . Ook lijkt de groei in werkgelegenheid vooral plaats te vinden bij parttime-functies en niet bij fulltime-functies. Tenslotte blijkt dat in sommige branches de zondagomzet een verschuiving is van de omzet op andere dagen terwijl in andere branches de omzet als extra kan worden gerekend.

1.2 Algemene voorspellingen verruiming winkeltijden Een aantal economen heeft in de afgelopen jaren op basis van verschillende modellen voorspellingen gedaan over het effect van ruimere winkeltijden op de werkgelegenheid en op de productkosten. Deze voorspellingen wijzen allemaal op een positief effect op de 4 werkgelegenheid . Ook wordt verwacht dat het effect voor kleine en grote winkels in de detailhandel verschillend zal zijn. Grootwinkelbedrijven zouden meer baat hebben bij de verruiming van winkeltijden en kleinere, meer gespecialiseerde winkels zouden hier

2

3

4

In 1996 is de Winkeltijdenwet ingevoerd. Deze wet bepaalt sinds 1 juni 1996 voor winkeliers in Nederland dat de winkels geopend mogen zijn tussen 6:00 en 22:00 uur en dat winkeliers per jaar 12 zon- en feestdagen mogen aanwijzen waarop zij tevens open zijn. Gemeentes kunnen de wettelijk toegestane openingstijden op zondagen verruimen in het belang van toerisme. Skuterud, M. (2005). The influence of Sunday shopping on employment and hours of work in the retail industry: Evidence from Canada. European Economic Review Gradus, R. (1996). The economic effects of extending shop opening hours. Journal of Economics, volume 64 Morrison, S. and Newman, F. (1983) Hours of operation restrictions and competition among retail firms, Economic Inquiry, 21 Burda, M. en Weil, P. (2001). Blue laws

9


5

minder baat bij hebben . Ook blijkt het ‘threshold labor effect’ in veel modellen van belang. Een winkel heeft altijd een minimum bezetting aan personeel nodig, ook wanneer er geen klanten in de winkel aanwezig zijn. Voor sommige winkels kunnen langere openingstijden 6. daarom wel zorgen voor meer werkgelegenheid maar tegelijkertijd voor minder winst Over het effect op productprijzen is veel discussie. Terwijl sommige economen 7 voorspellen dat prijzen zullen dalen door de stijgende concurrentie concluderen anderen 8 een waargenomen stijging van de prijzen .

1.3 Effecten van winkeltijden op werkgelegenheid in de VS In de Verenigde Staten is empirisch onderzoek naar de regels omtrent winkeltijden en de 9 gevolgen voor de werkgelegenheid gedaan (Burda & Weil, 2001) . Hoewel de situatie in de VS niet geheel te vergelijken is met die in Nederland is het onderzoek interessant omdat niet alleen voorspellingen worden gedaan maar deze ook worden getoetst aan de hand van werkgelegenheidcijfers. In dit onderzoek is gewerkt vanuit een economisch evenwichtsmodel dat de effecten van winkeltijden op productprijzen, lonen, en productie analyseert. Voorspeld wordt dat door de ruimere openingstijden de consumptie van producten toeneemt en de prijzen van producten stijgen. Een dergelijke voorspelling staat haaks op het idee dat consumenten een vaststaand aantal aankopen doen ongeacht de 10 openingstijden . Uit de empirische gegevens (VS 1969-1993) van het onderzoek komt naar voren dat ruimere regels omtrent openingstijden inderdaad een positief effect op de werkgelegenheid hebben, zowel binnen als buiten de detailhandel. Ook blijkt deze extra werkgelegenheid door zondagsopening van de winkels vooral een groei in parttime- en niet in fulltime-functies te betekenen. Er werd nauwelijks effect gevonden op de arbeidsproductiviteit en op de kosten van producten.

1.4 Voorspelde groei in werkgelegenheid door Winkeltijdenwet 11

In 1996 voorspelde Gradus positieve economische gevolgen van de Winkeltijdenwet in Nederland. Deze voorspelling is gedaan op basis van gegevens uit Zweden, waar de winkeltijden al in 1972 vrijer werden. De sterkte van de economische groei is volgens Gradus onder andere afhankelijk van het aantal uren dat de winkel open is en het 12 ‘threshold labor effect’. Zo voorspellen Dijkgraaf en Gradus ook dat door de noodzaak

5

Morrison, S. and Newman, F. (1983). Hours of operation restrictions and competition among retail firms, Economic Inquiry, 21 6 Skuterud, M. (2005) The influence of Sunday shopping on employment and hours of work in the retail industry: Evidence from Canada. Family and Labour studies devision 7 Voorspelling op basis van het ‘Salop model’ uitgaande van imperfecte concurrentie. De Meza, D. (1984) Is the fourth commandment pareto optimal? Economic Journal, 94 Kay, J. A. & Morris C. N. (1987) The economic efficiency of Sunday trading restrictions. Journal of Industrial Economics, 36 8 Clemenz, G. (1990). Non-sequential consumer search and the consequences of deregulation of trading hours. European Economic Revieuw, 34 Tanquay, G., Vallée, L., and Lanoie, P. (1995). Shopping hours and price levels in the retailing industry: a theoretical and empirical analysis. Economic Inquiry, 33 9 Burda, M. en Weil, P. (2001). Blue laws 10 Stützel (1958, 1970) 11 Gradus, R. (1996). The economic effects of extending shop opening hours. Journal of Economics, volume 64 12 Dijkgraaf E. en Gradus, R. (2004). Explaining Sunday shopping policies. OCFEB, Erasmus University Rotterdam

10


13

van extra personeel en het threshold labor effect de prijzen in sommige winkels juist zullen stijgen. Gradus verwacht verder dat grotere winkels meer baat zullen hebben bij langere openingstijden dan de kleinere winkels. 14

Het CPB voorspelt (zo rapporteert de Evaluatie Winkeltijdenwet 2006) naar aanleiding van de Winkeltijdenwet een groei in de detailhandelsomzet van 0,4%. Deze hiermee verbonden werkgelegenheid zou vooral plaats bieden aan flexibel in te zetten arbeidskrachten en aan laag geschoold, goedkoop personeel. Ook in de gemeente Roosendaal is aandacht besteed aan de ‘mogelijke economische 15 effecten van de invoering van koopzondagen’ . In dit onderzoek zijn op basis van een omzetmodel een aantal scenario’s ontwikkeld voor de koopzondag. Hieruit komt naar voren dat in het maximale scenario (52 koopzondagen) er sprake is van een groei van 66 arbeidsplaatsen in de detailhandel en 86 in de horeca. In een scenario van 20 koopzondagen zou er een groei van 41 arbeidsplaatsen in de detailhandel zijn en van 53 in de horeca.

1.5 Effect werkgelegenheid vooral gunstig in grootwinkelbedrijf De waargenomen groei in werkgelegenheid komt in grote mate overeen met de bovengenoemde voorspellingen. Uit onderzoek in opdracht van het HBD (gerapporteerd 16 in Evaluatie Winkeltijdenwet) bleek dat de voorspelde economische groei vooral plaatsvond in de niet-gespecialiseerde branche, zoals warenhuizen en supermarkten. De omzet van de woonbranche en doe-het-zelf branche steeg in de avonduren en op zondag terwijl de omzet tijdens reguliere uren een daling vertoonde. De voedingsspeciaalzaken ervoeren vooral negatieve effecten van de nieuwe winkeltijdenwet. 17 18 Ook onderzoek van EIM en van Research voor Beleid (beide gerapporteerd in Evaluatie Winkeltijdenwet) wijst uit dat de werkgelegenheid in de detailhandel niet overal evenveel is toegenomen vanwege de invoering Winkeltijdenwet. De groei in werkgelegenheid vond vooral plaats bij supermarkten en bouwmarkten. Ook is -zoals door anderen voorspeld- vooral het aantal arbeidsplaatsen voor parttimers en hulpkrachten toegenomen en niet het aantal fulltime arbeidsplaatsen. 19 Tenslotte constateerde KPMG in Evaluatie Winkeltijdenwet dat het aannemelijk was dat de omzetstijging in supermarkten gedeeltelijk terug te voeren viel op de ruimere openingstijden. Ook acht KPMG het waarschijnlijk dat de versnelde groei in de omzet van bouwmarkten gerelateerd is aan ruimere openingstijden in de avonduren.

13

14 15 16 17

18 19

Met het threshold labor effect wordt bedoeld dat het pas vanaf een bepaalde drempelniveau (threshold) het voor een winkel interessant is om op zondag open te zijn omdat de extra arbeidskosten van het zondagse personeel dan pas opwegen tegen de extra inkomsten, als de extra omzet lager is kost het de winkelier alleen maar geld om op zondag open te zijn. Evaluatie Winkeltijden wet: Regels, ruimte en rendement, Den haag, 27 januari 2006. Gemeente Roosendaal (2007). Economische effecten invoering 52 koopzondagen D. Beekman, e.a. (1998). Effecten nieuwe winkeltijdenwet op de detailhandel. Leiden: RvB EIM (economisch instituut voor het midden- en kleinbedrijf) , Nieuwe winkeltijden in Nederland, gevolgen voor de werkgelegenheid, Zoetermeer, september 2007 Research voor beleid, Effecten nieuwe winkeltijden wet op de detailhandel, Leiden, juni 1998 KPMG (1997) Effecten van de Winkeltijdenwet.

