1
Een Schatkist vol Vertelgeheimen Bedankt voor het downloaden van het voorproefje van mijn boek ‘Een Schatkist vol Vertelgeheimen’. Mijn naam is Hans van Woerkom, verhalenverteller en verteltrainer.
Mijn grote passie is het vertellen van verhalen en het trainen van mensen, jong en oud, in het vertellen van verhalen. Wat is er heerlijker dan het luisteren naar een mooi verhaal? In dit voorproefje vind je: Recensies – Workshops – Inhoudsopgave – Voorwoord – Geheimen
Een Schatkist vol Vertelgeheimen is mijn eerste boek en zeker niet het laatste. Als iemand me vraagt wat ik in dit boek het meest waardevolle vind, geef ik als antwoord: Deel 2 – Een Schatkist vol Verhalen – In hoofdstuk 11-20 behandel ik tien belangrijke waarden zoals vriendschap, samenwerking, respect. Bij elk van deze waarden heb ik mooie verhalen gezocht. Hiermee kun je op een positieve manier werken aan het karakter van kinderen. In hoofdstuk 21 behandel ik het onderwerp pesten: een heel actueel thema. Als je veel aandacht besteedt aan de waarden, hoef je minder aandacht te besteden aan pesten. Natuurlijk kan ik veel meer over het boek zeggen, maar het lijkt me een goed idee om anderen eerst aan het woord te laten.
Eindelijk een tegengeluid in onderwijsland! Leerkrachten die worstelen met cito-stress, prestatiedruk, inspectienormen en uitstroomprofielen hebben met het nieuwe boek van Hans van Woerkom een ‘Schatkist’ in handen. Lees het boek, probeer het uit in je klas en kom zelf tot de conclusie: ‘Met verhalen vertellen bereik je meer!’ ‘Een Schatkist vol Vertelgeheimen’ is een must voor elke leerkracht en Pabo-student die kinderen echt iets wil ‘meegeven’. De bijgevoegde DVD en CD maken de Schatkist meer dan compleet. Bert en Ingrid Delhaas, leerkrachten Het Open Venster, Rotterdam ‘EEN SCHATKIST VOL VERTELGEHEIMEN’ ‘Een Schatkist vol Vertelgeheimen’ is een kookboek van het vertellen; recepten en smakelijke plaatjes, die je nieuwsgierig maken om zelf uit te proberen. Voor mensen die weinig tijd 2
hebben, biedt het boek heel veel als je beter wilt leren vertellen. Het boek staat vol bruikbare verhalen en er is een CD en DVD.’ Eric Borrias, de meest gevraagde verteller van Nederland Een boek waar je wel inspiratie van moet krijgen: voor zowel de beginnende als de gevorderde verteller! Het verhaal en de sociale ontwikkeling samengebundeld! Met recht een SCHAT! Marcelle Schaarman, leerkracht Elout van Soeterwoudeschool, Rotterdam Een Schatkist vol Vertelgeheimen ‘Dit uitgebreide boek staat bomvol tips en technieken voor het boeiend vertellen van een verhaal. Alles bij elkaar is het een inspirerende en rijk gevulde schatkist.’ Nico van Lent, verhalenverteller
‘Hans heeft zijn jarenlange ervaring in het onderwijs en zijn vertellersvakmanschap samen gebracht in een schitterend boek. Een ware schatkist vol tips en tricks. Dit boek hoort binnen handbereik van iedere leerkracht, want een leerkracht die goed kan vertellen, kan leerlingen boeien als geen ander!’ Mia Verbeelen, verteller van het jaar 2015
Als je meer informatie wilt: 010-5120667
[email protected] Mijn missie: Zoveel mogelijk leerkrachten de onschatbare waarde laten inzien van het vertellen van verhalen.
