Een stap naar voren: preventief en omgevingsgericht werken vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin Hanzehogeschool Groningen

Lectoraat Integraal Jeugdbeleid

Een stap naar voren: preventief en omgevingsgericht werken vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin Hanzehogeschool Groningen

Lectoraat Integraal Jeugdbeleid, Hanzehogeschool Groningen Dr Jeannette Doornenbal, lector Drs. Merel Hennink, programmaleider IJB

Mei 2012

Consortiumpartners: COP groep Gemeente Groningen GGD Groningen, Jeugdgezondheidszorg Hanzehogeschool Groningen, Lectoraten Integraal Jeugdbeleid en Rehabilitatie (Kenniscentrum CaRES) Maatschappelijke Juridische Dienstverlening Groningen

Inhoud Samenvatting 1. Inleiding..................................................................................................................................................... 1 2. Vraagarticulatie, initiële vraagstelling, onderzoeksthema’s, doelstellingen ...................................... 3 3. Netwerkvorming ....................................................................................................................................... 5 4. Onderzoek en kennisverhoging ................................................................................................................ 7 5. Kenniscirculatie ....................................................................................................................................... 12 6. Duurzaamheid beoogde toepassingen ................................................................................................. 14 7. Disseminatie en communicatie ............................................................................................................ 15 8. Monitoring en evaluatie ........................................................................................................................ 16 9. Projectmanagement ................................................................................................................................ 17 10. Projectorganisatie .................................................................................................................................. 19

Samenvatting De meeste ouders hebben wel eens vragen over de opvoeding van hun kinderen. Daarin staan ze tamelijk alleen. Er is weinig vanzelfsprekende sociale steun rond gezinnen. Bekend is echter dat kinderen zich beter ontwikkelen in een sterke sociaalpedagogische omgeving én met opvoedingskrachtige ouders. Daarom is het van belang om de opvoedingskracht van ouders en de onderlinge sociale steun rond gezinnen te versterken. De in 2007 in het leven geroepen Centra voor Jeugd en Gezin (voortaan te noemen CJG) in alle Nederlandse gemeenten hebben hierin vanuit de Wet maatschappelijke ontwikkeling (voortaan te noemen Wmo) een belangrijke taak: preventie en het bieden van laagdrempelige opvoedingshulp bij lichte opgroeien opvoedvragen, en waar nodig doorverwijzen naar zwaardere vormen van hulp. Dit noemen we preventief en omgevingsgericht werken. In de CJG’s zijn het vooral de frontliniewerkers - de pedagogisch consulenten, de maatschappelijk werkers en de sociaal verpleegkundigen – die invulling moeten geven aan het preventief en omgevingsgericht werken. Frontliniewerkers die werkzaam zijn in de CJG’s in de gemeente Groningen, geven aan dat zij handelingsverlegenheid ervaren. Zij hebben behoefte aan gereedschap om a) sociale pedagogische netwerken in buurten en wijken te versterken, b) opvoedingsvragen van ouders te verhelderen en daarop inspelen en c) tijdig te kunnen signaleren wanneer het nodig is dat zij de hulp van specialisten moeten inroepen. Deze signalen en vragen uit het werkveld zijn vertaald in de volgende onderzoeksvraag: Op welke wijze kunnen frontliniewerkers invulling geven aan het preventief en omgevingsgericht werken, zodat zij de opvoedkracht van ouders en de pedagogische kwaliteit van de sociale omgeving van gezinnen versterken? Welke vaardigheden, kennis en attitude hebben zij daarvoor nodig? In Een stap naar voren richten we een kenniswerkplaats in. Deze biedt een lerende omgeving, waarbinnen frontliniewerkers, docenten en studenten, ieder vanuit hun eigen inbreng en deskundigheid, samenwerken en preventief en omgevingsgericht leren werken. In de kenniswerkplaats wordt geleerd door te doen: door samen op zoek te gaan, na te denken, te ontwerpen, uit te proberen en te monitoren. We gebruiken in dit project het design van ontwerpgericht onderzoek. We verbinden praktijken wetenschappelijke kennis aan elkaar in alle drie fases van het project: de descriptieve fase, de ontwerpfase en de implementatiefase. Elke fase sluiten we af met een schakelbijeenkomst. Met het oog op een zo hoog mogelijke geldigheid leggen we de resultaten ook voor aan inhoudelijke experts (lectoren Rehabilitatie van de Hanzehogeschool en Participatie en Maatschappelijke ontwikkeling van de Hogeschool Utrecht). En met het oog op de relevantie voor de praktijk aan teamleiders van zowel de betrokken opleidingen als de werkveldorganisaties. In dit project worden concrete instrumenten en handvatten voor het werkveld ontwikkeld, zoals een gereedschapskist met praktische instrumenten om preventief en omgevingsgericht te kunnen werken in het CJG. Voor het onderwijsveld levert dit project kennis over en inzicht in de benodigde competenties voor preventief en omgevingsgericht werken voor de opleidingen sociale studies en verpleegkunde. Tot slot levert dit project kennis en inzichten op voor het onderzoeksveld, zoals een methodiek om ‘tacit knowledge’ (impliciete kennis) bij professionals op te halen, en werkzame vormen van preventief en omgevingsgericht werken. Frontliniewerkers uit twee CJG’s in de stad Groningen (de wijken Zuid en Oosterpark/Indische buurt) participeren in het project. Er wordt begonnen met 6 professionals; dit aantal zal in de loop van het project vertienvoudigen. De directeuren van de deelnemende instellingen vormen samen met de Gemeente Groningen en de Hanzehogeschool Groningen het consortium van Een stap naar voren. Het gemeenschappelijk belang van de consortiumpartners is het verder vorm en inhoud geven aan de preventieve functie die de frontliniewerkers in het CJG uitvoeren in relatie tot een vernieuwd jeugdstelsel en de Wmo. Deze aanvraag sluit naadloos aan bij bestaande samenwerkingsverbanden, ook op bestuurlijk niveau. Hierdoor is vooraf gezorgd voor een duurzame borging van het netwerk nadat dit RAAK-project is afgerond.

1. Inleiding 1.1

Aanleiding

Moniek en Fleur zijn consulenten bij het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Het is hun taak om te zorgen voor ontmoeting en onderlinge steun tussen ouders en te ondersteunen bij de opvoeding door het geven van informatie en advies. Bij Moniek vinden deze ontmoetingen plaats in de huiskamer van het CJG. Moniek is blij met de komst van het CJG. Vroeger was er alleen de Spel- en Opvoedwinkel. Het CJG geeft nieuwe kansen om meer ouders te ondersteunen. Veel ouders blijken de weg naar het CJG echter nog niet te kunnen vinden. Moniek moet er op uit om ouders te bereiken die mogelijk opvoedvragen hebben. Zij weet echter niet goed hoe dat moet. Ze is gewend om cursorisch te werken met van tevoren aangekondigde themabijeenkomsten. Zomaar op ouders afstappen die ze bij scholen of speelzalen ziet staan, vindt ze moeilijk. Ze vraagt zich af of dat wel de manier is om ouders te bereiken. Fleur is ervan overtuigd dat het belangrijk is om voor ouders zoveel mogelijk het vertrouwde gezicht in de buurt te worden. Daarom is ze vaak op pad om ouders te ontmoeten en te enthousiasmeren naar het CJG te komen als ze vragen hebben. Andere collega’s vragen haar vaak hoe ze dit aanpakt, maar dat vindt ze moeilijk om uit te leggen. Ze weet niet precies hoe ze dit doet. Ze werkt grotendeels op haar gevoel, en ervaart dat dat wel goed werkt. De JGZ medewerkers en haar leidinggevende doen wel eens denigrerend over haar werk met ouders. Ze noemen het “koffie drinken met ouders”. Voor Fleur ligt hier nu juist de kern van het werk in de opvoedingsondersteuning, maar hoe zij dat over moet brengen, weet ze niet zo goed. De citaten zijn opgetekend tijdens gesprekken van onderzoekers van het lectoraat met frontliniewerkers in de CJG’s.

