Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Index 1. Samenvatting
p. 3
2. Doelstellingen en opzet onderzoek
p. 6
3. Gebruik communicatiemiddelen
p. 9
4. Perceptie digitale communicatie en eenzaamheid
p. 15
5. Relatie digitale communicatie en eenzaamheid
p. 18
6. Achtergrondkenmerken
p. 20
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
TNS NIPO Auteur Daniëlle van Wensveen
Coalitie Erbij Contactpersoon Floor Timmerman F8424 | © TNS
Samenvatting Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Samenvatting -I Vrijwel iedereen heeft toegang tot internet of een mobiele telefoon, maar vooral internet wordt veel gebruikt om contacten te onderhouden De (zeer) sterk eenzame respondenten gebruiken opvallend minder vaak de telefoon om contact te onderhouden dan de respondenten die niet eenzaam zijn. Nederlanders die wel eens contact onderhouden middels digitale communicatie besteden hier gemiddeld ongeveer vijf tot zes uur per week aan. De Nederlanders die in de eenzaamheidsschalen (zeer) sterk en matig eenzaam vallen, besteden per week gemiddeld iets meer tijd aan digitale communicatie dan de niet eenzame Nederlanders die contact onderhouden via digitale communicatie. Ruim een derde van de internetters heeft wel eens contacten via internet opgedaan. De groep (zeer) sterk eenzamen hebben opvallend vaker contacten via internet opgedaan dan de groep niet eenzamen. Nederlanders onderhouden met vrienden en/of kennissen vaker contact via de sms of via sociale netwerksites dan met familie. De groep Nederlanders die in de eenzaamheidsschalen (zeer) sterk eenzaam vallen, hebben zowel bij het contact met familie als met vrienden en kennissen minder persoonlijk, telefonisch en contact per sms of mail dan de niet eenzame groep Nederlanders.
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Samenvatting
4
Samenvatting -II
Nieuwe digitale communicatie mogelijkheden zorgen volgens Nederlanders voor contact met meer relaties. Niet eenzame Nederlanders schatten invloed van digitale communicatie op eenzaamheid groter in dan eenzame Nederlanders. Nederlanders zien eenzaamheid als een probleem van de samenleving. Een meerderheid van de Nederlanders is van mening dat door het bestaan van digitale communicatie men vaker afspreekt met familie, vrienden of kennissen. Helft van de Nederlanders is wel eens eenzaam volgens de eenzaamheidsschaal. Mensen schatten zichzelf minder eenzaam in dan dat de indeling van de eenzaamheidsschaal laat zien.
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Samenvatting
5
Doelstellingen en opzet onderzoek Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Doelstellingen onderzoek
Coalitie Erbij is een initiatief van maatschappelijke organisaties om een Nationale Coalitie te vormen om het probleem van eenzaamheid in Nederland aan te pakken. Door middel van een publiciteitscampagne wil de coalitie de samenleving stimuleren iets tegen eenzaamheid te doen. In opdracht van Coalitie Erbij heeft TNS NIPO een onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen digitale communicatie en eenzaamheid. De resultaten van het onderzoek worden gebruikt ter gelegenheid van de week van de eenzaamheid (24 september – 1 oktober) en op het Nationaal congres over de aanpak van eenzaamheid. Opvallende verschillen tussen mannen en vrouwen en de verschillende leeftijdsgroepen worden besproken. Daarnaast hebben we eenzaamheid van de respondenten gemeten via de eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld. Met behulp van elf vragen over eenzaamheid is een eenzaamheidsscore per respondent berekend. Opvallende verschillen tussen deze groepen worden ook besproken.