Mijn visie: Verhalen vertellen is een geweldige en inspirerende manier om aan leerdoelen te werken. Leerkrachten, die goed kunnen vertellen, boeien kinderen. De informatie via verhalen blijft veel langer en beter hangen. Ik help leerkrachten en aanstaande leerkrachten om sneller en beter een verhaal voor te bereiden en te vertellen. (heel handig als je een verhaal in 30 minuten kunt voorbereiden) Mijn workshops kenmerken zich door een goede sfeer, humor, positieve feedback, enthousiasme en betrokkenheid. Twee recensies van vertelworkshops van directeuren uit het basisonderwijs: In het begin was de sfeer wat afwachtend. Al snel was het ijs gebroken, toen Hans van Woerkom heel beeldend een verhaal vertelde. Met korte spelopdrachten in groepen ging iedereen aan de slag en al snel bleek dat in elke leerkracht de verteller (weer) boven kwam. Met als resultaat prachtige vertellingen voor en door het team. Wat goed om deze talenten van elkaar te kunnen bewonderen. Wat knap dat Hans dit in een paar uur tijd voor elkaar heeft gekregen! Marjan den Haan, directeur Julianaschool Dordrecht
Om het vertellen van verhalen een nieuwe impuls te geven bij ons op school, hebben we Hans van Woerkom gevraagd een vertelworkshop te geven aan ons team. Het was een energieke en inspirerende avond voor onze 50 collega's! Het vakmanschap van Hans heeft ons enthousiast gemaakt en geleerd hoe je in korte tijd een verhaal kan voorbereiden. José van Heusden, directeur CBS Johan Friso Dordrecht Een recensie van drie vertelworkshops op een PABO in Groningen: 3
'Hans heeft voor de eerstejaars studenten van de Academische lerarenopleiding basisonderwijs een workshop verhalen vertellen verzorgd. Hij begon met een mooi verhaal waarin hij de kwaliteiten van een verhalenverteller duidelijk demonstreerde. Vervolgens zette hij de studenten op een leuke en zinvolle wijze aan het werk met een verhaal. Na 1 uur en drie kwartier waren de studenten in staat samen een verhaal te vertellen dat ze daarvoor hadden ingestudeerd. Een knappe prestatie!' Bernard Bloem, docent Nederlands AOLB, Hanze University Groningen
Een recensie van Octo, een instelling die teamtrainingen verzorgt: Met Octo organiseren wij teamtrainingen in het onderwijs. Vaak gebruiken we Hans van Woerkom tijdens een training om een verhalenworkshop te geven. Zijn unieke wijze van vertellen is bijzonder inspirerend voor onderwijsgevenden. Na de workshop kunnen de deelnemers met deze inspiratie en de nodige verteltips op een veilige manier aan de slag in de klassensituatie. Ik kan een workshop van Hans aan iedereen aanbevelen. Eric Teunisse, oud-directeur van Montessorischool Kralingen, nu teamtrainer
Workshops Een goede manier om de vertelvaardigheden, die je opgedaan hebt in het boek, in praktijk te brengen is het volgen van vertelworkshops. Praktisch bezig zijn in een groep stimuleert en verdiept je vaardigheden. Je leert veel door naar elkaar te luisteren en te kijken. Je gaat dingen uitproberen. En natuurlijk krijg je feedback die je beter maakt in het vertellen van een verhaal. Er wordt vaak gewerkt in tweetallen en soms in groepsverband. De basisaanpak is: goed luisteren, waardering geven en suggesties aanreiken. Het is handig als je weet wat je moeilijk vindt bij het vertellen en waar je ondersteuning bij wilt. Je gaat op zoek naar de verteller die je wilt zijn. Bij workshops is maatwerk belangrijk. Iedere groep, ieder schoolteam is weer anders. Workshops duren minimaal 90 minuten, maar het kan ook een dagdeel of twee dagdelen duren. Of het wordt een cyclus van meerdere workshops, eventueel verdeeld over een langere periode. Doelgroepen: een schoolteam, deel van een schoolteam, beginnende vertellers. Er zijn veel vertelworkshops: een greep uit de mogelijkheden ‘Een verhaal vertelklaar in 30 minuten’ ‘De geheimen van interactief vertellen’ ‘Humor: de krenten in de pap’ ‘Spanning: op het puntje van je stoel’ ‘Verbeelding: sleutel tot een geweldig verhaal’ ‘Jeugdherinnering met een lach en een traan’ Uiteraard is maatwerk altijd mogelijk. Informatie: 010-5120667 of
[email protected] Boek bestellen: http://hansvanwoerkom.nl/boek_schatkist_vol_vertelgeheimen/
4
Inhoudsopgave Voorwoord …………………………………………………………………………… Geheimen…………………………………………………………………………….. Deel 1: Een Schatkist vol Vertelgeheimen……………………………………... Hoofdstuk 1: Een Schatkist vol Vertelgeheimen……………………………………... Het plezier van het vertellen..…………………………………………………....... Wat zijn voordelen als je goed kunt vertellen?…………………………………… Wat is eigenlijk een verhaal?……………………………………………………… Geen tijd voor een verhaal………………………………………………………… Dit boek is een naslagwerk………………………………………………………… Enkele voordelen van het vertellen van verhalen…………………………………. Verhaal: Waarheid en Verhaal……………………………………………………. Tien voordelen van het vertellen van verhalen……………………………………. Hoofdstuk 2: Inhoud en Gebruik van de Schatkist………………………………….. Inhoud van de Schatkist…………………………………………………………… Deel 1: Een Schatkist vol Vertelgeheimen – Hoofdstuk 1-10………………. Deel 2: Een Schatkist vol Verhalen – Hoofdstuk 11-21…………...………... Deel 3: De Bodem van de Schatkist – Hoofdstuk 22-23…………………… Workshops………………………………..