Goe dge br uik , dá á r dr a a it h e t om ! Nico E Knibbe Hanneke JJ Knibbe LOCOmotion
Eenmalig uitgave in het kader van de GoedGebruik Carrousel studie dagen (oktober 2005).
Introductie
ouderdom , t e com penser en. Dit soort hulpm iddelen
De laat st e j aren zien we het gebruik van t il- en
zij n er in eerst e inst ant ie voor de gebruiker, de
transferhulpm iddelen enorm t oenem en. Dat is ook
cliënt . Die wordt of blij ft daarm ee zelfst andiger.
niet zo gek. We worden m et z n allen st eeds ouder
Maar een hulpm iddel kan ook voordelen hebben
en
verhoudingsgewij s
voor de m ant elzorger. Wanneer bij voorbeeld de
st eeds grot er. Dat bet ekent dat er st eeds m eer
cliënt zich in een goed bed zelf kan om draaien hoeft
behoeft e
de
groep
gebr eken,
ouderen
ont st aat want
wordt
aan die
hulpm iddelen
kom en
im m ers
die
de
de partner hem of haar daarbij niet te helpen. Maar
m et
de
ook
de zorgverlener
kan
baat
hebben
bij
een
adequaat hulpm iddel. Want als de beugels in het Box 1. De tien projecten uitgevoerd in het kader van het ZonMw programma Thuiszorgtechnologie en gepresenteerd tijdens de GoedGebruik Carrousel (oktober 2005).
t oilet
- BedWeter. Over het optimaal gebruik van moderne zorgbedden (LOCOmotion) - GoedGebruik. Over het meer, beter en veiliger gebruiken van transferhulpmiddelen (LOCOmotion). - Help de informele hulp. Het bevorderen van het gebruik van hulpmiddelen en thuiszorgtechnologie door de mantelzorger (NIVEL). - Kleine hulpmiddelen. Landelijk Implementatieproject kleine transferhulpmiddelen (KITTZ). - KlikKlak. Product- en gebruiksevaluatie flexibel hulpmiddelen-systeem voor optimale zelfredzaamheid in toilet en badkamer (LOCOmotion). - Steun de steunkous. Landelijk implementatieproject gebruik steunkousaan- en uittrekkers (iRv) - Tilweg 5b. Landelijk implementatieproject gebruik tilliften (LOCOmotion). - Tilzelf Over het zelfstandig gebruik van tilliften (NIVEL) - Product- en gebruiksevaluatie steunkousuittrekker Easy Lever (iRv) - Van A tot en met Zelfstandig. Product- en gebruiksevaluatie gemotoriseerde tillift (LOCOmotion).
Om dit t e bereiken m oet en de hulpm iddelen wel
zo geplaat st
zij n
dat
de cliënt
zelf
kan
opst aan, hoeft de zorgverlener daarbij niet m eer t e helpen, of zelfs te tillen.
( goed) gebr uikt worden. We k ennen allem aal de voorbeelden waarvan
van
m aar
de
een
hyperm oderne paar
zorgbedden
gebruiksm ogelij kheden
worden benut of de t illift die vooral als kapst ok wordt gebruikt. Waarom wordt het ene hulpm iddel vaak en goed gebruikt en het andere niet ? Kom t dat door het hulpm iddel? De ruim t elij ke om geving? De cliënt ? De zorgverlener? Een com binat ie van allerlei fact oren? I n dit art ikel brengen we eerst de oorzaken van het niet goed gebruiken van hulpm iddelen in kaart om daarna
m ogelij kheden
te
bespreken
om
goed
gebruik t e realiseren. We doen dat aan de hand van
1
t ien proj ect en die zij n uit gevoerd in het kader van
De at t it ude bepaalt op haar beurt weer m ede de
het ZonMW programma Thuiszorgtechnologie.
int ent ie. De int ent ie is niet s ander s dan dat iem and ( bij voorbeeld de cliënt , m ant elzorger of zorgverlener)
Wat beweegt mensen?
besluit
Om er voor t e zorgen dat hulpm iddelen goed worden
zogenaam de sociale norm heeft daar ook invloed op.
gebruikt m oet j e eerst wet en waarom
bepaalde
Dat is de sociale invloed die de cliënt , m ant elzorger of
hulpm iddelen, door bepaalde cliënt en, door bepaalde
zorgverlener ervaart om het hulpm iddel wel of niet t e
zorgverleners worden
in
bepaalde
sit uat ies
..
is
gebruikt
Dat
wel
dus
j a,
ik
ga dat
hulpm iddel gebruiken .