11


BRO (Ruimte om in te leven) heeft enquêteonderzoek gedaan naar het winkelen in 20 Limburg en omliggende regio’s . Uit dit onderzoek blijkt dat een derde (34%) van de respondenten in de Nederlandse regio inschatten dat hun uitgaven op zondag kunnen worden gekenmerkt als extra uitgaven, welke anders niet zouden worden gedaan. Een meerderheid (67%) schat in dat de uitgaven een verschuiving zijn ten opzichte van andere dagen. Deze uitgaven leiden dus niet tot meer omzet voor de winkeliers.

1.6 Bezoekers van de koopzondagen en omzetschatting van de winkeliers In een aantal Nederlandse gemeenten hebben passantentellingen plaatsgevonden op koopzondagen. De passantentellingen in de gemeente Amsterdam zullen in het volgende hoofdstuk uitgebreid worden besproken. In Breda is het op zaterdag het drukst in de binnenstad (90.000 bezoekers) gevolgd door 21 donderdag (79.000 bezoekers) en vrijdag (70.000 bezoekers) . Op de maandelijkse koopzondag zijn de bezoekersaantallen te vergelijken (58.000 bezoekers) met het aantal bezoekers op dinsdag en woensdag. Ook in Almere is zaterdag het drukst bezocht (78.000). De koopzondag trekt hier juist het minste aantal bezoekers van de week (35.000) gevolgd door donderdag en maandag 22 (44.000) . In de ‘evaluatie Winkeltijdenwet’ wordt gemeld dat verruiming van winkeltijden volgens 34% van de winkeliers geleid heeft tot een groei van de werkgelegenheid. Meer dan de helft (63%) schat in dat er geen groei heeft plaats gevonden. Deze cijfers verschillen voor 23 het grootwinkelbedrijf . Een meerderheid (62%) van de winkeliers in het grootwinkelbedrijf is van mening dat er een groei heeft plaatsgevonden in het aantal 24 arbeidsplaatsen . Uit deze evaluatie komt ook naar voren dat een meerderheid van de winkeliers (80%) aangeeft dat de koopzondag niet tot extra omzet leidt. Winkeliers in het groot- en kleinbedrijf die ervaring hadden met zondagopstelling van de winkel waren hier positiever over. Van de winkeliers in het grootbedrijf was bijna de helft (46%) van mening dat er door zondagopenstelling wel extra omzet wordt behaald. Tussen de verschillende branches 25 lopen de antwoorden weinig uiteen. Uit de ‘Evaluatie koopzondagen Nijmegen’ blijkt dat een economisch argument tegen de zondagsopenstelling voor winkeliers is dat de economische meerwaarde niet opweegt tegen de extra personeelskosten voor deze dag. Dit argument verwijst naar het threshold labor effect wat ook door economen als nadeel 26 genoemd werd voor kleine gespecialiseerde winkels .

20

21 22 23 24 25 26

12

BRO (2007). Grenzeloos winkelen: Onderzoek naar koopstromen, motieven en oordelen inzake winkelen buiten de eigen regio in Limburg en omliggende Regio’s in Nederland Duitsland en België Economische barometer Breda (2005) Strabo (2008) Passantenonderzoek Stadshart en koopstromen onderzoek Almere Het ‘grootwinkelbedrijf’ is hier gedefinieerd als bedrijven met meer dan 100 werknemers Evaluatie Winkeltijden wet: regels, ruimte en rendement (2006) Evuatie koopzondagen Nijmegen (2002) Skuterud, M. (2005). The influence of sunday shopping on employment and hours of work in the retail industry: Evidence from Canada. European Economic Review


2 Passantentellingen

Om de effecten van de invoering van de koopzondag in kaart te brengen is gebruik gemaakt van de passantentellingen van het marketingbureau Locatus. Voor het winkelgebied Kalverstraat zijn gegevens voor meer dan tien jaar beschikbaar (199627 2008). In de andere gebieden zijn de tellingen later begonnen: in de Leidsestraat in 1998, op de Nieuwendijk in 2000 en in de Haarlemmerstraat in 2002. In het Arena-gebied zijn er tot nu toe drie tellingen uitgevoerd: in 2002, 2004 en in het najaar van 2007. In de Kinkerstraat, die als referentiegebied wordt beschouwd omdat daar geen koopzondagen zijn, zijn vanaf 2004 passantentellingen beschikbaar.

2.1 Conclusies De invoering van de koopzondag heeft een duidelijk effect gehad op het druktebeeld in de Amsterdamse winkelgebieden. Dit druktebeeld is verschillend in stadsdeel Centrum en in het Arena-gebied. In de winkelgebieden in stadsdeel Centrum heeft de invoering van de koopzondag geleid tot een daling van het aandeel zaterdagbezoekers. Ten opzichte van het totaal aantal bezoekers is het aandeel van de bezoekers in het weekeind toegenomen van 27% in 1996 (alleen zaterdag) naar 35% in 2008 (zaterdag en zondag). Op zondag komen er ongeveer evenveel bezoekers als op vrijdag, de zaterdag blijft de drukste dag. In het Arena-gebied heeft de koopzondag een net zo belangrijk functie als de zaterdag. Het bezoekersaantal op zaterdag en zondag is hier beduidend hoger dan op de andere dagen van de week. Uit koopstromenonderzoek komt naar voren dat veel Amsterdammers wel eens op zondag winkelen en dit vaker doen dan mensen die in de omliggende regio wonen. In de loop der jaren (en met name in de laatste twee jaar) is het aandeel mensen dat wel eens op zondag winkelt toegenomen, in de regio was de toename zelfs groter dan in Amsterdam.

27

Omdat alleen gegevens van de Kalverstraat vanaf 1996 zijn is er wel een individuele vergelijking met 2008 mogelijk, maar kan er geen precieze informatie gegeven worden over het gehele stadsdeel. We gebruiken in dit hoofdstuk steeds de meest recent beschikbare gegevens.

13


2.2 Methodiek, voor- en nadelen gebruik passantentellingen De keuze voor de Locatus-gegevens is voornamelijk gebaseerd op het feit dat Locatus voor een redelijk groot aantal jaren passantentellingen over de Amsterdamse 28 winkelgebieden beschikbaar heeft . Het voordeel van de passantentellingen van Locatus is dat ze min of meer volgens dezelfde methodiek zijn uitgevoerd en onderling vergelijkbaar zijn. Wel dienen de tellingen van verschillende jaren met enige voorzichtigheid met elkaar worden vergeleken. Locatus heeft de methodiek van passantentellingen gedurende periode 1996-2008 een aantal keer aangepast en 29 verbeterd . In de regel worden de tellingen eens per twee jaar uitgevoerd. De tellingen in één winkelgebied worden uitgevoerd op één dag op een relatief groot aantal strategische punten. Bijvoorbeeld, de laatste telling in het winkelgebied Kalverstraat is uitgevoerd op zaterdag 29 maart 2008 tussen 10:00 en 17:00 uur op 24 meetpunten bij ‘normale’ weeromstandigheden. Op basis van de verzamelde daggegevens wordt het totaal aantal bezoekers in een week geschat. Daarbij wordt gekeken naar het aantal bezoekers op de vier drukste meetpunten en het totaal aantal winkels in een winkelgebied. Het aantal passanten per dag van de week is berekend op basis van een model met de gemiddelde 30 transactiepercentages per dag van de omzet in de detailhandel . Het aantal passanten op een koopzondag is dus vaak niet het resultaat van een zondagse telling maar is meestal het resultaat van een modelberekening.

28

De andere aanbieders van passantentellingen voeren de tellingen uit in opdracht, maar niet op vaste basis. Vóór 2004 was het aantal meetpunten kleiner dan 24. Vóór 2006 werden wel eens wekelijkse in plaats van jaarlijkse transactiecijfers gebruikt. Bron: Locatus. 30 Hiervoor worden de kengetallen van het desbetreffende winkelgebied (Centrum, Arena) gebruikt op jaarbasis. 29

14


2.3 Algemeen beeld: afname passanten door de week Volgens Locatus neemt het totaal aantal passanten in de Nederlandse winkelgebieden langzaam af. Dit wordt grotendeels verklaard door de toename van het aantal winkelgebieden. De bezoekers worden meer gespreid over de winkelgebieden in de stad zodat het aantal bezoekers per gebied kleiner wordt. Een andere verklaring van Locatus is dat het zogenaamde funshoppen minder populair wordt en de consument doelmatiger en iets minder vaak gaat winkelen. 30 Deze afname is ook in de belangrijkste winkelgebieden in stadsdeel Centrum te zien: vooral op doordeweekse dagen is het aantal passanten afgenomen (figuur 2.1). Het totaal aantal passanten is in deze gebieden sinds 2004 geleidelijk gedaald (tabel 2.2) Figuur 2.1 Het aantal passanten per dag in de belangrijkste winkelgebieden in stadsdeel Centrum 30, 2004-2008 550

* 1.000 passanten

500 zaterdag 450

zondag maandag

400

dinsdag 350 woensdag 300

donderdag vrijdag

250

200 2004

2006

2008

Bron: Locatus

In de drie belangrijkste winkelgebieden in stadsdeel Centrum neemt op zaterdag het 31 aantal passanten juist toe terwijl het aantal passanten op zondag vrijwel stabiel is . In het Arena-gebied blijft het aantal passanten per dag door de jaren heen vrijwel stabiel. Tabel 2.2 Het aantal passanten in de belangrijkste winkelstraten van het Centrum 2004-2008

aantal passanten

31

2004

2006

2008

2.085.000

2.520.000

2.432.000

Het totaal voor de volgende drie winkelgebieden: de Kalverstraat, de Leidsestraat en de Nieuwendijk. Hier zijn vrijwel alle winkels op zondag open. Ook het winkelgebied de Haarlemmerstraat waar sommige winkels op zondag geopend zijn wordt meegenomen in deze analyse.