…………………………………. Dankwoord…………………………………………………………………. Wat staat er op de CD?……………………………………………………… Wat staat er op de DVD?…………………………………………………… Gebruik van de Schatkist…………………………………………………………. Een Schatkist ter inspiratie en tijdsbesparing……………………………….. Zoektips……………………………………………………………………... Iconen……………………………………………………………………….. Hoofdstuk 3: Een Goed Verhaal 1……………………………………………………. De verteller vertelt………………………………………………………………… De metafoor van de soep………………………………………………………….. Veertien algemene ingrediënten voor een goed verhaal…………………………... 1. Waarden – Deugden……………………………………………………… 2. Verbeelding – Fantasie…………………………………………………… 3. Zelfvertrouwen…………………………………………………………… 4. Enthousiasme……………………………………………………………... 5. Overtuiging……………………………………………………………….. 6. Humor…………………………………………………………………….. 7. Spanning………………………………………………………………….. 8. Samenvatten – Essentie…………………………………………………… 9. Vertellen of Laten Zien…………………………………………………… 10. Hij zei / Zij zei……………………………………………………………. 11. Tegenwoordige Tijd of Verleden Tijd……………………………………. 12. Fouten maken of het niet meer weten…………………………………….. 13. Oogcontact………………………………………………………………... 14. Staan of Zitten – houding – as – positie in de ruimte…………………….. Verhaal: De Soepsteen……………………………………………………………. 5
Hoofdstuk 4: Een Goed Verhaal 2……………………………………………………. Tien specifieke ingrediënten voor een goed verhaal………………………………. 1. Begin van een verhaal…………………………………………………….. 2. Eind van een verhaal……………………………………………………… 3. De vijf zintuigen………………………………………………………….. 4. Stemgebruik………………………………………………………………. 4.1. Toon van de stem………………………………………………… 4.2. Volume…………………………………………………………… 4.3. Tempo van spreken………………………………………………. 4.4. Klemtoon………………………………………………………… 5. Gezichtsexpressie………………………………………………………… 6. Gebaren…………………………………………………………………... 7. Houding………………………………………………………………….. 8. Karakters…………………………………………………………………. 9. Tegenstellingen…………………………………………………………… 10. Het belang van stiltes…………………………………………………….. Verhaal: De Drie Wensen………………………………………………………… Hoofdstuk 5: Karakterinformatie…………………………………………………….. Karakters…………………………………………………………………………... De vier vragen……………………………………………………………………... Verhalen maken met de vier vragen………………………………………………. Hoofdstuk 6: Interactie………………………………………………………………… Interactief vertellen………………………………………………………………... Tien manieren van interactie……………………………………………………… 1. Rijmpjes………………………………………………………………….. 2. Liedjes…………………………………………………………………… 3. Klappen………………………………………………………………….. 4. Stampen………………………………………………………………….. 5. Tellen…………………………………………………………………….. 6. Bewegen…………………………………………………………………. 7. Geluiden…………………………………………………………………. 8. Geluiden en beweging…………………………………………………… 9. Vragen stellen……………………………………………………………. 10. Raadsels…………………………………………………………………. Fragment van Anansi en het Beest………………………………………………. Antwoorden van de Raadsels…………………………………………………….. Hoofdstuk 7: Verhaal Vertelklaar in 30 Minuten…………………………………… Een verhaal voorbereiden in 30 minuten…………………………………………. Tien Tips: Verhaal vertelkaar in 30 minuten……………………………………… 1. Zoek en kies korte verhalen……………………………………………..... 2. Twee keer geconcentreerd doorlezen…………………………………….. 3. Luister naar de CD met de korte versies van de verhalen………………… 4. Schrijf de verhaalbotten op: the ‘bones’ of the story!…………………….. 5. Schrijf steekwoorden op…………………………………………………... 6. Maak snel tekeningen van het verhaal…………………………………….. 7. Oefen veel met vertellen…………………………………………………… 8. Vertel je verhaal in de korte en de lange versie……………………………. 9. Vertel je verhaal aan een andere groep……………………………………. 6
10. Maak vaak opnames van je vertellingen…………………………………… Verhaal: Ga maar vliegen………………………………………………………….. Verhaal: De Wens…………………………………………………………………. Hoofdstuk 8: Verhaalvoorbereiding…………………………………………………... Tips om een verhaal voor te bereiden……………………………………………… 1. Bestaande verhalen uit dit boek…………………………………………… 2. Bestaande verhalen uit andere bronnen: boeken, internet………………… 3. Persoonlijke verhalen……………………………………………………… 4. Karakterinformatie………………………………………………………… 5. SAGA-kaarten…………………………………………………………….. 6. Klein vermakelijk 1001 verhalen vertelspel………………………………. Verhaalvoorbereiding door Marco Holmer………………………………………... Hoofdstuk 9: Beter vertellen…………………………………………………………… Zeventien tips om beter te gaan vertellen………………………………………….. 1. Je verhaal thuis opnemen………………………………………………….. 2. Je verhaal tijdens het vertellen op school opnemen……………………….. 3. Je verhaal eerst opnemen in de korte versie en daarna de lange versie……. 4. Je verhaal van tevoren vertellen aan een collega…………………………… 5. Een collega laten kijken als je vertelt in de groep………………………….. 6. Een collega / conciërge / stagiaire maakt een video van je verhaal………… 7. Je verhaal vertellen aan een andere groep………………………………….. 8. Feedback vragen aan de kinderen…………………………………………... 9. Verteloefeningen doen met de kinderen – zie hoofdstuk 10……………….. 10. Van welke verhalen hield je vroeger? Kun je die verhalen vertellen?……… 11. Een pakkende intro en een goed slot……………………………………….. 12. Muziek beluisteren………………………………………………………….. 13. Lees af en toe een hoofdstuk uit dit boek…………………………………... 