De
of
niet
gebruiken. Fam ilie van een cliënt kan het bij voorbeeld
een
vrij
erg vervelend vinden als hun m oeder m et een t illift
gecom pliceer d proces, m aar gelukkig best aan er
wordt
m odellen die ons kunnen helpen inzicht t e krij gen in
werken. Er is bij voorbeeld als t eam afgesproken een
deze brei van
cliënt
op
allerlei m anieren
m et
elkaar
verplaat st .
m et
een
Het
kan
draaischij f
nat uurlij k
te
ook
helpen
posit ief
bij
het
samenhangende factoren. Het meest gebruikte is het
verplaat sen. Er is dan een sociale norm om dit t e
ASE
doen.
m odel
aangepast e
dat
we
Figuur
in
1998) . We zullen nu de blokken waaruit het m odel is
int ent ie j a, ik ga dat hulpm iddel gebr uiken . Dat wil
opgebouwd bespreken.
echt er niet zeggen dat dat ook alt ij d echt gebeurt . Er
Allereerst is daar nat uurlij k de kennis. Je m oet
kunnen allereerst hele prakt ische barrières zij n. Het
im m ers
bij voorbeeld
bed dat j e nodig hebt is bij voorbeeld niet beschikbaar
st eunkousenuit t rekkers best aan, anders is de kans
vanuit de uit leen of er is onvoldoende ruim t e om t e
op goed gebruik wel erg klein. Kennis bepaalt
kunnen werken met een mobiele tillift. Een belangrijke
vervolgens voor een deel de at t it ude, of ook wel de
barrière is de fact or
houding die hebt. De attitude is de afweging van de
vert rouwd bent m et een draaischij f zul j e m ook niet
voor- en nadelen die
j e m aakt om een bepaald
snel gebruiken. De cliënt heeft dat t r ouwens m eest al
hulpm iddel t e gebruiken. Als j e bij voorbeeld naar
ook snel in de gat en waardoor die ook niet veel
het
enthousiaster zal worden.
van
wet en
de
weergegeven
enigszins
De sociale norm en de at t it ude bepalen sam en de
wel
hebben
1
( Engels,
eind
vorm
in
dat
gang
er
m oet
lopen
om
een
vaardigheden .
Als j e niet
hulpm iddel t e halen, kan dat zo n belangrij k nadeel
Deze zes fact oren bij elkaar bepalen uit eindelij k of
zij n dat dat het voordeel ( bij voorbeeld j e rug wordt
een hulpm iddel goed wordt gebruikt . We zullen ze
m inder belast ) overschaduwt .
nu afzonderlij k uit gebreid bespr eken aan de hand van de t ien door ZonMw onderst eunde Thuiszorg-
Figuur 1. Model ASE (Engels, 1998)
technologie projecten.
Kennis Kennis
Attitude
Allereerst is het belangrijk kennis te hebben van wat
Vaardigheden
hulpm iddelen wel en niet kunnen. Uit het NI VEL Intentie
Goed Gebruik
proj ect Help de inform ele hulp kom t bij voorbeeld naar voren dat een belangrij ke reden voor het niet
Sociale norm
barrières
gebruiken van een hulpm iddel door de m ant elzorger het feit is dat het hulpm iddel als onhandig wordt ervaren.
Bij
een
nadere
analyse
bleek
het
hulpm iddel voor de bet r effende cliënt niet het j uist e
2
hulpm iddel t e zij n of was er onvoldoende inst ruct ie
Zodra de cliënt gewicht sont last ende hulp nodig
gegeven. Ook de bekendheid m et hulpm iddelen
heeft , m ag de Transfer plank niet m eer gebruikt
onder m ant elzorgers is m at ig ( Bos en Leem rij se,
worden . Dat het Hulpm iddelenboekj e, ook wel het
2005) . Mant elzorgers wet en vaak niet
Groene Boekj e
van
een behoeft e blij kt uit het feit dat er na
het
best aan
van
bepaalde
hulpm iddelen af of wet en niet hoe zij
de
er aan kunnen kom en. Slecht s 11%
exem plaren zij n verspreid. De inhoud
van de cliënt en kan bij voorbeeld uit
van het boekj e loopt synchroon m et de
een assort im ent van m eer dan één
Basispakket lij st
t illift fabrikant kiezen ( Veenhof et al,
zoals die j aarlij ks door Z- Org en ZN
2001) .
wordt vastgesteld.
Naast
het
aanst ellen
t huiszorgconsulent en delen
voor
van
hulpm id-
t iende
genoem d, voorziet in
Ook
druk
de
inm iddels
50.000
Hulpm iddelen
zogenaam de
AWBZ
Keuzewij zer s
die cliënt en en hun m ant el-
kunnen helpen om het j uist e hulpm iddel
zorgers kunnen onderst eunen bij het
voor de juiste cliënt te vinden. Het KITTZ
kiezen
ont wikkelde in het kader van het proj ect
en
gebruiken
van
een
hulpm iddel beveelt het NI VEL het Hulpm iddelen-
Kleine hulpm iddelen Keuzewij zers specifiek voor de
boekj e aan.
I n dit boekj e, naar voorbeeld van
t ransfers in bed en de t ransfers van bed naar
Amsterdam Thuiszorg ont wikkeld in het kader van
( rol) st oel. Via een beslisboom kun j e aan de hand
het
van
proj ect
GoedGebruik,
hulpm iddelen m et indicat iest elling, bij voorbeeld heden,
de
per
st aan
bij na
hulpm iddel het
aanvullende
onderhoud) ,
zevent ig doel, de
opm er kingen
een
aant al
crit eria
vast st ellen
welke
hulpm iddelen bij de bet reffende cliënt het best past .
( over
Een Keuzewij zer specifiek voor het kiezen van een
financieringsm ogelij k-
st eunkous uit t rekhulpm iddel bij zelfst andig gebruik
m obilit eit sklasse
en
de
gebruiks-
is een van de result at en van het iRv proj ect Easy
begrenzingen. De laatste twee begrippen zijn nieuw.