15


2.4 Druktebeeld per dag en gebied In elk onderzocht winkelgebied is zaterdag de drukste dag. In figuur 2.3 is het aandeel passanten per dag weergegeven. De winkelgebieden Kalverstraat, Leidsestraat en Nieuwendijk en Haarlemmerstraat vertonen een identiek druktebeeld en zijn in deze figuur samengevoegd tot het winkelgebied Centrum. Figuur 2.3 Verdeling aantal passanten door de week, 2008*

30

%

25

20

maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag

15

10

5

0 Centrum

Arena-gebied

Kinkerstraat

*) de gegevens in het Arena-gebied zijn verzameld in het najaar 2007

Bron: Locatus

Wat opvalt is dat het Arena-gebied vooral in het weekeind wordt bezocht: meer dan de helft van alle passanten hier komt op zaterdag (27%) of zondag (27%). Volgens het op winkeltransacties gebaseerde model van Locatus is hier de zondag net zo belangrijk als de zaterdag. In de Kinkerstraat - het referentiegebied zonder vaste koopzondag - is zaterdag de belangrijkste dag met 22% van alle bezoekers in een week. In de winkelgebieden in stadsdeel Centrum ligt het aandeel passanten op zaterdag twee procentpunten lager. Op de andere dagen van de week is het aandeel bezoekers in de Kinkerstraat groter dan in het Centrum. Van het totaal aantal bezoekers in de centrale winkelgebieden komt ruim eenderde in het weekeinde, waarvan 20% op zaterdag en 15% op zondag.

16


2.5 Effecten koopzondag Voor de invoering van de koopzondag lag het percentage zaterdagbezoekers in de belangrijkste winkelgebieden in stadsdeel Centrum hoger dan in de jaren na de invoering van de koopzondag. In 1996 lag het aandeel passanten op zaterdag in de Kalverstraat op 27%. In de Leidsestraat was dit 28%. Na de invoering van de koopzondag is het aandeel zaterdagbezoekers in de onderzochte winkelgebieden in stadsdeel Centrum gedaald tot 18% in 2000. Het aandeel van zondag is circa 15%. In figuur 2.4 is het aandeel zaterdag- en zondagbezoekers in de centrale winkelgebieden en in het Arena-gebied te zien. Figuur 2.4 Aandeel zaterdag en zondag in het totaal aantal passanten in een week Centrum

Arena

%

%

35

35

30

30

25

25

20

20

15

15

10

10

5

5

zaterdag zondag

0

0 1996

2000

2002

2004

2006

2008

2002

2004

2007

Bron: Locatus

In het Arena-gebied zijn de eerste tellingen gedaan in 2002. Toen was zaterdag iets drukker dan in de jaren daarna. Na 2002 neemt het aandeel bezoekers op zondag toe en is gelijk aan het aandeel bezoekers op zaterdag. In het referentiegebied Kinkerstraat blijft het aandeel zaterdagbezoek vrijwel stabiel rond de 20%: in 2004 21%, in 2006 20% en in 2008 22%.

2.6 Gebruik koopzondag in Amsterdam en regio In het continu consumentenonderzoek, waarover O+S iedere twee jaar rapporteert, wordt aan respondenten gevraagd of ze wel eens boodschappen doen op zondag. In tabel 2.5 is te zien dat in de periode 2007-2008 40% van de Amsterdamse huishoudens en 26% van de huishoudens uit de regio wel eens op zondag boodschappen doet. Dit aandeel is in de afgelopen jaren toegenomen. Tabel 2.5 Aandeel huishoudens dat wel eens boodschappen doet op zondag Amsterdam

regio

2001-2002

27

13

2003-2004

32

15

2005-2006

32

14

2007-2008

40

26

17


18


3 Analyse ontwikkeling werkgelegenheid

3.1 Conclusies 32

De invoering van de koopzondag in stadsdeel Centrum in 1996 heeft niet onmiddellijk tot grote banengroei geleid maar in de periode 1996-2000 is het aantal banen geleidelijk toegenomen. De banengroei was toen duidelijk groter dan in overig Amsterdam. Op grond van een vergelijking van de groeicijfers kunnen ruim 1.100 nieuwe banen in verband worden gebracht met de zondagsopenstelling. Iets minder dan een kwart (23%) betreft kleine banen van minder dan 12 uur per week. Op basis van de enquêteresultaten mag worden verwacht dat de afschaffing van de zondagsopenstelling tot een verlies van ruim 1.150 banen zal leiden (een verlies van 10%). Ongeveer een kwart betreft mensen die alleen op zondag werken, de resterende 900 mensen dreigen hun baan te verliezen vanwege een andere inrichting van de werkroosters. Daarnaast zullen ongeveer 4.800 mensen worden geconfronteerd met een ander werkrooster (met mogelijk minder werkuren). In het Arena-gebied is de koopzondag belangrijker dan in stadsdeel Centrum want hier werken meer mensen alleen op zondag of ook op zondag. Dit wordt bevestigd door passantentellingen en omzetschattingen van winkeliers. De afschaffing van de zondagsopenstelling heeft hier ook meer effect. In het Arena-gebied werken 635 mensen. Doorrekening van het door de winkeliers geschatte banenverlies levert op dat bij afschaffing van de koopzondag bijna 90 mensen (14%) hun baan dreigen te verliezen, een kwart van hen werkt alleen op zondag, voor ruim 60 mensen is geen plaats meer vanwege de verandering van werkroosters. Ongeveer 350 mensen zullen op andere tijden moeten gaan werken.

32

In de verordening op de winkeltijdenwet van stadsdeel Centrum is opgenomen dat in het toeristisch winkelgebied de winkels op zondag van 7.00-22.00 uur open mogen zijn. Alle straten met meerdere winkels zijn als toeristisch gebied gedefinieerd. Winkels die niet in deze straten liggen kunnen een ontheffing aanvragen om toch op zondag open te zijn. Deze wordt bijna altijd verleend.

19


3.2 Effecten invoering koopzondag In 1996 (voor de invoering van de koopzondag) waren er in Amsterdam 7.093 33 detailhandelsvestigingen waar ruim 31.144 mensen in de werkten (zowel banen van 12 uur en meer als banen van minder dan 12 uur per week). Sindsdien is vanwege schaalvergroting het aantal detailhandelsvestigingen afgenomen tot 6.144 en is de werkgelegenheid toegenomen tot 36.525 werkzame personen (2009). In grafiek 3.1 is te zien dat in het centrum van Amsterdam en het kerngebied de werkgelegenheid in de jaren 34 1996-2000 meer is gestegen dan in overig Amsterdam. Grafiek 3.1. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de detailhandel sinds 1996 per winkelgebied

150

index 1996 = 100

125

kerngebied rest sd Centrum kinkerbuurt

100

de pijp overig amsterdam 75

33

09 20

08 20

06

05

04

03

02

07 20

20

20

20

20

20

00

99

98

97

01 20

20

19

19

19

19

96

50

In dit rapport wordt gesproken over detailhandelsvestigingen. Dit aantal verschilt van het aantal winkels omdat zeker de laatste tijd de shop in shop formule steeds meer gemeengoed wordt (in De Bijenkorf zijn dit er al meer dan 10); daarnaast zijn in veel winkels van (keten-) supermarkten zelfstandige detaillisten als slagers en bakkers gevestigd. Aan de andere kant schrijven sommige ondernemers zich als groothandel in terwijl ze in een winkel gevestigd zijn en hun waren direct aan het publiek verkopen. 34 Deze analyse is niet te maken voor de winkels in het Arena-gebied. Vanaf de opening van de winkels in dat gebied mochten deze open op zondag. Een verschil in aantal banen tussen voor en na de invoering van koopzondag is dus niet te meten.

20


In 1996 is in Amsterdam in stadsdeel Centrum winkeliers de mogelijkheid geboden om op zondag de winkel open te stellen. Zoals later zal blijken maken niet alle winkeliers van deze mogelijkheid gebruik. Om de effecten van de zondagopenstelling in te schatten is speciaal de periode 1996-2000 onderzocht. Binnen stadsdeel Centrum zijn hiervoor twee 35 gebieden onderscheiden: het kerngebied , waar in 2009 vrijwel alle winkels open zijn en waar de werkgelegenheid in de detailhandel in 1996-2000 sterk is toegenomen (in kaart 3.2 met rode lijnen weergegeven) en de rest van stadsdeel Centrum. Kaart 3.2. Het kerngebied (waar bijna alle winkels ’s zondags open zijn) en de overige winkelgebieden in stadsdeel Centrum

Legenda kerngebied overige winkelgebieden

Nieuwendijk/Damrak Nieuwendijk/Damrak

Dam/Magna Dam/Magna Plaza Plaza eo eo Nieuwmarktbuurt/Burgwallen Nieuwmarktbuurt/Burgwallen Kalverstraat/Heiligeweg Kalverstraat/Heiligeweg

Leidsestraat/Koningsplein Leidsestraat/Koningsplein

35

Reguliersbreestraat/Munt Reguliersbreestraat/Munt

Het kerngebied bestaat uit de winkelgebieden Nieuwendijk/Damrak, Dam en omgeving, Kalverstraat/Rokin/Heiligeweg, Koningsplein/Leidsestraat, Munt/Reguliersbreestraat en Nieuwmarktbuurt/Burgwallen.

