Een Pools bruidje? Internationaal privaatrechtelijke aspecten van het Nederlandse en Poolse huwelijksvermogens- en erfrecht Mr. Brigitte F.P. Lhoëst1
De toetreding van Polen tot de Europese Unie heeft geleid tot een aanmerkelijke uitbreiding van het
2. Internationaal privaatrecht; huwelijksvermogensrecht
handels- en personenverkeer tussen Nederland en De verwijzingsregels van het
Polen. Dit betekent dat steeds meer personen van
A. Nederland
Nederlandse en het Poolse
Nederlandse oorsprong zich in Polen vestigen en
Naar Nederlands internationaal privaatrecht geldt
recht verschillen op een
omgekeerd dat steeds meer Polen zich in Nederland
voor alle huwelijken die op of na 1 september 1992
aantal punten
vestigen. In de estateplanningpraktijk zal dan veel-
gesloten zijn, dat in het Haags Huwelijksvermo-
al de vraag rijzen welk huwelijksvermogens- en erf-
gensverdrag 1978 (hierna: HHV) de verwijzingsre-
recht van toepassing is. In deze bijdrage komen de
gels worden gegeven met betrekking tot het
hoofdlijnen van het Nederlandse en Poolse interna-
toepasselijke huwelijksvermogensrecht.3 Deze ver-
tionaal privaatrecht met betrekking tot het huwe-
wijzingsregels worden toegepast ongeacht de
lijksvermogens- en erfrecht aan de orde. Omdat
nationaliteit van de partijen. De objectieve verwij-
ook het Poolse materiële recht verschilt van het
zingsregels staan in art. 4 HHV.
Nederlandse ga ik ten slotte kort in op het Poolse materiële huwelijksvermogens- en erfrecht.
“Artikel 4 1) Indien de echtgenoten vóór het huwelijk het toepasselijke recht niet hebben aangewezen,
1. Inleiding
wordt hun huwelijksvermogensregime beheerst door het interne recht van de Staat op welks
Het is van essentieel belang om bij de bepaling van het toepasselijke huwelijksvermogens- en erfrecht
1
Medewerkster Notarieel Juridisch Bureau/KNB.
2 Voor deze datum is gekozen omdat voor alle nalatenschappen die in Nederland zijn opengevallen op of na 1 oktober 1996 de regels van het Haags Erfrechtverdrag 1989 gelden; voor alle nalatenschappen die voor deze datum zijn opengevallen gelden de regels van het commune internationaal privaatrecht, zie hierover, Joppe, Vademecum internationaal erfrecht, Ars Notariatus XI, 1980.
In de bijdrage van Marck, Internationaal huwelijksvermogensrecht in Kraan, Het huwelijksvermogensrecht, Boom Juridische uitgevers, 2003, komen ook de toepasselijke verwijzingsregels voor huwelijken die gesloten zijn vóór de inwerkingtreding van het HHV aan de orde. 3
grondgebied zij hun eerste gewone verblijfplaats na het huwelijk vestigen.
allereerst te kijken in welke staat of staten het ver-
2) Het huwelijksvermogensregime van de echtge-
mogen van partijen ligt. Omdat de verwijzingsre-
noten wordt echter beheerst door het interne
gels van het Nederlandse en het Poolse recht op
recht van de Staat van hun gemeenschappelijke
een aantal punten verschillen, zullen de uitkomsten
nationaliteit;
van het Nederlandse en van het Poolse internatio-
1. indien door die Staat de in artikel 5 bedoelde
naal privaatrecht ook kunnen verschillen. In dat
verklaring is afgelegd en de werking daarvan
geval zal meestal het recht van het land waar zich
niet door het tweede lid van dat artikel is uit
het vermogen bevindt dat in de rechtsstrijd is
gesloten;
betrokken, het ‘winnen’ van het andere rechts-
2. indien die Staat niet partij is bij het Verdrag,
stelsel. Men spreekt dan van ‘aanknopingsover-
terwijl volgens zijn internationaal privaatrecht
macht’. Daarom is het van belang te weten in welk
zijn interne recht van toepassing is en de echt-
land de vermogensbestanddelen zich bevinden.
genoten hun eerste gewone verblijfplaats na
Bij het voorgaande moet men er tevens op bedacht
het huwelijk vestigen:
zijn dat niet alleen de plaats waar het vermogen
a. in een Staat die de in artikel 5 bedoelde
ligt van belang is voor het vaststellen van de toe-
verklaring heeft afgelegd, of
passelijke verwijzingsregels, ook de datum van
b. in een Staat die geen partij is bij het
huwelijkssluiting of overlijden speelt een rol.