Lever .
Om dat niet zozeer het ziekt ebeeld ( reum a, MS,
gebruiker bukken t ot de hiel en kan de gebruiker
Parkinson, et c) , m aar wel de m ogelij kheden die
kracht zet t en bij de t enen word j e geleid naar een
iem and wel heeft en dan m et nam e de m obilit eit
bepaalde steunkousen uittrekker.
bepaalt wat een cliënt nog kan, is gekozen t e
Kennis over wat hulpm iddelen wel en niet kunnen
werken
bet ekenen in een bepaalde specifieke sit uat ie is
m et
de
zogenaam de
Mobilteitsklassen
Aan
de hand
van
blij kbaar
vragen
als
essent ieel
uit eindelij ke
kan
voor
gebruik.
Het
de
het is
daarom belangrij k dat er door onafhankelij ke duct-
hun m obilit eit verdeeld in vij f klassen en bij elk
Ook binnen het proj ect Thuiszorgt echnologie van
hulpm iddel vind j e in het Hulpm iddelenboekj e voor
ZonMw is dat gedaan. Result at en van deze st udies
welke m obilit eit sklasse het hulpm iddel geschikt is.
kunnen vervolgens weer worden verwerkt in de
Gebruiksbegrenzingen
geven
Keuzewij zers
sit uat ies aan
het
waarin
hulpm iddel
j uist
of
niet
gebruiksevaluat ies
of
worden
pro-
( Knibbe et al 1998) . Cliënt en worden op basis van
om st andigheden
en
inst it ut en
bij voorbeeld
het
proj ect
KlikKlak
uit gevoerd.
Hulpm iddelen-
boekje.
gebruikt m oet worden om dat anders de veiligheid
Het
en
of
bij voorbeeld een flexibel hulpm iddelensyst eem m et
gebruiks-
nam e bedoeld voor sanit aire ruim t es. Het syst eem
begr enzing van de Transferplank is bij voorbeeld
voorziet in horizont ale en vert icale rails waaraan j e
gezondheid
zorgverlener
in
van
de
cliënt ,
gevaar
kom t .
m ant elzorger Een
LOCOm ot ion
evalueerde
3
op de gewenst e plek beugels, st eunen en zelfs ook
generatie tilliften steeds meer mogelijkheden bieden
de t oilet pot en de wast afel kunt klikken. Alles is
voor zelfst andig gebruik. Zelfst andig gebruik is hier
vervolgens gem akkelij k ook weer van zij n plaat s t e
gedefinieerd als gebruik zonder een professionele
duwen. Dat kan handig zijn als je met gehandicapte
zorgverlener. Uit het onderzoek kwam zelfs naar
en niet gehandicapt e m ensen in één huis woont of
voren dat 92% de t illift die zij in gebruik hadden
als een cliënt qua m obilit eit acht eruit gaat . Uit het
geschikt
proj ect bleek inderdaad dat het KlikKlak syst eem in
geconclu- deerd dat zelfst andig gebruik belangrij ke
de
de
voordelen biedt in t erm en van kwalit eit van leven.
veranderende m ogelij kheden van de cliënt . Over
De groep die helem aal zelfst andig gebruik m aakt
een periode van t waalf m aanden is bij cliënt en m et
van
diverse beperkingen de plaat sing van bij voorbeeld
zorgverlener) bleek echt er erg klein t e zij n. Het niet
st eunen of de wast afel aangepast aan de gewij zigde
zelf kunnen rij den m et de lift als j e er in hangt leek
loop
v an
de
t ij d
m eebeweegt
m et
een
is voor
t illift
zelfst andig gebruik. Ook werd
( dus
zonder
m ant el- zorger
of
behoeft e van de cliënt . Vooral bij
laat st e drem pel t e zij n voor
cliënt en
volledig
die
wisselende
in
hun
zelfst andig
gebruik.
m ogelij kheden werd er r egelm at ig
Uit het proj ect Van A t ot en
aangepast .
m et Zelfst andig
Schroeven
en
boren
kom t echt er
was niet nodig, het m at eriaal kan
naar voren dat dat m aar t en
m akkelij k
dele
op
de
j uist e
plaat s
het
geval
is.
Zelfs
worden geduwd en vastgeklikt.
wanneer cliënt en zelf kunnen
Ook
Kleine
rij den
aant al
( gem ot oriseerde) t illift , is hun
Daaruit
zelfst andigheid in verreweg de
kwam onder andere naar voren dat
meeste gevallen nog geen feit.
binnen
het
Hulpm iddelen hulpm iddelen
proj ect
is
een
get oet st .
m et
een
bepaalde hulpm iddelen niet doen wat ze m oet en
Het knelpunt zit nu in het aanbrengen van de
doen. Het gaat dan bij voorbeeld om een draaischij f
t ilband, wat zeker bij een passieve t illift en gezien
die niet ( goed) draait en een glij zeil dat ( goed) niet
de handicaps van deze doelgroep niet eenvoudig is
glij dt . Het op proef nem en van een hulpm iddel dat
om zelf te doen.
je
ont luist eringen
Door het iRv is het kousen uit t rekhulpm iddel de
voorkom en. Tevens kun j e inform at ie vinden in de
Easy Lever geëvalueerd. Daaruit kom t naar voren
informatiemap hulpmiddelen (KITTZ, 2001)
dat 75% van de per sonen die afhankelij k zij n van
Ook binnen het LOCOm ot ion proj ect Van A t ot en
hulp bij het uit rekken van elast ische kousen weer
m et Zelfst andig is een hulpm iddel geëvalueerd. Het
t ot zelfst andigheid gebracht kunnen worden m et de
ging dan om de gem ot or iseerde t illift .
