een sleutel tot ontwikkeling

Keuzevrijheid een sleutel tot ontwikkeling

1

27 11 2015


1

Inleiding

Reproductieve keuzevrijheid is de vrijheid om zelf te kunnen kiezen over of, hoeveel, wanneer en met wie je kinderen zou willen krijgen. In Nederland hebben wij dat recht, maar in veel ontwikkelingslanden hebben mannen en vrouwen dat niet. Dit komt in grote mate door een gebrek aan kennis over geboortebeperking en toegang tot veilige voorbehoedsmiddelen, zoals condooms. Hierdoor hebben mensen vaak nauwelijks invloed op het aantal en de timing van de kinderen die zij krijgen. Dit leidt vaak tot hoge vruchtbaarheidscijfers1, grote gezinnen en bevolkingsgroei. Niet alleen heeft dat gevolgen voor de kansen van ouders en de kinderen, ook heeft het invloed op de economische ontwikkeling van de landen. De grote bevolkingsgroei zorgt namelijk voor een grote vraag naar onderwijs, gezondheidzorg en werkgelegenheid. Voorzieningen die in ontwikkelingslanden vaak beperkt beschikbaar zijn2. Het zijn echter belangrijke voorwaarden voor duurzame economische ontwikkeling, vooral voor landen met een jonge en dus vruchtbare bevolking. Keuzevrijheid vormt daarmee een sleutel tot ontwikkeling.

1 Aantal kinderen per vrouw 2 Integrating population issues into sustainable development, including in the post-205 development agenda UN Economic and Social Council (februari 2015)

2

27 11 2015


2

Het gebrek aan keuzevrijheid

Keuzevrijheid in ontwikkelingslanden wordt in grote mate beperkt door het gebrek aan kennis over geboortebeperking en toegang tot veilige voorbehoedsmiddelen waarmee mensen aan gezinsplanning kunnen doen. Het stelt mensen namelijk in staat zelf te kiezen op welke voorwaarden zij kinderen zouden willen krijgen. Door het gebrek aan voorlichting en anticonceptie, wordt het krijgen van kinderen vooral bepaald door externe invloeden van economische culturele/religieuze en aard.

2.1

Kinderen als ouderdomsvoorziening

Mensen in ontwikkelingslanden hebben vaak beperkte financiële middelen en een onzekere toekomst. Kinderen worden daarom vaak gezien als ouderdomsvoorziening voor wanneer de ouders zelf geen inkomsten meer kunnen genereren. Met name in rurale gebieden waar families aan landbouw doen. Het krijgen van veel kinderen is hier dus van belang. Dit wordt verder versterkt door de angst op kindersterfte die er toe leidt dat mensen meer kinderen willen krijgen om te voorzien in het gewenste aantal kinderen voor de ouderdomsvoorziening3. Het belang van kinderen als ouderdomsvoorziening neemt echter af wanneer de vruchtbaarheid daalt. Mensen investeren dan eerder in hun eigen ouderdomsvoorziening, vooral als hun gezondheid toeneemt4.

2.2

Cultuur

Cultuur is een andere belangrijke invloed op gezinsvorming. Mensen in landen met hoge vruchtbaarheidscijfers trouwen vaak op jonge leeftijd, waardoor zij veel kinderen kunnen krijgen gedurende hun vruchtbare leven. In de landen met hoogste vruchtbaarheidscijfers (5 of meer kinderen per vrouw) trouwen mensen gemiddeld als zij 17,7 jaar oud zijn5. Bovendien geeft een groot gezin status in met name Afrikaanse landen, omdat het wordt gezien als uiting van mannelijkheid,

3 Determinants and Consequences of High Fertility; A synopsis of the Evidence, Wereldbank (juni 2010) 4 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 5 Demographic and Health Surveys data - Determinants and Consequences of High Fertility; A synopsis of the Evidence, Wereldbank (juni 2010)

3

27 11 2015


waarbij men in veel culturen een voorkeur heeft voor zonen6. Hierdoor blijven gezinnen soms groeien tot dat de gewenste zoon of het gewenste aantal zonen is geboren.

