Een onderzoek naar gebruikswaarde van de DVD Find Out
Studenten:
Ilse Deurman
0214132
Annemarie Jakobs
0211176
Olga Mulder
0209511
Vak:
Entertainment Education
Docenten:
Dr. M.P.A. Bouman Dr. C.H.C. Drossaert Dr. M.E. Pieterse
In opdracht van:
Centrum Media & Gezondheid
Datum:
5 november 2009
Inhoudsopgave 1
Inleiding
2
2
Theoretisch kader
3
2.1
3 4 5 5 5 5 6 7 7
2.2
2.3 3
4
5
Entertainment Education 2.2.1 Parasociale interactie 2.2.2 Social Learning Theory Find Out 2.2.1 Interventie Find Out 2.2.2 User-as-designerbenadering 2.2.2 Doelgroep en doelstellingen 2.2.3 Effectevaluatie Gebruikswaardenonderzoek
Methode
9
3.1 3.2 3.3 3.4
9 9 9 10
Procedure Proefpersonen Instrumenten Verwerking van resultaten
Resultaten
11
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10
11 14 15 16 17 17 18 19 20 21
Gebruik Handleiding Gebruik in de toekomst Amusementswaarde Educatieve kwaliteit Identificatie Absorptie Praten over het onderwerp Informatiezoekgedrag Eindvariabelen
Conclusie en discussie
23
5.1 5.2
23 23 23 24 24 24 24 24 25
5.3 5.4
Implementatie van de DVD Componenten van de Entertainment Education Strategie 5.2.1 Identificatie 5.2.2 Aandacht 5.2.3 Interactie 5.2.4 Educatieve kwaliteit 5.2.5 Amusementswaarde Eindvariabelen Kritische reflectie
Literatuur
28
Bijlage: Vragenlijst
29
1
1. Inleiding Resultaten van onderzoeken onder jongeren omtrent seksualiteit, alcohol en drugs laten zien dat jongeren steeds vaker en op jongere leeftijd hiermee in aanraking komen. Met betrekking tot condoomgebruik blijkt bijvoorbeeld dat een kwart van de seksueel actieve jongeren (23% van de jongens en 26% van de meisjes) nooit een condoom gebruiken. (De Graaf, Poelman, Meijer en Vanwesenbeeck, 2005). Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (2007) blijkt dat een derde van de jongeren tussen de 15 en 25 jaar wel eens blowt. Eén op de tien jongeren gaf aan dat zij dit nog hadden gedaan in de afgelopen dertig dagen. Ten slotte geven Monshouwer, Verdurmen, Dorsselaer, Smit, Gorter en Vollebergh (2008) aan dat ook het drankgebruik onder jongeren zorgwekkend is. Ze beginnen namelijk al op een jonge leeftijd met het drinken van alcohol. 56% van de jongeren van twaalf jaar heeft ooit eens alcohol gedronken en bij de jongeren van 16 jaar bedraagt dit percentage al 93%. Opvallend is dat de jongeren die wel eens alcohol drinken ook veel drinken. 68% van de jongeren doet aan het zogenaamde bingedrinken. Dit houdt in dat zij bij één gelegenheid minstens vijf of meer alcoholische dranken tot zich nemen. Het bovengenoemde risicogedrag staat centraal in de tv-serie Find Out, onderdeel van een interventie gebaseerd op de Entertainment Education strategie. Deze interventie heeft als doel jongeren inzicht te geven in de persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van seksualiteit, alcohol en drugs. De afleveringen van Find Out zijn gemaakt voor en door jongeren. Jongeren doen in Find Out zelf hun verslag over hun ervaringen met seksualiteit, alcohol en drugs. Naast uitzendingen op muziekzender The Box is Find Out ook uitgebracht op een dubbel DVD die aangevraagd kan worden door iedereen die te maken heeft met gezondheidscommunicatie gericht op jongeren in de leeftijdscategorie 13-19 jaar. Eiling, Goebbels & de Vries (2006) hebben een effectevaluatie uitgevoerd naar de uitzendingen van Find Out op de The Box. Dit onderzoek liet zien dat er weinig aantoonbare effecten waren op kennis, houding en gedrag van de doelgroep. De onderzoekers geven als mogelijke verklaring de verschillen in leeftijd en opleidingsniveau tussen de experimentele en controlegroep. Omdat de effecten van de televisieserie gering waren, wordt in het huidige onderzoek gekeken naar het gebruik van de DVD Find Out. Om in kaart te brengen hoe de aanvragers de DVD precies gebruiken en hoe zij de DVD waarderen is er een gebruikswaardeonderzoek opgesteld en uitgevoerd onder de aanvragers van Find Out. De resultaten van het onderzoek kunnen worden benut om het gebruik van de Find Out DVD te optimaliseren, zodat er een grotere kans is op de uitkomst van gewenste effecten. In dit artikel wordt als eerste de Entertainment Education strategie besproken met de daarbij behorende theorieën. Ook wordt in het theoretisch kader het Find Out project beschreven en de reeds gevonden effecten. Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de onderzoeksmethode die gebruikt is in het huidige onderzoek. Dit wordt gevolgd door de resultaten en er wordt afgesloten met een conclusie en discussie. 2
2
Theoretisch kader
Het project Find Out is gebaseerd op de Entertainment Education strategie van Singhal en Rogers (1999). Om inzicht te krijgen in wat er in de literatuur bekend is over deze strategie, wordt het literatuuronderzoek over dit onderwerp besproken. In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat Entertainment Education is en in de opvolgende paragraaf komen de theorieën, die aan deze strategie ten grondslag liggen, aan bod. Vervolgens wordt de Find Out interventie besproken, een Nederlandse Entertainment Education strategie.