14. Kijk regelmatig naar de DVD……………………………………………… 15. Luister naar de CD met de korte versies……………………………………. 16. Zoeken naar mogelijkheden om je verhaal te oefenen……………………… 17. Oefen regelmatig met de zintuigen…………………………………………. Hoofdstuk 10: Oefeningen Vertelvaardigheden………………………………………... Oefeningen om met de kinderen te doen……………………………………………. 1. Emoties: emotieschema en één oefening…………………………………… 2. Expressie: elf oefeningen…………………………………………………… 3. Gebaren: één oefening………………………………………………………. 4. Stem: drie oefeningen……………………………………………………….. 4.1. Intonatie: één oefening……………………………………………… 4.2. Articulatie: twee oefeningen………………………………………… 5. Mime en drama: vier oefeningen en twee vertelspelen……………………… Visualisatie: twee oefeningen……………………………………………. Improvisatiespelletjes: zes vertelspelen………………………………… Spelletjes: van alles wat: acht oefeningen……………………………… 6. Meer verhalenopdrachten korte verhalen: zeven oefeningen……………… 7. De vijf zintuigen: twee oefeningen………………………………………… 8. Oogcontact: zes oefeningen………………………………………………... 9. Zelfvertrouwen: één oefening……………………………………………… 10. Beschrijven: één oefening…………………………………………………. 7
Deel 2: Een Schatkist vol Verhalen………………………………………………. Inleiding……………………………………………………………………………….. Hoofdstuk 11: Samenwerking…………………………………………………………. Verhaal: De Blokhut………………………………………………………………. Samenwerking: algemene informatie……………………………………………… Verhaal: De Duiven en de Kraai – korte versie……………………………………. Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De Duiven en de Kraai – lange versie…………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 12: Vriendschap……………………………………………………………. Verhaal: Twee geweldige vrienden……………………………………………….. Vriendschap: algemene informatie………………………………………………… Verhaal: De Aap en de Krokodil – korte versie…………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De Aap en de Krokodil – lange versie…………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 13: Behulpzaamheid……………………………………………………….. Verhaal: Kees en de oude vrouw………………………………………………….. Behulpzaamheid: algemene informatie……………………………………………. Verhaal: De oude vrouw in het bos – korte versie………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De oude vrouw in het bos – lange versie………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 14: Eerlijkheid……………………………………………………………… Verhaal: Het Zaadje……………………………………………………………….. Eerlijkheid: algemene informatie………………………………………………….. Verhaal: Hagedis en Schildpad – korte versie…………………………………….. Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: Hagedis en Schildpad – lange versie…………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 15: Respect…………………………………………………………………. Verhaal: De bloemen van het oude vrouwtje……………………………………… Respect: algemene informatie……………………………………………………… Verhaal: De kleuren van de kever – korte versie…………………………………... Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De kleuren van de kever – lange versie………………………………….. Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 16: Inlevingsvermogen……………………………………………………... Verhaal: Een nieuw hondje………………………………………………………... Inlevingsvermogen: algemene informatie…………………………………………. Verhaal: De geit van Anna – korte versie…………………………………………. Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De geit van Anna – lange versie…………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. 8
Hoofdstuk 17: Opoffering……………………………………………………………… Verhaal: De Muizen en de Slang………………………………………………….. Opoffering: algemene informatie………………………………………………….. Verhaal: De zeven raven – korte versie…………………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De zeven raven – lange versie…………………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 18: Moed……………………………………………………………………. Verhaal: Je moet maar durven!……………………………………………………. Moed: algemene informatie………………………………………………………... Verhaal: De bijenkoningin – korte versie…………………………………………. Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De bijenkoningin – lange versie…………………………………………. Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 19: Doorzettingsvermogen………………………………………………… Verhaal: De Os en de Kabouters………………………………………………….. Doorzettingsvermogen: algemene informatie……………………………………… Verhaal: Geef nooit op – korte versie……………………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: Geef nooit op – lange versie……………………………………………... Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 20: Waardering van verschillen…………………………………………... Verhaal: Een spannende werkweek……………………………………………….. Waardering van verschillen: algemene informatie………………………………… Verhaal: De zes dienaren – korte versie…………………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: De zes dienaren – lange versie…………………………………………… Informatie over de lange versie……………………………………………………. Hoofdstuk 21: Pesten…………………………………………………………………… Verhaal: Een stuk papier…………………………………………………………… Pesten: algemene informatie……………………………………………………….. Verhaal: Vrienden maken – korte versie…………………………………………… Informatie over de korte versie…………………………………………………….. Verhaal: Vrienden maken – lange versie………………………………………….. Informatie over de lange versie…………………………………………………….