Deze t illift
Easy Lever. Hierbij is het wel noodzakelij k dat de
kan zelfst andig rij den en wordt bediend m et een
gebruiker de kous over de hiel kan brengen en lij kt
j oyst ick, vergelij kbaar m et een elekt r ische rolst oel.
het
Aanleiding voor dit proj ect was het NI VEL proj ect
geschikt .
Tilzelf . Daaruit kwam naar voren dat de huidige
steunkousen.
niet
kent
kan
dit
soort
hulpm iddel Dat
vooral zij n
voor niet
klasse de
2
kousen
allerzwaarst e
4
Tot slot willen we benadrukken dat adequat e kennis
rondom
van
(www.goedgebruik.nl).
een
hulpm iddel
voorkom en
dat
kan
cliënt en
natuurlijk heb je gelijk
t egen
Om dat
de
van
leveranciers
natuurlijk is het beter zo handiger praktischer lichter eenvoudiger verstandiger enzo
kant van
folders geen
hebben
em ot ionele
zoals
gebruik.
st andaard
aandacht
gebruik
het
voor
de
is
van
er
het
binnen
LOCOm ot ion proj ect Tilweg 5b de
video
een
t illift
nader
t oelicht en
Attitude
De at t it ude is het uit eindelij ke result aat van de voor-
maar begrijp je me als ik bang ben dat ik me minder mens voel
hulpm iddelen
t illift en
inspect ie
een
em ot ionele weerst and ont wikkelen
de
en
nadelen
van
het
gebruiken
van
een
bepaald hulpm iddel. Als er veel en belangrij ke voordelen zij n heb j e kans dat ze opw egen t egen de nadelen. Je m oet dan wel wet en elke voordelen er zijn en die ook hebben ervaren? Uit onderzoek komt
in zo n ding?
t huis
bij voorbeeld naar voren dat 30% van de cliënt en de
geproduceer d. I n de video kom en drie gebruikers
st eunkous zelf aan
van t illift en aan het w oord die op een eerlij ke
daarbij
m anier vert ellen wat er in hun leven is gebeur d
t raining
sinds zij de t illift in huis hadden. Geen m ooie
2005) .
verhalen, m aar sit uat ies waar cliënt en die in de
herwonnen zelfst andigheid, m aar in drie van de t ien
nabij e t oekom st een t illift zouden m oet en gaan
gevallen
gebruiken
at t it ude van de pot ent iële gebruiker en ze zij n
zich
m ee
kunnen
ident ificeren.
een
en uit kan t rekken m it s ze
adequaat
hebben Het
gekr egen
leidt
wel.
hulpm iddel
( Hagendoren
dus lang
Dit
soort
gebruiken
niet
alt ij d
voordelen
et t ot
vorm en
en al, een
de
I nt eressant is ook dat de video gebruik m aakt van
daarom van belang t e kennen.
een soort gedicht j es die m et nam e ruim t e geven
werkpakket
aan het em ot ionele aspect . En j uist dit aspect heeft
St eunkous
er t oe geleid dat de video ook int ram uraal haar weg
verm eld van het gebruik van
heeft gevonden, hoewel het daar j uist voor de
steunkousenaan-
zorgverleners als eye opener werkt . Zij worden er
uit t rekkers.
bij bepaald dat het m oet en gaan gebruiken van een
denken aan m eer com fort en
tillift van een grote emotionele betekenis kan zijn en
zelfst andigheid
dat
cliënt ,
m inder
weerstanden t e voorkom en. Bij de video is een
belast ing
van
werkboekj e
conform de Groene Prakt ij kregels. Ook voor andere
aandacht
daarvoor
op
verschenen
zij n
m et
plaat s
onder
is
om
andere
St eun
Ook in het iRv
de
st aan voordelen
en
Je
m oet
voor
de
de
fysieke zorgverlener
nadelenlij st j es kunnen m aken die de at t it uden van
2002a) . Daarnaast is een werkpakket Tilprot ocollen
cliënt en, m ant elzorgers en zorgverleners zouden
in
kunnen vormen.