21


Niet alle winkeliers hebben direct de mogelijkheid om op zondag open te gaan aangegrepen, in grafiek 3.1 is te zien van 1996 tot 2000 het aantal werknemers in het kerngebied en in mindere mate in de rest van stadsdeel Centrum geleidelijk toeneemt. Daarna is de stijging veel minder groot en mag worden aangenomen dat het directe effect van de zondagsopenstelling op de ontwikkeling van de werkgelegenheid is afgelopen of sterk is verminderd. In tabel 3.2 zijn de effecten van de zondagopenstelling geschat op basis van het verschil in ontwikkeling in het kerngebied en de rest van stadsdeel Centrum met de overig 36 Amsterdam . Dit resulteert in 1.113 extra banen vanwege de invoering van de 37 koopzondag. Hiervan zijn 257 banen (23%) banen van minder dan 12 uur per week . Tabel 3.2 Werkgelegenheidsgroei per winkelgebied alle banen

waarvan kleine banen

groei 1996-2000 kernwinkelgebied*

1.080

Kalvertoren totaal kernwinkelgebied rest stadsdeel Centrum

18

groei 1996-2000

% groei* aandeel koopzondag

959

241

189

46

56

17

1.269

1.005

297

249

203

totaal stadsdeel Centrum

% groei* aandeel koopzondag

6

1.472

108

9

1.113

353

16

1

8 257

overig Amsterdam

489

2

-797

-15

totaal Amsterdam*

1.961

6

-493

-8

* exclusief Kalvertoren

232

* voor gehele periode

In grafiek 3.1 is ook te zien dat in de laagconjunctuur in de periode 2001-2007 de werkgelegenheid in het kerngebied veel meer afnam dan elders in Amsterdam en dat na 2007 de werkgelegenheid in het kerngebied en de rest van stadsdeel Centrum juist meer is gestegen dan elders in Amsterdam. Dit laatste heeft waarschijnlijk te maken met de groeiende belangstelling van internationale winkelketens om een filiaal in Amsterdam te vestigen, waarbij het kerngebied en het centrum van Amsterdam (én de PC Hooftstraat) 38 gewilde vestigingsplaatsen zijn. Daarnaast is in grafiek 3.1 ook de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de detailhandel in de Pijp en Kinkerbuurt vergeleken met stadsdeel Centrum en overig Amsterdam. Hieruit kan ook weer de conclusie worden getrokken dat tot 2000 in het Centrum de zondagsopenstelling effect heeft gehad op de ontwikkeling van de werkgelegenheid want na 2000 is de ontwikkeling van de werkgelegenheid in deze gebieden in grote lijnen gelijk aan stadsdeel Centrum.

36

Hierbij is aangenomen dat de verschillen van de banengroei in het kerngebied en in rest van stadsdeel Centrum met de overig Amsterdam te verklaren zijn door de invoering van de koopzondag. Door de verschillende groeipercentages met elkaar te verrekenen is het aandeel van de koopzondag bepaald en hiermee is het aantal nieuwe banen vanwege de invoering van de koopzondag berekend. 37 Een complicerende factor in de analyse van de ontwikkeling in het kerngebied is de openstelling van winkelcentrum de Kalvertoren in 1997/1998. In eerste instantie zijn de banen in de Kalvertoren (43 w.p. op 1/1/1998 en 189 w.p. op 1/1/1999) daarom buiten beschouwing gelaten. Het aantal extra banen vanwege de zondagsopenstelling is later bijgeschat op basis van het aandeel in de rest van het kerngebied. 38 DTZ Zadelfoff in het Parool van 12 mei 2009.

22


3.3 Effecten mogelijke afschaffing koopzondag Bij de berekening van de te verwachten werkgelegenheidseffecten van de afschaffing van de koopzondag moest er rekening mee worden gehouden dat niet alle winkels op zondag open zijn: bij de winkels die op zondag gesloten zijn is geen effect op de werkgelegenheid te verwachten. Voor het uitzetten van de enquête is een aselecte streekproef getrokken. Van de 390 winkeliers die de enquête beantwoordden of de enquêteur die de enquête 39 kwam overhandigen te woord stonden bleek 41% niet op zondag open te zijn . In tabel 3.4 staat het aantal detailhandelsvestigingen per winkelgebied en het aandeel vestigingen dat op zondag geopend is. In het kerngebied (de winkelgebieden Nieuwendijk/Damrak, Dam en omgeving, Kalverstraat/Rokin/Heiligeweg, Koningsplein/Leidsestraat, Munt/Reguliersbreestraat en Nieuwmarktbuurt/Burgwallen) zijn de meeste winkels op zondag open. Buiten deze winkelgebieden is het aandeel winkels dat op zondag open is, veel geringer. In het volgende hoofdstuk wordt gerapporteerd over hun beweegredenen. In het Arena-gebied zijn bijna alle winkels op de koopzondag open. Tabel 3.4 Winkelvestigingen per winkelgebied en het aandeel winkels dat op zondag open is, 2009 winkelgebied Nieuwendijk/Damrak Dam/ Magna Plaza Leidsestraat/ Koningsplein Kalverstraat/Heilige Weg/Rokin. Reguliersbreestraat/Munt

vestigingen

aandeel open op zondag

171

100

54

100

86

100

204

82

23

78

Nieuwmarktbuurt/Burgwallen

235

84

Totaal kerngebied

773

90

Haarlemmerstraat/Haarlemmerdijk e.o.

140

48

Jordaan/Westelijke grachtengordel.

425

29

Utrechtse straat

55

24

Rozengracht/Raadhuisstraat

63

19

Waterlooplein/Jodenbreestraat

19

65

Vijzelstraat/Vijzelgracht Binnenstad overig Totaal stadsdeel Centrum

Arena-gebied

39

33

43

494

46

1229

62

53

95

De enquêtes zijn door enquêteurs van O+S bij de winkeliers afgegeven. Een deel van hen gaf bij het eerste contact aan dat ze voor niets kwamen omdat ze niet op zondag open zijn. Dit is op de looplijsten aangetekend. Een deel van de winkeliers die de enquête wel in ontvangst en weer bij de enquêteur inleverden of terugstuurden antwoordde later niet op zondag open te zijn. Bij het trekken van de steekproef is ervoor gezorgd dat de winkels in dagelijkse en niet-dagelijkse goederen evenredig vertegenwoordigd waren, in de veronderstelling dat de soort winkel invloed heeft op de (mening over) zondagsopenstelling. Dit bleek nauwelijks het geval te zijn, de locatie bleek veel belangrijker te zijn. Gelukkig bIeek er in de meeste winkelgebieden voldoende respons te zijn. Alleen in Munt/ Reguliersbreestraat en Waterlooplein/Jodenbreestraat was weinig respons. Hier is nadien een veldopname gedaan, waarbij aan de winkeliers, die de enquête niet beantwoord hadden is gevraagd of ze op zondag open waren.

23


Aan de winkeliers in stadsdeel Centrum en in het Arena-gebied is gevraagd hoeveel mensen er alleen op zondag werken, hoeveel mensen er ook op zondag werken en wat voor effect op de werkgelegenheid de winkeliers verwachten van de afschaffing van de koopzondag. De resultaten van de enquête zijn verbijzonderd naar grootteklasse. Per winkelgebied is vervolgens op basis van de grootteklasse en het aandeel winkels dat op zondag open is het aantal werknemers dat alleen of ook op zondag werkt berekend. Het te verwachten banenverlies is op dezelfde wijze berekend. Zondagse banen Op 1 januari 2009 werken er in bij de 2.002 detailhandelsvestigingen in stadsdeel Centrum 11.864 mensen (grote en kleine banen), ongeveer een derde van geheel Amsterdam. Hiervan werkt 2% (257 mensen) alleen op zondag. Bij de afschaffing van de koopzondag zullen deze mensen het grootste gevaar lopen hun baan te verliezen. Daarnaast werken er 5.699 mensen (48%) ook op zondag. Bij de afschaffing van de koopzondag lopen zij het gevaar een deel van hun inkomen te missen omdat het aantal uren dat zij werken wordt verminderd. Dit urenverlies zal deels worden gecompenseerd omdat zij op andere dagen zullen worden ingezet omdat het grootste deel van de zondagse omzet naar andere weekdagen zal verschuiven. Hun werkrooster zal echter wel veranderen. Tabel 3.5 Berekening van de verdeling van werknemers in de detailhandel naar werkdagen, Centrum en Arenagebied werkt alleen op winkelgebied werknemers zondag werkt ook op zondag werkt niet op zondag Nieuwendijk/Damrak 1.388 43 968 377 Dam/ Magna Plaza

1.291

52

878

361

Kalverstraat/Heilige Weg/Rokin

2.663

75

1.532

1.055

Leidsestraat/ Koningsplein

727

21

523

183

Reguliersbreestraat/Munt

122

2

60

61


918

17

531

370

7.109

211

4.492

2.407

Haarlemmerstraat/Haarlemmerdijk

616

7

205

404

Jordaan/Westelijke grachtengordel

1.315

8

226

1.081

282

2

48

232


299

1

39

259


270

6

117

146

Vijzelstraat/Vijzelgracht

200

3

55

142

49

0

13

36

totaal kerngebied

Utrechtsestraat

Oostelijke eilanden stadsdeel Centrum overig

1.724

19

503

1.202

Totaal stadsdeel Centrum

11.864

257

5.699

5.907

635

23

413

199

12.499

280

6.112

6.106

Arena-gebied Totaal Centrum + Arenagebied

bron = enquête onder winkeliers

In het Arena-gebied zijn 53 detailhandelsvestigingen waar 635 mensen werken, waarvan 4% alleen op zondag. Bijna twee derde van de mensen werkt hier zowel op zondag als op andere weekdagen. Gemeten naar het grotere aandeel mensen dat op zondag werkt is de koopzondag voor het Arena-gebied belangrijker dan voor stadsdeel Centrum. Dit wordt bevestigd door passantentellingen en omzetschattingen van winkeliers.