Deel 3: De Bodem van de Schatkist………………………………………………. Hoofdstuk 22: Index van verhalen bij de waarden…………………………………… Welke verhalen kun je gebruiken bij de waarden?…………………………………. Hoofdstuk 23: Bronnen…………………………………………………………………. Welke boeken heb ik geraadpleegd?……………………………………………….. Welke boeken zijn aan te raden als je meer wilt weten?…………………………… Workshops……………………………………………………………………………….. 9
VOORWOORD Als schoolbegeleider start ik een teamtraining vaak met de vraag: ‘Wat was de beste juf of meester die je ooit hebt gehad en wat maakte deze leerkracht zo geweldig in jouw ogen?’ Het meest gegeven antwoord op deze vraag is steevast een leerkracht die zo prachtig kon vertellen. Hoewel het voor sommigen soms wel 30 jaar geleden is, kunnen de teamleden vaak nog precies enkele van die verhalen navertellen. Kortom, de verhalen hebben een onuitwisbare indruk op hen gemaakt. Als ik dan vraag of zij in navolging van hun voorbeeld nu ook veel verhalen in de klas vertellen, is het antwoord vaak negatief. ‘Geen tijd voor’, ‘durf het niet’ of ‘geen idee waar het over moet gaan’ worden dan meestal als reden opgegeven. Hoewel ik deze argumenten als oud-schooldirecteur wel herken, word ik er toch ook een beetje somber van. In deze hectische tijd waarin er zoveel van de jonge generatie wordt gevraagd, gun je de kinderen momenten waarin ze even kunnen wegdromen van alle drukte. Een mooi verhaal, dat beeldend wordt verteld en je meeneemt naar een andere wereld, wie wil dat nu niet? Op mijn school werd er ook bijna niet meer verteld in de klas en zelfs het voorlezen was sluitpost van het overvolle rooster geworden. Ik wilde deze trend keren, maar dat bleek lastiger dan verwacht. Hoewel de leerkrachten de waarde van verhalen vertellen onderschreven, lukte het hen niet dit te vertalen naar een praktische invulling. Ik ben toen zelf een aantal jaren als een soort dagafsluiter wekelijks in de groepen gaan vertellen. Dat was een feest voor iedereen, maar wel een aanslag op mijn eigen rooster. Ik leerde in deze periode verhalenverteller Hans van Woerkom kennen en samen bedachten we het plan om vertelworkshops voor kinderen op school te gaan geven. Hierdoor zou de vertelkunst kunnen worden overgedragen en zouden de leerkrachten spelenderwijs geschoold worden. Hans heeft dit een aantal jaren op mijn school gedaan en regelmatig voorstellingen gegeven rondom bepaalde thema’s. Kinderen kregen steeds meer zelfvertrouwen om zich voor een groep te uiten en hun lichaam in te zetten om hun verhalen te ondersteunen. De aangeboden technieken werden ook door de juffen opgepakt en ingezet om hun lessen sprankelender te maken. Toen we ontdekten dat de vertellessen ook dekkend bleken te zijn voor een aantal lastige kerndoelen, werd de motivatie van het team alleen maar groter. Inmiddels werk ik niet meer als schooldirecteur, maar als onderwijsbegeleider, en ook in die functie zet ik Hans nog regelmatig in. Tijdens teamtrainingen is het oefenen van de vertelkunst een inspirerende werkvorm. Het versterkt het teamgevoel, er wordt gelachen en de deelnemers worden gemotiveerd om de volgende dag in hun eigen klas de aangeleerde technieken in te zetten. Toen Hans mij vertelde van zijn plan om een boek te schrijven waardoor zijn kennis voor nog meer mensen beschikbaar zou komen, heb ik hem van harte aangemoedigd. Het bleek een zeer ambitieus plan dat natuurlijk veel meer tijd kostte dan vooraf gedacht. Nu het echter voltooid is, ligt er een naslagwerk dat eigenlijk op het bureau van iedere leerkracht zou moeten liggen. Het boek helpt je om in korte tijd een verhaal voor te bereiden en zo de kinderen heerlijke momenten te bieden. Wat zou het mooi zijn als de kinderen, die nu op school zitten, jouw verhalen over 30 jaar nog zullen herinneren. Ik wens het de kinderen toe en hoop dat alle juffen en meesters het plezier van het vertellen hervinden en doorgeven aan volgende generaties. Met het verschijnen van dit boek zijn er geen excuses meer. Veel lees- en vertelplezier, Eric Teunisse, Octo: Onderwijs, coaching, training en ondersteuning van schoolteams.