2.1 Entertainment Education Entertainment Education (EE) is een communicatie strategie, die is opgezet om individuen of groepen zowel te amuseren als hen iets te leren. Singhal en Rogers (2002) definiëren EE dan ook als ‘het expres plaatsen van iets met een educatieve inhoud in een entertainment boodschap’. Bouman (1999) gebruikt een uitgebreidere definitie, namelijk ‘het proces van het doelbewust ontwerpen en implementeren van een mediërende communicatievorm die in staat is om mensen te amuseren zowel als voor te lichten, om daarmee verschillende stadia van prosociale (gedrags)verandering te bevorderen en mogelijk te maken’. Centraal in deze definitie staat, dat het om een proces gaat, waarbij meerdere partijen en deskundigen betrokken zijn. Daarnaast wordt er bij een EE interventie bewust nagedacht over de doelen die bereikt moeten worden, deze worden ontleend uit theorie en onderzoek. Ten derde staat EE er om bekend dat de informatie gemedieërd wordt, wat zeggen wil dat er geen persoonlijke en rechtstreekse communicatie met de kijker plaats vindt. Ten slotte heeft EE als doel om gedragsverandering en gedragsbehoud te bevorderen ten aanzien van prosociaal gedrag. Dit wordt bewerkstelligd door een vergroting van aandacht, kennis, bewustwording en een verandering van attitude bij de doelgroep. Prosociaal gedrag omvat gedrag wat algemeen maatschappelijk geaccepteerd wordt. EE wordt bijvoorbeeld gebruikt voor onderwerpen als HIV/Aids preventie, seksuele onthouding, gelijkheid van sekse, verantwoord ouderschap, seksualiteit, condoomgebruik, drugs, alcohol en huiselijk geweld (Singhal en Rogers, 1999; Singhal en Rogers, 2002). EE kent al een lange geschiedenis. Het eerste voorbeeld van EE op de radio was de radiosoap The Archers, welke in 1951 werd uitgezonden. Simplemente Maria (1969) is het eerste voorbeeld van een EE interventie op de televisie (Singhal, Obregon en Rogers, 1995). In deze televisiesoap stond het verhaal van een naaister uit de onderklasse centraal. In de avonduren studeerde zij om zich uiteindelijk op te werken tot een modeontwerpster. De soap bracht veel teweeg onder vele Zuid-Amerikaanse vrouwen. Zij werden geïnspireerd door het verhaal en gingen zelf ook studeren. Miguel Sabido was een van de eersten die een dergelijk televisie programma ging onderzoeken om de theoretische werking er van te begrijpen. Vervolgens ontwikkelde hij zes EE televisieseries en evalueerde de effecten. De televisieprogramma’s die Miguel Sabido maakte waren vooral gebaseerd op de Social
3
Learning Theory van Bandura (1977, 1997), welke onlosmakelijk verbonden lijkt te zijn met EE (Singhal en Rogers, 2002). Heden ten dage kan de EE strategie ook werken, omdat we leven in een tijd van een zogenaamde ‘entertainmentalisering’. Men doet steeds meer met entertainment. Het is deel geworden van onze dagelijkse levens en het is overal (Wolf, 1999). Uit cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek [CBS] blijkt bijvoorbeeld dat de jeugd veel televisie kijkt. Gemiddeld kijken jongeren van 12 tot 18 jaar ongeveer 13 uur per week. De 12 jarigen kijken daarbij iets langer dan de 18 jarigen (respectievelijk ruim 13 uur en bijna 12 uur) (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007). Populaire televisieprogramma’s zijn daarom een interessante mediavorm om deze groep te bereiken en prosociale gedragsverandering binnen deze groep te bevorderen en mogelijk te maken. Om een Entertainment Education strategie op te zetten of te evalueren worden verschillende theorieën en modellen gebruikt. De twee belangrijkste theorieën die ten grondslag liggen aan Entertainment Education zijn de Social Learning Theory en parasociale interactie (Bandura, 1986; Papa et al., 2000).