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Doelstellingen en opzet onderzoek
7
Opzet onderzoek
Methode:
CAWI (Computer Assisted Web Interviewing)
Doelgroep:
Nederland 18+ (herwogen op geslacht, leeftijd, opleiding, gezinsgrootte en provincie)
Steekproefgrootte:
netto n=1.073
Steekproefbron:
TNS NIPObase
Lengte van de vragenlijst: 6 minuten Veldwerkperiode:
19 – 25 juli 2010
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Doelstellingen en opzet onderzoek
8
Gebruik communicatiemiddelen Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Iedereen heeft toegang tot internet en een mobiele telefoon, maar vooral internet wordt veel gebruikt om contacten te onderhouden Vrijwel iedereen heeft toegang tot internet (99%) of een mobiele telefoon (98%). 89% van de Nederlanders heeft toegang tot een vaste telefoon en de helft tot een webcam (50%). Vooral internet wordt veel gebruikt om contacten te onderhouden. De (zeer) sterk eenzame respondenten gebruiken opvallend minder vaak de telefoon om contact te onderhouden dan de respondenten die niet eenzaam zijn. Internet en de webcam worden ongeveer even veel gebruikt voor het onderhouden van contacten. In welke mate gebruikt u deze communicatiemiddelen om uw contacten te onderhouden? Het percentage dat veel/regelmatig internet
79
mobiele telefoon
17
64
33
5
contact heeft via onderstaande communicatiemiddelen is
3
Totaal
weergegeven. vaste telefoon
66
webcam
16
0
10
31
45
20 30 40 veel/regelmatig
50 60 weinig
70 80 helemaal niet
90
100
%
matig eenzaam
(zeer) sterk eenzaam
%
%
%
%
internet
79
80
78
76
mobiele telefoon
64
70
60
52
vaste telefoon
66
71
67
41
webcam
16
15
16
15
3
39
niet eenzaa m
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Gebruik communicatiemiddelen
10
Nederlanders die wel eens contact onderhouden middels digitale communicatie besteden hier gemiddeld ongeveer vijf tot zes uur per week aan Alleenstaanden besteden opvallend meer tijd aan digitale communicatie dan gehuwden en samenwonenden (7,7uur versus 5,5 uur gemiddeld). Hetzelfde geldt voor jongeren in de leeftijd van 1834 jaar (7,6 uur versus 5,5 uur gemiddeld). De Nederlanders die in de eenzaamheidsschalen (zeer) sterk en matig eenzaam vallen, besteden per week gemiddeld iets meer tijd aan digitale communicatie dan de niet eenzame Nederlanders die contact onderhouden via digitale communicatie. Hoeveel tijd besteedt u ongeveer per week aan digitale communicatie (zoals e-mail, hyves, msn, facebook, internetfora, chatprogramma’s)? 4% 3% 7% totaal
5,5
13% 49%
24%
0-3 uur per week 3-6 uur per week 6-10 uur per week 10-15 uur per week 15-25 uur per week > 25 uur per week
(zeer) sterk eenzaam
5,6
matig eenzaam
niet eenzaam
6,2
4,9
Basis: gesteld aan de respondenten die met familie/vrienden/kennissen wel eens contact onderhouden via digitale communicatie, n=882 Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Gebruik communicatiemiddelen
11
Ruim een derde van de internetters heeft wel eens contacten via internet opgedaan Van de internet (en webcam) gebruikers heeft ruim een derde (35%) wel eens nieuwe contacten opgedaan via internet en/of contacten waarmee alleen via digitale media het contact wordt onderhouden. De groep (zeer) sterk eenzamen hebben opvallend vaker contacten via internet opgedaan dan de groep niet eenzamen.
35
totaal
49
(zeer) sterk eenzaam
Heeft u wel eens nieuwe contacten opgedaan via het internet? (basis: gesteld aan respondenten die wel eens gebruik maken van het internet n=1.014)
65
matig eenzaam
51
38
niet eenzaam
62
29
71 %
0
20
40 ja
60 nee
80
100
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Gebruik communicatiemiddelen
12
Contacten met familie, vrienden en kennissen worden door Nederlanders vooral persoonlijk en telefonisch onderhouden Als we naar de totale groep Nederlanders kijken dan onderhoudt men met vrienden en/of kennissen vaker contact via de sms of via sociale netwerksites dan met familie. Nederlanders in de leeftijd van 18 tot 34 jaar hebben vaker contact via de sms, via sociale netwerksites en via chatsites dan Nederlanders van 35 jaar en ouder. Vrouwen hebben opvallend vaker sms-contact of contact via sociale netwerksites dan mannen. 95 96
persoonlijn contact (fysiek bij elkaar)
Op welke manier(en) onderhoudt u contact met familie, vrienden en/of kennissen? (n=1.073)
91 93
telefonisch contact contact per e-mail
71
contact via sms
50
contact via sociale netwerksites zoals hyves, facebook, twitter, etc
25
contact via chatsites of chatprogramma's
11
contact via internetfora
1
78
60 met vrienden en/of kennissen met familie
36
16
4
2 3
andere digitale communicatiemiddelen 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100%
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Gebruik communicatiemiddelen
13
Nederlanders in de eenzaamheidsschaal (zeer) sterk eenzaam hebben opvallend minder vaak persoonlijk contact met familie en vrienden/kennissen dan de groep die niet eenzaam is Als we kijken naar de groep Nederlanders die in de eenzaamheidsschalen niet eenzaam en (zeer) sterk eenzaam vallen, dan zien we dat zowel bij het contact met familie als met vrienden en kennissen de eenzame groep minder persoonlijk, telefonisch en contact per sms of mail heeft. De groep (zeer) sterk eenzaam heeft met vrienden en/of kennissen juist opvallend vaker contact via chatsites dan de niet eenzame Nederlanders. Wijze van contact met familie
Op welke manier(en) onderhoudt u contact met familie, vrienden en/of kennissen? (n=1.073)
Totaal
niet eenzaam
matig eenzaam
Wijze van contact met vrienden/kennissen
(zeer) sterk eenzaam
Totaal
niet eenzaam
matig eenzaam
(zeer) sterk eenzaam
%
%
%
%
%
%
%
%
Persoonlijk contact (fysiek bij elkaar)
96
98
96
86
95
98
94
87
Telefonisch contact
93
94
94
85
91
93
90
84
Contact per e-mail
71
74
70
55
78
79
76
71
Contact via sms
50
53
46
45
60
63
54
53
Contact via sociale netwerksites zoals hyves, facebook, twitter, etc.