Uit bovenstaande opmerkingen blijkt dat frontliniewerkers in het CJG behoefte hebben aan kennis, inzichten en handvatten over hoe zij onderlinge steun tussen ouders kunnen mobiliseren en hoe zij ouders effectief kunnen ondersteunen bij de opvoeding. Veel ouders hebben wel eens vragen over de opvoeding van hun kinderen. Doordat de vanzelfsprekende sociale steun is verminderd, zijn ze daarin meer op zichzelf aangewezen. Als men zich daarbij realiseert dat kinderen zich beter ontwikkelen in een sterke sociaalpedagogische omgeving én met opvoedingskrachtige ouders, is het van pedagogisch groot belang om de opvoedingskracht van ouders en de onderlinge sociale steun rond gezinnen te versterken. De in 2007 in het leven geroepen Centra voor Jeugd en Gezin (voortaan te noemen CJG) in alle Nederlandse gemeenten hebben hierin vanuit de Wet maatschappelijke ontwikkeling (voortaan te noemen Wmo) een belangrijke taak: preventie en het bieden van laagdrempelige opvoedingshulp bij lichte opgroeien opvoedvragen, en waar nodig doorverwijzen naar zwaardere vormen van hulp. Dat noemen we preventief en omgevingsgericht werken. Het CJG is er voor àlle ouders, kinderen en jongeren, niet alleen voor probleemgezinnen. Het brengt diverse instanties en functies samen, zoals sociaal verpleegkundigen in de jeugdgezondheidszorg, (school)maatschappelijk werkers, opvoedondersteuners, jongerenwerkers, gezinscoaches en pedagogen, die naar eigen zeggen nog teveel langs elkaar heen werken. In de CJG’s geven vooral de frontliniewerkers pedagogisch consulenten, maatschappelijk werkers en sociaal verpleegkundigen – invulling aan het preventief en omgevingsgericht werken. Frontliniewerkers in de CJG’s geven aan dat zij meer naar voren willen leren werken. Zij willen op ouders zelf af stappen en meer in het ‘gewone leven’ in de buurt en gezinnen werken, om vroegtijdig ondersteuning te kunnen bieden (zie figuur 1). Vergeleken met de vertrouwde manier van werken waarin vrij reactief en aanbodgericht gewerkt wordt, is dit voor hen een nieuwe manier van werken (welzijn nieuwe stijl en haar acht bakens is gebaseerd op de Wmo). Deze manier van werken hebben zij in hun opleiding niet geleerd. Dit leidt tot de ervaring van handelingsverlegenheid.

Figuur 1 Positie CJG in keten Jeugdstelsel t.a.v. preventief en omgevingsgericht werken.

Een stap naar voren: preventief en omgevingsgericht werken vanuit het CJG. Hanzehogeschool Groningen

Pagina 1

In dit project worden concrete oplossingen ontwikkeld die tegemoetkomen aan de vraag van de frontliniewerkers binnen het CJG. De oplossingen zijn relevant, omdat ze bijdragen aan een positief opvoedingsklimaat in buurten en gezinnen en op termijn tot een vermindering van verwijzing naar (en dus kosten van) de tweedelijnszorg. 1.2

Projectdoelstellingen en verwachte resultaten

Projectdoelstelling Het project Een stap naar voren wil een lerende omgeving bieden voor professionals, aankomende professionals (studenten) en docenten, waarin gereedschap wordt ontwikkeld voor frontliniewerkers om preventief en omgevingsgericht in de wijk met ouders te kunnen werken. Hierbij wordt preventief werken gedefinieerd als: “het handelen van frontliniewerkers in het CJG is gericht op het bevorderen van de pedagogische bekwaamheden van ouders. Door het preventief werken vergroten zij de handelingsbekwaamheid van ouders waarmee problemen worden verminderd en voorkomen. De ondersteuning vertrekt vanuit de vraag van ouders. Zij sluit aan bij de sterktes van ouders en bevordert de dialoog tussen ouders.” (Vandemeuelenbroekce e.a., 2004). Onder omgevingsgericht werken van ouders wordt verstaan: het handelen van frontliniewerkers is gericht op het mobiliseren en versterken van de directe sociale omgeving en het versterken van de onderlinge pedagogische steun tussen ouders. De activiteiten stimuleren een gedeeld pedagogisch buurtklimaat. Verwachte resultaten Verwachte nieuwe kennis en producten voor het werkveld:  Een gereedschapskist met praktische instrumenten en tools om preventief en omgevingsgericht te kunnen werken in het CJG (o.a. bereikstrategieën, do’s en don’ts; activiteitenpallet, sociale omgevingskaart, checklists);  Procesbeschrijving preventief en omgevingsgericht werken op lokaal niveau. Het overdraagbaar maken van het doorlopen proces om tot preventief en omgevingsgericht werken te komen in CJG’s.  Kennisdeling van de resultaten van preventief en omgevingsgericht werken, bijvoorbeeld in de vorm van een interactieve website. Verwachte nieuwe kennis en producten voor het onderwijs:  Inzicht in de benodigde competenties voor preventief en omgevingsgericht werken voor de opleidingen Verpleegkunde en Sociale studies;  Onderzoeksopdrachten en een –omgeving voor studenten Verpleegkunde en Sociale studies;  Professionalisering van docenten van Sociale studies en Verpleegkunde in praktijkgericht onderzoek en in het preventief en omgevingsgericht werken;  Aanzet voor onderwijsmodules in preventief en omgevingsgericht werken. Verwachte nieuwe kennis en producten voor onderzoek:  Kennis van en inzichten in werkzame vormen van preventief en omgevingsgericht werken;  Kennis over positief jeugdbeleid;  Methodiek om impliciete kennis op te halen;  Casusbeschrijving Jeugd ten behoeve van Wmo-werkplaatsen Groningen en Drenthe.


Pagina 2

2. Vraagarticulatie, initiële vraagstelling, onderzoeksthema’s, doelstellingen 2.1 Huidige situatie De vraag van professionals om hen te ondersteunen bij het preventief en omgevingsgericht werken, is in verschillende bewoordingen en op vele plaatsen aan de orde gesteld:  op initiatief van zowel de professionals, middenmanagement als bestuurders kwam de hulpvraag op verschillende plekken bij de Hanzehogeschool Groningen (hierna te noemen HG) binnen (bij de opleidingen, het lectoraat, werkveldadviescommissies etc.);  in projecten waar het lectoraat Integraal Jeugdbeleid van de HG trekker van was of in participeerde: ‘PK in de Wijk’ (Raak-Publiek), ‘Allemaal opvoeders’ (ZonMW, trekkers Universiteit Utrecht en het NJi (Nederlands Jeugdinstituut)), ‘De Leerfabriek’ (subsidie ZonMW, trekker lectoraat Integrale Jeugdzorg HG);  in bestaande netwerken waarin het lectoraat participeert: academische werkplaats C4Youth, tijdens werkbezoeken, etc. Ook in de Raad van Advies van het lectoraat waar werkveldpartners zitting in hebben, is deze vraag duidelijk naar voren gekomen. De vraag bleek zowel vanuit professionals als bestuurders belangrijk en urgent. ‘Hoe kunnen wij binnen het CJG veel meer dan tot nu toe gebeurt preventief en omgevingsgericht werken (meer naar voren werken). Hoe kunnen we met laagdrempelige activiteiten en outreachende werkwijzen ouders bereiken, informeren en steunen bij vragen die zij tegenkomen bij de opvoeding? Hoe kunnen we de sociale omgeving meer betrekken bij de ondersteuning van gezinnen? In plaats van de opvoeding van ouders over te nemen, willen wij hen versterken in de opvoeding. We willen een rol van betekenis spelen in de ondersteuning van alle partijen die kinderen in het dagelijks leven opvoeden, opvangen en onderwijzen. We willen daar werken waar ouders en kinderen al zijn: in de kinderopvang, het onderwijs, het verenigingsleven, op straat en in de buurt.’ Deze focus vraagt om innovatieve aanpakken, vaardigheden, attitude en kennis in een dynamische omgeving. De noodzaak voor deze omslag in het werken wordt onderschreven door de bestuurders van de instellingen die in de CJG’s uitvoering moeten geven aan onder meer de eerste twee prestatievelden van de Wmo: 1) het bevorderen van sociale samenhang en leefbaarheid van dorpen wijken en buurten; en 2) op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden. De omwenteling naar een andere manier van werken gaat bij de huidige professionals gepaard met onzekerheid. Zij zijn zelf opgeleid voor de ‘oude’ manier van werken en weten niet precies hoe zij invulling moeten geven aan deze nieuwe rol. Dat blijkt ook uit de gesprekken die met medewerkers zijn gevoerd die al langer in het CJG werken en die nadrukkelijk preventief en omgevingsgericht willen werken. Uit deze gesprekken komt een duidelijke wens naar voren: “Geef ons een inhoudelijke onderbouwing, een fundament voor het werk dat we doen met ouders, zodat we kunnen laten zien aan onze collega’s en leidinggevenden wat ’preventief en omgevingsgericht werken’ met ouders en kinderen inhoudt en wat het oplevert……en dat we daarmee onze manier van werken overdraagbaar kunnen maken naar andere CJG’s en naar aankomende frontliniewerkers.” Een CJG-opvoedconsulent verwoordt dit treffend: “De praktijk is vaak anders dan beleidsmakers en directies denken. Ouders komen vaak zonder een directe hulpvraag bij het CJG binnen. Ze komen voor contacten, activiteiten, ontmoetingen met andere ouders. Daarom is het belangrijk om er te zijn als ondersteuner, te luisteren, interesse te tonen, iedereen welkom te laten voelen, met mensen om te gaan zonder oordeel, nieuwsgierig te zijn naar een ander. Dit zijn gewenste competenties van mensen die in een CJG werken met ouders. - Hiervoor zijn geen standaardprogramma’s beschikbaar. We doen veel vanuit praktische kennis, vanuit intuïtie en creativiteit, maar nog zonder een helder fundament. Het is lastig om dit naar nieuwe collega’s over te dragen. We zouden willen weten hoe anderen dit aanpakken en of we hier samen iets voor kunnen bedenken.”