10
Geheimen Kun je je voorstellen dat je een verhalenverteller bent? Misschien zeg je: ‘Ja, ik voel me een verteller.’ Een ander zal zeggen: ‘Geen haar op mijn hoofd die daaraan denkt.’ Zelf had ik nooit gedacht dat ik er één zou worden. Toen ik 14 jaar oud was, liep ik de keuken in en zei vol overtuiging tegen mijn moeder: ‘Ma, ik word onderwijzer.’ Tijdens mijn opleiding tot leerkracht in het basisonderwijs waren er vele momenten dat ik twijfelde of ik wel een goede leraar zou worden. Toen ik eenmaal voor de klas stond, was het in het begin moeilijk, maar gaandeweg kreeg ik meer en meer plezier in mijn werk als onderwijzer. Ook heb ik duizend en één verhalen verteld. En toch: ik een verhalenverteller? Nee. Twintig jaar geleden wist ik niet eens dat het bestond. Hoewel: eigenlijk ben ik hier niet helemaal eerlijk. Ik wist wel dat ik verhalenverteller zou worden. Alleen, ik geloofde het niet. Als je het onderstaande leest, zeg je misschien ook: is dat echt gebeurd? Laat ik dan maar van wal steken en je dit ongelofelijke verhaal vertellen. Ik was acht jaar, een enthousiast jongetje met donkerblond haar. Totaal verslingerd aan sport en aan boeken lezen. Lezen bij de oude kachel: zo’n zwarte met van die mica raampjes. Kijken naar de vlammen en genieten van Robin Hood, Ivanhoe, Zorro en vele anderen. Met mijn vriendjes uit de buurt speelden we al die helden na. In de winter hoopte ik altijd op ijs, want dan kon ik schaatsen. Toen ik acht jaar was, lag er ijs. Op mijn Friese doorlopers knalde ik over de bevroren sloot. Soms gleed ik uit, maar dat mocht de pret niet drukken. Steeds weer overeind krabbelen en dat gevoel van snelheid ervaren. Het mooiste was als de meeste kinderen al naar huis waren om te eten. Dan nam ik mijn kans waar. Grote lange slagen. Het gaf een gevoel van vrijheid. ‘Hans, komen.’ Mijn vader schreeuwde hard vanaf het balkon. Soms deed ik net of ik het niet hoorde. Lekker doorschaatsen. Als ik thuis kwam, volgde er een flinke uitbrander. ‘Waar bleef je nou?’ ‘Het was zo leuk, papa!’ We hadden het niet zo breed en toch kreeg ik een keer een slee en niet eens voor mijn verjaardag. Zo’n houten slee waarop je goed kon zitten. Fijn als iemand je trok of duwde. Op een keer ontdekte ik een manier die veel leuker was. Met de slee van een heuvel naar beneden. Aan de rand van Overschie, waar ik woonde, vond ik een geweldige heuvel. Een aantal keren was ik naar beneden geroetsjt. Geweldig, een sensatie. Die ene dag in januari ging ik er alleen naar toe. Dit keer had ik geen vriendjes nodig. Nu kon ik net zoveel als ik wilde naar boven klimmen en naar beneden glijden. Ik was enorm opgewonden. De situatie was ideaal. Er lag veel sneeuw, van die kraaksneeuw. De wereld was wonderlijk wit. Het was koud, maar ik voelde het nauwelijks. De lucht was grijs, diep grijs. Uit mijn mond kwamen wolkjes van koude adem. Ik klom de heuvel op, hoger en hoger. Ja, die heuvel was best hoog. Bovenaan gekomen keek ik naar beneden. Er was een glijbaan gemaakt, spekglad. Ik was niet de enige die dit leuk vond. Ik wilde iets uitproberen. Misschien was het wel gevaarlijk. Daar dacht ik niet aan. Ik ging een stuk naar achteren, nam een geweldige aanloop, sprong op de slee en roetsjte naar beneden. Het leek eindeloos te duren en toch ging het razendsnel. Zo snel was het nog nooit gegaan. Ik voelde me fantastisch en volgde die lange glijbaan die door andere kinderen was gemaakt. Plotseling werd ik als het ware gelanceerd en vloog ik door de lucht. De slee schoot onder me vandaan. Ik kwam terecht in de zachte sneeuw. Versuft bleef ik even liggen. Toen stond ik op en straalde. Dit was moooiii! Opeens ontdekte ik een klein sleuteltje. Verbaasd keek ik er naar. Een sleuteltje? Waar zou dat op passen? Ik begon verder te graven. Steeds meer sneeuw kreeg ik opzij. Ik stuitte tenslotte op de bodem. Nog steeds niet iets waar dat sleuteltje op paste. Ik ging de klei 11