24


Verwachtingen van ondernemers In de enquête is aan de ondernemers gevraagd wat voor werkgelegenheidseffect zij verwachten van de mogelijke afschaffing van de koopzondag. Voor de berekening van dit effect op de banen bij alle detailhandelsvestigingen is dezelfde methode gehanteerd als voor de berekening van het aantal mensen dat (ook) op zondag werkt. Op grond van de inschattingen van de ondernemers is er in stadsdeel Centrum bij de afschaffing van de zondagsopenstelling een banenverlies van 1.152 banen te verwachten (een verlies van 10%). Als de cijfers over banenverlies en het aantal mensen dat (ook) op zondag werkt worden gecombineerd dan ontstaat het beeld dat ruim 250 mensen die alleen op zondag werken hun baan dreigen te verliezen. Ruim 900 mensen dreigen hun baan te verliezen vanwege een andere inrichting van de werkroosters. Rond de 4.800 mensen zullen worden geconfronteerd met andere werktijden (of met minder werkuren). Het aantal extra banen vanwege de invoering van de koopzondag is ongeveer even groot als het aantal banen dat dreigt te verdwijnen vanwege de afschaffing ervan. In het Arena-gebied kan op basis van de antwoorden van de ondernemers worden verwacht dat 88 banen (14% van alle banen) zullen verdwijnen. Het effect van de afschaffing van de zondagsopenstelling zal hier dus naar verhouding groter zijn. Als de opgave van het aantal banen met het verwachte banenverlies wordt geconfronteerd dan kan worden verwacht dat een kwart van te verdwijnen banen parttime banen zijn (van mensen die alleen op zondag werken), driekwart van de te verdwijnen banen zijn van mensen voor wie geen plaats meer is vanwege de verandering van werkroosters. Van de 413 werknemers die nu ook op zondag werk zullen dus ongeveer 350 mensen op andere 40 tijden moeten gaan werken.

40

88 werknemers zouden hun baan verliezen, 23 van hen werken alleen op zondag. 65 werknemers die nu ook op zondag werken zouden ook hun baan verliezen. 413 werknemers werken nu op zondag, ongeveer 350 werknemers zullen dus op andere tijden moeten gaan werken.

25


Tabel 3.6 Verwachte effecten afschaffing zondagsopenstelling (aantal betrokken werknemers) winkelgebied Nieuwendijk/Damrak Dam/ Magna Plaza

193

Kalverstraat/Heilige Weg/Rokin.

321

Leidsestraat/ Koningsplein

104

Reguliersbreestraat/Munt

11

Nieuwmarktbuurt/Burgwallen Totaal kerngebied

97 920

Haarlemmerstraat/Haarlemmerdijk

38

Jordaan/Westelijke grachtengordel.

42

Utrechtsestraat

9


7


26

Vijzelstraat/Vijzelgracht

11

Oostelijke eilanden

2

stadsdeel Centrum overig

95

Totaal stadsdeel Centrum

1.150

Arena-gebied Totaal Centrum + Arenagebied

26

banenverlies, verwachting ondernemers 194

88 1.238


4 Enquête onder winkeliers

In een enquête is de mening van 224 winkeliers in het Centrum en het Arena-gebied over de omzet en werkgelegenheid naar aanleiding van koopzondag onderzocht. In dit hoofdstuk worden de resultaten van dit onderzoek weergegeven. Eerst volgt een beschrijving van de deelnemende winkels, hierna volgt hun visie op de overgang van geen koopzondag naar koopzondag (wanneer de winkel dit heeft meegemaakt). Daarna wordt beschreven wat winkeliers vinden van de zondagopening en de gevolgen voor de omzet en werkgelegenheid. Als laatste voorspellen de winkeliers wat er met hun omzet en werkgelegenheid zou gebeuren als koopzondag afgeschaft zou worden en geven ze hun oordeel over de mogelijke afschaffing van de koopzondag. Het hoofdstuk wordt afgesloten met het oordeel over de zondagopenstelling van de winkeliers die op zondag gesloten zijn.

4.1 Conclusie Winkeliers geven aan dat de zondagopening positief is voor zowel de omzet als de werkgelegenheid. Driekwart van de winkeliers is dan ook tegen afschaffing van de zondagopenstelling. Mocht de koopzondag afgeschaft worden dan verwachten de meeste bedrijven een omzetverlies (69%) en een afname aan arbeidsplaatsen (46%). Bedrijven met 10 werknemers of meer verwachten vaker arbeidsplaatsen te verliezen.

4.2 Methode In stadsdeel Centrum zijn ruim 2.000 winkels, waarvan 1.316 winkels waar twee of meer personen werken. Uit deze winkels is een steekproef getrokken, waarbij rekening is 41 gehouden met grootteklasse (er zijn geen eenmanszaken benaderd) en ‘type’ winkel: dagelijkse goederen of niet-dagelijkse goederen. Bij deze winkels zijn enquêteurs van O+S in april 2009 langs gegaan. Winkeliers konden de vragenlijst meteen invullen of de enquêteurs maakten een afspraak om de ingevulde vragenlijst later op te halen. Enquêteurs hebben bij verscheidene bedrijven 2 herhaalbezoeken gedaan om de ingevulde vragenlijsten op te halen. In totaal zijn 623 winkeliers benaderd. Een deel van deze winkels is niet geopend op zondag (27%), 41 van deze winkels hebben toch deelgenomen aan het onderzoek. Omdat deze winkels niet tot de doelgroep behoren zijn hun gegevens in eerste instantie niet meegenomen in dit onderzoek, in paragraaf 4.11 is hun mening over de zondagsopening en de mogelijke afschaffing ervan weergegeven. Hiernaast weigerden 97 41

Omdat de werkgelegenheidseffecten gemeten moesten worden zijn geen eenmanszaken benaderd. Veel van deze winkels zijn al op zondag dicht. Daarnaast zal de afschaffing van de zondagssluiting voor deze ondernemingen geen werkgelegenheidseffect hebben, hoogstens zullen ze op minder dagen of op andere dagen open gaan.

27


winkeliers mee te doen met de enquête, en 153 winkeliers hebben niet deelgenomen omdat de juiste persoon niet aanwezig was, omdat de winkelier de vragenlijst zelf wilde versturen (en dit niet heeft gedaan) of omdat de winkel niet meer bestond. In totaal hebben 205 winkels deelgenomen aan het onderzoek, dit is een respons van 45% (van de winkels die op zondag geopend zijn). Tabel 4.1 Benaderde winkels en (reden van niet) deelname abs. deelgenomen aan enquête

205

niet open op zondag

127

niet open op zondag, wel enquête ingevuld

41

weigering

97

juiste persoon niet aanwezig, etc.

153

totaal

623

In figuur 4.1 is te zien bij welke winkels enquêteurs voor dit onderzoek langs zijn geweest. De zwarte stippen zijn de winkels die deel hebben genomen aan het onderzoek en op zondag open zijn, hun antwoorden zijn in dit onderzoek gebruikt. De rode stippen zijn winkels die op zondag gesloten zijn. Het is duidelijk dat in het kerngebied (rondom de Dam, Kalverstraat, Leidsestraat en de Nieuwmarkt de meeste winkels op zondag open zijn. In de rest van stadsdeel Centrum zijn de meeste winkels op zondag gesloten (o.a. de Haarlemmerstraat, de Jordaan en de Utrechtsestraat). Figuur 4.2 Geënquêteerde winkels naar zondagsopening in stadsdeel Centrum

Legenda winkel, 's-zondags gesloten winkel, 's-zondags geopend winkelgebeiden stadsdeel Centrum (

(

( ( ( ( ( ( ( (( ( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( (( Haarlemmerstraat/dijk ( (

( ( ( (

(

(

( (( ( ( (( ( (( ( (

(

(( (

Jordaan, Westelijke Grachtengordel (

( ( ( ( ( ( (( (( ((( ( ( ( (

(Nieuwendijk/Damrak ( (( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( Rozengracht/Raadhuissstraat (( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( ( (( ( ( ( ( (( ( ( (( (( ( (( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( ((( ( ( ( (

(

( ( (( ( ( ( ((

(

(

(

((

(

(

Dam/Magna Plaza eo

( (

( ( ( (( (( ( (

( ( (( (

( (

(

((

(

(

(( ( (

( (


(( ( ( ( ( ( (

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ((( (( ( ( ( (( ( ( ( ( ( ( ( Waterlooplein/Jodenbreestraat (( ( ( ( ( Kalverstraat/Heiligeweg ( ( (( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( ( (( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( Reguliersbreestraat/Munt (( (( (( ( ( ( (( Leidsestraat/Koningsplein (( (( Utrechtsestraat ( (( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (( ( ( (( ( ( (( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

( (

Vijzelstraat/Vijzelgracht (

( ( (

28

Oostelijke Eilanden


In het Arena-gebied in stadsdeel Zuidoost zijn de winkels een gedeelte van het jaar iedere zondag open. Hier zijn 53 winkels, waarvan 44 in de Villa Arena, al deze winkels zijn benaderd voor dit onderzoek op dezelfde manier als in stadsdeel Centrum. In totaal hebben 21 bedrijven uit Zuidoost een enquête ingevuld, twee van deze bedrijven zijn gesloten op zondag en niet meegenomen in deze resultaten. In totaal hebben 19 bedrijven deelgenomen, een respons van 37%. We zullen de resultaten van Zuidoost en Centrum samen beschrijven, mochten er grote verschillen zijn tussen deze groepen dan vermelden we deze.