25
25
22
23
36
35
32
39
Contact via chatsites of chatprogramma’s
11
10
12
11
16
13
16
23
Contact via internetfora
1
0
2
0
4
3
5
2
Andere digitale communicatie
3
4
1
3
2
2
1
1
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Gebruik communicatiemiddelen
14
Perceptie digitale communicatie en eenzaamheid Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Nieuwe digitale communicatie mogelijkheden zorgen volgens Nederlanders voor contact met meer relaties Of eenzaamheid meer of minder een taboe is geworden door mogelijkheden voor nieuwe (digitale communicatie) vindt men lastig te bepalen, de meningen daarover zijn verdeeld. Ook wordt het lastig gevonden om te bepalen of de nieuwe (digitale) communicatie mogelijkheden zorgen voor meer of minder intensieve relaties. Door de nieuwe (digitale) mogelijkheden voor communicatie... Is eenzaamheid minder een taboe geworden
9
Zal men minder intensieve relaties onderhouden dan zonder digitale communicatiemiddelen
Zal men contact hebben met minder relaties dan zonder digitale communicatiemiddelen
22
7
48
21
3 5
16
47
19
38
39
5
Is eenzaamheid meer een taboe geworden
6
Zal men meer intensieve relaties onderhouden dan zonder digitale communicatiemiddelen
Zal men contact hebben met meer relaties dan zonder digitale communicatiemiddelen
16
Gemiddelde
2,9
3,0
3,9
% 0
20 1
40 2
60 3
80 4
100 5
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Perceptie digitale communicatie en eenzaamheid
16
Eenzaamheid wordt door Nederlanders gezien als een gezamenlijk probleem van de samenleving Bijna drie kwart (72%) van de Nederlanders zien eenzaamheid als een probleem van de samenleving. Een meerderheid van de Nederlanders (57%) is van mening dat door het bestaan van digitale communicatie men vaker afspreekt met familie, vrienden of kennissen. Een op de vijf Nederlanders ziet een relatie tussen intensief gebruik van digitale communicatie en eenzaamheid, de meerderheid ziet geen verband Eenzaamheid is niet alleen een individueel probleem, maar heeft ook te maken met de samenleving
13
Door het bestaan van digitale communicatie technologieën kan iemand vaker met zijn/haar familie/vrienden/kennissen afspreken Hoe intensiever iemand digitale communicatie technologieën gebruikt/bezoekt, hoe eenzamer hij/zij zich zal voelen
9
3
0 Helemaal mee eens (5)
59
21
48
17
10
Mee eens (4)
28
42
20
30
40
5 1
13
29
50
60
Niet mee oneens, maar ook niet mee eens (3)
70
2
27% van de (zeer) sterk eenzamen is het oneens met deze stelling en 32% eens.
8
80
Oneens (2)
90
26% van de (zeer) sterk eenzamen is het oneens met deze stelling en 42% eens.
100 %
Helemaal mee oneens (1)
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Perceptie digitale communicatie en eenzaamheid
17
Relatie digitale communicatie en eenzaamheid Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Niet eenzame Nederlanders schatten invloed van digitale communicatie op eenzaamheid groter in dan eenzame Nederlanders.