2002b) .
t illift gebruik in zorgdossiers is im m ers niet alleen
nadelen gelden. I n het boekj e Een t illift t huis dat
een voorwaarde voor goed gebruik, m aar is ook een
als
van
de
verschenen wordt expliciet aangegev en dat het in
Gezondheidszorg ( I GZ) st elt aan het gebruik van
de com m unicat ie m et de cliënt en zij n event uele
tilliften. I n het kader van Goed Gebruik zij n speciale
fam ilie essent ieel is de voordelen die t ast baar zij n
hulpm iddelenkaart en gem aakt die de problem at iek
voor
die
act uele
Knibbe,
de
afspraken
en
Ook m oet j e j e afvragen voor wie de voor- en
eisen
en
en
voor-
ov er
de
Vast e
( Knibbe
soor t
werken
een workshop en kij kopdr acht en ( Knibbe en Knibbe,
gem aakt
dat
het
hulpm iddelen
Thuiszorg
je
en
richt lij nen voor gebruik van t illift en, een opzet voor
de
zou
dan
I nspect ie
voor
een
van
de cliënt
de
result at en
van
Tilweg
5b
is
aan t e geven. Bij voorbeeld het
argum ent dat de cliënt m et een gem ot oriseerde
5
t illift nu weer door de part ner geholpen kan worden
Prakt ij kricht lij nen ,
weegt doorgaans zwaarder dan dat de zorgverlener
gest im uleerd door t e w er ken m et een Til- , Transfer-
haar rug minder hoeft te belasten (wat óók waar is).
of Bewegingsprot ocol. Het boekj e Tilprot ocollen in
Ook het feit dat de cliënt bij gebr uik van het
de Thuiszorg , dat is ont wikkeld in het kader van het
KlikKlak syst eem langer in de eigen woning kan
proj ect Tilweg 5b
blijven wonen weegt vaak zwaar, terwijl het KlikKlak
zelf
syst eem ook leidt t ot een gezondere werkhouding
voorbeeldprot ocollen en t ips voor het invoeren in de
van de zorgv erlener. Dat is overigens niet alleen zo
organisat ie.
bij cliënt en, ook zorgverleners hebben de neiging
BedWet er is een Bewegingsprot ocol ont wikkeld dat
het com fort en welzij n van de cliënt belangrij ker t e
is uit gebreid m et de in bed handelingen . Het gaat
vinden dan hun eigen gezondheid.
dan om de t ransfers zij waart s in bed, om hoog in
aan
de
afspraken
k an
worden
is een werkpakket om hierm ee slag
te
gaan.
Het
biedt
Ook in het kader van het proj ect
bed en het draaien in bed. Maar ook de ErgoCoaches spelen een belangrij ke rol Sociale norm
bij de m eningsvorm ing, de sociale norm , in een t eam .
Zij
hebben
door
hun
ext ra
expert ise,
Een veel gehoorde r eden om een hulpm iddel niet t e
vaardigheden en uitstraling direct en indirect (via de
gebruiken is de cliënt wil niet .
Als zorgverlener
collega s) invloed op het goed gebr uiken van de
voel j e dan de ( sociale) druk van de cliënt om daar
hulpm iddelen. Dat het concept van de ErgoCoach
dan aan t oe t e geven. Je hebt bij voorbeeld geen zin
succesvol wordt onderst eund door het feit dat het
in een m oeilij ke discussie en ach, het zal t och niet
verzuim
direct in j e rug schiet en. Om dit t e voorkom en is de
werkzaam in inst ellingen m et ErgoCoaches lager is
int roduct ie van een hulpm iddel cruciaal. Als een van
dan in inst ellingen zonder ErgoCoaches ( Knibbe et
de result at en van het proj ect Tilweg 5b, gericht op
al, 2004) . Ook aan de aant allen ErgoCoaches zien
het
vij f
we dat het een populair concept is. In 2003 en 2004
aandacht spunt en geform uleerd over waar j e op
zij n er bij voorbeeld landelij ke ErgoCoach dagen
m oet let t en bij zo n int roduct ie. Want de eerste kans
georganiseerd waar beide keren tussen twee en drie
krij g j e m aar één keer en dat is de best e. Dezelfde
duizend ErgoCoaches aanwezig waren. Beide j aren
soort t ips zij n ook van t oepassing op de int roduct ie
zij n
van st eunkousen en j e vindt ze dan ook in het
GoedGebruik en zij n alle ErgoCoaches ook voorzien
werkpakket St eun de St eunkous .
van
goed
gebruiken
van
t illift en,
zij n
daar
door
rugklacht en
m eerder e
m at erialen
die
bij
workshops
( m ede)
m edewerkers
geweest
vanuit
de
vanuit
ZonMw
projecten zijn ontwikkeld. Aandachtspunten bij de introductie van een hulpmiddel: - vraag naar de verwachtingen van de cliënt - wacht niet te lang met het aankaarten - zoek naar en zorg voor voordelen die tellen voor de cliënt - verdoezel niet dat het hulpmiddel ook voor mantelzorger en zorgverlener van waarde is
Ook op de GoedGebruik Carrousel, t en gelegenheid waarvan de voorliggende publicat ie is uit gebracht , zij n
honderden
ErgoCoaches aanwezig
geweest .
Eind 2004 waren er ongeveer 5000 ErgoCoaches geregistreerd.
Niet alleen kan de sociale norm van de cliënt een rol spelen, ook de norm en die in een zorgt eam worden
Barrières
gehant eerd k unnen bepalend zij n voor goed gebruik van een hulpm iddel. Het m aken van goede, dat willen
zeggen
gezonde
en
conform
de
Een belangrij ke barrière voor het goed gebruiken van hulpm iddelen die we in diverse proj ect en zien t erugkom en is de ruim t e. Ruim t e kan allereerst
6
fysiek
de
grens bet ekenen
van
wat
kan.