4.3 Winkels De meeste winkels (37%) die deelnamen aan het onderzoek zijn klein (1 tot en met 4 werknemers inclusief de eigenaar). In principe zijn alleen winkels geselecteerd waar 42 minimaal twee personen werken , enkele winkels geven aan toch een eenmanszaak te zijn, deze respondenten zijn in de steekproef gehouden. Een derde van de bedrijven is middelgroot met 5-9 werknemers en 17% is groot met 10 of meer medewerkers. Tien bedrijven in onze steekproef hebben 30 of meer werknemers. Tabel 4.3 Grootte van winkels, aantallen en percentage abs.

percentage

1-4 werknemers

83

37

5-9 werknemers

70

31

10 of meer werknemers

37

17

geen antwoord/weet niet

34

15

224

100

totaal

Bijna een derde van de winkels (30%) die deelnamen aan dit onderzoek zijn kledingwinkels, hiernaast zijn 11% van de winkels woonwinkels en 9% food winkels. 36% van de winkels valt onder de categorie overig, dit zijn o.a. drogisterijen, bloemisten en souvenirwinkels. De ondervraagde winkels in het Arena-gebied zijn bijna allemaal woonwinkels (16 van de 19). Tabel 4.4 Soort winkel, aantallen en percentages abs.

percentage

kleding en modeartikelen

67

30

voedings- en genotmiddelen (voeding, drank en tabak)

24

11

meubels, woningtextiel, verlichtings- en huishoudelijke artikelen

21

9

boeken, tijdschriften, kantoor- en schoolbenodigdheden

11

5

supermarkt

9

4

elektrische apparatuur

3

1

warenhuis overig weet niet/geen antwoord totaal

42

2

1

80

36

7

3

224

100

Er is voor gekozen om bedrijven te selecteren die medewerkers in loondienst hebben, bij eenmanszaken is dit niet het geval.

29


Iets meer dan de helft (52%) van de ondervraagde winkels is geen onderdeel van een keten, 42% is wel onderdeel van een keten. In het Arena-gebied zijn de meeste winkels onderdeel van een winkelketen (15 van de 19).

4.4 Zondagsopening positief voor omzet en werkgelegenheid Bijna alle winkels die op zondag open zijn doen dit vanaf 1996 of vanaf het moment van vestiging in stadsdeel Centrum of in het Arena-gebied. Zes procent van de winkels is later op zondag open gegaan. Van de winkels die hun omzet kunnen vergelijken met omzet uit jaren zonder een koopzondag (dat is 49% van het totaal) geeft een ruime meerderheid aan dat hun omzet duidelijk (60%) tot licht (25%) is gestegen. Vijftien bedrijven geven een nadere specificatie van hun omzetverhoging, dit is bij acht bedrijven een stijging tussen de 9 en 19% en bij vijf bedrijven tussen de 23 en 35%. Er is geen duidelijk verband tussen de omzetstijging en de grootte van een bedrijf. Tabel 4.5 Verandering omzet naar aanleiding van koopzondag, aantallen en percentages abs.

%

omzet is duidelijk gestegen

66

60

omzet is licht gestegen

28

25

omzet is gelijk gebleven

6

5

omzet is licht gedaald

2

2

geen antwoord totaal

8

7

110

100

Meer dan de helft (62%) van de winkeliers die de werkgelegenheid in hun winkel kunnen vergelijken met de werkgelegenheid voor de koopzondag geeft aan dat er momenteel meer mensen in dienst zijn. Bijna een kwart geeft aan dat er geen nieuwe mensen in dienst zijn, maar dat de mensen die er werkten momenteel meer uren maken. Elf procent van de winkels geeft aan dat er netto minder mensen in de winkel staan (hetzelfde aantal mensen in dienst maakt hetzelfde aantal uur). Vooral de grote bedrijven (meer dan 10 personen werkzaam) hebben naar aanleiding van de koopzondag nieuwe mensen aangetrokken.

30


Figuur 4.6 Verandering in werkgelegenheid door koopzondag

5% 11%

22% 62%

ja, ik heb meer mensen in dienst nee, ik heb hetzelfde aantal mensen in dienst maar zij werken wel meer uren nee, ik heb hetzelfde aantal mensen in dienst die hetzelfde aantal uren maken geen antwoord

4.5 Meerderheid blij met koopzondag Zevenentachtig procent van de winkeliers is blij om op koopzondag open te zijn, 13% doet dit alleen maar omdat de concurrentie ook open is. Hiernaast is de ruime meerderheid (82%) van de winkeliers die open zijn op zondag voorstander van de koopzondag, 13% is tegenstander en 5% heeft hierover geen mening.

31


Figuur 4.7 Voor- en tegenstanders koopzondag

5% 13%

voorstander tegenstander geen antwoord

82%

4.6 Reële omzet en werkgelegenheid

Momenteel werken in de meeste winkels weinig werknemers alleen op zondag, ongeveer 43 twee procent van al het personeel werkt alleen op zondag . Driekwart van de werknemers (77%) werkt naast andere dagen ook op zondag, 21% werkt nooit op zondag. Hoe groter de winkel, hoe groter het percentage van het personeel dat alleen op zondag werkt en hoe kleiner het percentage personeel dat naast doordeweeks ook op zondag werkt.

43

32

Ongeveer de helft van de respondenten heeft deze vragen over reële omzet en werkgelegenheid beantwoord.


Winkeliers in zowel het Centrum als het Arena-gebied geven aan de meeste omzet in het 44 weekend te maken. Er zijn echter duidelijke verschillen tussen de twee gebieden . In stadsdeel Centrum is de zaterdag met bijna een kwart van de totale omzet de belangrijkste dag, zondag volgt met 18% van de omzet wat iets meer is dan vrijdag (14%) en donderdag (13%). In het Arena-gebied is het weekend duidelijk de belangrijkste bron van inkomsten, 60% van de omzet wordt in het weekend gehaald, en zondag is daarbij met een derde van de weekomzet de belangrijkste dag. De winkeliers in het Arena-gebied geven aan dat in de weken dat er geen koopzondag is de zaterdag zorgt voor 50% van de omzet. Deze uitkomsten komen in grote lijnen overeen met de passantentellingen (hoofdstuk 2). Er zijn echter twee verschillen: Volgens de passantentellingen zijn er in het Arena-gebied op zaterdag en zondag evenveel bezoekers. De winkeliers geven hier echter aan op zondag meer omzet te draaien. In stadsdeel Centrum is het aantal bezoekers op donderdagavond beduidend groter dan op vrijdag en zondag. De winkeliers geven echter aan dat de donderdagse omzet juist lager is dan op zondag en gelijk aan vrijdag. Figuur 4.8 Gemiddelde omzetverdeling per werkdag in stadsdeel Centrum en het Arena-gebied (in procenten)

35

%

30 25 20 15 10 5 0 maandag

dinsdag

woensdag donderdag

stadsdeel Centrum (n=107)

44

vrijdag

zaterdag

zondag

Arena-gebied (n=14)

Omdat in Villa Arena de steekproef zo klein is, geven deze cijfers slechts een indicatie van reële gemiddelden.

33


4.7 Andere klanten op zondag Twee derde (65%) van de winkeliers vindt dat er op zondag een ander soort bezoekers komt dan doordeweeks. Minder dan de helft (42%) vindt dat er een ander soort bezoekers komt dan op zaterdag. Volgens de meeste winkeliers zijn er vooral meer Nederlandse toeristen op zondag dan de rest van de week (77%). Ook zijn veel winkeliers van mening dat er op zondag meer buitenlandse toeristen zijn (67%) dan op de andere dagen in de week. Amsterdammers zijn er op zondag ongeveer net zoveel als op zaterdag en de rest van de week, buurtbewoners zijn minder vaak in de winkels te vinden op zondag. Figuur 4.9 Soort bezoekers, zondag in vergelijking met de rest van de week (procenten)

Nederlandse toeristen

buitenlandse toeristen

meer evenveel minder

Amsterdammers geen antwoord

buurtbewoners % 0

34

20

40

60

80

100


4.8 Vooral verlies werkgelegenheid grote bedrijven Winkeliers verwachten een effect van de afschaffing van koopzondag op de werkgelegenheid. Zesenveertig procent van de winkeliers verwacht een afname van arbeidsplaatsen. Hier zijn grote verschillen in de grootte van de winkels. 68% van de grote winkels verwacht een afname van arbeidsplaatsen, 53% van de middelgrote winkels en 28% van kleine winkels verwacht dit. Van de middelgrote winkels verwacht 30% dat het aantal arbeidsplaatsen hetzelfde zou blijven na afschaffing van de koopzondag, maar dat de werknemers minder uren kunnen werken, van de grote bedrijven verwacht 16% dit en van de kleine bedrijven verwacht 3% dit. Van de kleine bedrijven verwacht de helft dat het aantal arbeidsplaatsen hetzelfde zal blijven. De winkeliers is ook gevraagd hoe groot de afname van de werkgelegenheid zal zijn. Met het antwoord op deze vraag is in paragraaf 3.3 de te verwachten afname van de totale werkgelegenheid berekend. Figuur 4.10 Verwacht effect afschaffing koopzondag op werkgelegenheid

totaal

meer dan 10 werknemers

5-9 werknemers

1-4 werknemers % 0 20 40 60 80 100 toename arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen hetzelfde arbeidsplaatsen hetzelfde, het aantal uren dat de mensen werken vermindert afname arbeidsplaatsen geen antwoord

35


4.9 Verwacht: omzetverlies als gevolg van afschaffing koopzondag De winkeliers is gevraagd een voorspelling te doen van de omzet als de koopzondag in zijn geheel zou worden afgeschaft. Twee derde van de bedrijven verwacht dat de omzet zou dalen met gemiddeld 18%. Elf procent verwacht dat de omzet dezelfde blijft en één procent verwacht een omzetstijging, 19% heeft hierover geen mening. Figuur 4.11 Verwacht effect van afschaffing koopzondag op de omzet (procenten)

1%

11%

19%

stijgt blijft hetzelfde daalt geen antwoord

69%

Toeristen kunnen minder kopen Gevraagd naar een toelichting over het verwachte verschil in omzet komen de meningen in grote lijnen overeen. Ongeveer de helft van de mensen die verwachten dat de omzet zal dalen geeft aan dat dit voornamelijk komt doordat ze omzet missen van de toeristen die op zondag aankopen in hun winkel doen. Een aantal uitspraken: Het is ook slecht voor de toeristen. Toerisme en dagjesmensen zijn essentieel voor onze weekendomzet. Daarnaast zou het voor ons wél goed zijn als buiten Amsterdam Centrum het aantal zondagen wordt beperkt natuurlijk. Waarschijnlijk zullen wij minder dagjesmensen trekken. Hopelijk komen zij terug op andere dagen. Mijn winkel heeft landelijke bekendheid. Klanten komen vaak van ver op zondag.