afgraven en zag een blikken kistje. Zou het sleuteltje passen? Ik bekeek het van alle kanten en kon geen slot vinden. Tenminste, eerst niet. Opeens ontdekte ik een minuscuul slotje, pakte het sleuteltje en probeerde het in het slotje te steken … Het lukte. Nieuwsgierig en met trillende handen deed ik het kistje open. Ik keek er in en …: wat een teleurstelling. Er lag slechts één blaadje in. ‘Is dat alles?’ dacht ik. Echter, op het moment dat ik het blaadje in mijn handen nam, voelde ik een onverwachte opwinding. Ineens had ik het vreemde gevoel dat dit wel eens iets heel waardevols zou kunnen zijn. Op de voorkant stond:
Geheimen Gefeliciteerd, je hebt iets heel belangrijks in handen. Je hebt vast van andere mensen gehoord: Geheimen houd je voor jezelf. Die moet je niet doorvertellen. Ik ga je een nieuw geheim vertellen: Sommige geheimen mag je delen! Het zijn dan geen geheimen meer, maar als je ze doorgeeft, zullen mensen je er dankbaar voor zijn. Als je meer wilt weten, zul je eerst een raadsel moeten oplossen. Belangrijk: Draai dit blaadje niet om voor je het raadsel opgelost hebt! Wat ben ik? Ik kan je raken, maar je kunt mij niet raken. Hoewel ik geen wielen, vleugels of zeilen heb, kan ik je meenemen op een lange reis. 12
En soms kun je me het beste zien met je ogen dicht! Wat ben ik? Nee, wacht, niet omdraaien: eerst het raadsel oplossen! Ik had het tegelijk koud en warm. De woorden zetten me in vuur en vlam. Toen wist ik nog niet hoe dat kwam. Er kwam een verlangen in me op om het raadsel op te lossen. Ik las de woorden steeds opnieuw en prentte ze in mijn hoofd. Het kistje deed ik dicht en ik begroef het op de plek waar ik het gevonden had. Met het sleuteltje in mijn broekzak liep ik diep in gedachten naar huis. Ik moest en zou dit raadsel oplossen. Aan niemand vertelde ik iets over mijn vondst en dat was best moeilijk. Het was mijn geheim. Ik wilde het niet delen. Wat kon de oplossing van het raadsel zijn? Ik kan je raken, maar je kunt mij niet raken. Daar kwam ik niet uit hoe ik ook prakkizeerde. Hoewel ik geen wielen, vleugels of zeilen heb, kan ik je meenemen op een lange reis. Deze zin vond ik echt geweldig, maar wat betekende het? Thuis was ik stil. ‘Hans, wat is er toch met je?’ Mijn moeder begreep dat er iets was, maar ze kwam er niet achter. Op school miste ik hele stukken van lessen. ‘Hans, waar zit jij met je gedachten?’ Dagen gingen voorbij. De sneeuw was allang opgelost, maar het raadsel nog niet. En soms kun je me het beste zien met je ogen dicht! ‘Kom op, Hans, naar bed.’ Mijn moeder bracht me naar bed. ‘Mama, gaat u nog voorlezen?’ Ze pakte een boek over Robin Hood en begon. Ik deed mijn ogen dicht en zag het bos van Sherwood. Ik zag Robin Hood in de boom zitten met zijn pijl en boog. Ik zag hem op een boomtak over de rivier vechten met Little John. Opeens hoorde ik niets meer van het verhaal. Het raadsel. Ik had het raadsel opgelost. En soms kun je me het beste zien met je ogen dicht! Ja, het antwoord was: een VERHAAL. Alle puzzelstukjes vielen op hun plaats. Ik kon het wel uitschreeuwen van geluk, maar dat deed ik toch maar niet. ‘Luister je nog, Hans?’ ‘Ik heb slaap, mama.’ Even later was ik in een diepe slaap. De volgende dag kon ik bijna niet wachten tot de school voorbij was. Pas na vieren bereikte ik de plek van het kistje. Het was even zoeken, maar ik vond het. Het sleuteltje stak ik in het slot en opnieuw opende zich het kistje. Ik was enorm opgewonden. Nu mocht ik het blaadje omdraaien. Dat deed ik. Wat daar stond, had ik in de verste verte niet verwacht. Dit stond er op de achterkant: Proficiat. Je hebt het geraden. Ik wist wel dat je het zou oplossen. Natuurlijk: het antwoord was VERHAAL. Ik ga je nu iets vertellen dat je niet zult geloven. Ooit word jij, die dit blaadje in je hand houdt, VERHALENVERTELLER. Verhalen zitten vol geheimen, vol wijsheid en die ga jij delen met de mensen die jouw verhalen willen horen. Het zal je ongelofelijk veel plezier en bevrediging geven. Je kunt je niet voorstellen hoeveel.