2.1.1 Social Learning Theory Bij Entertainment-Education wordt vooral gebruik gemaakt van de Social Learning Theory van Bandura (1986) (Singhal en Rogers, 2002). Deze theorie stelt dat mensen niet alleen in formele situaties leren, maar dat individuen ook nieuw gedrag kunnen leren door het gedrag van andere individuen te observeren. Deze individuen dienen als zogenaamde rolmodellen. Een rolmodel laat zien, hoe een bepaalde gedraging kan worden uitgevoerd en duidt de zelfeffectiviteit aan, die nodig is om het nieuwe gedrag uit te voeren. Een rolmodel kan een individu zijn uit het interpersoonlijke netwerk, maar ook een mediakarakter. Bij een EE strategie wordt doorgaans gebruikt gemaakt van drie typen rolmodellen: (1) het positieve rolmodel, (2) het negatieve rolmodel en (3) het transitierolmodel (Nariman, 1993). Het positieve rolmodel toont het prosociaal gedrag en het negatieve rolmodel verwerpt het prosociaal gedrag. Het transitierolmodel is het belangrijkst. Deze maakt een overgang van het ongewenste gedrag via een twijfelfase naar het gewenste gedrag. In de twijfelfase weegt dit karakter alle voordelen en nadelen ten aanzien van het gedrag tegen elkaar af. Het publiek moet zich met alle drie typen rolmodellen kunnen identificeren, om een beloning of aanmoediging te veroorzaken. Bandura spreekt, net als Horton en Wohl (1956) ook over identificatie. Identificatie is volgens hem een proces, waarin het individu gedachten, gevoelens en daden deelt met het mediakarakter. Dit proces wordt door Bandura modeling genoemd. Modeling werkt het beste, wanneer het individu zich kan identificeren met het model en wanneer het individu de onderwerpen herkent als relevant voor hun dagelijks leven. Het is daarom van belang dat de karakters en onderwerpen realistisch en geloofwaardig zijn voor het individu. Volgens het social learning model kunnen nieuwe patronen van gedrag worden ontwikkeld door directe ervaring met het gedrag of door het gedrag van anderen te observeren. De social learning theorie neemt aan dat modeling door informatieve processen leren veroorzaakt en dat kijkers
4
symbolische representaties van het gemodeleerde gedrag opdoen (Allen & Bergman, 1976). Bandura heeft in een aantal laboratorium en veldstudies gevonden dat een breed scala aan gedragingen kan worden verbeterd, door levensechte of symbolische modellen te observeren (Bandura, 1969 in Allen & Bergman, 1976).
2.1.2 Parasociale interactie Wanneer iemand wordt blootgesteld aan een Entertainment Education interventie kan er een parasociale interactie ontstaan tussen het individu en het mediakarakter (Horton en Wohl, 1956). Hiermee wordt bedoeld dat de illusie wordt gewekt van face-to-face contact. Parasociale interactie bestaat uit drie dimensies, namelijk cognitieve, affectieve en gedragsgeoriënteerde parasociale interactie. Cognitieve en affectieve interactie worden ook behandeld in de Social Learning Theory. De eerste dimensie, cognitieve interactie, verwijst naar de mate waarin een individu aandacht schenkt aan het mediakarakter en nadenkt over de gedragingen van het karakter. Deze reflectie over de educatieve thema’s in de interventie kunnen het individu helpen om gedragsalternatieven in hun leven te herkennen. De mate waarin het individu zich identificeert met het karakter en gelooft dat zijn of haar interesses worden gedeeld, valt onder de dimensie affectieve parasociale interactie. Hoe sterker de identificatie met het karakter, hoe waarschijnlijker het is dat het gedrag van het karakter invloed heeft op het individu (Papa et al., 2000). De gedragsgeoriënteerde parasociale interactie wordt niet in de Social Learning Theory genoemd. Deze vorm van interactie geeft de mate aan waarin individuen reageren op de mediakarakters. Een voorbeeld van deze dimensie is dat een individu een gesprek aan gaat met andere individuen om over de karakters en het gedrag van de karakters te praten. Deze gesprekken kunnen van invloed zijn op de gedachtegang van het individu over het educatieve onderdeel in de interventie (Papa et al., 2000)
2.2 Find Out Een recent voorbeeld van een Nederlandse entertainment-education interventie is het Find Out project (Bouman & Draaisma, 2006). Dit project is in opdracht van Bouman E&E Development opgestart en in samenwerking met Soa Aids Nederland, het Trimbos-instituut en het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie verder ontwikkeld. Naast de combinatie van voorlichting en amusement staat de user-as-designerbenadering in het project centraal. Dit houdt in dat de interventie voor jongeren en door jongeren ontworpen is. De onderwerpen seks, drugs en alcohol zijn erg belangrijk in het leven van jongeren en daarom richt Find Out zich op deze drie thema’s.
2.2.1 Interventie Find Out De Find Out interventie bestaat uit vier onderdelen, namelijk een DVD, een website, een scholentour, en een televisieserie. Tijdens de scholentour zijn verschillende scholen bezocht om de thema’s seks, alcohol en drugs te bespreken in verschillende klassen. Het bezoek aan de scholen heeft de ideeën
5
opgeleverd voor de afleveringen. Ook is er tijdens deze tour een eerste selectie gemaakt van jongeren, die geschikt waren om als programmamaker voor de afleveringen van Find Out te fungeren. Vervolgens zijn deze jongeren in samenwerking met professionele producenten aan de slag gegaan voor de televisieserie. De televisieserie bestaat uit 24 afleveringen en is uitgezonden door muziekzender The Box. (Bouman & Draaisma, 2006). Elke aflevering gaat over een specifiek onderwerp op het gebied van seks, drugs of alcohol. De serie is, na afloop van de uitzendingen op The Box, uitgebracht op DVD zodat deze beschikbaar is voor iedereen die te maken heeft met gezondheidscommunicatie aan jongeren in de leeftijd van 13 tot 19 jaar. Find Out is een project dat toegepast kan worden in bijvoorbeeld het onderwijs, GGD’en, buurthuizen en verslavingszorg. Naast de scholentour, televisieserie en DVD bestaat het project ook uit een website. De site dient als ondersteuning voor de uitzendingen op de televisie en fungeert als een informatiebron over de verschillende thema’s. Bij elk onderwerp staan links naar websites waar extra informatie kan worden gevonden over het thema. Ook is op de website een handleiding te vinden met extra informatie en tips voor gebruikers.