Pagina 3

2.2 Onderzoeksvraag De bovenstaande signalen en vragen uit het werkveld hebben wij vertaald in de volgende centrale onderzoeksvraag: Op welke wijze kunnen frontliniewerkers invulling geven aan het preventief en omgevingsgericht werken, zodat zij de opvoedkracht van ouders en de pedagogische kwaliteit van de sociale omgeving van gezinnen versterken? Welke handvatten, instrumenten, vaardigheden, kennis en attitude hebben deze professionals daarvoor nodig? De centrale vraag kent vier deelvragen: 1. Welke goede praktijken zijn er voor preventief en omgevingsgericht werken in het binnen- en buitenland? Wat zijn daarin de bevorderende en belemmerende factoren? 2. Wat is de situatie in een aantal Groningse CJG’s (Zuid, Oosterpark/Indische buurt) en binnen een aantal frontlinie functiegroepen met betrekking tot preventief en omgevingsgericht werken? a. Wat is de beginsituatie van het CJG op micro-, meso- en macroniveau? b. Welke (impliciete) kennis hebben frontliniewerkers over preventief en omgevingsgericht werken? Wat zijn volgens hen daarin de bevorderende en belemmerende factoren? Welke leemtes ervaren ze? 3. Welke ontwerpen zijn er op basis van de (leemtes in) kennis en inzichten nodig? Door samen te ontwerpen, uitproberen, evalueren en bijstellen. 4. Zijn de ontwerpen en het doorlopen proces om te zetten in overdraagbare praktische toepassingen voor het werkveld en de opleiding? 2.3 Vraagsturing De projectstructuur en het onderzoekdesign van ontwerpgericht onderzoek zijn zo ontworpen dat frontliniewerkers in alle fases van het project betrokken zijn. Het hart van dit project is de kenniswerkplaats die bestaat uit frontliniewerkers, docent/onderzoekers en studenten, die vanuit hun eigen inbreng en deskundigheid samenwerken. Via de kenniswerkplaats wordt daadwerkelijk geleerd door te doen. Daarnaast wordt ook nadrukkelijk gezocht naar de intuïtieve kennis en behoeften van collega-professionals door mee te lopen met frontliniewerkers en hen te interviewen. De kenniswerkplaats vraagt feedback van inhoudsdeskundigen. En zij toetst haar resultaten stelselmatig aan de mening van de schakelgroep, waar het middenmanagement deel van uitmaakt. Dit gebeurt met het oog op de implementatie van de producten op de werkvloer. De betrokkenheid en actieve rol van het middenmanagement is daarbij van cruciale betekenis. Het consortium is de eigenaar van de oorspronkelijke vraagarticulatie. Dit impliceert dat bij een mogelijke verschuiving van de vraag of bij tegengestelde opvattingen deze punten geadresseerd worden bij het consortium c.q. de stuurgroep. Om er voor te zorgen dat het project daadwerkelijk gestuurd wordt door de vragen vanuit de praktijk is voor een specifieke projectorganisatie gekozen. Deze wordt in hoofdstuk 9 uitgewerkt.


Pagina 4

3. Netwerkvorming 3.1 Het Consortium Voor dit project is een consortium opgericht, bestaande uit HG (Kenniscentrum CaRES, in het bijzonder de lectoraten Integraal Jeugdbeleid en Rehabilitatie), GGD Groningen / Jeugdgezondheidszorg 0-19, de COP groep, MJD, en de gemeente Groningen. In de stad Groningen werken professionals van de COP groep, GGD en MJD samen in de CJG’s. De directeuren van deze instellingen vormen samen met de Gemeente Groningen de stuurgroep CJG. Het gemeenschappelijk belang van de consortiumpartners is het verder vorm en inhoud geven aan de preventieve functie die CJG-medewerkers uitvoeren in relatie tot een vernieuwd jeugd(zorg)beleid en de Wmo. Hierdoor is vooraf gezorgd voor een duurzame borging van het netwerk nadat dit RAAK-project is afgerond. Er wordt immers naadloos aangesloten bij bestaande samenwerkingsverbanden, ook op bestuurlijk niveau.  Dit project genereert voor de Hanzehogeschool Groningen kennis over hoe professionals verantwoord preventief en omgevingsgericht kunnen werken en draagt daarmee bij aan kennis voor de programmalijn Gezond Opgroeien. De T-shaped, ketengerichte, professional is in het onderzoeksprogramma een belangrijk aandachtspunt. Een T-shaped professional is goed in haar/zijn vak en combineert dit met generieke vaardigheden, kennis en attitude.  De GGD Groningen, divisie lokaal gerichte zorg en jeugd (JGZ), geeft uitvoering aan de jeugdgezondheidszorg 0 – 19 jaar in de provincie Groningen. Deze taak ligt bij de JGZ die dit in toenemende mate doet vanuit de CJG’s. Voor de professionals van de JGZ heeft de afgelopen jaren een accentverschuiving plaats gevonden naar meer generalistisch werk in de frontoffice, waarbij outreachend handelen centraal staat.  De COP groep Groningen, (Centrum voor Ontwikkeling en Pedagogische activiteiten), voert in de stad Groningen naast diverse vormen van opvoedingsondersteuning ook peuterspeelzaalwerk en kinderopvang uit en vormt een belangrijk onderdeel van het CJG. De COP groep werkt met outreachende innovatieve aanpakken en heeft daardoor veel ervaring in het bereiken en betrekken van ouders bij opvoeding.  MJD Groningen voert het buurtmaatschappelijk werk uit in het CJG. De MJD zet in op de ‘welzijnswerker nieuwe stijl’. De welzijnswerker nieuwe stijl richt zich op het versterken van de eigen kracht van burgers (en dus ook ouders) door in te zetten op het versterken van hun bestaande sociale omgeving: activering en participatie.  De Gemeente Groningen is opdrachtgever van en tevens eindverantwoordelijk voor de ontwikkeling van de CJG’s in de stad Groningen. Tabel 1: Belang en verwachtingen consortiumpartners Organisatie HG

MJD COP groep GGD

Gemeente Groningen

Belang  Bijdrage aan onderzoeksspeerpunt van de HG: Healthy Ageing i.c. gezond opgroeien  Kennis over preventief en omgevingsgericht werken  Voor de deelnemende opleidingen zijn zelfredzaamheid en participatie strategische speerpunten.  Hierdoor een juiste invulling van het competentieprofiel  investering in het interdisciplinair samenwerken  Brengt vraag en aanbod van jonge professionals op de arbeidsmarkt samen  Hebben frontliniewerkers in dienst.  Willen investeren in (de keten) preventief en omgevingsgericht werken, om zo een bijdrage te leveren aan gezondheid en kwaliteit van leven.  Kwaliteitsslag,  Kostenreductie in de zorguitgaven.  Is opdrachtgever van en tevens eindverantwoordelijk voor de ontwikkeling van de CJG’s in de stad Groningen.  Goed uitvoering geven aan het WMO beleid

Wat levert het op?  Toename expertise:  Ouderbetrokkenheid  Preventief en omgevingsgericht werken  Methodiek om impliciete kennis op te halen  Proces hoe lokaal uitvoering gegeven kan worden aan het preventief en omgevingsgericht werken  Verder ontwikkelen van competentieprofiel binnen de opleidingen  Intensivering samenwerking werkveld  Goede samenwerking tussen partijen binnen het CJG en partijen binnen de keten en de wijk  Sterke professionals in de frontlinie  Goede registratie/monitoring  Toename expertise preventief en omgevingsgericht werken  Vergroten inzicht benodigde competenties  Professionalisering medewerkers  Inzicht in preventief en omgevingsgericht werken, interdisciplinair werken.  Kwaliteitsverbetering en kostenreductie  Gereedschapskist uitdragen naar alle CJG binnen de gemeentelijke verantwoordelijkheid.