36


Omzet op zondag is belangrijk onderdeel weekomzet Hiernaast geven winkeliers ook vaak aan dat de omzet op zondag gewoonweg een belangrijk deel van de weekomzet is. Als ze op zondag dicht zullen ze deze omzet missen: Mensen kunnen niet binnen komen om dingen aan te schaffen als we dicht zijn. En de zondag levert ongeveer 25% van de wekelijkse omzet. Mijn omzetten van het weekend (zaterdag en zondag) zijn hoger dan de doordeweekse dagen, dus mijn weekomzet daalt duidelijk. De zondag is een van de beste dagen van de week en heeft veel invloed op de weekomzet. Ik denk dat de economie bij afschaffing van de koopzondag een grote klap zal krijgen doordat de groei wordt geremd. Ook zal het aantal werknemers krimpen. De zaterdag en zondag bepalen een groot deel van onze omzet. Als dat er niet meer is, denk ik dat veel winkels zullen moeten stoppen. Overige argumenten daling omzet Enkele winkeliers geven nog andere redenen voor een omzetdaling: Impulsaankopen op zondag vallen weg. Mensen die werken hebben minder tijd voor winkelen. Het is van belang de klant de gelegenheid te geven om op een vrije dag te kunnen winkelen. Met name omdat de zuigkracht van internet heel groot is. Beperkte openingstijd betekent verschuiving van omzet naar internet met name van grote concerns. Koopzondag heeft levendigheid, een soort recreatie. Zondag is drukste dag van de week bij ons! Het verschaft tevens werkgelegenheid. Laat de mensen leven. Sommige zondagen meer dan andere zondagen, dus wel daling maar niet extreem. Geen effect van afschaffing koopzondag De winkeliers die aangeven te verwachten dat de omzet hetzelfde zal blijven na koopzondagafschaffing lichten dit toe met voornamelijk de redenering dat mensen toch de producten moeten kopen en dit dan wel op een andere dag zullen doen: Aankopen moeten toch gedaan worden. En wanneer er in Nederland geen koopzondagen zijn verschuiven deze momenten naar zaterdag of doordeweeks. De omzet spreidt zich over een week. Als er geen koopzondag zou zijn zou de zaterdag weer druk worden. Mensen houden gewoon dan meer rekening met het feit dat de winkels 6 dagen in de week open zijn. Ook met de feestdagen. Straks zijn we ook met Kerst open. Eén winkelier ligt toe waarom een winkelsluiting op zondag positief zal zijn voor zijn omzet: De winkelsluiting heeft een positieve uitwerking op kleine winkeliers in het algemeen. De kleine winkels worden steeds minder doordat zij niet dezelfde mogelijkheden kunnen bieden als grote bedrijven, als hier alleen maar gekeken wordt, zal het resultaat.

37


4.10 Driekwart winkeliers is tegen afschaffing koopzondag Omzet lager Driekwart van de winkeliers is tegen het idee om de koopzondag in heel Nederland af te schaffen. De meeste winkeliers hebben hun antwoord toegelicht. Ruim zestig procent van de tegenstanders van de afschaffing van de koopzondag noemt omzetverlies als belangrijkste reden. Gegeven antwoorden zijn bijvoorbeeld: Dat zou grote omzet daling tot gevolg hebben en er zou personeel ontslagen moeten worden. De omzet op zaterdag te hoog wordt en een gedeeltelijke omzetdaling. Het heel gezellig is op zondag in de stad en het extra omzet oplevert. Ik 25% van mijn omzet ga missen dat haal je niet in. De winkel zal dan dicht moeten. Ruim een kwart van de omzet daalt en er mensen ontslagen moeten worden. Niet passend bij Amsterdam als toeristenstad Hiernaast noemt 20% nog dat afschaffing van de koopzondag niet past bij de wereld- en toeristenstad die Amsterdam is. Gegeven antwoorden zijn onder andere: Amsterdam de hoofdstad is en daar veel toeristen zijn die niet alleen voor het museum of de coffeeshop komen. Het Centrum lijdt nu al onder de afname van toerisme. Hoort bij een grote stad als Amsterdam. Ik verlies alle Nederlandse en buitenlandse toeristen en mis dus geld. Wij van mening zijn dat op deze dagen meer mensen van buiten Amsterdam komen naar de Arena. Andere argumenten Hiernaast worden ook nog andere toelichtingen gegeven, bijvoorbeeld: Openingsuren door de week zijn te kort (18h!). De consumenten hebben tijd nodig om te kunnen winkelen, voor onze winkel is zondag een goede dag daarvoor. Het bij het concept/uitstraling van een goed gesorteerde algemene boekhandel in Amsterdam past altijd open te zijn. Plus: verkoop buitenlandse zondagskranten! Er toch wel klanten ook op zondag komen. Men dat zelf moet kunnen beslissen. Vroeger met alleen zaterdagverkoop was Amsterdam overvol, nu wordt het verdeeld in twee dagen. Dat is beter voor de veiligheid. Voorstanders afschaffing koopzondag Negen procent van alle winkeliers vindt het afschaffen van de koopzondag een goed idee. Redenen die hiervoor gegeven worden zijn voornamelijk het behouden van de rustdag, dat een koopzondag alleen tot omzetverschuiving lijdt en dat het een eerlijker concurrentie zorgt. Voorbeelden van gegeven antwoorden zijn: Een dagje rust voor iedereen goed zal zijn. Wij dan ook weer een beetje tijd voor privézaken kunnen hebben. Je verplaatst alleen de drukte. I.p.v. Zaterdag komen ze nu zondag. Terwijl zondag het personeel dubbel betaald wordt. Eén keer koopzondag per maand is leuk en te doen. Daar ben ik blij mee als het echt wordt nageleefd en er geen oneerlijke concurrentie ontstaat.

38


4.11 Winkeliers die op zondag gesloten zijn In totaal zijn 43 winkeliers ondervraagd die nooit op zondag open zijn (41 in stadsdeel Centrum en twee in Zuidoost), de antwoorden van deze winkeliers zijn niet meegenomen in het voorgaande onderzoek. Sommige antwoorden zijn echter relevant voor het onderzoek, die worden in deze paragraaf besproken. Tweederde van de winkeliers die niet open zijn op zondag zijn ook tegenstander van de wekelijkse koopzondag, 30% is echter voorstander. Voorstanders afschaffing koopzondag 15 van de 43 winkeliers (35%) zijn dan ook voor de afschaffing van de winkelopening op zondag, gegeven toelichtingen zijn onder andere: Omdat de koopzondag alleen in het belang van de grootwinkelbedrijven is. Iedereen moet doen wat hij wil. Zondag is een heilige dag: Rust. Ik als kleine ondernemer één dag rust, kerk, familiegebeuren, wens. Het een verplaatsing van de omzet nu heel Nederland open is, dus ook veel keukenzaken. Tegenstanders afschaffing koopzondag Hiernaast zijn echter 19 van de 43 winkeliers (44%) tegen de afschaffing van de winkelopening op zondag. Zij lichten hun gegeven antwoorden als volgt toe: Centrum moet open blijven, ligt aan buurt. Elke winkelier moet de vrijheid hebben dat zelf te bepalen. Het iedereen vrij staat daarover te beslissen. Het te belangrijk is voor winkeliers die dan omzet maken. Iedereen moet vrij kunnen kiezen. Iedereen dat zelf moet weten, vooral in tijden van crisis! Ik dan bij andere winkels ook geen boodschappen kan doen. Ik in december open wil zijn. Effect afschaffing koopzondag op winkeliers die gesloten zijn op zondag Als de koopzondag in zijn geheel afgeschaft zou worden heeft dit een minimaal effect op winkeliers die al niet op zondag open zijn. Negentien winkeliers verwachten geen effect, vier verwachten een omzetdaling en drie verwachten een omzetstijging (17 winkeliers hebben geen antwoord gegeven op deze vraag). De gegeven toelichtingen zijn de volgende: Apotheek niet afhankelijk van koopzondagen. De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat het winkel publiek vanaf woensdag en donderdag steeds drukker wordt naar het weekend toe de maandag, dinsdag en woensdag zijn de stilste dagen, maar dan werkt mijn vrouw er een paar uur erbij. Ik zelf werk al 90 uur. Het heeft nauwelijks invloed. Ieder moet het voor zich weten, vooral kleine zaken. Zondags open en koopavonden brengen wel gevaren met zich mee. Iedereen moet vrij zijn en keuze te hebben eraan mee te doen of niet. Geen betutteling. Ik wil de vrijheid hebben in de toekomst open te zijn wanneer ik wil. Als Amsterdam op internationaal niveau wil blijven meedoen dan is afschaffing een slechte zet.