2.2.2 User-as-designerbenadering Find Out is ontwikkeld volgens de user-as-designerbenadering. Dit houdt in dat de serie is ontworpen voor en door jongeren. Voordelen van deze methode zijn dat dergelijke programma’s worden gezien als boeiender en interessanter en dat ze beter aansluiten bij de belevingswereld van de jongeren. Een nadeel kan zijn dat de makers van het programma de expertise missen om de juiste informatie over te brengen naar het publiek. In het geval van Find Out zijn de jongeren echter begeleid tijdens het maken van de programma’s, zodat de kwaliteit gewaarborgd is (Eiling, Goebbels en de Vries, 2006).
2.2.3 Doelgroep en doelstellingen De doelgroep van het Find Out project zijn jongeren uit de leeftijdscategorie 13 tot en met 19 jaar. De nadruk ligt daarbij in het bijzonder op jongeren met een lagere sociaal economische status en jongeren van allochtone afkomst. Deze doelgroep is moeilijk te bereiken en verwacht wordt dat met een serie onder andere gemaakt door deze jongeren deze doelgroep beter bereikt wordt. Tijdens de selectie van de jongeren die als programmamaker meehielpen aan de serie is rekening gehouden met deze doelgroep door onder andere jongeren uit deze doelgroep te kiezen (Bouman en Draaisma, 2006). De doelstellingen van Find Out zijn te splitsen in twee delen. Ten eerste wordt er naar gestreefd om op een planmatige manier een televisie-interventie volgens de user-as-designerbenadering te ontwerpen en de werking er van te testen. Ten tweede beoogt Find Out inzicht te geven in zowel de persoonlijke als maatschappelijke gevolgen van keuzes die jongeren tussen de 13 en 19 jaar maken op het gebied van seksualiteit, drugsgebruik en alcohol. Deze tweede doelstelling streeft er naar om op drie verschillende niveaus tot effecten te leiden: persoonlijk, interpersoonlijk en op maatschappelijk niveau (Eiling, Goebbels & de Vries, 2006).
6
2.2.4 Effectevaluatie Find Out Eiling, Goebbels & de Vries (2006) hebben de effecten van Find Out onderzocht bij drie doelgroepen. In het eerste deelonderzoek zijn de jongeren onderzocht die als programmamakers meewerkten aan de productie van Find Out. Zij hebben vragenlijsten ingevuld over hun gedrag en over denkbeelden en kennis met betrekking tot seks, drugs en alcohol. Uit dit onderzoek bleek dat de programmamakers meer risicogedrag vertoonden dan andere jongeren. Dit verschil bleek echter bij de nameting nog steeds even groot te zijn. Het tweede deelonderzoek had betrekking op jongeren die een combinatie van drie afleveringen van Find Out bekeken, voordat die werden uitgezonden op televisie. De jongeren die afleveringen van Find Out hadden bekeken, hadden een gezondere attitude met betrekking tot alcoholgebruik, hadden meer kennis en lagere intentie met betrekking tot drugs en hadden een betere risico-inschatting wat betreft soa, dan de jongeren uit de controlegroep. De jongeren uit de controlegroep hadden een serie gezien, die wel door jongeren was gemaakt, maar niet over gezondheidsonderwerpen ging. De respondent waren verder erg positief over de user-as-designerbenadering, programma’s die door jongeren worden gemaakt, worden namelijk als interessanter beoordeeld en beter passend bij de eigen situatie van de kijkers. Het derde deelonderzoek is uitgevoerd onder jongeren uit de doelgroep van de uitzendingen op The Box. Dit onderzoek was bedoeld om het bereik, de waardering en het effect van Find Out te bepalen. In dit onderzoek kwam naar voren, dat de kijkers van Find Out vooral relatief jonge mensen waren, waaronder iets meer meisjes dan jongens. De waardering van de aflevering was goed, men vond Find Out professioneel gemaakt, interessant en goed aansluitend bij de eigen beleving. Wat betreft gedrag, zijn er nauwelijks verschillen gevonden tussen kijkers en niet-kijkers. Degenen die één of meerdere afleveringen hadden gezien, hadden een iets betere risicoperceptie voor soa, en rapporteerden meer alcoholgebruik. Eiling, Goebbels & de Vries (2006) concluderen dat er weinig effecten op het gedrag van de doelgroep zijn gevonden, maar dat de resultaten toch steun bieden om het project Find Out verder te ontwikkelen.
2.3 Gebruikswaardeonderzoek Uit de literatuur blijkt dat de volgende componenten van belang zijn voor een effectieve entertainment education interventie: identificatie, aandacht en interactie (Bandura, 1986; Horton en Wohl, 1956; Papa et al., 2000). Om de werking van de DVD Find Out te onderzoeken, zijn deze elementen opgenomen in een gebruikswaardeonderzoek. Om de praktische toepasbaarheid van het onderzoek te vergroten, is naast deze elementen ook het gebruik van de DVD Find Out onderzocht. De volgende onderzoeksvragen staan centraal:
7
1. Hoe wordt de DVD Find Out geïmplementeerd? a. Door wie wordt de DVD Find Out gebruikt? b. Voor welke doelgroep wordt de DVD Find Out gebruikt? c. Hoe wordt de DVD Find Out gebruikt?