2.3

Religie

Ongeveer 84% van de wereldbevolking hangt een geloof aan7 en in Sub-Sahara Afrika ligt dit percentage rond 97% van de bevolking8. Veel religieuze stromingen zijn tegenstander van geboortebeperking, omdat het als tegennatuurlijk wordt gezien. Hierdoor is het krijgen van grote gezinnen voor veel mensen een gegeven en hebben zij niet de vrijheid zelf te kiezen.

6 Interview met Akinyinka Akinyoade, Senior onderzoeker bij het Afrika Studie Centrum in Leiden 7 The Global Religious Landscape, Pew Research Center (2012) 8 Pew Research Center, http://www.globalreligiousfutures.org/regions/sub-saharan-africa

4

27 11 2015


3

Gevolgen gebrek keuzevrijheid

Door het gebrek aan keuzevrijheid kunnen mensen in ontwikkelingslanden niet aan gezinsplanning doen en krijgen vrouwen veel en snel achter elkaar kinderen9. Terwijl er gemiddeld 2.33 kinderen per vrouw nodig zijn om een bevolkingsomvang stabiel te houden (replacement rate), krijgen Afrikaanse vrouwen gemiddeld 4,7 kinderen per vrouw. Ter vergelijking, in Nederland krijgen vrouwen gemiddeld 1,7 kinderen. De 10 hoogste vruchtbaarheidscijfers ter wereld zijn te vinden in Afrika. Niger staat bovenaan met gemiddeld 7,6 kinderen per vrouw en voor hekkensluiter Mali is dit 5,6 kinderen10. Ondanks een verwachte daling naar 2,2 tussen 2095-210011 worden er hierdoor de komende 35 jaar 2 miljard Afrikaanse baby’s verwacht.

Landen met de hoogste vruchtbaarheidscijfers in 2015 Niger Zuid-Soedan Democratische Republiek Congo Somalie Tsjaad Burundi Centraal Afrikaanse Republiek Angola Burkina Faso Mali

7,6 6,9 6,6 6,6 6,5 6,2 6,2 6,1 6,0 5,6

9 By choice, not by chance, State of the World Population report 2012, UNFPA 10 2015 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau 11 World Population Prospects: 2015 revision, UNDESA

5

27 11 2015


Terwijl alle wereldregio’s, op Europa na, een bevolkingsgroei laten zien, kent Afrika veruit de grootste groei door de hoge vruchtbaarheidscijfers12. Een groei die nog voorlopig zal aanhouden door de vaak jonge bevolking die in de vruchtbare leeftijd is of zal komen. Vanaf 2050 groeit Afrika’s bevolking nog als enige regio in de wereld13. De VN verwacht een verdubbeling van de Afrikaanse bevolking van 1,2 naar 2,4 miljard tussen nu en 2050. Hiervan zullen 1 miljard mensen onder de 18 jaar zijn 14. Momenteel wonen 1,8 miljard jongeren van het wereldwijde totaal van 4,2 miljard al in Afrika. Aan het eind van deze eeuw zal het zelfs om de helft van alle jongeren gaan15.

3.1

Gevolgen bevolkingsgroei voor ontwikkeling

Hoge vruchtbaarheidscijfers leiden niet alleen tot problemen op huishoudniveau (minder kans op ontwikkeling mensen) maar ook op macroniveau (economische ontwikkeling). De bevolkingsgroei zorgt voor een grote behoefte naar investeringen in de benodigde publieke voorzieningen, zoals gezondheidszorg en scholing, waar de overheden van ontwikkelingslanden vaak niet aan kunnen voldoen. Zo moeten hun overheden, uitgaande van een gemiddelde bevolkingsgroei van 2,3%, naar schatting 40% meer besteden aan onderwijs in 203016. Deze voorzieningen zijn echter niet alleen nodig voor de ontwikkeling van mensen, maar ook voor duurzame economische groei van een land 17. Mensen dragen namelijk voor een belangrijk deel bij aan de economische ontwikkeling van een land en kunnen dat vooral doen als zij gezond, geschoold zijn en kunnen werken. Dit is vooral van belang voor landen die door de hoge vruchtbaarheidscijfers gekenmerkt worden door een jonge, snel groeiende bevolking.