Deze vraag is apart gesteld aan de
Voelt u zich meer of minder eenzaam door
Denkt u dat iemand die zich (een beetje) eenzaam
het contact dat u heeft via digitale
voelt zich meer of minder eenzaam zal voelen door
communicatie?
het contact dat ze hebben via digitale communicatie
eenzame en niet eenzame Nederlanders Totaal
matig eenzaam
n=496
n=385
n=111
n=522
%
%
%
%
Niet eenzamer of minder eenzaam door het contact via digitale communicatie
51
53
43
23
Een beetje minder eenzaam door het contact via digitale communicatie
15
13
23
45
Veel minder eenzaam door het contact via digitale communicatie
12
14
6
13
Een beetje eenzamer door het contact via digitale communicatie
6
5
11
8
Veel eenzamer door het contact via digitale communicatie
2
1
5
5
Weet niet
14
14
12
9
(volgens de eenzaamheidsschaal).
(zeer) sterk eenzaam
niet eenzaam
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Relatie digitale communicatie en eenzaamheid
19
Achtergrondkenmerken Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie
Eenzaamheidsschaal Om eenzaamheid te meten, hebben wij de eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld gebruikt. Met behulp van elf vragen over eenzaamheid is een eenzaamheidsscore per respondent berekend. Eenzaamheidsschaal totaal n=1.073 6%
5%
49%
40%
niet eenzaam (0,1,2) matig eenzaam (3,4,5,6,7,8) sterk eenzaam (9,10) zeer sterk eenzaam (11)
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Achtergrondkenmerken
21
Helft van de Nederlanders is wel eens eenzaam
De scores van de respondenten op de eenzaamheidsschaal zijn ingedeeld in vier niveaus: niet eenzaam (score 0, 1 of 2), matige eenzaamheid (score 3 t/m 8), sterke eenzaamheid (score 9 of 10) en zeer sterke eenzaamheid (score 11). Ongeveer de helft van de Nederlanders (49%) scoort 0, 1 of 2 op de eenzaamheidsschaal. Dit houdt in dat zij in de groep ‘niet eenzaam’ vallen. De andere helft van de Nederlanders is dus wel eens eenzaam. Het grootste deel is ‘matig eenzaam’ (40%), 6% is sterk eenzaam en 5% is zelfs sterk eenzaam. 18 t/m 34-jarigen zijn vaker ‘niet eenzaam’ dan 35 t/m 54-jarigen en 55 plussers (53% versus 47% en 49%). • Deze resultaten zijn vergelijkbaar met een onderzoek dat in 2008 is gehouden over eenzaamheid.
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Achtergrondkenmerken
22
Zelf ingeschatte eenzaamheid Naast de impliciet gemeten eenzaamheidsscore, is er ook rechtstreeks aan de respondenten gevraagd in welke categorie ze zichzelf zouden indelen. In vergelijking met de indeling aan de hand van de eenzaamheidsschaal, delen de respondenten zichzelf anders in. Volgens de eenzaamheidsschaal is 51% wel eens eenzaam. Als men zichzelf indeelt in de vier categorieën, is 28% wel eens eenzaam. Een opmerkelijk verschil.
Eenzaamheidsschaal
Eigen inschatting 2%0%
5% 6% 23%
49%
40%
niet eenzaam (0,1,2) matig eenzaam (3,4,5,6,7,8) sterk eenzaam (9,10) zeer sterk eenzaam (11)
75%
niet eenzaam matig eenzaam sterk eenzaam zeer sterk eenzaam
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Achtergrondkenmerken
23
Achtergrondkenmerken
groepen mensen
%
burgelijke staat
%
gehuwde mensen met kinderen
42
alleenstaand
28
ouderen
24
gehuwd
55
gehuwde mensen zonder kinderen
10
samenwonend
14
chronisch zieken
8
weduwnaar
gescheiden mensen met kinderen
7
geslacht
mantelzorgers
5
man
49
weduwen/weduwnaars
4
vrouw
51
alleenstaanden 30'ers
4
leeftijd
werkzoekenden
4
18-34
27
tieners
3
35-54
39
gehandicapten
3
55 jaar en ouder
34
gescheiden mensen zonder kinderen
2
allochtonen/migranten
2
dag- en thuislozen
0
geen van deze
3 %
%
20
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Achtergrondkenmerken
24
Achtergrondkenmerken Nielsen-indeling
%
drie grote steden
15
rest west (Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht minus drie grote steden)
29
Noord (Gronigen, Friesland en Drenthe) Oost (Overijssel, Gelderland en Flevoland)
10 21
Zuid (Zeeland, Noord-Brabant en Limburg)
24
Opleiding
%
geen onderwijs/basisonderwijs LBO/VBO/VMBO MAVO/eerste 3 jaar ahve en VWO
4 15 8
VMBO
34
MBO HBO/WO-bachelor of kandidaats
7 21
WO-doctoraal of master
10
Weet niet/wil niet zeggen
1
Eenzaamheid in relatie tot digitale communicatie > Achtergrondkenmerken
25