Verdrag en waarvan het internationaal
Omwille van de eenvoud ga ik in dit artikel uit van
privaatrecht eveneens de toepassing van
partijen die op of na 1 oktober 1996 gehuwd of overleden zijn.2
hun nationale recht voorschrijft; 3. indien de echtgenoten hun eerste gewone verblijfplaats na het huwelijk niet op het grondgebied van dezelfde Staat vestigen.
december 2005 - ESTATE PLANNER
3
3) Bij gebreke van een gewone verblijfplaats van de
nationaal privaatrecht gehuwd zijn volgens het
echtgenoten op het grondgebied van dezelfde
Nederlandse wettelijke stelsel van gemeenschap
Staat en bij gebreke van een gemeenschappe-
van goederen.
lijke nationaliteit, wordt hun huwelijksvermogensregime beheerst door het interne recht van
Voorbeeld 2
de Staat waarmee het, alle omstandigheden in
Twee Nederlanders trouwen in 2001 in Nederland,
aanmerking genomen, het nauwst is verbon-
zonder dat zij huwelijkse voorwaarden hebben
den.”
gemaakt. Voor de huwelijkssluiting woonden zij in Nederland, direct na de huwelijkssluiting gaan zij
Hoofdregel is aanknoping bij het recht van de eer-
in Polen wonen. Naar Nederlands internationaal
ste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats.
privaatrecht wordt hun huwelijksgoederenregime
Gewone verblijfplaats houdt in de woonplaats waar
op grond van art. 4 lid 2 sub 1 HHV beheerst door
iemand zijn voortdurende verblijfplaats heeft en
het recht van de gemeenschappelijke nationaliteit
waar hij ook voor langere tijd wil verblijven.4 Er mag
van partijen, dat wil zeggen door het Nederlandse
Hoofdregel is aanknoping bij
niet teveel tijd zitten tussen de datum van trouwen
recht. Immers, partijen hebben een gemeenschap-
het recht van de eerste
en het moment dat de echtgenoten zich gezamen-
pelijke nationaliteit (de Nederlandse) en een
gemeenschappelijke gewone
lijk ergens vestigen, wil men nog kunnen spreken
gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats
verblijfplaats
van een eerste gemeenschappelijke gewone verblijf-
(Polen), Nederland is een verdragsland en heeft de
plaats in de zin van het HHV.5 Indien de echtelieden
in art. 4 lid 2 sub 1 bedoelde verklaring afgelegd.
zowel een gemeenschappelijke eerste gewone ver-
Zie Joppe, Twee Haagse Verdragen, preadvies KNB, 1990, blz. 28-29 en ten Wolde, Hoofdlijnen van het Nederlandse Internationaal huwelijksvermogensrecht, Ars Notariatus 62, 1993, blz. 41. 4
Indien partijen wel de intentie hebben om direct na de huwelijkssluiting samen te wonen maar dit onmogelijk is vanwege het ontbreken van een verblijfsvergunning kan de termijn waarbinnen er nog gesproken kan worden van een eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats direct na de huwelijkssluiting opgerekt worden tot ongeveer een jaar na de huwelijkssluiting, zie hierover Schmidt, De vestiging van een eerste huwelijksdomicilie, NIPR 2000/5, blz. 33-37. 5
6
7
Art. 7 lid 1 HHV.