12 Integrating population issues into sustainable development, including in the post-205 development agenda UN Economic and Social Council (februari 2015) 13 World Population Prospects: 2015 revision UNDESA 14 Generation 2030 Africa UNICEF (augustus 2014) 15 Generation 2030 UNICEF Africa (augustus 2014) 16 Integrating population issues into sustainable development, including in the post-205 development agenda UN Economic and Social Council (februari 2015) 17 Addressing population dynamics in the Post-2015 Development Framework EuroNGO (maart 2013)

6

27 11 2015


3.1.1 Gezondheid Hoge vruchtbaarheid heeft grote gevolgen voor de gezondheid van vrouwen18. Gebrek aan gezinsplanning vergroot namelijk niet alleen het aantal kinderen dat kort op elkaar geboren wordt19, maar ook het aantal ongewenste en risicovolle zwangerschappen. Dit leidt tot een grotere kans op moedersterfte20. Tegelijk neemt kindersterfte af met 10% als meisjes niet op jonge leeftijd zwanger raken21.

3.1.2 Onderwijs Naar verwachting zal het aantal vijfjarigen in Afrika met 34% toenemen tussen 2015 en 203022. Dit zorgt voor een groeiende vraag naar scholing. Kinderen hebben echter een kleinere kans op scholing als zij uit een groot gezin komen, waarin de kinderen kort op elkaar zijn geboren en de moeder zwanger is23. Ouders moeten hun beperkte middelen dan meer verdelen, waardoor er veel monden te voeden zijn24 en er minder tijd en geld per kind voor scholing beschikbaar is 25. Hoge vruchtbaarheid heeft ook grote gevolgen voor de scholing van vrouwen26 en bovendien verstoren zwangerschappen de scholing van meisjes27. Meisjes die niet op jonge leeftijd trouwen en zwanger raken blijven namelijk gemiddeld langer op school28. Niet alleen beperkt grote vruchtbaarheid op deze wijze de algemene ontwikkeling van kinderen, het beperkt ook hun voorbereiding op de arbeidsmarkt. Elk jaar

18 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 19 Determinants and Consequences of High Fertility; A synopsis of the Evidence, Wereldbank (juni 2010) 20 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 21 UNICEF. (1996). Girls’ education: A lifeline to development: www.unicef.org/sowc96/ngirls.htm 22 Integrating population issues into sustainable development, including in the post-205 development agenda UN Economic and Social Council (februari 2015) 23 Family Planning, Fertility Reduction and Economic Development in Africa, Abiba Longwe-Ngwira (2013) Radboud Universiteit Nijmegen 24 Impacts of population dynamics reproductive health and gender on poverty, UNFPA (juni 2012) 25 Determinants and Consequences of High Fertility; A synopsis of the Evidence, Wereldbank (juni 2010) 26 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 27 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 28 UNICEF. (1996). Girls’ education: A lifeline to development: www.unicef.org/sowc96/ngirls.htm

7

27 11 2015


op school verbetert hun vooruitzicht op werk en verhoogt hun toekomstige verdienste met ongeveer 10%29

3.1.3 Arbeid Hoge vruchtbaarheid beperkt de deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt30. Door gebrek aan opleiding en hun moederschap zijn vrouwen veelal werkzaam in de minder goed gereguleerde informele sector en de kans van een vrouw op betaalde arbeid verkleint met elk kind dat zij krijgt31. Deze voor neemt voor vrouwen tussen 25 e 39 jaar oud per extra kind af met 10 tot 15% 32 en verkleint verder naarmate de tijd tussen verschillende kinderen kleiner wordt. Jongeren in ontwikkelingslanden zien zich als nieuwkomers op de arbeidsmarkt vooral geconfronteerd met een laag aanbod van banen, wat wordt verergerd door bevolkingsgroei 33. Door bevolkingsgroei neemt het aantal jongeren in ontwikkelingslanden namelijk toe en hun toekomstperspectief verder af. Volgens het International Labour Organisation is twee derde van de jongeren in ontwikkelingslanden als gevolg werkloos of werkzaam in laagbetaalde posities34. Het IMF schat dat er tot 2035 jaarlijks 18 miljoen banen bij moeten komen om in de vraag van groeiende arbeidsbevolking te voorzien35.