2. In hoeverre worden de componenten van de entertainment education strategie bereikt? a. In hoeverre wordt identificatie bereikt bij de doelgroep volgens de aanvragers? b. In hoeverre schenkt de doelgroep aandacht aan de DVD Find Out volgens de aanvragers? c. In hoeverre vindt interactie plaats volgens de aanvragers? d. Hoe wordt de educatieve kwaliteit van de DVD Find Out beoordeeld door de aanvragers? e. Hoe wordt de amusementswaarde van de DVD Find Out beoordeeld door de aanvragers?
3. In hoeverre vindt verandering in de eindvariabelen plaats ten aanzien van seksualiteit, alcohol en drugs bij de doelgroep volgens de aanvragers? a. In hoeverre vindt attitudeverandering plaats bij de doelgroep volgens de aanvragers? b. In hoeverre vindt kennistoename plaats bij de doelgroep volgens de aanvragers? c. In hoeverre vindt gedragsverandering plaats bij de doelgroep volgens de aanvragers?
8
3
Methode
Het huidige onderzoek richtte zich op de gebruikswaarde van de DVD (op welke manier wordt de DVD gebruikt) en het effect ervan op de attitude van jongeren die de DVD hebben bekeken. Het onderzoek bestond uit een telefonische enquête die werd gehouden onder aanvragers van de DVD. In deze enquête zijn vragen gesteld met betrekking tot de ervaringen en manier van gebruik. Uiteindelijk zal met deze informatie de handleiding aangepast kunnen worden voor een optimaler gebruik. Onderzocht is wie de aanvragers van de DVD Find Out zijn, hoe zij de DVD precies gebruiken, of er interactie heeft plaatsgevonden naar aanleiding van de DVD, wie de doelgroepen zijn, wat de gebruikers vinden van de DVD en welke variabelen uit de theorie van Entertainment Education een rol spelen bij Find Out.
3.1. Procedure De 195 Dvd-aanvragers (waaronder ongeveer 64 scholen) zijn in de weken 17 tot en met 20 in 2009 benaderd voor het deelnemen aan de telefonische enquêtes. Het voordeel van telefonische enquêtes ten opzichte van schriftelijke vragenlijsten is, dat er vaak een hogere respons behaald wordt en dat er meer controle is op de invulling van de vragen (Korzilius, 2000). Uitgelegd werd dat de enquête ongeveer een kwartier zou duren. Indien de aanvrager zijn medewerking verleende aan het onderzoek, is gevraagd of het gesprek mocht worden opgenomen om een optimalere verwerking van de antwoorden te kunnen bewerkstelligen. Na de enquête zijn de respondenten bedankt voor hun medewerking en is gevraagd of men belangstelling had voor de onderzoeksresultaten. Bij interesse werd een e-mailadres gevraagd waar de resultaten naar konden worden opgestuurd. Indien een aanvrager geen tijd had is getracht een andere datum te plannen voor het afnemen van de enquête. Als de aanvrager geen interesse had in de enquête, is de enquête niet afgenomen. In totaal is drie keer geprobeerd contact te leggen met de aanvragers.
3.2 Proefpersonen De gegevens van de gebruikers zijn opgevraagd bij het Centrum Media & Gezondheid. In totaal hebben 195 aanvragers de DVD Find Out aangevraagd. Alle aanvragers zijn benaderd voor de telefonische enquête en bij 68 aanvragers is de enquête daadwerkelijk afgenomen. Redenen voor uitval waren voornamelijk afwezigheid en in vijf gevallen had men geen interesse.
3.3 Instrumenten De vragen van de telefonische enquête zijn gebaseerd op literatuur over parasociale interactie van
Horton en Wohl (1956), de Social Learning Theory van Bandura (1986) en de Entertainment Education strategie van Singhal en Rogers (2002).
9
In het huidige onderzoek worden de drie elementen, implementatie, componenten van entertainment education en eindvariabelen behandeld. In de vragenlijst zijn deze ondergebracht in negen enquête onderwerpen. Het element implementatie is geoperationaliseerd door vragen te stellen over de aanvraag van de DVD, het gebruik van de DVD en het gebruik van de handleiding. De componenten van de entertainment education strategie worden onderzocht door te vragen naar de waardering van de DVD, waardering van de handleiding, aandacht, identificatie en interactie. En om de eindvariabelen te onderzoeken is gevraagd naar verandering in kennis, attitude en gedrag.
In bijlage 1 is te zien welke vragen precies zijn gesteld.
3.4 Verwerking van resultaten De enquêtes zijn, na informed consent, opgenomen met een mp3-speler. Daarnaast hebben de onderzoekers die de telefonische enquête niet afnamen, deze enquête genotuleerd. Na de dataverzameling zijn de audiobestanden beluisterd en de notulen bekeken om de antwoorden te coderen en deze te verwerken in SPSS. Na het beluisteren van de enquêtes zijn de antwoorden ingedeeld in categorieën. Bij twijfel over de toe te kennen categorie, heeft overleg plaatsgevonden met de andere twee onderzoekers tot er consensus was bereikt. Interessante en opmerkelijke antwoorden zijn tevens gebruikt ter verduidelijking van de kwantitatieve data.