Art. 7 lid 2 sub 1, 2 en 3 HHV. Zie Frohn, Tien jaar Haags Huwelijksvermogensverdrag, FJR 2002, nr. 6, blz. 154-161. 8
blijfplaats hebben gevestigd als ten tijde van de
Uitgangspunt bij de toepassing van de objectieve
huwelijkssluiting een gemeenschappelijke nationa-
verwijzingsregels is dat het rechtsstelsel dat bij het
liteit hebben, dan is onder omstandigheden het
begin van het huwelijk van toepassing is op het
recht van hun eerste gemeenschappelijke nationa-
huwelijksvermogensregime gedurende het gehele
liteit van toepassing. Mochten partijen geen
huwelijk van toepassing blijft.6 Echter, wanneer par-
gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats
tijen geen rechtskeuze hebben uitgebracht, noch
direct na de huwelijkssluiting hebben gevestigd,
huwelijkse voorwaarden hebben gemaakt kan
maar ten tijde van de huwelijkssluiting wel een
onder omstandigheden, indien aanknopingspunten
gemeenschappelijke nationaliteit hebben, dan is
zoals nationaliteit en gewone verblijfplaats wijzi-
het recht van hun gemeenschappelijke nationaliteit
gen, een automatische verandering van het toepas-
van toepassing. Indien partijen noch een gemeen-
selijke huwelijksvermogensrecht optreden.7 Deze
schappelijke eerste gewone verblijfplaats hebben
automatische verandering heeft slechts gevolgen
gevestigd, noch ten tijde van de huwelijkssluiting
voor de toekomst.8
een gemeenschappelijke nationaliteit hebben, dan is het nauwst verbonden recht van toepassing.
Voorbeeld 3 Een Nederlander en een Poolse trouwen in 2000.
Voorbeeld 1
Voor de huwelijkssluiting hebben zij geen huwe-
Een Nederlander en een Poolse trouwen in 2005,
lijkse voorwaarden gemaakt, noch een rechtskeu-
zonder dat zij huwelijkse voorwaarden hebben
ze uitgebracht. Na de huwelijkssluiting gaan zij
gemaakt. Na de huwelijkssluiting gaan zij in
twee jaar in Polen wonen. In 2002 emigreren zij
Nederland wonen. Partijen hebben geen gemeen-
naar Nederland, waarna de vrouw in 2004 de
schappelijke nationaliteit maar wel een gezamen-
Nederlandse
lijke
de
Nederlands internationaal privaatrecht is tot 2004
huwelijkssluiting in Nederland. Op grond van art.
art. 4 lid 1 HHV van toepassing. Partijen hebben
4 lid 1 HHV is het Nederlandse recht van toepas-
geen gemeenschappelijke nationaliteit maar wel
sing op hun huwelijksgoederenregime. Dit houdt
een eerste gewone verblijfplaats in Polen, dus is
in dat nu het echtpaar geen huwelijkse voor-
het Poolse huwelijksvermogensrecht van toepas-
waarden heeft gemaakt, zij naar Nederlands inter-
sing op hun huwelijksgoederenregime. Het Poolse
4
eerste
gewone
ESTATE PLANNER - december 2005
verblijfplaats
na
nationaliteit
verkrijgt.
Naar
wettelijke stelsel is dat van een beperkte gemeen-
van de woonplaats van één der partijen. Hierop is
schap. Nadat de vrouw in 2004 de Nederlandse
één uitzondering mogelijk: ten aanzien van onroe-
nationaliteit heeft verkregen treedt de automati-
rend goed kan altijd gekozen worden voor het
De echtgenoten kunnen hun
sche verandering zoals voorzien in art. 7 lid 2 sub
recht van de plaats van ligging.11 Indien partijen een
rechtskeuze zowel vóór de
1 HHV in werking. Het interne recht van de staat
rechtskeuze hebben uitgebracht, blijft dit recht van
huwelijkssluiting als staande
waar partijen beiden hun gewone verblijfplaats
toepassing tot het moment dat partijen een andere
huwelijk uitbrengen
hebben (Nederland) geldt dan vanaf het moment
rechtskeuze hebben uitgebracht, ongeacht of par-
dat zij beiden de nationaliteit van hun gewone
tijen later een andere nationaliteit of woonplaats
verblijfplaats (Nederland) hebben. Dit betekent
krijgen.
dat vanaf het moment dat de vrouw de Nederlandse nationaliteit heeft, voor partijen het
In de art. 11 en 12 HHV staat aan welke vorm-
Nederlandse interne recht zal gelden ten aanzien
vereisten de rechtskeuze moet voldoen wil zij als
van hun huwelijksgoederenregime. Partijen wor-
rechtsgeldig erkend worden. De aanwijzing van het
den vanaf 2004 geacht te zijn gehuwd volgens het
toepasselijke recht moet uitdrukkelijk zijn overeen-
Nederlandse wettelijke stelsel van gemeenschap
gekomen of ondubbelzinnig voortvloeien uit
van goederen.
huwelijkse voorwaarden. Deze huwelijkse voorwaarden zijn, wat de vorm betreft, geldig indien zij
9
10
11
Art. 3 HHV. Art. 6 HHV.