Een verhalenverteller. Wel vijf keer las ik de woorden over. Helemaal begrijpen deed ik het niet en ergens toch weer wel. Maar: ik verhalenverteller? Als nu eens iemand anders dit blaadje gevonden had. Ik bleef er over nadenken, maar ik kwam er niet uit. Tenslotte nam ik een besluit: Het blaadje deed ik in het kistje, sloot het kistje af en begroef het opnieuw in de grond. In de dagen erna probeerde ik het te vergeten. Dat lukte niet. Na een maand dacht ik er niet meer zo vaak aan. De herinnering aan het kistje en de wonderlijke woorden vervaagden meer en meer. Toen ik 14 jaar oud was, liep ik de keuken in en vertelde mijn moeder: ‘Ma, ik word onderwijzer.’ 13
Op de HAVO had ik een bijzondere leraar Duits, meneer van Gent: een geweldige verhalenverteller. Hij vertelde tientallen verhalen over de Griekse mythologie in het Duits en ik luisterde volkomen gefascineerd naar die man. Ik proefde zijn woorden. Hij gebruikte prachtige taal. Na mijn afstuderen aan de Pedagogische Academie werd ik onderwijzer. Mijn voorliefde voor het vertellen bleek al snel. Aan mijn leerlingen vertelde ik jarenlang 1000-en 1 Bijbel- en zelf verzonnen verhalen. Jaren later, toen ik gestopt was in het basisonderwijs, viel mijn oog op een krantenbericht over een Vertelfestival in Amsterdam. Ik moest daar heen. Het was een soort innerlijke drang. In drie dagen zag ik elf voorstellingen van verhalenvertellers en ik was verkocht: dat wilde ik ook. Nog steeds dacht ik niet aan dat kistje dat ik ooit vond toen ik acht was. Ik volgde een vertelworkshop. Het inspireerde me tot mijn eerste verhaal voor een onbekend publiek: Mariatta, een meisje dat een monster bestreed. Weer een krantenbericht: in Lantaren ’t Venster in Rotterdam was een open podium voor mensen die een verhaal wilden vertellen. Het werd geleid door Paul Middellijn, een Surinaamse verhalenverteller. Ik mocht mijn verhaal vertellen op het open podium. Wat was ik zenuwachtig. Mijn moeder en enkele vrienden zaten in het publiek. Ik had een eigen tekst gemaakt van het lied ‘Verdronken Vlinder’ van Boudewijn de Groot. Het verhaal van Mariatta ging goed tot ik bij het lied kwam. Opeens was ik mijn tekst kwijt, een kop als een biet! Ik ben opnieuw begonnen en toen knalde het eruit. Bij Paul Middellijn ging ik op de Vertelschool: een belangrijke stap. Van hem en mijn medecursisten heb ik enorm veel geleerd. Daarna ben ik workshops gaan volgen bij nationale en internationale topvertellers. Het werd tijd om het in de praktijk te brengen. Vele vertelvoorstellingen volgden. Ook ontmoette ik muzikanten, die de verhalen begeleidden. De muzikant waar ik nog steeds mee werk, is Onno van Tongeren, een percussionist die ontelbare instrumenten op inspirerende wijze bespeelt. Zoveel verhalen verteld, zoveel voorstellingen gegeven. Al een tijdje voel ik dat ik mijn kennis en inzichten van het vertellen door wil geven. Een plek waar ik jarenlang vertoefd heb, is de basisschool. Een plek bij uitstek geschikt om verhalen te vertellen, maar door de factor tijd wordt er nog maar weinig verteld op de basisschool. Als ik er naar vraag, krijg ik regelmatig als antwoord: ‘Een verhaal voorbereiden kost wel drie uur.’ Het was voor mij de aanleiding voor het schrijven van het boek ‘Een Schatkist vol Vertelgeheimen’. Er zit een grote uitdaging in: ‘Kan de voorbereidingstijd drastisch verkort worden?’ Mijn antwoord is: ja, dat kan! De ideeën om dat te realiseren beschouw ik als geheimen: vertelgeheimen! Die geheimen wil ik graag aan je vertellen, want waarom zou ik ze alleen maar voor mezelf houden? Kort geleden moest ik terugdenken aan het kistje dat ik nooit meer ben gaan zoeken. De woorden van het briefje ben ik echter niet vergeten: Geheimen houd je voor jezelf. Die moet je niet doorvertellen. Ik ga je een nieuw geheim vertellen: Sommige geheimen mag je delen!
14