10
4
Resultaten
De resultaten van het onderzoek zullen gepresenteerd worden aan de hand van de concepten die naar voren zijn gekomen uit het literatuuronderzoek in het theoretisch kader. Eerst zal de gebruikswaarde worden besproken, daarna de waardering van de amusementswaarde en educatieve kwaliteit, daarna de tussenvariabelen en tot slot de eindvariabelen van entertainment-education.
4.1 Gebruik In totaal hebben 195 personen de DVD Find Out aangevraagd, waarvan 68 respondenten bereid zijn gevonden om aan de enquête mee te doen. Het merendeel van de aanvragers is op de hoogte gekomen van het bestaan van Find Out via berichtgeving op het Internet, collega’s of berichten in tijdschriften. Andere bronnen waar de respondenten over Find Out hebben gehoord waren de GGD, televisie, andere instellingen of vakliteratuur. De DVD Find Out kon vanaf september 2004 worden besteld via de website (www.find-out.nl). Uit de onderzoeksresultaten is naar voren gekomen dat de meerderheid van de DVD’s aangevraagd zijn in de jaren 2006, 2007 en 2008. De DVD Find Out is aangevraagd door uiteenlopende instanties. De meest voorkomende waren middelbare scholen en jongerenwerkers. Ook GGD’en vormen een grote groep aanvragers. Andere typen organisaties die de DVD besteld hebben, zijn het hoger onderwijs, justitiële organisaties, verslavingszorg en geestelijke gezondheidszorg (tabel 1). Bekend
Percentage
Internet
25,0
GGD
4,4
Tijdschrift
7,4
Vakliteratuur
1,5
Collega
13,2
Televisie
2,9
Andere instelling
2,9
Divers
10,3
Geen antwoord
32,4
Totaal (N=68)
100
Jaartal aanvraag
Percentage
2004
7,4
2005
5,9
2006
17,6
2007
14,7
2008
16,2
2009
1,5
11
Geen antwoord
36,8
Totaal (N=68)
100
Type organisatie
Percentage
GGD
13,2
Jongerenwerk
25,0
Geestelijke gezondheidszorg
1,5
Verslavingszorg
4,4
Justitie
4,4
Middelbare school
30,9
Hoger onderwijs
8,8
Divers
11,8
Totaal (N=68)
100
Tabel 1: Aanvraag
Onder de aanvragers kunnen twee groepen worden onderscheiden. De ene groep gebruikt de DVD Find Out zelf en de andere groep leent de DVD uit aan derden, zoals collega’s of andere instellingen (tabel 2). De DVD wordt dan, veelal samen met ander voorlichtingsmateriaal, opgenomen in een mediatheek. De instellingen die de DVD uitlenen doen dit voornamelijk aan scholen en jongerenwerkers. De DVD is dan vaak een onderdeel van een leskist over een specifiek thema. Instellingen voor hoger onderwijs lenen de DVD voornamelijk uit aan studenten van opleidingen als PABO, pedagogiek en verpleegkunde en intern aan collega’s.
Uitleen
Percentage
Ja
29,4
Nee
47,1
Geen antwoord
23,6
Totaal (N=68)
100
Instanties uitleen
Percentage
Scholen
8,8
Scholen en jongerenwerk
5,9
Scholen en intern collega
1,5
Intern collega
4,4
Intern student
7,4
Studenten en docenten
1,5
Geen antwoord
70,6
Totaal (N=68)
100
Tabel 2: Uitleen
12
In de volgende resultaten zullen alleen de aanvragers meegenomen worden die de DVD ook daadwerkelijk zelf gebruikt hebben (N=47). De resultaten van het gebruikswaardeonderzoek laten zien dat gebruikers verschillende redenen hebben om de DVD te bestellen (tabel 3). Ten eerste wordt de DVD vaak aangevraagd om als voorlichtingsmateriaal te dienen. De DVD wordt in dat geval gebruikt om de doelgroep te informeren over seksualiteit, alcohol en drugs. Daarnaast wordt de DVD ook aangevraagd met als doel een gesprek op gang te brengen. Er wordt dan een (deel van) de aflevering aan de doelgroep getoond om vervolgens de onderwerpen seksualiteit, alcohol en/of drugs te bespreken in de groep. De DVD dient in dit geval als hulpmiddel bij voorlichtingsactiviteiten of lessen. Ook wordt de DVD aangevraagd als studiemateriaal. De DVD is dan besteld door docenten die het in een onderwijsvak gebruiken om het aan studenten te tonen.