3.1.4 Sociale onrust Deelname van jongeren aan de werkende bevolking stimuleert de economie en bevordert investeringen en spaargelden36. Als jongeren echter hier toe geen kans krijgen kan dat leiden tot

29 Women Deliver. Girls Education. http://www.womendeliver.org/knowledge-center/factsfigures/girls-education/ 30 By choice, not by chance, UNFPA State of the World Population report 2012 31 Number and spacing of children and women's employment in Africa, Abiba Longwe, Jeroen Smits, Eelke de Jong, Radboud Universiteit (maart 2013) 32 Marrying Too Young: End Child Marriage, UNPFA (2012) 33 Perspectives on Labour Economics for Development, ILO (2012) 34 Global employment trends for youths 2013, ILO 35 Economic Regional Outlook Sub Sahara Africa 2015, IMF 36 Demografische veranderingen en ontwikkelingssamenwerking , AIV ( advies No. 66, Juli 2009)

8

27 11 2015


sociale onrust. Jongeren zijn namelijk vaak uitgesproken over hun sociaaleconomische situatie en problemen zoals ongelijkheid, lage lonen en werkloosheid37. Bovendien zijn werkloze jongeren kwetsbaarder voor gewapend conflict en illegale activiteiten, waardoor veel van hen slachtoffer worden van gewapende groeperingen38. Voorbeelden hiervan zijn de vaak jonge mannelijke slachtoffers en deelnemers aan gewapende conflicten in West-Afrika en het Midden-Oosten. Ook vormt jeugdwerkloosheid een belangrijke oorzaak van migratie vanuit Afrika39 omdat veel jongeren, als zij de kans krijgen, zullen proberen ergens anders een bestaan op te bouwen40.

3.1.5 Economische ontwikkeling Bij het kijken naar de relatie tussen vruchtbaarheid en economische ontwikkeling is het van belang te kijken naar de drie stadia van demografische transitie41. Demografische transitie is de overgang die een bevolking doormaakt van een situatie van hoge sterfte- en geboortecijfers naar lage sterfte- en geboortecijfers. De verhouding tussen het aandeel jeugdigen (onder 15 jaar), het werkzame gedeelte van de bevolking (15 tot 65 jaar) en de vergrijzende bevolking (boven 65 jaar) heeft belangrijke implicaties voor overheidsbeleid en ontwikkelingsperspectieven42. Deelname van de jeugd in de werkende bevolking stimuleert de economie en bevordert investeringen en spaargelden 43. In fase 1 ligt de vruchtbaarheid hoog en is de bevolking relatief jong. In fase 2 dalen de vruchtbaarheidscijfers en ontstaat er een relatief grote jonge werkbevolking door de eerdere hoge vruchtbaarheidscijfers. Als zij toegang hebben tot onderwijs en banen vormen zij een economische impuls, de zogenaamde demographic dividend. Dit stond aan de basis van de economische groei van de opkomende economieën in zuidoost Azië (Asian Tigers) in de jaren ’90. Hiervoor is een daling van vruchtbaarheidscijfers en voldoende werkgelegenheid essentieel. In fase 3, ten slotte ligt de

37 World Employment and Social Outlook – Trends 2015 , IMF 38 Youth Unemployment and Underemployment in Africa Brings Uncertainty and Opportunity, Population Reference Bureau (2009) 39 African migration: from tensions to solutions, Africa Renewal online (januari 2006) http://www.un.org/africarenewal/magazine/january-2006/african-migration-tensions-solutions 40 Demografische veranderingen en ontwikkelingssamenwerking, AIV ( advies No. 66, Juli 2009) 41 Determinants and Consequences of High Fertility; A synopsis of the Evidence Wereldbank (juni 2010) 42 Demografische veranderingen en ontwikkelingssamenwerking, AIV ( advies No. 66, Juli 2009) 43 Demografische veranderingen en ontwikkelingssamenwerking, AIV ( advies No. 66, Juli 2009)