Art. 6 lid 4 HHV.
Partijen kunnen door een rechtskeuze afwijken van
in overeenstemming zijn met hetzij het interne
de objectieve verwijzingsregels zoals hierboven
recht dat van toepassing is op het huwelijksvermo-
omschreven. De echtgenoten kunnen hun rechts-
gensregime, hetzij het interne recht van de plaats
keuze zowel vóór de huwelijkssluiting9 als staande
waar zij werden aangegaan. Zij dienen in elk geval
huwelijk
te worden neergelegd in een gedagtekend en door
10
uitbrengen. Daarbij kunnen zij kiezen
voor het recht van de nationaliteit of voor het recht
beide echtgenoten ondertekend schriftelijk stuk.
december 2005 - ESTATE PLANNER
5
B. Polen12
moeten worden naar welk recht het Nederlandse
Het huidige internationaal privaatrecht van Polen is
internationaal privaatrecht verwijst. Zoals we hier-
vastgelegd in de Poolse wet met betrekking tot het
voor zagen verwijst het Nederlandse internatio-
internationaal privaatrecht van 12 november 1965,
naal privaatrecht naar toepasselijkheid van het
die in werking is getreden op 1 juli 1966 (hierna:
Nederlandse materiële recht. Dit houdt in dat ook
PWIPR). Art. 17 PWIPR wijst ten aanzien van het
in Polen het Nederlandse huwelijksvermogens-
toepasselijke huwelijksvermogensrecht als eerste
recht zal worden toegepast. Nu het echtpaar geen
aanknopingspunt het recht van de staat van de
huwelijkse voorwaarden heeft gemaakt zal daar-
gemeenschappelijke nationaliteit van partijen aan.
om in Polen het Nederlandse wettelijke stelsel van
Indien partijen een dubbele gemeenschappelijke
gemeenschap van goederen voor hen gelden.
Indien de aanknopings-
nationaliteit hebben, waaronder de Poolse dan
punten staande huwelijk
wordt aangeknoopt bij het Poolse recht.13 Indien
Voorbeeld 5
veranderen, verandert naar
partijen geen gemeenschappelijke nationaliteit
Het echtpaar uit het voorgaande voorbeeld
Pools internationaal privaat-
hebben, is het recht van de gemeenschappelijke
besluit om in Polen te blijven wonen. Na tien jaar
recht ook het toepasselijke
woonplaats van partijen van toepassing. Hebben
verblijf van het echtpaar in Polen, zal naar
huwelijksvermogensrecht
partijen noch een gemeenschappelijke nationaliteit
Nederlands internationaal privaatrecht een auto-
noch een gemeenschappelijke woonplaats dan is
matische verandering van het toepasselijke huwe-
het Poolse recht van toepassing. Indien de aankno-
lijksvermogensrecht optreden volgens art. 7 lid 2
pingspunten staande huwelijk veranderen, veran-
sub 2 HHV. Deze automatische verandering zal
dert naar Pools internationaal privaatrecht ook het
ook in Polen gevolgd worden. Vanaf dat moment
toepasselijke huwelijksvermogensrecht.
zal ook naar Pools internationaal privaatrecht het Poolse huwelijksvermogensrecht van toepassing
Bij het vorenstaande moet in aanmerking worden
zijn. Dit betekent dat zij vanaf dat moment vallen
genomen dat naar Pools internationaal privaat-
onder het Poolse wettelijke stelsel van een
recht de verwijzing naar het recht van de gemeen-
beperkte gemeenschap van goederen.
schappelijke nationaliteit van het echtpaar of de gemeenschappelijke woonplaats in beginsel ook
Het Poolse internationaal privaatrecht erkent de
een verwijzing bevat naar het internationaal pri-
rechtskeuze niet. Partijen kunnen echter toch
vaatrecht van het aangewezen recht. Indien het
invloed uitoefenen op de inhoud van hun huwe-
internationaal privaatrecht van het aangewezen
lijksvermogensregime door het maken van huwe-
recht terugverwijst naar Pools materieel recht (ren-
lijkse voorwaarden. Deze huwelijkse voorwaarden
voi), wordt het Poolse recht in Polen toegepast.