Pagina 5

3.2 Overige projectpartners Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL). De HG (PA, SASS, lectoraat Integraal Jeugdbeleid en KC CaRES) werkt op het gebied van educatieve opleidingen al nauw samen met de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, onder meer in de masters Social Work en Pedagogiek. Er is al een initiatief om te verkennen of er een mogelijkheid bestaat om voor de relevante initiële opleidingen gezamenlijk modules te ontwikkelen over werken in het CJG en preventief en omgevingsgericht werken met ouders en kinderen. Hogeschool Utrecht. Het lectoraat Participatie en Maatschappelijke ontwikkeling heeft veel kennis over sociale innovaties in het maatschappelijke middenveld. Lector Stijn Verhagen zal onze innovaties kwalitatief toetsen. Kennisdeling staat hierin voorop. 3.2 Regionale en landelijke innovatiethema’s Een stap naar voren sluit aan bij een ontwikkeling om in het landelijke en lokale jeugdbeleid preventie te versterken ten koste van individuele curatie. Dit om de groei van zorgvraag binnen de jeugdzorg te remmen. Dit speerpunt wordt verwoord in transitie jeugdzorg, opvoeden versterken van de Vereniging Nederlandse Gemeenten; 2010, omwegbeleid jeugdzorg: investeren rondom kinderen (RMO/RVM); 2009, versterking ouderbetrokkenheid; informele oudernetwerken en samenwerking professionals en ouders (Onderwijsraad), implementatie CJG’s inclusief nieuwe c.q. aanvullende competenties van professionals (VWS) en welzijn nieuwe stijl: Wmo-werkplaatsen (VWS, manifest Wmo door landelijk lectorenplatform Zorg en Welzijn). Aansluiting regionale thema’s Care for Youth. (C4youth) wordt uitgevoerd in de Academische Werkplaats Jeugd Noord Nederland (penvoerder is UMCG). Een deel van de consortiumpartners participeert in C4youth (www.C4youth.nl)). C4Youth streeft naar de versterking van het professioneel handelen in de jeugdzorgketen en het verminderen van de gedragsproblemen in het noorden door bundeling van krachten. Het preventief en omgevingsgericht werken krijgt hierin minder aandacht. Daarin voorziet deze aanvraag. Uitvoering Wmo. Daaraan draagt onder meer bij de Wmo-werkplaatsen Groningen en Drenthe (penvoerder, HG, lectoraat Rehabilitatie, KC CaRES). Hierin ontbreekt nog een casusbeschrijving Jeugd. Healthy Ageing. Dit is een belangrijk speerpunt in Noord Nederland en wordt gedragen door het netwerk Healthy Ageing Noord Nederland (HANN) waar de HG in participeert. Healthy Ageing beslaat de hele levensloop van –9 maanden tot en met het ouder worden en sterven. Preventief en omgevingsgericht werken vanuit de CJG’s bevordert het gezond opgroeien van kinderen door het versterken van de opvoedingskracht van ouders en de opvoedingsomgeving. 3.3 Strategische doelstelling Hanzehogeschool Groningen De strategische doelstelling van de HG is de doorontwikkeling tot een gerespecteerde Europese University of Applied Sciences. Essentieel onderdeel daarvan is kwalitatieve en kwantitatieve versterking van het praktijkgericht onderzoek. Een van de twee onderzoeksspeerpunten is Healthy Ageing. Hiermee sluit de HG aan bij het topsectorenbeleid van de overheid. Binnen dit programma werken alle kenniscentra van de HG intensief samen met het UMCG en de RUG, en met de andere partijen binnen het Healthy Ageing Netwerk Noord Nederland (HANNN). In de samenwerking van de noordelijke hogescholen (Sectorplan HBO-Noord-Nederland 2010-2015) is Healthy Ageing bovendien een thema dat met prioriteit wordt uitgewerkt. Vanuit dit overkoepelende programma richt kenniscentrum CaRES op twee speerpunten: Gezond Opgroeien en Gezond Ouder worden (GO2). Het onderhavige onderzoeksvoorstel maakt deel uit van het programma Gezond Opgroeien. Het project sluit naadloos aan op het kerndoel van dit programma: via het beter toerusten van professionals realiseren dat het gewone leven van kinderen wordt versterkt door de gezonde krachten van het individu én de krachten uit de sociale context optimaal te benutten en verder te ontwikkelen. Tevens sluit het sterk aan bij de missie van het kenniscentrum CaRES: het ontwikkelen van practice- en evidence-based kennis op het gebied van o.a. (jeugd)gezondheidszorg en onderwijs om daarmee concrete antwoorden te vinden op complexe vraagstukken in beroepspraktijk en samenleving. Ten slotte draagt het bij aan het kerndoel van het lectoraat Integraal jeugdbeleid dat de verkokering van de diverse leefwerelden van kinderen en de jeugdvoorzieningen wil oplossen. Het CJG is overigens één van de uitvoeringsinstrumenten van integraal jeugdbeleid.


Pagina 6

4. Onderzoek en kennisverhoging 4.1 State-of-the-art Onderzoek laat zien dat er een sterke relatie is tussen enerzijds de stijging van de opgroeiproblemen van kinderen en opvoedvragen van ouders en de daarmee gepaard gaande kosten en anderzijds een dominante manier van werken en denken. Bedoeld wordt het dominante model van individuele risicotaxatie en doorverwijzing naar specialistische hulp en behandeling, waardoor steeds meer kinderen in een vroeg stadium worden opgespoord en met dure specialistische hulp worden behandeld (zie bijv. Hermanns, 2009). Dit dominante model is aan verandering toe. Want in de wetenschappelijke theorievorming wordt er steeds vaker een relatie gelegd tussen het individuele model van signalering, doorverwijzing en behandeling, de toename van problemen onder de jeugd en een ‘dunner’ wordende gemeenschap die niet meer vanzelfsprekend investeert in een solide sociaal pedagogische basisomgeving voor kinderen. Kinderen en ouders staan er alleen voor en kunnen minder terugvallen op een nabije, verbindende en vertrouwenwekkende sociale omgeving (vgl. Putnam, 2000). Terwijl uit onderzoek juist blijkt dat een sterke en stabiele omgeving rondom gezinnen, die structuur en warmte combineren, het gezond opgroeien van kinderen bevorderen (Vos e.a., 2009). Ze versterken het gevoel van tevredenheid en competentie bij ouders en leiden tot een vermindering van problemen, zoals gedragsproblemen van kinderen en kindermishandeling. Kortom, sterke gemeenschappen hebben een preventieve functie (De Winter, 2011; Hardwired to connect, Benson et al, 2006). Op grond van deze inzichten wordt een kanteling in het jeugdstelsel bepleit dat zich richt op een versterking van de pedagogische civil society (RMO/RVZ, 2009) en een sterke eerstelijns jeugdgezondheidszorg (RMO, 2012). Her en der gebeurt dit al. Vrijwillige inzet (2012) besteedde onlangs aandacht aan het project Allemaal Opvoeders. Daarin wordt een aantal goede praktijken in diverse gemeenten in Nederland beschreven. CJG’s blijken in de kanteling een belangrijke functie te kunnen vervullen als de professionals weten hoe ze effectief en efficiënt bij kunnen dragen aan een sterke opvoedingsomgeving in de wijken. Dat noemen Van Yperen en Van Woudenberg (2011) pijler 1 van het nieuwe jeugdstelsel: de kwaliteit van de basisvoorzieningen en de civil society. Investeren in pijler 1 vraagt om een nieuw type professional, ook wel bekend als de generalist/specialist, de T-shaped professional, de frontliniewerker (vgl. ook Welzijn nieuwe stijl, 2011). Het zijn professionals die handen en voeten weten te geven aan de bakens van welzijn nieuwe stijl dat gericht is op activeren en participatie en het versterken van de eigen kracht in multigenerationele systemen. Educatief partnerschap is daartoe essentieel. Uit onderzoek blijkt echter dat het voor professionals niet vanzelfsprekend is om vanuit een dergelijke houding te handelen (Brandau & Pretis, 2008). Naast de kwaliteit van de basisvoorzieningen is pijler 2 in het nieuwe jeugdstelsel een samenhangend zorgstelsel. De frontliniewerker werkt niet alleen, maar werkt met anderen. In het CJG met meerdere disciplines en in de wijk met andere instellingen en nieuwe integrale infrastructuren, zoals brede scholen, sociale teams, wijkteams etc. Uit onderzoek blijkt telkens weer dat samenwerken een lastig punt is. Ontkokering en integraal werken lijken daarvoor een oplossing te zijn. Een RMO-advies uit 2008 laat op basis van wetenschappelijk onderzoek overtuigend zien dat samenwerking en integraal werken niet gebaseerd moet zijn op de logica van de ontkokering, op afstemming en coördinatie. Het lijkt effectiever om te werken vanuit een logica van de dienstverlening. Professionals krijgen dan meer regelruimte om samen met de burger(s) te bepalen wat nodig is en keuzes te maken uit een gevarieerd aanbod dat daarop aansluit. Het kenniscentrum CaRES en in het bijzonder de lectoraten Integraal Jeugdbeleid en Rehabilitatie hebben de afgelopen jaren bijgedragen aan kennisontwikkeling en praktijkverbetering op dit onderwerp. De Wmo-werkplaatsen Groningen/Drenthe (2009-2012) hebben al competentiebeschrijvingen opgeleverd voor de welzijnswerker nieuwe stijl. In het Raakpubliek project Breed zien ver kijken zijn in 2008 de eerste CJG’s in kaart gebracht. Dit zijn goede praktijkbeschrijvingen die andere CJG’s hebben geholpen bij hun verdere ontwikkeling. In het project Allemaal opvoeders is van 2009-2011 kennis opgedaan met gemeentes, waaronder de gemeente Groningen, die de CJG’s willen inzetten als middel om de civil society dichterbij te brengen (Doornenbal, 2011). En het afgelopen jaar hebben studenten in afstudeerscripties gewerkt aan opdrachten die de CJG-praktijk in samenspraak met het lectoraat IJB heeft ingebracht. Met onderhavig project kunnen we voortbouwen op deze bestaande kennis en netwerken en werken aan de vragen die het CJG-werkveld in deze fase van ontwikkeling formuleert.