9

27 11 2015


vruchtbaarheid laag en is de bevolking relatief oud. Grote delen van de westerse wereld bevinden zich inmiddels in de derde fase en zien hun bevolkingen vergrijzen. Azië en Zuid-Amerika bevinden zich echter nog in de tweede fase en zien over het algemeen sterke economische groei doordat zij hun arbeidspopulatie kunnen inzetten. Grote delen van Afrika, daarentegen, bevinden zich nog in de eerste fase en vooral de landen met hoge vruchtbaarheidscijfers worden beperkt in hun economisch ontwikkeling. Ondanks de wereldwijde economische crisis zet de economische groei van het Bruto Nationaal Product in Sub-Sahara Afrika naar verwachting door met 4.5% in 2015 en 5.1% in 2016 44. In veel sub Sahara landen is die groei echter kwetsbaar en vooral in landen met hoge vruchtbaarheidscijfers bestaat nog extreme armoede. Zo kent Niger, het armste land volgens het UNDP Multidimensional Poverty Index, het hoogste vruchtbaarheidscijfer ter wereld met 7,6 kinderen per vrouw45.

44 Economic Regional Outlook Sub Sahara Africa 2015, IMF 45 World Bank data 2013

10

27 11 2015


4

Belang keuzevrijheid

Om bovengenoemde problemen tegen te gaan is het belangrijk te investeren in de bevolking, gezondheidszorg en onderwijs door te richten op de kern van het probleem; bevolkingsgroei. Door deze te verminderen ontstaat er meer ruimte voor ontwikkeling van mensen. Vergroten van keuzevrijheid kan hier een grote bijdrage aan leveren met respect voor de rechten van mensen. Vergroten van keuzevrijheid draait niet om het opleggen van keuzes, maar om het mogelijk maken van keuzes op basis van kennis en toegang tot voorbehoedsmiddelen. Als mensen met keuzevrijheid nog steeds kiezen voor grote gezinnen is dat hun goed recht. De praktijk laat echter zien dat vruchtbaarheidscijfers dalen naarmate het inkomen van mensen toeneemt. De noodzaak van kinderen als ouderdomsvoorziening neemt namelijk af en mensen kiezen dan eerder voor het aantal kinderen dat zij kunnen onderhouden. Door hen in staat te stellen zelf te kunnen bepalen of, wanneer en hoeveel kinderen zij zouden willen hebben zullen zij in de praktijk alleen voor kinderen kiezen als zij hen een goede toekomst kunnen geven. Dit zal voor een betere stroomlijning zorgen tussen bevolkingsgroei en de nodige voorzieningen waarmee bevolkingsgroei optimaal benut kan worden. Niet alleen komt dit ten goede aan de positie van vrouwen, het geeft ook ruimte tot economische ontwikkeling. Hierdoor vormt keuzevrijheid een van de sleutels naar sociaaleconomische groei.

1.1

Kosten en baten

Het belang van keuzevrijheid kan ook onderbouwd worden door te kijken naar de kosten en baten. Zo betekent een investering van $1 in anticonceptie voorzieningen een besparing van $1.47 in de kosten voor zwangerschap gerelateerde zorg, waaronder zorg voor vrouwen met HIV46. Bovendien hebben investeringen in anticonceptie en gezinsplanning diensten geleid tot een besparingen in de kosten van andere sectoren, waaronder onderwijs, voedselvoorziening, gezondheidszorg, huisvesting en sanitaire voorzieningen. In Zambia zorgde een investering van $1 voor een besparing van $4 en in Egypte zelfs van $3147.

46 Adding it up; The Costs and Benefits of Investing in Sexual and Reproductive Health 2014, Guttmacher Institute 47 Empowering People to Ensure a Sustainable Future for All, UNFPA (2013)

11

27 11 2015


5

Inzet op keuzevrijheid

Voor keuzevrijheid is voorlichting over gezinsvorming en toegang tot anticonceptie essentieel. Zonder kennis en de benodigde middelen kunnen mensen immers geen keuze maken.