zullen in Polen erkend worden indien zij rechtsgel-
Indien het verwijst naar het recht van een derde
dig zijn opgemaakt conform het nationale recht
rechtsstelsel zal dit recht worden toegepast.
van ieder der echtgenoten op het moment van opmaken van de huwelijkse voorwaarden. De
Voorbeeld 4
inhoud van de huwelijkse voorwaarden wordt uit-
Zie over het Poolse internationaal huwelijksvermogens- en erfrecht, Bergmann/Ferid, Internationales Ehe- und Kindschaftsrecht, Polen, blz. 36 e.v. en de uitgave van de Union Internationale du Notariat Latin, Régimes matrimoniaux successions et libéralités, Bruxelles 2003, Pologne, blz. 2005 e.v.
Een man en een vrouw, beiden van Nederlandse
gelegd naar het recht dat volgens de verwijzingsre-
nationaliteit, trouwen in 2005 en gaan na de
gels van het hierboven beschreven art. 17 PWIPR
huwelijkssluiting direct in Polen wonen. Voor de
van toepassing is op het huwelijksgoederenregime
huwelijksluiting hebben zij noch huwelijkse
van partijen op het moment van het opmaken van
voorwaarden gemaakt, noch een rechtskeuze uit-
de huwelijkse voorwaarden.
recht zal ex art. 4 lid 2 sub 1 HHV het Nederlandse
Voorbeeld 6
Indien de echtgenoten een dubbele – niet Poolse – nationaliteit hebben wordt aangeknoopt bij het recht van het land waarmee beiden de nauwste banden hebben (art. 2 lid 2 PWIPR).
recht van toepassing zijn. Naar Pools internatio-
Twee Nederlanders maken voor de huwelijksslui-
naal privaatrecht wordt hun huwelijksvermogens-
ting in Nederland huwelijkse voorwaarden waarbij
regime ex art. 17 PWIPR beheerst door het recht
zij kiezen voor uitsluiting van iedere gemeen-
van hun gemeenschappelijke nationaliteit, het
schap. Daarbij brengen zij een rechtskeuze uit voor
Nederlandse recht. Dit betekent dat gekeken zal
Nederlands recht. Vervolgens verhuizen zij naar
12
13
gebracht. Naar Nederlands internationaal privaat-
6
ESTATE PLANNER - december 2005
Polen alwaar zij vermogen krijgen en de Poolse
ten aanzien van de gehele nalatenschap.
nationaliteit verwerven. De Nederlandse huwelijkse voorwaarden zullen ook dan in Polen erkend
Voorbeeld 7
worden en uitgelegd worden naar Nederlands
Een Nederlander maakt in Nederland een testa-
recht.
ment met daarin opgenomen een rechtskeuze voor Nederlands recht. Vervolgens gaat hij in Polen wonen, maar het overgrote deel van zijn
3. Internationaal privaatrecht; erfrecht
vermogen blijft in Nederland. Na een verblijf van twintig jaar in Polen verkrijgt hij de Poolse natio-
A. Nederland
naliteit en verliest hij het Nederlanderschap. Kort
Ten aanzien van het toepasselijke erfrecht gelden
hierna overlijdt hij. Naar Nederlands internatio-
voor alle nalatenschappen die in Nederland zijn
naal privaatrecht blijft de testamentaire rechts-
Een testamentaire
opengevallen op of na 1 oktober 1996 de regels van
keuze voor Nederlands recht in stand.
rechtskeuze wordt niet
het Haags Erfrechtverdrag 1989 (hierna: HEV).14 De
erkend in Polen
objectieve verwijzingsregels staan in art. 3 HEV.
B. Polen
Uitgangspunt is dat de erfopvolging wordt
Het Poolse internationaal privaatrecht op het
beheerst door het recht van de staat waarin de erf-
gebied van het erfrecht knoopt aan bij het recht
later zijn gewone verblijfplaats had op het moment
van de staat waarvan de erflater de nationaliteit
van overlijden, indien hij op dat moment de natio-
heeft ten tijde van zijn overlijden.16 Indien de erfla-
naliteit van deze staat had. Indien de erflater op
ter verschillende nationaliteiten heeft, waaronder
het moment van overlijden gedurende een periode
de Poolse nationaliteit, dan zal de vererving van de
van ten minste vijf jaar onmiddellijk voorafgaand
nalatenschap beheerst worden door het Poolse
aan het moment van overlijden zijn verblijfplaats in
recht. Een testamentaire rechtskeuze wordt niet
een andere staat had dan de staat van zijn nationa-
erkend in Polen.