Pagina 7

4.2 Probleemstelling De centrale onderzoeksvraag van dit project luidt: Op welke wijze kunnen frontliniewerkers invulling geven aan het preventief en omgevingsgericht werken, zodat zij de opvoedkracht van ouders en de pedagogische kwaliteit van de sociale omgeving van gezinnen versterken? Welke vaardigheden, kennis en attitude hebben professionals daarvoor nodig? Het project start in eerste instantie in twee CJG’s in de gemeente Groningen, waar een goede onderzoeksomgeving is gegarandeerd: Zuid en Oosterpark/Indische buurt. De professionals (startend met 6 frontliniewerkers ) willen graag hun ervaringen en kennis delen en actief meewerken aan ontwerpen voor preventief en omgevingsgericht werken. De bestuurders en de teamleiders faciliteren een innovatieve onderzoeksomgeving en zijn bereid om bij gebleken succes de toepassingen te implementeren, zodat de verkregen resultaten zich als een olievlek onder de frontliniewerkers verspreiden. Vertaling naar deelvragen De centrale vraag kent vier deelvragen: 1. Welke goede praktijken zijn er voor preventief en omgevingsgericht werken in het binnen- en buitenland? Wat zijn daarin de bevorderende en belemmerende factoren? 2. Wat is de situatie in een twee Groningse CJG’s (Zuid, Oosterpark/Indische buurt) en binnen een aantal frontlinie functiegroepen met betrekking tot preventief en omgevingsgericht werken? a. Wat is de beginsituatie van het CJG op micro-, meso- en macroniveau? b. Welke (impliciete) kennis hebben frontliniewerkers over preventief en omgevingsgericht werken? Wat zijn volgens hen daarin de bevorderende en belemmerende factoren? Welke leemtes ervaren ze? 3. Welke ontwerpen zijn er op basis van de (leemtes in) kennis en inzichten nodig? Door samen te ontwerpen, uitproberen, evalueren en bijstellen. 4. Zijn de ontwerpen en het doorlopen proces om te zetten in overdraagbare praktische toepassingen voor het werkveld en de opleiding? 4.3 Plan van aanpak Voor de beantwoording van de deelvragen gebruiken we het design voor ontwerpgericht onderzoek (Hevner, 2007; Van Aken & Andriessen, 2011; Lusse, 2011), omdat dit design past bij de wens om preventieve en omgevingsgerichte toepassingen te ontwikkelen die én praktijkrelevant zijn én geworteld in de bestaande kennisbasis. Kenmerkend voor ontwerpgericht onderzoek is namelijk dat alle onderzoeksfases zowel een praktijkcomponent (de relevantiecirkel) als een wetenschappelijke component (de geldigheidscirkel) bevatten. De kracht van het ontwerp wordt bepaald door de verbinding tussen deze twee. In onderstaande figuur staat het ontwerpgerichte onderzoeksdesign voor het project Een stap naar voren. Figuur 2: Onderzoeksdesign Een stap naar voren


Pagina 8

Het project kent drie fases: Fase 1: Inventarisatie en diagnose: januari 2013 – september 2013 De eerste fase van het onderzoek beantwoordt de eerste twee vragen. In deze fase wordt bestaande kennis opgespoord, zowel in de wetenschap als in de praktijk.  Geldigheidscirkel: analyse van al beschreven goede (inter)nationale praktijken en producten rond preventief en omgevingsgericht werken. Welke activiteiten zijn verricht en wat zijn daarin de belemmerende en bevorderende factoren? Voor de keuze van de te includeren goede praktijken in Nederland gebruiken we nominatie door experts, de beschrijvingen van de 11 koplopergemeenten die hebben geparticipeerd in het project Allemaal opvoeders, en de databank van het NJi. We analyseren twee goede praktijken in Engeland en Finland waarvan bekend is dat zij aan een vergelijkbare kanteling werken. Voor de analyse van de praktijken wordt een format ontwikkeld dat gebaseerd is op bestaande kennis over preventief en omgevingsgericht werken en de wensen en opvattingen van de frontliniewerkers (waarin zijn zij geïnteresseerd?)  Relevantiecirkel: Een startfoto van de twee deelnemende CJG’s op macro-, meso- en microniveau (vgl. het onderzoek van Kassenberg Wijkanalyses VVE, 2011). De startfoto bevat: o Een beschrijving van de populatie ouders en kinderen in de twee wijken: analyse van kwantitatieve gegevens voor wat betreft leeftijd, opleidingsniveau, herkomst, sociaaleconomische status van de inwoners. In welke mate en aard onderscheiden deze wijken zich van andere wijken in de gemeente Groningen? o Een beschrijving van de CJG’s op mesoniveau: visie, organisatie, samenwerkingspartners, personeel, gebouw. o Een beschrijving van de bekendheid van het CJG bij gebruikers (ouders), hun wensen en behoeften. Hiertoe bevragen studenten per wijk ongeveer 50 ouders (totaal 100). Daarvoor wordt een semigestructureerd interviewinstrument ontwikkeld, op basis van onderzoeksinstrumenten zoals die zijn gebruikt in het project allemaal opvoeders.  Om inzicht te krijgen in de (impliciete) kennis van frontliniewerkers met preventief en omgevingsgericht werken worden op de twee CJG’s: o groepsinterviews (focusgroepen) gehouden met de frontliniewerkers over de vraag hoe zij vorm en inhoud geven aan het preventief en omgevingsgericht werken, met welke resultaten, wat de belemmerende en bevorderende factoren zijn en wat zij nodig hebben en missen; o de tacit knowledge opgehaald bij frontliniewerkers. Daartoe wordt er op een methodische wijze een traject georganiseerd waarbij professionals c.q. studenten/docenten meelopen met frontliniemedewerkers op de twee CJG’s. De professionals/studenten/docenten lopen 3 dagdelen mee; en aan de hand van een te ontwikkelen vragenlijst en observatie-instrument interviewen ze en observeren ze de collega’s. Met deze methode is ervaring opgedaan in het lectoraat arbeidsparticipatie in het Raakpubliek project Laveren tussen belangen (Polstra e.a., 2011).  Schakelbijeenkomst: Gezamenlijke analyse van onderzoeksopbrengsten in de kenniswerkplaats door professionals, docent/onderzoekers en studenten. Ook wordt actief feedback gevraagd van experts (vgl. de geldigheidscirkel) en vindt toetsing plaats bij management en beleid (vgl. relevantiecirkel). Doel: het maken van een verantwoorde keuze voor de ontwerpen van preventief en omgevingsgericht werken. Deelresultaten fase 1:  2 startfoto’s;  beschrijving van minimaal 13 goede (inter)nationale praktijken van preventief en omgevingsgericht werken;  beschrijving van impliciete kennis van CJG-professionals inclusief van belemmerende en bevorderende factoren;  gefundeerde keuze voort de ontwerpfase. Fase 2: Ontwerpen, uitproberen en evalueren: september 2013 – december 2014  In de kenniswerkplaats worden activiteiten en werkwijzen ontwikkeld voor preventief en omgevingsgericht werken op basis van de uitkomsten van fase 1.


Pagina 9



Deze ontwerpen worden in de twee betrokken CJG’s uitgevoerd en geëvalueerd, op zowel proces- als resultaatniveau. Dit gebeurt aan de hand van zelfrapportages door professionals die aan de hand van notebook zelf een logboek bijhouden. Tevens zullen studenten tijdens de uitvoering aan de hand van een checklist procesbeschrijvingen maken. Achteraf worden gebruikers bevraagd aan de hand van een korte vragenlijst. Het doel is om inhoudelijke en procesmatige verbeterpunten op te sporen.  Bijstelling van de ontwerpen van preventief en omgevingsgericht werken door synthese van de kwantitatieve en kwalitatieve data.  Schakelbijeenkomst: Ontwerpen voorleggen voor feedback aan professionals (vgl. relevantiecirkel) en aan experts (vgl. geldigheidscirkel). Ontwerpen voorleggen aan (midden)management en beleid met oog op implementatie (vgl. relevantiecirkel). Centraal staat de vraag: Welke implementatiestrategieën gaan we gebruiken om ervoor te zorgen dat de tools optimaal worden gebruikt, aangevuld en uitgebreid? Deelresultaten fase 2:  Beschrijvingen van ontwerpen voor preventief en omgevingsgericht werken inclusief bevorderende en belemmerende factoren;  Verfijning van de methodiek voor het ophalen van tacit knowledge;  Aanzetten voor implementatieplan. Fase 3: Implementeren: augustus 2014 – januari 2015 In de laatste fase van het project wordt op basis van de keuzes uit de verschillende schakelbijeenkomsten in de kenniswerkplaats drie implementatieplannen uitgewerkt die zijn gebaseerd op de resultaten van het project en de processen die zijn doorlopen. Het betekent niet dat met implementatie van de resultaten wordt gewacht totdat er een implementatieplan is. Na elke schakelbijeenkomst worden de deelresultaten waar mogelijk geïmplementeerd, maar zullen de deelresultaten integraal in het implementatieplan terugkomen. In dit plan komen in ieder geval aan de orde: a) De implementatie gericht op de deelnemende CJG’s in het project. Daarin worden uitgewerkt:  Een beschrijving van wat preventief en omgevingsgericht werken vraagt op drie te onderscheiden niveaus in het systeem: a) frontliniewerkers, b) hun leidinggevenden en c) bestuurders. Wat zijn de verschillende rollen, taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden?  Een beschrijving van wat elke frontliniewerker in ieder geval moet doen om naar voren te werken, en om samen te werken met achterliggende specialistische jeugdhulp- en jeugdzorgvoorzieningen;  Een beschrijving van de faciliteiten die bestuurders moeten treffen om preventief en omgevingsgericht werken duurzaam te kunnen implementeren, onder meer in het HRM-beleid en professionaliseringsbeleid van frontliniewerkers en leidinggevenden in CJG’s. Inclusief een beschrijving van de ondersteuning voor frontliniewerkers en leidinggevenden die moeite hebben met de nieuwe werkwijze.  Een handleiding bij de toolkit Preventief en omgevingsgericht werken, zodat er een eenduidige aanpak ontstaat. b) De implementatie gericht op andere CJG’s:  Een beschrijving van de stappen die CJG’s kunnen zetten om preventief en omgevingsgericht te werken op drie samenhangende niveaus, dat van de processen (relaties), de inhoud en de organisatie. Deze beschrijving is gebaseerd op de lessen die geleerd zijn uit de twee pilot CJG’s. In PK in de wijk, een succesvol afgerond Raakpubliek project, hebben we hier ervaring mee opgedaan. Toen is een geïntegreerde studie geschreven die leerzaam is gebleken voor veel brede scholen in Nederland (Doornenbal, 2010). c) De implementatie gericht op de opleidingen, sociale studies en verpleegkunde. d) Uitgewerkte business case website, zodat de website ook na afronding van het project ‘in de lucht’ kan worden gehouden. Slotbijeenkomst: de implementatieplannen worden voorgelegd aan professionals en management en bestuur (vgl. relevantiecirkel), aan experts (vgl. geldigheidscirkel). Deelresultaten fase 3:  implementatieplannen voor de beroepspraktijk en het onderwijs  publicaties voor de kennisinstellingen