5.1

Comprehensive Sexual Education (CSE)

Voor een goed begrip van seksualiteit en reproductiviteit is Comprehensive Sexual Education (CSE) van belang. Hierdoor leren mensen over de mogelijkheden om zelf te beslissen of, wanneer en hoeveel kinderen zij zouden willen krijgen. CSE richt zich niet allen op seks en seksualiteit, maar benadrukt ook het belang van gezonde relaties. Hierdoor neemt het zelfvertrouwen van mensen toe en weten zij beter hoe zij hun seksuele en emotionele welzijn kunnen beschermen. Niet alleen begrijpt men dan beter wat de gevolgen van seks kunnen zijn, maar ook hoe belangrijk veilige seks is48. Uit VN onderzoek naar CSE programma’s kwam naar voren dat de programma’s leiden tot latere eerste seksuele ervaringen, een verminderd aantal keren geslachtsgemeenschap en partners49. Het is hierbij van belang rekening te houden met culturele/religieuze factoren die van invloed zijn op de mate van keuzevrijheid die mensen hebben. Dit kan door mensen via CSE bewust te maken van hun recht op zelfbeschikking, een universeel mensenrecht waar men in ontwikkelingslanden vaak niet van op de hoogte is. Als mensen weten dat zij baas zijn over hun eigen lichaam staan zij sterker tegen invloeden die hun zelfbeschikking schenden en wordt hun reproductieve keuzevrijheid groter. Het is hierbij tevens van belang om zich te richten op de sociale context waarin mensen leven. Dit kan door het geven van CSE in groepsverband zodat het belang van keuzevrijheid breed wordt gedragen in gemeenschappen. In veel landen zijn CSE programma’s echter niet beschikbaar en blijft keuzevrijheid vaak beperkt.

48 http://www.rutgers.international/node/624 49 International Technical Guidance on Sexuality Education: An Evidence-Informed Approach for schools, teachers and educators, UNESCO (2009)

12

27 11 2015


5.2

Beschikbaarheid voorbehoedsmiddelen

De kennis moet uiteraard samen gaan met toegang tot middelen om de kennis in praktijk te brengen. Naar schatting 34% van vrouwen in minst ontwikkelde landen gebruikt anticonceptiemiddelen, in Afrika ligt dit percentage iets lager: 30%. In vergelijking, in Nederland ligt het percentage twee keer zo hoog: 69%50. Naar schatting 225 miljoen vrouwen in ontwikkelingslanden zouden anticonceptiemiddelen willen gebruiken, maar hebben geen toegang51. In 2010 ging dat om 23% van Afrikaanse vrouwen terwijl dat percentage aanzienlijk lager lag in Azië en Latijns Amerika met respectievelijk 10% en 9%52. Hierbij dienen de middelen te voldoen aan een aantal voorwaarden: available (o.a. beschikbaar op verschillende plekken, (o.a. betaalbaar en dichtbij), acceptable (o.a. met respect voor medische standaarden en culturele waarden) en accountable (o.a mogelijkheid om discriminatie aan te kaarten). Alleen dan kan aan de behoeftes van mensen worden voldaan.

50 World Population Data Sheet 2015, Population Reference Bureau 51 Adding it up 2014, Guttmacher Institute 52 World Population Prospects: The 2012 Revision, UNDESA

13

27 11 2015


6

Discussie rondom beïnvloeding bevolkingsgroei

In de jaren zestig van de vorige eeuw deden zich grote hongersnoden in arme landen voor en werd tegelijkertijd duidelijk hoe snel de wereldbevolking groeide. Dit zette de relatie tussen bevolkingsgroei en economische ontwikkeling op de internationale agenda en het leidde tot speciale overheidsprogramma’s gericht op geboortebeperking. Hierbij draaide het vooral om een cijfermatige benadering, waarbij weinig rekening werd gehouden met keuzevrijheid van mensen. In India werden in de jaren 1970 vrouwen bijvoorbeeld ongewenst gesteriliseerd. China startte in 1979 met een-kind politiek die eind oktober 2015 is beëindigd53. De International Conference on Population and Development (ICPD) in 1994 in Cairo zorgde echter voor een grote omslag in het denken over beïnvloeding van bevolkingsgroei. Terwijl daarvoor vooral werd gekeken naar cijfers, kwam in Cairo voor het eerst aandacht voor de seksuele en reproductieve rechten van mensen en met name vrouwen54. Dit was vooral het gevolg van een sterke stem van het maatschappelijk middenveld dat in de progressieve jaren ’90 aan kracht won. Het resulteerde in een 20-year Programme of Action dat door 179 landen werd ondertekend en de nieuwe basis vormde voor internationaal ontwikkelingsbeleid met betrekking tot bevolkingskwesties. In september 2014 is het programma officieel herbevestigd en hebben de ondertekenaars zich er opnieuw aan gecommitteerd55, maar de uitwerking blijkt in de praktijk lastig. Twintig jaar na ondertekening worden de gemaakte afspraken nog niet door alle ondertekenende partijen nageleefd vanwege de gevoeligheid van het onderwerp. Dit blijkt ook uit de onlangs door de Verenigde Naties gepresenteerde internationale ontwikkelingsdoelen, Sustainable Development Goals (SDG). Ondanks dat de SDG’s bijna 170 doelen, inclusief dubdoelen, nastreven, is er geen directe aandacht voor de impact van bevolkingsgroei op ontwikkeling. Twee doelen geven echter wel aandacht aan thema’s die eraan gerelateerd zijn, doel 3.7 (universal access to sexual and reproductive health (SRH) services) en doel 5.6 (universal access to SRH and reproductive rights). Omdat de SDG’s nu nog