liteit, is echter het recht van de staat waar hij zijn laatste verblijfplaats had van toepassing.15 In de
Voorbeeld 8
overige gevallen wordt het nationale recht van de
Een Poolse man woont al tien jaar in Nederland.
erflater op het moment van overlijden toegepast,
Hij heeft zowel in Nederland als in Polen vermo-
tenzij hij op dat moment nauwere banden had met
gen. De man heeft in Nederland een testament
een andere staat.
gemaakt waarin hij een rechtskeuze heeft uitgebracht voor Nederlands recht. Indien hij overlijdt,
Van bovenstaande verwijzingsregels kan worden
zal deze rechtskeuze, naar Nederlands internatio-
Hoewel het HEV als verdrag nog niet in werking is getreden zijn de regels van het HEV gezien art. 7 Wet Conflictenrecht Erfopvolging van toepassing op alle nalatenschappen die op of na 1 oktober 1996 zijn opengevallen.
afgeweken indien de erflater in zijn testament een
naal privaatrecht, erkend worden op grond van
rechtskeuze uitbrengt ten aanzien van het toepas-
art. 5 HEV. Naar Pools internationaal privaatrecht
selijke recht.
zal deze rechtskeuze echter niet erkend worden
Art. 5 HEV bepaalt dat een persoon het recht van
en zal volgens art. 34 PWIPR het Poolse erfrecht
een bepaalde staat kan aanwijzen als het recht dat
van toepassing zijn. Dit houdt in dat indien het
Slechts in uitzonderlijke omstandigheden waarin de erflater kennelijk nauwere banden had met het land waarvan hij de nationaliteit heeft dan met het land van zijn laatste verblijfplaats, is in afwijking van voorgaande regel toch het recht van zijn nationaliteit van toepassing (art. 3 lid 2 HEV), in de praktijk wordt dit laatste zelden aangenomen.
de vererving van zijn gehele nalatenschap beheerst.
Nederlandse testament van de man in strijd komt
De aanwijzing heeft alleen gevolg indien deze per-
met de Poolse bepalingen over de legitieme de
soon op het tijdstip van de aanwijzing of van zijn
legitimarissen naar Pools recht een geldvordering
overlijden de nationaliteit van die staat bezat of
ter hoogte van de legitieme tegen de erven kun-
daar zijn gewone verblijfplaats had. Deze aanwij-
nen instellen.17
Art. 34 PWIPR.
14
15
16
17
Zie art. 991 van het Poolse Burgerlijk Wetboek.
zing moet zijn uitgedrukt in een verklaring die, wat de vorm betreft, voldoet aan de vereisten voor uiter-
Ook hier houdt de verwijzing naar het nationale
ste wilsbeschikkingen. Indien de aanwijzing ongel-
recht van erflater een verwijzing in naar het inter-
dig is, wordt het recht dat de erfopvolging beheerst,
nationaal privaatrecht van de staat van de natio-
bepaald volgens de objectieve verwijzingsregels van
naliteit van de erflater. Hierbij wordt zowel de
art. 3 HEV. De rechtskeuze kan slechts geschieden
terugverwijzing naar Pools recht als de verderver-
december 2005 - ESTATE PLANNER
7
wijzing naar een derde rechtsstelsel geaccepteerd.
e) voor onroerende goederen, van de plaats van hun ligging."
Voorbeeld 9 Een Nederlandse man woont al 7 jaar in Polen. De man heeft zowel in Nederland als in Polen vermo-
4. Het Poolse materiële recht
Zowel Polen als Nederland
gen. De man overlijdt in Polen zonder achterlating
is aangesloten bij het Haags
van een testament. Nu de man ten tijde van zijn
In de voorgaande voorbeelden hebben wij kunnen
Testamentsvormenverdrag
overlijden langer dan vijf jaar in Polen woonachtig
zien dat het heel goed mogelijk is dat naar
1961
was, zal naar Nederlands internationaal privaat-
Nederlands of Pools internationaal privaatrecht het
recht ten aanzien van zijn vermogen ex art. 3 lid 2
Poolse materiële recht van toepassing is op het
HEV het Poolse erfrecht van toepassing zijn. Naar
huwelijksvermogensregime of de nalatenschap.