39


We zijn een democratisch land zodat iedereen dat zelf moet bepalen. Zeker in een stad: "wereldstad" als Amsterdam. Wij zijn een speciaalzaak(kantoor/vakhandel) en onze klanten blijven ons trouw, met of zonder zondag. Wij zijn niet open op zondag, wel geweest maar het resultaat weegt niet op t.o.v kosten. Dicht sinds 1/1/2005 Wij zijn een tijdje (plusminus 3 jaar) op zondag open geweest. Laatste drie jaar dicht. Missen geen omzet, maar hebben wel een beter gedekte bezetting.

40


Bijlage 1 Winkeltijden door de tijd

De eerste schreden naar een landelijk winkeltijdenbeleid worden ruim een eeuw geleden gezet. Na aanvankelijke beperking, wordt in 1996 een duidelijke koerswijziging ingezet. 1904: De regering vraagt de Staatscommissie voor de Middenstand om advies over de wenselijkheid van een wettelijke regeling voor winkelsluiting in Nederland. Voordat die wet uiteindelijk tot stand komt (in 1930) neemt een aantal gemeenten het heft alvast in hand door zelf een winkelsluitingsverordening vast te stellen. 1930: De eerste wettelijke regeling voor winkelsluiting in Nederland ontstaat. Deze wet staat openstelling toe op werkdagen van 05.00 tot 20.00 uur en op zaterdag tot 22.00 uur. Winkels zijn op zondag gesloten, al wordt die verplichte zondagssluiting in 1934 alweer gedeeltelijk tenietgedaan: de mogelijkheid tot zondagsopening ontstaat. 1951: De winkelopening wordt beperkt. Vastgesteld wordt dat winkels open mogen zijn van 05.00 tot 18.00 uur op maandag tot en met zaterdag. Er komt opnieuw een verplichte sluiting op zondag. 1976: De Winkelsluitingswet wordt aangenomen. Voor het eerst wordt een maximumaantal openstellinguren per week (52 uur) vastgelegd waarbinnen de ondernemer zijn openingsuren mag vaststellen. Winkels zijn op zondag gesloten. Voor onder meer benzinestations wordt een uitzondering gemaakt. 1984: De koopzondag wordt geïntroduceerd. Op maximaal vier zondagen per jaar mogen de winkels open. 1993: De winkeltijden doordeweeks worden opgerekt van 18.00 tot 18.30 uur. Het maximumaantal koopzondagen wordt uitgebreid van vier naar acht. 1996: Het kabinet concludeert dat de Winkelsluitingswet niet past bij de tijdgeest en vereenvoudigd moet worden. Centraal wat moet, decentraal wat kan, luidt het motto in de nieuwe Winkeltijdenwet. Gemeenten krijgen meer autonomie om zelf te bepalen wanneer winkels open mogen. Ook wordt het maximum van 55 openingsuren per week losgelaten. Winkel mogen doordeweeks open van 06.30 tot 22.00 uur. Het maximumaantal koopzondagen gaat naar twaalf. 2007/2008: CDA, PvdA en ChristenUnie stellen in hun coalitieakkoord dat het “oneigenlijke gebruik van de toerismebepaling in de Winkeltijdenwet ter verruiming van het aantal koopzondagen” moet worden tegengegaan. SGP en SP gaat het wetsvoorstel van het kabinet echter niet ver genoeg. Zij dienen daarom een concurrerende initiatiefwet in. Bron: Reformatorisch dagblad, 22 januari 2009

41


42


Bijlage 2 Vragenlijst

Hieronder staat de vragenlijst voor stadsdeel Centrum. In het Arenagebied is dezelfde vragenlijst gebruikt met een andere aanhef gebruikt.

Effecten vermindering koopzondagen Centrum Er wordt in Nederland op dit moment gediscussieerd over de zondagsopening van winkels. Het kabinet heeft plannen om het aantal koopzondagen te beperken tot twaalf per jaar. Slechts in de meest toeristische gebieden zouden steden op die regel een uitzondering mogen maken. Amsterdam, maar ook de andere grote steden zijn tegen een beperking van het openen van de winkels op zondag. Met dit onderzoek willen wij, de Dienst Onderzoek en Statistiek van de gemeente Amsterdam, uitzoeken in hoeverre winkels in Amsterdam een mogelijk verandering in omzet en of werkgelegenheid zullen ervaren bij vermindering van het aantal koopzondagen. Het onderzoek voeren wij uit in opdracht van EZ, Economische Zaken van de gemeente Amsterdam. We hopen dat u deel wilt nemen aan dit onderzoek.

Sinds 1996 mogen winkels in toeristische gebieden (waar stadsdeel Centrum toe behoort) wekelijks op zondag open.

1

Sinds wanneer bent u op zondag open?

1

Sinds 1996 → ga naar vraag 3

2

Sinds de opening van deze winkel, in het jaar

3

→ ga naar vraag 7

Sinds de verhuizing van mijn winkel naar dit adres in het jaar Anders, namelijk

4

_______________________________________________________________

2

Bent u vanwege de verruimde openingstijden naar het centrum is verhuisd? (Stellen als vraag 1 = antwoordcategorie 3)

1 2

Ja Nee

43


3

Is uw omzet door de koopzondag gestegen of gedaald?

1 2 3 4 5

Omzet is duidelijk gestegen

4

Hoeveel was deze omzet in het laatste jaar zonder koopzondag?

Omzet is licht gestegen Omzet is gelijk gebleven Omzet is licht gedaald Omzet is sterk gedaald

euro per jaar 5

Hoeveel was deze omzet in het eerste jaar met de koopzondag (het daaropvolgende jaar)? euro per jaar

6

Heeft u sinds deelname aan de koopzondag meer mensen in dienst?

1 2

Ja, ik heb meer mensen in dienst Nee, ik heb hetzelfde aantal mensen in dienst maar zij werken wel meer uren Nee, ik heb hetzelfde aantal mensen in dienst die hetzelfde aantal uren maken (netto minder mensen in

3

de winkel dus)

7

Bent u momenteel elke zondag open?

1 2 3

Ja, en daar ben ik blij mee Ja, maar dat doe ik alleen omdat de concurrentie ook open is Nee

8

Bent u voorstander van de wekelijkse koopzondag?

1 2

Ja Nee

Werkgelegenheid en omzet door de koopzondag 9

Hoeveel mensen werken er in deze winkel? Zijn dit: aantal mensen

Uzelf Familie-of gezinsleden Meewerkende vennoten Personeel in loondienst Uitzendkrachten Anders, namelijk _____

44

waarvan niet op

waarvan ook op

waarvan alleen op

zondag

zondag

zondag


10

Wat was de omzet van uw bedrijf in 2008? euro

11

Kunt u een schatting van de omzet per werkdag in percentages maken? (totaal = 100%) percentage maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag

Klanten op zondag 12

Heeft u de indruk dat u op zondag een ander soort klanten heeft dan op de andere openingsdagen?

1 2

Ja

13

Welk soort klanten trekt u op zondag in vergelijking met zaterdag?

1 2

hetzelfde soort klanten als op zaterdag → ga naar vraag 15

14

Als u een ander soort klanten trekt, hebt u meer of minder van de volgende klanten op zondag

Nee → ga naar blok Invloed afschaffing koopzondag

een ander soort klanten dan op zaterdag

dan op zaterdag?

Buurtbewoners

meer

evenveel

minder

Amsterdammers


Buitenlandse toeristen

15

Welk soort klanten trekt u op zondag in vergelijking met de rest van de week?

1 2

hetzelfde soort klanten als door de week → ga naar blok Invloed afschaffing koopzondag een ander soort klanten dan door de week

45


16

Als u een ander soort klanten trekt, hebt u dan meer of minder van de volgende klanten op zondag dan door de weeks? Meer

Evenveel

Minder

Buurtbewoners Amsterdammers


Buitenlandse toeristen

Invloed afschaffing koopzondag 17

Er zijn plannen om de koopzondag in heel Nederland af te schaffen, wat vindt u daarvan?

1 2 3

Daar ben ik blij mee, omdat ________________________________________________

18

Stel, de koopzondag zou in zijn geheel worden afgeschaft. Wat voor een effect zal dat volgens u

Daar ben ik niet blij mee, omdat

_____________________________________________

Geen mening

hebben op uw totale omzet, uitgedrukt in %?

1 2

Stijgt, met

3

Daalt, met

19

Kunt u uw antwoord toelichten?

%

Blijft hetzelfde %

X 20

Denkt u dat de afschaffing van de koopzondagen effect zal hebben op de werkgelegenheid in uw bedrijf?

1

Het aantal arbeidsplaatsen zal toenemen, met

2

Het aantal arbeidsplaatsen zal hetzelfde blijven

3

Het aantal arbeidsplaatsen zal hetzelfde blijven,

aantal mensen

aantal uren

maar het aantal uren dat mensen werken zal verminderen aantal mensen

4

46

Het aantal arbeidsplaatsen zal afnemen, met

aantal mensen


Achtergrondvragen winkel 21

Wat voor een soort winkel is dit?

1 2 3 4 5 6 7 8 9

warenhuis supermarkt voedings- en genot middelen (voeding, drank en tabak) kleding en modeartikelen meubels, woningtextiel, verlichtings- en huishoudelijke artikelen elektrische apparatuur doe-het-zelf artikelen boeken, tijdschriften, kantoor- en schoolbenodigdheden overig, namelijk

22

Is deze winkel onderdeel van een keten?

1 2

Ja

23

Wat is de postcode van deze winkel?

Nee

47

Effecten zondagsluiting winkels

Recommend Documents