53 http://news.xinhuanet.com/english/2015-10/29/c_134763645.htm (laatst bekeken 12-11-2015) 54 Programme of Action adopted at the International Conference on Population and Development Cairo, 5–13 September 1994 (20th Anniversary Edition) 55 Programme of Action adopted at the International Conference on Population and Development Cairo, 5–13 September 1994 (20th Anniversary Edition)

14

27 11 2015


uitgewerkt moeten worden is er ruimte, om aan de hand van deze twee doelen, keuzevrijheid en bevolkingsgroei in ontwikkelingsbeleid te incorporeren. Niet alleen ter versterking van deze twee doelen, maar ook ten bevordering van andere doelen. Zoals beschreven vormt keuzevrijheid een sleutel tot ontwikkeling en kan het zo dus ook bijdragen aan armoedebestrijding (doel 1). Doel 3, ‘Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages’ heeft als subdoel 3.7 ‘By 2030, ensure universal access to sexual and reproductive health-care services, including for family planning, information and education, and the integration of reproductive health into national strategies and programmes’. Ondanks dat dit doel zich op reproductieve gezondheid en niet reproductieve rechten richt, hecht het belang aan toegang tot voorlichting, ofwel kennis. Dit is een belangrijk onderdeel om keuzevrijheid te bereiken. Doel 5, ‘Achieve gender equality and empower all women and girls’ gaat verder en richt zich naast reproductieve gezondheid ook op reproductieve rechten. Subdoel 5.6 roept op: ‘Ensure universal access to sexual and reproductive health and reproductive rights as agreed in accordance with the Programme of Action of the International Conference on Population and Development and the Beijing Platform for Action and the outcome documents of their review conferences’. Ondanks dat keuzevrijheid niet expliciet wordt genoemd, valt dat hier wel in theorie onder. Hierdoor vormt de uitwerking van dit subdoel een belangrijk aanknopingspunt voor het vragen van aandacht voor het belang van keuzevrijheid. Bovendien vraagt doel 5 ook aandacht voor gelijke kansen voor vrouwen, bijvoorbeeld door middel van subdoel 5,5 ‘Ensure women’s full and effective participation and equal opportunities for leadership at all levels of decision-making in political, economic and public life’. Kansen die door het gebrek aan keuzevrijheid verkleind worden, maar een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van een land. Hetzelfde geldt voor gelijke kansen tot onderwijs waardoor mannen en vrouwen zich een bijdrage kunnen leveren. Hierop richt doel 4 zich, ‘Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all’. Dit doel geeft echter geen aandacht aan de invloed van bevolkingsgroei hierop en het belang van keuzevrijheid om bevolkingsgroei te beïnvloeden. Daarmee is deze SDG minder relevant voor beïnvloeding.