Pools internationaal privaatrecht geldt dat krach-
Vandaar dat hieronder een korte beschrijving volgt
tens art. 34 PWIPR het Nederlandse recht, zijnde
van de belangrijkste kenmerken van het Poolse
het recht van de staat van de nationaliteit van de
materiële recht.
man, van toepassing is. Omdat naar Pools recht onder Nederlands recht het Nederlandse interna-
A. Huwelijksvermogensrecht
tionaal privaatrecht is begrepen, betekent dit dat
Het huidige Poolse Familiewetboek van 25 februari
gekeken moet worden naar de verwijzingsregels
1964 kent een wettelijk stelsel bestaande uit een
van het Nederlandse internationaal privaatrecht.
beperkte gemeenschap van goederen. Dit stelsel
Zoals we hierboven hebben gezien is naar
kent drie vermogens: de gezamenlijke goederen
Nederlands internationaal privaatrecht het Poolse
van de echtgenoten en de beide privé-vermogens
recht van toepassing op de vererving van de nala-
van de echtgenoten. Gemeenschappelijk vermogen
tenschap van de man. Polen zal deze renvoi accep-
is het vermogen dat gedurende het huwelijk door
teren en ook het Poolse materiële recht toepassen
de echtgenoten of één van hen verworven wordt,
op de vererving van de nalatenschap in Polen.
zoals arbeidsinkomen, inkomsten uit vermogen maar ook de inkomsten uit het privé-vermogen.
Ten aanzien van de vormvereisten waaraan een uiterste wilsbeschikking in Polen moet voldoen
Tot het privé-vermogen van de echtgenoten
geldt dat Polen evenals Nederland is aangesloten
behoort:
bij het Haags Testamentsvormenverdrag 1961.18
- vermogen dat vóór het huwelijk verworven is;
Gelet op art. 1 van dit verdrag wordt de geldigheid
- vermogen uit nalatenschap of schenking (zowel
van (buitenlandse) testamenten snel aangenomen.
vóór als tijdens het huwelijk);
Dit artikel luidt:
- vermogen door zaaksvervanging van de twee
"Een testamentaire beschikking is wat de vorm
- goederen strekkende tot persoonlijk gebruik;
betreft geldig, indien zij beantwoordt aan de eisen
- goederen behorende bij de uitoefening van een
voornoemde categorieën verkregen;
van het interne recht
bedrijf door één der echtgenoten, voorzover ver-
a) van de plaats waar de testateur beschikte, of
worven met het privé-vermogen met uitsluiting
b) van een staat waarvan de testateur de nationaliteit
van goederen bestemd voor de uitoefening van
bezat, hetzij op het ogenblik waarop hij beschikte, hetzij op het ogenblik van zijn overlijden, of c) van een plaats waar de testateur zijn woonplaats hetzij op het ogenblik van zijn overlijden, of
- vermogen verworven door een echtgenoot als
beschikte, hetzij op het ogenblik van zijn overlijden of
8
- letselschadevergoedingen; - aanspraken op loon, en
verblijf had, hetzij op het ogenblik waarop hij
Art. 34 PWIPR behandelt ook de vormvereisten, het Haags Testamentenvormenverdrag heeft echter voorrang.
- onvervreemdbare rechten;
had, hetzij op het ogenblik waarop hij beschikte, d) van de plaats waar de testateur zijn gewone 18
een landbouwbedrijf of onderneming;
ESTATE PLANNER - december 2005
beloning voor persoonlijke inspanningen; - auteurs- en octrooirechten.
Het is naar Pools recht mogelijk van het wettelijke
akte.21 Onder bepaalde voorwaarden kan de erfla-
stelsel af te wijken door vóór of na het huwelijk bij
ter ook eenzijdig de erfgenamen hun legitieme
notariële akte huwelijkse voorwaarden te maken
onthouden.22 Dit laatste doet zich voor indien de
waarbij de gemeenschap vergroot, verkleind of uit-
legitimaris fundamenteel tegen de bestaande maat-
gesloten kan worden. Sinds 2004 bestaat in Polen
schappelijke rechtsorde handelt, strafrechtelijk han-
ook de mogelijkheid te kiezen voor een beperkte
delt tegen het leven, gezondheid, vrijheid of eer
gemeenschap van aanwinsten, waarbij er geen
van de erflater of zijn naaste familieleden of wan-
‘goederenrechtelijke gemeenschap’ ontstaat maar
neer de legitimaris zijn familierechtelijke verplich-
een ‘verrekeningsgemeenschap‘. Tegenover derden
tingen niet vervult. De erflater moet in zijn
kunnen de echtgenoten zich alleen op de huwelijk-
testament duidelijk aangeven op welke gronden hij
se voorwaarden beroepen, wanneer de derden
de legitimaris onterft.
daarmee bekend zijn.