Het
bediend m et een j oyst ick, rij dt nam elij k gewoon
hulpm iddel kan gewoon niet worden gebruikt want
over vloerbedekking en drem pels heen. Het laat st e
het past bij voorbeeld niet in de sanit aire ruim t e.
kan
weer
voor
de
t illift gebruiker
wel
I nt eressant in dit verband is een van
onaangenam e
de
brengen. Bij m ensen m et chronische
uit kom st en
van
het
proj ect
sensat ies
weer t eweeg
KlikKlak. Met het flexibele KlikKlak
pij n of spasm es kan het
syst eem kun j e nam elij k in relat ief
t egen
kleine ruim t es t och op een gezonde
schommelingen
m anier werken. Dat kom t om dat de
daarvan
st eunen, de beugels, de wast afel en
worden ervaren. Voor anderen geldt
het t oilet op een rail zij n bevest igd
dit laat st e j uist weer niet . Wanneer
de
drem pels die
opt reden
bot sen en
als als
de
gevolg onpret t ig
en daardoor m et de hand verschuifbaar zij n. Het is
de lift zonder m ot or over een drem pel verreden
dus m ogelij k iet s dat op dat m om ent niet nodig is
m oet worden gaat dat m et een veel grot ere boenk
( bij voorbeeld de wast afel) wat op t e schuiven zodat
gepaar d dan wanneer de lift voorzien is van een
er m eer ruim t e over is op een andere plaat s. Het
m ot or. I n het laat st e geval werkt de lift zich als een
kan nat uurlij k ook helem aal weggehaald worden of
rupsbandvoert uig relat ief rust ig over de dr em pel. I n
vervangen worden door iets kleiners.
com binat ie m et een drem pelhulp is de boenk nog
Ook zien we dat zorgver leners ander s werken, en
verder te reduceren.
dan vaak
Ook
m inder
gezond,
naarm at e er
m inder
kan
de
gem ot oriseerde
t illift
een
ruimte is. Uit de ruim t est udies die zij n uit gevoerd in
ruim t ebespar ing opleveren. Bij een gem ot oriseerde
het kader van het proj ect
Van A t ot en m et
t illift is het aanbevolen voorovergebogen duwen
Zelfst andig blij kt dat zorgverleners bij gebruik van
( wat relat ief veel ruim t e inneem t ) nam elij k niet
een t illift in een kleine ruim t e m eerdere ( som s t ot
m eer nodig. Ook kan de plaat s die de zorgverlener
t ien bewegingen in een serie)
duw- , t rek- , en
inneem t st rat egisch ( dat wil bij voorbeeld zeggen:
draaibewegingen ( st eken ) m oet en m aken voordat
waar de m eest e ruim t e is) gekozen worden. Daar
de
t illift gebruiker
goed
st aat echt er t egenover dat de m ot or
ruim t elij ke
van de lift som s ont koppeld m oet
beperkingen m aken daarnaast nog
worden, waardoor bovengenoem de
dat ze niet goed kunnen uit st appen
voordelen vervallen.
en de kracht die nodig is om t e
Naast
kunnen m anoeuvreren niet uit het
gekoppelde
lichaam sgewicht kunnen halen, m aar
zien we ook barrières op een ander
vooral uit de rug, nek en schouders.
niveau. Uit het proj ect Van A t ot en
Naast
m et Zelfst andig
geposit ioneer d
de
is.
ruim t e
De
kan
ook
de
ruim t elij ke en
de daar aan
inricht ingsproblem en
kom t bij voorbeeld
inricht ing een barrière zij n voor goed
dat het gev en van inst ruct ie over
gebruik
hoe een gem ot oriseerd t illift werkt
van
hulpm iddelen.
Denk
bij voorbeeld aan de vloerbedekking en de drem pels
praktisch vrijwel ondoenlijk kan zijn. Het kwam voor
die een barrière kunnen zij n voor het gebruik van
dat een t huiszorg cliënt in een periode van vier
m obiele t illift en. Uit het proj ect Van A t ot en m et Z
weken
blij kt dat j e bij gebruik van een gem ot oriseerde
onbekend w aren m et de gem ot oriseerde t illift , de
t illift , in vergelij king m et een duw t illift , niet m eer
t ransfer kwam en m aken. Uit het proj ect kom t naar
altijd bepaalde aanpassingen in huis hoeft aan t e
voren dat de oplossing m eer gezocht zal m oet en
brengen.
worden in een aanpassing van de t illift , waarbij de
De
gem ot oriseerde
t illift ,
die
wordt
acht t ien
verschillende
zor gverleners,
die
7
t illift m eer int uït ief m aar nog st eeds gem ot oriseerd,
Om het t rainen van vaardigheden specifiek voor het
gem anoeuvr eerd wordt . Vaardigheden blij ven dan
werken met zorgbed te ondersteunen is in het kader
nog st eeds cruciaal, er is alleen m inder t raining
van het proj ect
nodig om het apparaat onder de knie te krijgen.
een workshop
BedWet er een open opzet voor het opt im aal gebruiken van een
zorgbed ont wikkeld. Daarin zij n leerdoelen verm eld en zij n de diverse onderdelen didact isch uit gewerkt . Vaardigheden
De
opzet
is
m et
opzet
open
om dat
de
workshopleider zich vrij m oet voelen om in zij n of Om een hulpm iddel goed t e gebruiken m oet j e dat
haar persoonlijke stijl te kunnen werken. Het betreft
wel kunnen. Het is dan ook niet vreem d dat in het
hier dus geen vast gest eld program m a, m aar m eer
kader van de diverse Arboconvenant en en voor de
een handreiking ter inspiratie.