6.1

Grote inzet vanuit Nederlandse overheid

Ondanks gevoeligheid van seksuele rechten speelt Nederland een voortrekkersrol door de aandacht die het onderwerp heeft in het Nederlandse beleid. Zo spreekt het ministerie van Buitenlandse Zaken

15

27 11 2015


zich expliciet uit over het belang van keuzevrijheid. Het noemt het zelfs een reden waarom Nederland zich inzet voor SRGR56, een van de vier speerpunten van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. De inzet komt tot uiting door de benoeming van een speciale ambassadeur voor SRGR en HIV/aids en de financiering van organisaties die zich richten op SRGR, zoals Rutgers. Het ministerie lijkt daardoor ontvankelijk om keuzevrijheid een grotere rol te geven in de uitwerking van de SDG’s. Vooral ook omdat Minister Ploumen zich heeft uitgesproken over het gebrek aan reproductieve rechten in de SDG’s. Zij zou “graag nog duidelijker uitspraken willen hebben over onderwerpen als seksuele rechten, bijvoorbeeld het recht op seksuele voorlichting, anti conceptie en veilige abortus. Als Nederland zullen we op dat punt harder blijven lopen 57.” Nederland heeft door haar voortrekkersrol een sterke internationale reputatie opgebouwd en het aantal medestanders wordt steeds groter. Ondanks dat de meeste Afrikaanse overheden weinig prioriteit geven aan het recht op gezinsplanning58, zijn er belangrijke uitzonderingen. Zo presenteerde de Zuid-Afrikaanse VN-ambassadeur in juli 2014 een statement over het belang van seksuele en reproductieve rechten waarin het een essentiële basis voor armoedebestrijding en economische groei wordt genoemd59. Er is internationaal dus steun voor aandacht voor SRGR in ontwikkelingsbeleid, al blijft het een gevoelig onderwerp. Het statement werd door 58 landen ondertekend, waaronder Nederland, maar slechts twee van de ondertekenaars waren Afrikaans. Dit is zorgelijk aangezien SRGR juist in Afrika van grote invloed is op socio-economische ontwikkeling. Opvallend genoeg heeft president Musevani van Uganda zich eind vorig jaar wel uitgesproken voor geboortebeperking, na jarenlang te hebben verkondigd dat er wat hem betreft 100 miljoen Oegandezen mogen komen60.

56 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/inhoud/nederlands-beleidontwikkelingssamenwerking/seksuele-en-reproductieve-gezondheid-en-rechten 57 Duurzame Ontwikkelingsdoelen 2030 luiden nieuwe fase in, https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/nieuws/2015/09/28/duurzameontwikkelingsdoelen-2030-luiden-nieuwe-fase-in 58 Family Planning, Fertility Reduction and Economic Development in Africa, Abiba Longwe-Ngwira (2013) Radboud Universiteit Nijmegen 59 Joint Statement to the Open Working Group on the Sustainable Development Goals (SDGs) 13th Session, July 14-18, 2014 – United Nations, New York 60 http://www.ippf.org/news/Family-Planning-Good-Country-President-Yoweri-Museveni

16

27 11 2015


7

Conclusie

Ondanks dat de bevolkingsgroei naar verwachting zal afnemen, leidt het vandaag de dag tot problemen die aandacht verdienen op de politieke agenda’s. Zoals beschreven gaat er geen expliciete aandacht naar uit in de onlangs gepresenteerde Sustainable Develpoment Goals (SDG’s). Desondanks bestaat er waarschijnlijk wel de mogelijkheid om er aandacht voor de te vragen in de uitwerking van twee SDG’s die zich richten op voorlichting (SDG 3) en reproductieve rechten (SDG 5). Het is hierbij van groot belang dat het ministerie van Buitenlandse Zaken zich expliciet heeft uitgesproken over het belang van keuzevrijheid als een reden van haar inzet op Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR). Veel ontwikkelingslanden zouden baat hebben bij vermindering van hun bevolkingsgroei en hiervoor dienen de hoge vruchtbaarheidscijfers te dalen. Het is hierbij van belang rekening te houden met de rechten van mensen. Dit kan door inzet van een beleid gericht op keuzevrijheid op basis van seksuele voorlichting (CSE) en toegang tot veilige en goed bereikbare anticonceptie. Hierdoor zijn mensen beter in staat zelf te kiezen of, hoeveel en wanneer kinderen mensen zouden willen krijgen en zullen zij vaker kiezen voor kleinere gezinnen. Dit komt niet alleen ten goede aan het welzijn van mensen, zowel vrouwen als mannen, maar ook aan de economische ontwikkeling van arme landen. Keuzevrijheid vormt namelijk een sleutel tot ontwikkeling.

17

27 11 2015


een sleutel tot ontwikkeling

Recommend Documents