19
B. Erfrecht
5. Tot slot
Sinds 2004 bestaat in Polen
Het Poolse ab intestaat erfrecht is opgenomen in
de mogelijkheid te kiezen
boek 4 van het Poolse Burgerlijk Wetboek (hierna:
De estate planner moet er op bedacht zijn dat de
voor een beperkte gemeen-
PBW) in de art. 931-940. Tot de wettelijke erfopvol-
objectieve verwijzingsregels van het Nederlandse
schap van aanwinsten
ging worden in de eerste plaats de kinderen en de
en het Poolse internationaal privaatrecht op een
echtgenoot van erflater geroepen. Zij erven ieder
aantal punten verschillen hetgeen er toe kan leiden
voor gelijke delen. Het aan de echtgenoot toeko-
dat naar Pools internationaal privaatrecht een
mende deel mag echter niet minder dan één kwart
ander materieel recht van toepassing is dan naar
van de nalatenschap bedragen. Als er geen nako-
Nederlands internationaal privaatrecht. Het is ook
melingen van de erflater zijn, worden de echtge-
mogelijk dat het toepasselijke huwelijksvermogens-
noot, de ouders en de broers en zussen van de
recht door wijziging van de aanknopingspunten
erflater gerechtigd tot de nalatenschap. Het erfdeel
‘automatisch’ verandert. Het uitbrengen van een
van de langstlevende echtgenoot bedraagt in dat
rechtskeuze, in huwelijkse voorwaarden, kan hier
geval de helft van de nalatenschap. Indien er noch
uitkomst bieden om af te wijken van de objectieve
nakomelingen zijn, noch een langstlevende echtge-
verwijzingsregels en een ander (gewenst) rechtsstel-
noot dan erven de ouders en de broers en zussen
sel aan te wijzen. Een bijkomend voordeel is dat
van erflater de gehele nalatenschap.
door het uitbrengen van een rechtskeuze de ‘automatische’ verandering van het huwelijksvermogens-
19
20
Polen kent geen huwelijksgoederenregister.
Polen kent geen testamentenregister.
In Polen kan de erflater over de vererving van zijn
recht een halt toegeroepen kan worden. Een
nalatenschap beschikken door het maken van een
rechtskeuze is echter zoals wij hierboven hebben
testament.20 Er bestaat echter geen volkomen
gezien, niet in alle gevallen mogelijk. Ook ten aan-
testeervrijheid. Het Poolse erfrecht kent een vorm
zien van het erfrecht brengen de verschillende
van legitieme portie. Net zoals in Nederland bestaat
regels beperkingen met zich mee. Zo zagen wij dat
de Poolse legitieme uit een vordering in geld op de
naar Pools internationaal privaatrecht een in
erfgenamen. De kinderen, de langstlevende echtge-
Nederland wonende Pool in zijn testament niet een
noot en de ouders van de erflater hebben volgens
rechtsgeldige rechtskeuze voor Nederlands recht
Pools recht, recht op een legitieme.
kan uitbrengen.
Hun legitieme bestaat uit de helft van de waarde
De taak van de estate planner zal dan zijn om, met
van het ab intestaat erfdeel. In het geval er sprake
behulp van op de specifieke situatie toegesneden
is van een permanente ongeschiktheid tot werken
huwelijkse voorwaarden of testamenten, een en
of van minderjarigheid bedraagt de legitieme ech-
ander toch zoveel mogelijk op elkaar af te stem-
ter drievierde van het ab intestaat erfdeel. De legi-
men, teneinde zijn cliënt zoveel mogelijk zekerheid
timarissen kunnen in een overeenkomst met de
te bieden over zijn civielrechtelijke vermogenspositie.
21
Art. 1048 PBW.
erflater afstand doen van hun legitieme. Deze over-
22
Art. 1008 PBW.
eenkomst moet worden vastgelegd in een notariële
december 2005 - ESTATE PLANNER
9