Pagina 10

  4.5

toolkit preventief en omgevingsgericht werken + handleiding stappenplan voor CJG’s om werk te maken van preventief en omgevingsgericht werken. Nieuwe kennis voor het beroepen-, onderwijs- en onderzoeksveld: zie hoofdstuk 1 pagina 2


Pagina 11

5. Kenniscirculatie 5.1 Aanpak en instrumenten De kenniscirculatie wordt bevorderd door:  Co-creatie in de kenniswerkplaats (professionals, docenten, studenten, lectoren en, indien nodig, ingehuurde expertise);  de inrichting van drie verschillende groepen met elk eigen rollen en verantwoordelijkheden (systeembenadering);  te zorgen voor uitwisseling binnen die groepen, tussen die groepen en met de bredere omgeving (‘kennisloop’). (zie hieronder figuur 3 Kenniscirculatie) In de kenniswerkplaats ontwikkelen professionals uit de twee CJG’s, de docent/onderzoekers, de studenten en experts, in wisselende samenstelling, de inhoudelijke producten. Afhankelijk van het te ontwikkelen product voeren zij in kleine, resultaatverantwoordelijke teams onderzoek uit, ontwerpen zij experimenten voor de te ontwikkelen werkwijzen, producten en instrumenten. Door co-creatie, intervisie, feedback, het samen leren en samen werken ontstaat er kenniscirculatie op verschillende niveaus: tussen de professionals onderling, tussen het werkveld en het onderwijs, tussen het onderwijs en tot slot de kenniscirculatie die ontstaat door de kracht van de cocreatie. Na elke fase zullen de uitkomsten van de fase worden gedeeld met de deelnemende partijen. Hierdoor ontstaat een olievlekwerking, waardoor steeds meer frontliniewerkers de resultaten overnemen. Met het oog op een waardevol gebruik van de producten is het van belang dat de productontwikkeling gebeurt met hulp van de professionals zelf en met inhoudelijke ondersteuning van experts. Zo ontwikkelen de professionals al doende een onderzoekende houding. De in de kenniswerkplaats ontwikkelde (tussentijdse) producten worden met het oog op de implementatie regelmatig gedeeld met en getoetst in de schakelgroep. De schakelgroep, die bestaat uit de laag middenmanagement uit zowel het werkveld als de opleidingen, zorgt voor feedback naar zowel de kenniswerkplaats als het consortium. Het consortium toetst of de producten en de werkwijze aansluiten bij de oorspronkelijke vraag en doelstellingen van Een stap naar voren. Zo ontstaat er een ‘kennisloop ’ tussen het professionele, operationele uitvoeringsniveau, het tactisch niveau en strategisch niveau van bestuur en beleid. Tijdens de looptijd van het project worden na afsluiting van elke deelfase de producten gedeeld met de bredere omgeving (zie activiteitenplan). Dit met het oog op de overdracht van de kennis, maar ook om tijdig te kunnen leren van de feedback van relevante anderen. De wijze van organisatie, zowel wat betreft de kenniscirculatie als de uitvoering van het project, zorgt ook na afronding van dit project voor een duurzame borging van de kenniscirculatie. Dit wordt ondersteund door het feit dat de projectpartners al een lange succesvolle traditie hebben in samenwerking in projecten. Hierdoor is een cultuur ontstaan waarin de professionals open staan voor vernieuwing en willen leren van elkaar. Projecten als de Leerfabriek en de Doorbraakmethode hebben dit bewezen. Dit projet zal een verdere versterking vormen van de kenniscirculatie tussen de betrokken organisaties. De kenniscirculatie tussen de partners wordt ondersteund door een interactieve website. Deze website zal ook na de afloop van dit project ‘in de lucht worden gehouden’. Dit zorgt mede voor een duurzame borging van de kenniscirculatie tussen de partners.


Pagina 12

Figuur 3: Kenniscirculatie

5.2

Rol en inbreng partners

Tabel 2: Rol en inbreng partners Organisatie HG

MJD COP groep GGD Gemeente Groningen

NHL HU

Rol  Penvoerderschap  Dean Sass: stuurgroep  Lector: stuurgroep, inhoudelijk adviseur  Middenmanagement: schakelgroep  Professionals: projectleider, docentonderzoekers, studenten  Verzorgen publicaties, voordrachten, conferenties,  Bestuur: stuurgroep  Middenmanagement: schakelgroep  Professionals: kennis, onderzoekende professional  Bestuur: stuurgroep  Levert expertise  Schakel tussen diverse initiatieven op het gebied van preventief omgevingsgericht werken

inbreng  Onderzoeksvaardigheden;  Pedagogische/didactische theoretische kennis en kaders;  Aankomende professionals die werkendeweg goed voorbereid zijn op hun toekomstige taken in het werkveld.

 Docentonderzoeker, studenten  Monitoring en evaluatie op kwaliteit

 expertise vanuit de master social work  Kennis van sociale innovaties in het maatschappelijk middenveld

       

Kennis over de sociale infrastructuur van de wijken; Ervaring met het preventief en omgevingsgericht werken; Kennis van de eigen doelgroep. Actief meewerken en meedenken Kennis om verbindingen te leggen met andere initiatieven Overall view Kennis van wet en regelgeving. Synergie tussen projectuitvoering, opbrengsten en gemeentelijk CJG beleid