Doel
Percentage
Voorlichtingsmateriaal
46,8
Studiemateriaal
2,1
Gespreksaanleiding
14,9
Combinatie
4,3
Niet gebruikt
10,6
Geen antwoord
21,3
Totaal (N=47)
100
Tabel 3: Doel
Instanties die de DVD wel zelf gebruiken, noemen vier verschillende settings waarin Find Out gebruikt wordt (tabel 4). De DVD wordt het meest getoond tijdens een les. Dit wordt door zowel middelbare scholen gedaan als door instellingen voor het hoger onderwijs. Ook wordt de DVD getoond tijdens verplichte voorlichtingsbijeenkomsten. Hieronder worden bijvoorbeeld bijeenkomsten bedoeld die georganiseerd zijn door verslavingszorg. Het gedrag van de jongeren heeft er dan toe geleid dat zij naar de DVD moeten kijken en er over moeten praten zodat zij hier van leren. Daarnaast wordt de DVD ook laten zien tijdens vrijwillige bijeenkomsten. Deze bijeenkomsten op vrijwillige basis vinden bijvoorbeeld plaats in buurthuizen. Soms wordt daar een middag georganiseerd om het over de onderwerpen te hebben die behandeld worden in Find Out. Ten slotte wordt de DVD ook gebruikt in een privésetting. De DVD fungeert dan als voorlichtingsmateriaal voor eigen kinderen.
13
Setting
Percentage
Les
25,5
Vrijwillige bijeenkomst
8,5
Verplichte bijeenkomst
17,0
Privé
2,1
Geen antwoord
46,8
Totaal (N=47)
100
Tabel 4: Setting
De DVD Find Out bestaat uit drie thema’s, seksualiteit, alcohol en drugs. Deze drie thema’s bestaan elk uit een aantal afleveringen waarin verschillende onderwerpen van het thema worden behandeld. In de meeste gevallen werd er door de gebruikers van de DVD een combinatie gemaakt van afleveringen over de drie onderwerpen (tabel 5). In sommige situaties werd soms maar één of twee onderwerpen gekozen. Een instelling voor de verslavingszorg gebruikt bijvoorbeeld niet de afleveringen van seksualiteit, maar wel de afleveringen met betrekking tot drugs. Bij veel middelbare scholen en jongerenwerk werd daarentegen juist vaak gekozen voor het onderwerp seksualiteit.
Aflevering
Percentage
Seksualiteit
14,9
Alcohol
2,1
Seksualiteit en drugs
2,1
Alcohol en drugs
12,8
Seksualiteit, alcohol en drugs
21,3
Geen antwoord (N=47)
100
Tabel 5: Keuze afleveringen
4.2 Handleiding In de enquête is aandacht besteed aan het gebruik en de waardering van de handleiding. In tabel 6 zijn de statistische data hierover te vinden. Veel van de aanvragers, die de vraag over het gebruik van de handleiding hebben beantwoord, hebben de handleiding bij de DVD Find Out niet gebruikt. Dit kwam meestal doordat ze niet wisten dat er een handleiding was. Deze was alleen via de website van Find Out beschikbaar, en werd niet bijgeleverd bij de DVD. Andere redenen waren dat men de handleiding goed genoeg vond of dat het niet nodig was die te gebruiken. Met name docenten gaven aan dat zij zelf meestal al stellingen bedachten of andere verwerkingsopdrachten voor de leerlingen. Van degenen die de handleiding wel gebruikt hadden gaf iedereen een positief oordeel. Stellingen werden vaak gebruikt als hulpmiddel om een
14
discussie op te starten met de jongeren. De beschrijvingen van de afleveringen werden vaak van tevoren gebruikt, bijvoorbeeld door leraren, die hun les wilden voorbereiden. De aanvragers die de handleiding gebruikten, hadden genoeg ondersteuning aan de handleiding.
Gebruik van de handleiding
Percentage
Wel gebruikt
34,0
Niet gebruikt
21,3
Geen antwoord
44,7
Totaal (N = 47)
100
Gebruikte delen uit de handleiding
Percentage
Stellingen
10,6
Beschrijvingen van afleveringen
8,5
Beide onderdelen
2,1
Geen antwoord
78,7
Totaal (N = 47)
100
Reden waarom handleiding niet werd gebruikt
Percentage
Niet bekend
21,3
Handleiding was onnodig
8,5
Ontevreden over kwaliteit
2,1
Geen antwoord
68,1
Totaal (N = 47)
100
Waardering van de handleiding
Percentage
Positief
14,9
Geen antwoord
85,1
Totaal (N = 47)
100
Tabel 6: Handleiding
4.3 Gebruik in de toekomst De gebruikers waren over het algemeen tevreden over de DVD Find Out. Bijna alle gebruikers van de DVD zouden deze aanraden aan collega’s of hadden dit zelfs al gedaan (tabel 7). Ook gaf bijna iedereen aan Find Out nogmaals te gaan gebruiken in de toekomst. Degenen die de DVD niet nog eens zouden gebruiken, gaven aan dat de DVD niet paste bij hun specifieke doelgroep van bijvoorbeeld hoogopgeleide jongeren, of juist zeer moeilijk lerende kinderen.
15
Opnieuw gebruiken in de toekomst
Percentage
Ja
44,7
Nee
2,1
Geen antwoord
53,2
Totaal (N = 47)
100
Aanraden aan anderen
Percentage
Ja
34,0
Nee
2,1
Geen antwoord
63,8
Totaal (N = 68)
100
Tabel 7: gebruik Find Out in toekomst
4.4 Amusementswaarde De amusementswaarde van de DVD is belangrijk omdat amusement een voorwaarde is om naar de DVD te kijken. In de EE-strategie wordt gebruik gemaakt van amusement, om lastige bereikbare doelgroepen toch te bereiken. Door aan het amusement een educatieve inhoud aan toe te voegen, werkt de EE-strategie als middel om verandering te bewerkstelligen (Singhal & Rogers, 1999). Bijna alle aanvragers vonden de DVD Find Out zelf leuk om naar te kijken. Ook dachten bijna alle aanvragers dat de jongeren Find Out leuk vonden (tabel 8). Degenen die de DVD niet leuk vonden, waren meestal leerlingen met een streng gelovige achtergrond, of jongeren die qua opleidingsniveau niet tot de doelgroep behoorden.