Verpleeg-
de CAO AG is
Om t raining en het verkrij gen van de noodzakelij ke
afgesproken dat alle m edewerkers die zorgverlenen
vaardigheden om hulpm iddelen goed t e gebruiken
aan ADL afhankelij ke cliënt en voorbereid m oet en
t e onderst eunen zij n in het
zij n op het werk door het volgen van basisinst ruct ie
GoedGebruik speciale inst ruct iekaart en ont wikkeld.
til-
t wee
Daarop is m et afbeeldingen precies aangegeven hoe
dagdelen. Daarnaast zij n t wee dagdelen t raining
j e best e kunt werken m et een hulpm iddel. Deze
nodig in het gebruik van hulpm iddelen. Wanneer de
Gebruikskaart en lat en de inform at ie in 3 st appen
medewerker eenmaal aan het werk is is één dagdeel
zien
m anuele t echnieken en één dagdeel werken m et
gebruikt worden. De inform at ie sluit aan bij het
hulpm iddelen per j aar afgesprok en. De noodzaak
Hulpmiddelenboekje en de Hulpmiddelenkaarten.
van t raining wordt nog eens verder onderst reept
Deze
door
zogenaam de
en
en
Verzorgingshuizen
t ransfert echnieken
het
feit
dat
van
de
m inst ens
I nspect ie
van
de
en
m oet en
naast
Gebruikskaart en
kader
de
zij n
het
gebruiksaanwij zing
gebundeld
Gebruiksboekj e
proj ect
en
te
in
vinden
het op
Gezondheidszorg ( I GZ) er vanuit gaat dat een t illift
www.goedgebruik.nl. Daarin kan iedereen ( cliënt ,
alleen
m ant elzorger, zorgverlener, et c) snel zien hoe het
gebr uikt
m ag
worden
door
aant oonbaar
getrainde gebruikers. Ook
uit
het
bruikbaarheid
hulpmiddel werkt en hoe je het moet gebruiken. Wel
proj ect van
een
waarin
de
m oet
kousenuit -
je
ook
alt ij d
gebruiksaanwij zing
de
van
een
t rekhulpm iddel ( de Easy Lever) is
hulpm iddel bij de hand houden en die
geëvalueerd bleek dat vaardigheid
volgen. Elk hulpm iddel werkt im m ers
en
voor
weer net even anders en dat heeft ook
cliënt en over het gebruik van groot
m et de aansprakelij kheid voor gebruik
belang
t e m aken. I n het Gebruiksboekj e vind
daarm ee
ook
is.
schrift elij ke
inst ruct ie
Een
uit gebreide
inst ruct ie,
m et
een
je daarover meer informatie.
onderverdeling van de act ivit eit en in m eerder e
st appen
en
Soort gelij ke
verm elding
inst ruct ies,
m aar
dan
alleen over het aan- en uit t rekken van
van aandacht spunt en, is volgens de
st eunkousen
vind
je
ook
in
het
onderzoekers m inim aal vereist . Ook
m iniboekj e
bevelen ze aan een inst ruct iefilm bij
informatie- t hz dat in het kader van
De- altijd- bij- de- hand-
het hulpm iddel t e doen. Tot slot zou het m ogelij k
het proj ect St eun de St eunkous is uit gegeven. Ook
m oet en
het
zij n
dat
cliënt en
inst ruct ie en
krijgen van een ergotherapeut of bandagist.
t raining
proj ect
Kleine
inform at iem ap geprot ocolleerde
Hulpm iddelen
opgeleverd werkinst ruct ies
m et van
heeft
een daarin
glij planken,
8
rollakens, tilbanden en draaischijven (met en zonder
- Bos J, Leem rij se C. H e lp de in for m e le h u lp. Een
arm st eun) .
invent ar isat ie
Specifiek
voor
inst ruct ie over
het
gebruik van hoog- laag bedden is het zogenaamde BedBoekj e ont wikkeld. Het BedBoekj e is een boekj e
gebruik en
hoog- laag bed. Het boekje is gemaakt voor cliënten,
van
hulpm iddelen
to
r e du ce
Nijmegen,1998. - Gelderblom
cliënt en die eerder m et een passieve t illift get ild
u it t r e k h u lpm idde l
werden dank zij
bruikbaarheid,
( weer)
nu
m et
de act ieve t illift
get ild kunnen
worden. Dit kan om dat de rugleuning elekt risch
het gaan zit t en. De hoofdst eun die dan m in of m eer recht op
st aat
m ant elzorger s
ph ysica l
w or k loa d
Ea sy- Lever.
effect en
en
Een
belem m eringen.
F,
Heugt en
C
van.