Pagina 13

6. Duurzaamheid beoogde toepassingen De aanpak genereert breed draagvlak en committent zowel bij bestuurders (stuurgroep), bij het middenmanagement van het werkveld en de opleidingen (schakelgroep) en bij professionals. De te ontwikkelen website is een organische site, die nadrukkelijk niet alleen vanuit dit project moet worden gevuld. Het is de bedoeling dat op deze website alle instrumenten worden opgenomen die werken voor de frontliniewerkers. Het is de intentie dat de site steeds verder wordt aangevuld en uitgebreid, door bijvoorbeeld ook tools op te nemen waarbij de nulde en eerstelijns professionals samen op stap gaan. Hierdoor wordt aansluiting gezocht met bestaande initiatieven en infrastructuren. De kennis, waaronder de tools, worden opgenomen binnen de opleidingen. De opleidingen SPH en MWD geven momenteel invulling aan het Uitstroomprofiel Jeugdzorgwerker. Onderdelen van het project worden in dit speciale onderwijsarrangement ingezet. Bij de opleiding Verpleegkunde worden onderdelen opgenomen in de major Maatschappelijke zorg. Naast toepassingen in het bacheloronderwijs, worden de in dit project verworven kennis en vaardigheden toegepast in de master Social work, welke in samenwerking tussen de HG en de NHL wordt verzorgd. De deelnemende lectoren hebben vanuit hun landelijk netwerk meerdere verzoeken gekregen om de (tussentijdse) resultaten met hen te delen. De verdere doorontwikkeling van de methodiek om tacit knowledge op te halen wordt samen met de uitkomsten van onderzoeksprojecten van Kenniscentrum Arbeid van de HG omgezet in een publicatie over deze methodiek. Nadat dit project is afgerond, zal de werkwijze om te komen tot preventief en omgevingsgericht werken ook in andere wijken van de stad Groningen en in dorpen en steden in het Noord-Nederland worden toegepast. Door veel aandacht te besteden aan het proces om te komen tot preventief en omgevingsgericht werken en deze te beschrijven, is in de onderzoeksopzet al rekening gehouden met de duurzaamheid van de beoogde toepassingen. Hierdoor wordt het mogelijk de resultaten van het project op een overzichtelijke wijze over te dragen aan een grotere doelgroep. Vanuit andere gemeenten is al het verzoek gekomen om de resultaten van het project te delen. Het project sluit aan bij de missie van kenniscentrum CaRES en met name bij de programmalijn ‘Gezond Opgroeien’, een van de twee programmalijnen van CaRES. Het kenniscentrum opereert als netwerkorganisatie, die kennis ontwikkelt voor én samen met de beroepspraktijk. Dit project is een verdere versterking van die netwerkorganisatie, omdat de toepassingen en resultaten worden ontwikkeld en gedeeld met de netwerken waarin het Kenniscentrum participeert. Mobiliteit docenten en studenten Vanuit de opleidingen van SASS en Verpleegkunde zijn docent/onderzoekers betrokken. In deze rol vergroten zij hun kennis over de infrastructuur van het CJG en het werken aan de voorkant van de keten, in het bijzonder het versterken van de opvoedkracht van ouders en hun sociale omgeving. Door het ontwikkelen van en rapporteren over de methodische werkwijze ontwikkelen docenten hun onderzoeksvaardigheden. In de Hanze opleidingen MWD, SPH en Verpleegkunde, wordt vooral aandacht gegeven aan hulpverlening en zorg, en moet de omslag naar het versterken van het ‘gewone leven’ nog een plek in het curriculum veroveren. Het project biedt geïnteresseerde studenten de kans om over deze nieuwe manier van werken te leren, ermee te experimenteren en hun onderzoeksvaardigheden te vergroten. Studenten ronden hun bijdrage in alle gevallen af met een rapport dat beschikbaar wordt gesteld (kennisbank lectoraat Integraal Jeugdbeleid, Hanzemediatheek, website). Ook zullen zij hun resultaten presenteren bij de betrokken instellingen en op refereeravonden van het lectoraat. Na afronding van het project blijven docenten en studenten een belangrijke rol spelen in het implementeren van deze werkwijze in andere wijken van de stad en in dorpen en steden in het Noorden. Structurele afstudeeropdrachten worden ingezet om invulling te geven aan de procesbeschrijving van het komen tot preventief en omgevingsgericht werken.


Pagina 14

7. Disseminatie en communicatie Via het netwerk dat ontstaat in het project wordt de beschikbare kennis overgedragen aan de deelnemende partijen. In hoofdstuk 5 is reeds beschreven hoe kenniscirculatie een wezenlijk onderdeel van het project vormt. In de kenniswerkplaatsen wordt in kleine resultaatgerichte teams ontwerpgericht gewerkt. Er vindt uitwisseling van de resultaten binnen deze teams, tussen deze teams, waarbij het terugploegen van de organisatiebrede resultaten door het management wordt opgepakt. Uiteraard hebben de professionals hierin ook een grote rol. Communicatie via de website Voor alle deelnemers wordt een digitale community ingericht. Dit is het platform waarop kennis wordt gedeeld, en gezamenlijk aan kennisproducten wordt gewerkt. Deze digitale community (website) kent ook een deel dat bestemd is voor de buitenwereld. Hierop staan alle (tussentijdse) producten, agendavoering e.d. voor alle frontliniewerkers binnen het CJG en het onderwijs. De tools en procesbeschrijvingen, publicaties en andere uitingen komen via de website van de HG ook beschikbaar voor regionale en landelijke platforms op het gebied van naar voren gericht werken en ontwikkeling CJG’s (Surfnet, Science Guide, website van NJi, Hanze Mediatheek etc.) Uitgezocht moet nog worden of na het project de website zelfstandig moet blijven bestaan, of dat aansluiting wordt gezocht bij bestaande digitale platforms. Dit om een goed beheer en continue ontwikkeling te borgen. Publicaties/presentaties Er komen uit het project minimaal 4 publicaties, 5 afstudeerscripties van studenten Social Studies en 5 presentaties voort. Deze presentaties worden op student-, docenten lector niveau verzorgd, maar ook de deelnemende partners zullen hieraan bijdragen. Nieuwsbrieven In de periodiek verschijnende werkveldkrant worden de resultaten van het project aan alle frontliniewerkers in de stad Groningen gepresenteerd, zodat een zo groot mogelijke groep via meerdere kanalen op de hoogte is, en het toepassen van bruikbare tools etc. wordt vereenvoudigd. Deze werkveldkranten ondersteunen de managers in het terugploegen van de resultaten. Via de digitale nieuwsbrief van de lectoraten Integraal Jeugdbeleid en Rehabilitatie (verschijnen vier maal per jaar) worden de tussentijdse resultaten vanuit het project gepresenteerd aan een breder publiek, waaronder veel ketenpartners. Daarnaast worden regelmatig resultaten van het project gepresenteerd via de LinkedIn groep naar voren werken. Deze manier van informatieverspreiding wordt steeds gangbaarder binnen het CJG, omdat het ook als middel wordt ingezet om ouders te bereiken. Bijeenkomsten Er worden vier bijeenkomsten georganiseerd (startbijeenkomst, 2 schakelbijeenkomsten en de slotbijeenkomst). Het doel en het nut van deze bijeenkomsten is toegelicht in hoofdstuk vier. Deze bijeenkomsten zijn nadrukkelijk ook bedoeld als communicatie-instrument binnen het project. De slotbijeenkomst is bij uitstek ook bedoeld voor het brede werken onderwijsveld. Tijdens deze bijeenkomst zullen deelnemers van het project de resultaten van dit project presenteren en via workshops overdragen. Onderwijs De kennis en ervaring vanuit het project wordt opgenomen in de opleidingen binnen Verpleegkunde en Social Studies. Wat betreft disseminatie en communicatie hanteert de HG een standaardmanier van werken.


Pagina 15

8. Monitoring en Evaluatie Het projectteam is verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie van Een stap naar voren. Geëvalueerd wordt op basis van de in deze aanvraag genoemde prestatie-indicatoren, doelstellingen en (deel)resultaten, activiteiten, fasering en procesgang. Het project wordt gevolgd door een nulmeting, een tussentijdse meting (na een jaar) en een nameting. De gegevens worden opgehaald door middel van deskresearch, productmetingen, gesprekken met leden van de kenniswerkplaats, met de schakelgroep en het consortium. De uitkomsten van de evaluatie zijn input voor het consortium om waar nodig besluiten te nemen over een tijdige bijsturing van het project. Daarnaast maakt dit project onderdeel uit van de reguliere planning- en control cyclus van de HG. De projectactiviteiten worden opgenomen in het jaarlijkse activiteitenplan van Kenniscentrum CaRES, waarvan de voortgang twee maal per jaar wordt besproken in de stuurgroep van CaRES. Financiële monitoring verloopt via urenregistratie en via kwartaalrapportages. De urenregistratie wordt bijgehouden door een projectondersteuner. De kwartaalrapportage wordt aangeleverd door het stafbureau Financiën van de HG. Deze tussenrapportage wordt besproken in de stuurgroep. Er is een interne accountantscontrole op projecten binnen de HG. Zoals gezegd is het projectteam verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie. Daarnaast is echter ook een critical friend uitgenodigd om mee te kijken in de voortgang van het project. Lector Stijn Verhagen van de HU is gevraagd deze rol te vervullen. Hem is gevraagd om de tussen- en eindproducten op kwaliteit te toetsen. De gedachte hierachter is dat door een relatief onbekende mee te laten kijken in de keuken, de kwaliteit van de producten en resultaten worden bevorderd.


Pagina 16

9. Projectmanagement De projectstructuur is in figuur 4 weergegeven. Hieronder worden de verschillende onderdelen kort toegelicht. Kenniswerkplaats Projectteam Schakelgroep en stuurgroep