Pr ot ocol
-
I n for m a t ie m a p
-
verdere
act iev e
de
Opleidingen Thuiszorg. Bunnik, 2005.
fungeert
de
de
I Rv ,
st e u n
goed! Kittz, Groningen, 2001.
m et
naar
steunkous. St icht ing Fonds en Arbeidsm ark t beleid en
verm inderde
t ransfer
the
- Hagendor en- Meuwissen E, Berkel M van, Arkest eij n s,
cliënt
zodat
in
onderzoek
Transferhulpmiddelen.
zit funct ie,
en
GJ, Hagedoren- Meuwissen EAV. Kousen
vervolgens als st eun voor de m et
het
Hoensbroek, 2005.
St eeghs
verst elbaar is en zodoende ingezet kan worden bij
door
voor
n u r sin g pr ofe ssion . Proefschrift , Kat holieke Univ ersit eit
t ip uit het BedBoekj e is bij voorbeeld dat bepaalde
elekt rische hoog- laag bed
fact oren
Engels, J. Th e e ffe ct ive n e ss of a n in t e r ve n t ion
pr ogr a m m e
m ant elzorgers en professionele zorgverleners. Een
het
belem m erende
oplossingen daarvoor. NIVEL, Utrecht, 2005. -
m et t ips en t rucs voor het opt im aal gebruik van een
van
Knibbe
JJ
Gebruik
et
al.,
ze
Kleine
hulpmiddelen, hulp voor bewoners en
lift
verzorgenden. NIVEL, Utrecht, 1998.
gedaan kan worden.
-
Knibbe JJ, Knibbe NE. Ee n t illift
thuis. Handreikingen voor het gebruik van tilliften in de thuiszorg. LVT, Utrecht
Tot slot
2002a. - Knibbe JJ, Knibbe NE. Tilprotocollen
Het
goed
gebruiken
hulpm iddelen
is
een
van vrij
in de thuiszorg. Een werkpakket om zelf mee aan de slag
com plexe
zaak.
Het
t e gaan in het kader van de Prakt ij kregels. LVT, Ut recht
hulpm iddel m oet bekend zij n, m oet goed zij n, het
2002b.
m oet passen bij de behoeft e van de cliënt en zij n
- Knibbe JJ, Knibbe NE, Geuze L. Zor g voor Th u isz or g.
om geving, de bet rokkenen m oet en vaardig zij n in
Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht 2003.
het gebruik, er m oet en geen fysieke barrières zij n
- Knibbe JJ, Knibbe NE. Ca t a logu s H u lpm idde le n voor
en de sociale groepsnor m m oet posit ief zij n. Al dit
verpleeg- e n ve r zor gin gsh u iz e n . V&V. Sect orfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht 2003.
soort fact oren zij n sam engebracht in een m odel ( Figuur 1) . De in deze publicat ie genoem de t ien
-
Knibbe
NE,
Abdoelrazak
Knibbe
HAW,
JJ,
Vink
Broedersz
M,
N,
van
Zuij len
Pereir a- Wohon
RM, VFT,
proj ect en die zij n uit gevoerd in het kader van het
Pereira C. Zij h e e ft z ich ze lf in be d ge le gd. Eindrapport
ZonMw
bieden
proj ect Van A t ot en m et Zelfst andig? over het zelfstandig
een schat aan inzicht en in hoe hulpm iddelen door
gebruik van t illift en. LOCOm ot ion en APCP, Bennekom
de
2004.
program m a Thuiszorgt echnologie,
cliënt ,
m ant elzorger
en
zorgverlener
goed
gebruikt kunnen worden om daar m ee de kwalit eit van zorg voor de cliënt en de fysieke belast ing van
- Knibbe NE, Knibbe JJ. BedWeter eindrapport. Een invent ar isat ie verst elbar e
de mantelzorger en zorgverlener te verminderen. Literatuur
van
de
hoog- laag
m ogelij kheden bedden
in
de
van
elek t risch
Thuiszorg
voor
cliënt en, m ant elzorgers en professionele zorgverlener s, uit m ondend
in
prakt ij kger icht e
aanbevelingen.
LOCOmotion, Bennekom 2003.
9
- Knibbe NE, Knibbe JJ. PreGo!. Tips om fysieke belasting te verminderen.
Versie zorg.
Sectorfondsen Zorg en
Welzijn, Utrecht 2003. - Knibbe JJ, Knibbe NE, Geuze L. Er goCoa ch e s in be e ld. Project ErgoCoaches, Utrecht, 2004. -
Veenhof
C,
van
Dij k
G,
Dekker
J.
Tilz e lf:
het
zelfstandig gebruik van tilliften. NIVEL, Utrecht, 2001.
Namen en adressen Voor
aanvullende
inform at ie
over
de
in
deze
publicat ie genoem de proj ect en kun j e het best e cont act
opnem en
m et
het
inst it uut
dat
het
betreffende project heeft uitgevoerd.
Websites
De volgende websites kunnen je ook van de nodige informatie voorzien: www.ergocoaches.nl www.goedgebruik.nl www.irv.nl www.kittz.nl www.locomotion.nu (let op: .nu en niet .nl !) www.nivel.nl www.pregoplus.nl www.zonmw.nl
Tekeningen Auke Herrema, Delft
10