Figuur 4: Projectorganisatie Een stap naar voren

Kenniswerkplaats De kenniswerkplaats start in eerste instantie met 6 professionals die al invulling geven aan het preventief en omgevingsgericht werken in de CJG’s in Groningen (Zuid Oosterpark/Indische buurt). Per wijk een opvoedondersteuner vanuit de COP groep, een verpleegkundige GGD /JGZ, een deelnemer vanuit MJD Door de manier waarop het onderzoek is vormgegeven wordt een vertienvoudiging van het aantal professionals verwacht. De kenniswerkplaats bestaat verder uit docent/onderzoekers die verantwoordelijk zijn voor de deelprojecten inclusief de studenten en op afroep experts. De kenniswerkplaats is het uitvoeringsorgaan waarin in cocreatie de ontwikkeling van de deelproducten plaatsvindt. Projectteam Het projectteam bestaat uit de projectleider, projectassistent en de docentonderzoekers die de verschillende deelprojecten coördineren. De projectleider en docent/onderzoekers zijn inhoudelijk eindverantwoordelijk voor het project. Het projectteam wordt organisatorisch en administratief ondersteund door de projectondersteuner. Het projectteam is verantwoordelijk voor de inhoudelijke kwaliteit van de producten en het bewaken van het proces en de communicatie in- en extern. Ondersteuning en feedback van de lector. Voor het goed kunnen evalueren hebben we lector Stijn Verhagen van de HU gevraagd als externe referent om de tussen- en eindproducten te beoordelen op kwaliteit. De projectadministratie wordt uitgevoerd onder de verantwoordelijkheid van de projectleider door de projectondersteuner. De financiële administratie wordt uitgevoerd volgens de financiële richtlijnen die gehanteerd worden voor alle externe projecten binnen de HG. Schakelgroep De schakelgroep bestaat uit leidinggevenden uit het middenmanagement en/of beleidsmedewerkers van de werkveldinstellingen: COP groep, GGD JGZ, MJD, gemeente Groningen; en uit teamleiders van de relevante opleidingen SASS, Verpleegkunde van de HG. De taak van de schakelgroep is om te reageren op de ontwikkelde producten uit de kenniswerkplaats en plannen te maken voor de implementatie van de producten en/of terug te leggen bij het consortium. Stuurgroep De stuurgroep bestaat uit de directieleden van de in het consortium deelnemende instellingen. Voorzitter van de stuurgroep is de Dean van de Academie voor Sociale Studies. De lector Integraal Jeugdbeleid neemt deel als inhoudelijk adviseur. De stuurgroep komt in de projectperiode 8 maal bijeen. Ze is verantwoordelijk voor de vraagarticulatie, vraagsturing, duurzaamheid en doorwerking productontwikkeling.


Pagina 17

Het project kent de volgende planning. Deze planning is verder uitgewerkt in bijlage 3. Figuur 5: projectplanning jan-sept2013

nov2013-nov 2014

nov-14

fase 3

november december 2014

fase 3


jan-15 Slot bijeenkomst

fase 2

Schakel bijeenkomst

Schakel bijeenkomst

Start bijeenkomst

fase 1

okt-13

Pagina 18

10. Projectorganisatie 10.1 Inbedding onderzoek Een stap naar voren is sterk verbonden met de organisatorische omgevingen waarin het project opereert. Ten eerste maakt het onderdeel van de externe projecten die in de HG worden uitgevoerd. Hiervoor is in de HG een projectorganisatie ingericht die zorg draagt voor de financiële verwerking en toeziet op de proceduregang. In de tweede plaats besteden de werkveldpartijen en de opleidingen van de Social Studies en Verpleegkunde in hun jaarplannen aandacht aan de wijze waarop zij (zullen) bijdragen aan het project en de implementatie van de resultaten. Het project is tevens onderdeel van het onderzoeksprogramma en het jaarplan van Kenniscentrum CaRES van de HG. Het programmamanagement van het kenniscentrum CaRES zorgt voor synergie tussen de verschillende programmaonderdelen. 10.2 Succes- en faalfactoren voor het project Sterke kanten en kansen van het project  Er is al een sterke samenwerking tussen de CJG’s in Groningen en het lectoraal Integraal Jeugdbeleid. Jaarlijks worden er praktijkopdrachten door studenten uitgevoerd op basis van praktijkvragen van de CJG’s. We bouwen deze samenwerking met de praktijkinstellingen verder uit.  Het project sluit aan bij de academische werkplaats C4 Youth. Onderdeel van deze Academische Werkplaats is De Leerfabriek. Het doel van de Leerfabriek is dat professionals aan de hand van casuïstiekbesprekingen de samenwerking in de jeugdzorgketen inclusief de CJG’s verbeteren. De HG begeleidt De Leerfabriek onderzoeksmatig.  Het project sluit aan bij de bestaande initiatieven in de opleiding om preventief en omgevingsgericht werken een structurele plek te geven in het curriculum en bij de ontwikkeling van het onderwijsarrangement Uitstroomprofiel Jeugdzorgwerker bij SPH en MWD. Dit bevordert het draagvlak en de borging van de resultaten in het initiële onderwijs.  De HG werkt op het gebied van educatieve en social work opleidingen al nauw samen met de NHL.  In de Raakpubliek projecten Integraal Jeugdbeleid en Pedagogische Kracht in de wijk is al onderzoekservaring opgedaan en kennis verzameld over CJG en ouderbetrokkenheid.  De doelen van het project geven invulling aan de landelijke ambitie om het positief jeugdbeleid te versterken.  Lector J.M. Doornenbal neemt als expert deel aan het door ZonMW gefinancierde project ‘Allemaal Opvoeders’. De uitvoering van dit project vindt o.a. plaats in het CJG Groningen. Professionals die in Groningen bij Allemaal Opvoeders betrokken zijn, zullen ook deelnemen aan voorliggend project. Hiermee is een sterk verband gelegd tussen de Groningse praktijk, de landelijke expertise waar het gaat om het versterken van de sociale omgeving van ouders, dat opgenomen wordt in het project Een stap naar voren.  De consortiumpartners van Een stap naar voren hebben met elkaar een sterk landelijk, en aanzet tot een internationaal, netwerk. Dit netwerk kan ingezet worden bij specifieke vraagstukken.  Er is draagvlak bij de werkveldinstellingen en bij relevante opleidingen voor de disseminatie en valorisatie van ontwikkelde diensten en producten. Zwakke kanten en risico’s van het project  Er bestaat de kans dat het projectmanagement en de directies van de consortiumpartners teveel sturend zullen optreden in het project waardoor professionals zich te weinig eigenaar kunnen voelen van het project. Het is daarom van groot belang om de aansluiting met de praktijk en de inbreng van de professionals sterk te borgen in de organisatieopzet door te kiezen voor een systeembenadering: alle niveaus geven feedback op de resultaten van de verschillende projectonderdelen, en professionals acteren als co-onderzoekers en -ontwikkelaars.  Er bestaat een kans dat de continuïteit in gevaar komt doordat één of meerdere partners in de looptijd van het project andere prioriteiten stellen bijv. onder invloed van politieke druk.  Het project kan te ambitieus zijn als blijkt dat het ontwikkelen van werkwijzen van preventief en omgevingsgericht werken meer tijd en energie kosten. Het consortium ziet er op toe dat de doelstellingen en resultaten in de gestelde periode worden gerealiseerd. Waar nodig worden tijdens de looptijd van het project inhoudelijke- en procesdoelen bijgesteld. Indien wenselijk kan expertise


Pagina 19

vanuit het netwerk van het lectoraat Integraal Jeugdbeleid het consortium worden ‘ingevlogen’ om de benodigde kennis voor het realiseren van de projectresultaten te garanderen. Acties naar aanleiding van de Swot analyse:  In de projectorganisatie is bewust gekozen voor een systeembenadering (ontwerpgericht), waarbij leren door te doen centraal staat. Hiermee is de rol van zowel de professionals, middenkader als bestuurders helder omschreven, waardoor een ieder zich eigenaar en verantwoordelijk voelt.  Door het project op te knippen in helder afgebakende fases met resultaatverantwoordelijke, wordt het gevaar dat het project te ambitieus is, verminderd.  Er is een critical friend van buitenaf gevraagd om over de kwaliteit en voortgang van het project te adviseren. Referenties Benson, P. et al (2006). Positive Youth development so far. Search Institute Insights and Evidence, nov. 2006, 1-13. Brandau & Pretis (2008). Doornenbal, J. (2011). CJG en onderwijs: een stap vooruit. Samen werken aan informele oudernetwerken. Presentatie voor project Allemaal opvoeders, Utrecht: 25 januari. Zie ook www.nji.nl/eCache/DEF/1/16/106.html Hardwired to connect. The new scientific case for authoritative communities. (2003). New York: Institute for American Values. Hermanns, J. (2009) Het opvoeden verleerd. Amsterdam (oratie). Kassenberg, A. (2011). Wijkanalyses VVE gemeente Groningen. Groningen: lectoraat Integraal Jeugdbeleid. Putnam, R. (2000). Bowling alone. The collapse and revival of American community. New York: Simon & Schuster. RMO (2008). De ontkokering voorbij. Slim organiseren voor meer regelruimte Den Haag: RMO/RVZ. RMO/RVZ (2009). Investeren rondom gezinnen. Den Haag: RMO/RVZ. RMO (2012). Ontzorgen en normaliseren. Vos, H. de, Glebbeek, A. & Wielers, R. (2009). Overheidsonmacht in de jeugdzorg: een pleidooi voor omwegbeleid. Den Haag: RMO/RVZ. Vandemeulenbroecke, L. (2004). Een verantwoorde begripsomschrijving. In: L. Vandemeulenbroecke & Munter, A. de (red.). Opvoedingsondersteuning. Visie en kwaliteit. Leuven: Universitaire pers. Welzijn nieuwe stijl(2011). DenHaag: VWSWinter, M. de (2011). Verander de wereld begin bij de opvoeding. Amsterdam: SWP. Yperen, T. van & Woudenberg, A. van (2011). Werk in uitvoering. Bouwen aan het nieuwe jeugdstelsel. Utrecht: NJi.


Pagina 20

Een stap naar voren: preventief en omgevingsgericht werken vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin Hanzehogeschool Groningen

Recommend Documents