Eigen beoordeling aanvrager
Percentage
Leuk
46,8
Niet leuk
6,4
Geen antwoord
46,8
Totaal (N = 47)
100
Inschatting van beoordeling doelgroep
Percentage
Leuk
51,1
Niet leuk
2,1
Geen antwoord
46,8
Totaal (N = 47)
100
Tabel 8: beoordeling amusementswaarde Find Out
16
4.5 Educatieve kwaliteit De educatieve kwaliteit van de DVD werd door de aanvragers in bijna alle gevallen positief beoordeeld, zij vonden Find Out leerzaam. Daarnaast waren ook bijna alle aanvragers het eens met de inhoud van de DVD. Degenen die het niet met de inhoud eens waren, werkten met de doelgroep geestelijke gezondheidszorg en merkten op, dat de DVD niet goed paste bij de speciale jongeren die zij behandelden. Het gebruik van de user-as-designerbenadering vonden de gebruikers in bijna alle gevallen een goede methode om de doelgroep te bereiken (tabel 9).
Beoordeling van de inhoud
Percentage
Eens met de inhoud
48,9
Niet eens met de inhoud
4,3
Soms eens met de inhoud
2,1
Geen antwoord
44,7
Totaal (N = 47)
100
Was de DVD leerzaam?
Percentage
Ja
44,7
Nee
4,3
Soms
2,1
Geen antwoord
48,9
Totaal (N = 47)
100
User as designer benadering
Percentage
Goed
53,2
Slecht
2,1
Geen antwoord
44,7
Totaal (N = 47)
100
Tabel 9: beoordeling educatieve kwaliteit Find Out
4.6 Identificatie Slechts iets meer dan de helft van de aanvragers, die de DVD zelf gebruikt hebben, denken dat de jongeren zich kunnen identificeren met de hoofdrolspelers uit Find Out. Ze geven daar als voornaamste reden voor, dat Find Out goed aansluit bij de belevingswereld van de jongeren. Daarnaast wordt aangegeven dat de doelgroep zich identificeert omdat het aansluit op hun leeftijd. In de gevallen waarin wordt gedacht dat de jongeren zich niet kunnen identificeren, komt dat vooral doordat Find Out juist niet aansluit bij de belevingswereld van de doelgroep. Jongeren waarbij de DVD niet aansluit bij de belevingswereld zijn bijvoorbeeld jongeren in de geestelijke gezondheidszorg, moeilijk lerende kinderen en jongeren met een streng religieuze achtergrond. Daarnaast wordt aangegeven dat de
17
doelgroep zich niet identificeert omdat er geen aansluiting is op de leeftijd of een combinatie van leeftijd en belevingswereld. Meer dan de helft van de aanvragers denkt dat er een verschil is in identificatie tussen jongens en meisjes. De meerderheid denkt ook dat er een verschil bestaat in identificatie tussen leden van verschillende culturen. Wat die verschillen precies zijn blijft onduidelijk, maar het blijkt in ieder geval dat jongeren zich het beste kunnen identificeren met karakters die op hen lijken, dus van hetzelfde geslacht en afkomst (tabel 10).
Identificatie
Percentage
Ja
29,8
Nee
4,3
Soms
17,0
Geen antwoord
48,9
Totaal (N = 47)
100
Waardoor wel identificatie?
Percentage
Aansluiting belevingswereld
25,5
Aansluiting leeftijd
4,3
Geen antwoord
70,2
Totaal (N = 47)
100
Waardoor geen identificatie?
Percentage
Geen aansluiting belevingswereld
23,4
Geen aansluiting leeftijd
2,1
Combinatie van beide
2,1
Geen antwoord
72,3
Totaal (N = 47)
100
Tabel 10: identificatie met hoofdpersonen
4.7 Absorptie De jongeren keken volgens de gebruikers vaak aandachtig naar de aflevering(en) van Find Out. Wel verschilde volgens de gebruikers de aandacht per aflevering; “het ene filmpje trekt meer de aandacht dan het andere, ligt ook aan het onderwerp”. De voornaamste reden dat jongeren vaak aandachtig keken, was dat Find Out goed aansloot bij de belevingswereld van de jongeren. In de andere gevallen werd aangegeven dat zij aandachtig keken, omdat het aansloot op de leeftijd van de doelgroep of omdat ze het gewoon leuk vonden om naar te kijken. De voornaamste reden dat de jongeren niet aandachtig naar Find Out keken was, volgens de gebruikers, omdat het onwennig was om te kijken naar de DVD, en de jongeren daarom lacherig reageerden. In andere gevallen werd aangegeven dat zij
18
geen of minder aandacht hadden, omdat Find Out niet aansloot bij hun belevingswereld, ze het gewoon niet leuk vonden of door de persoonlijkheid van de jongeren. Hierover zei een participant; “Ze waren heel snel afgeleid, dat heeft niet met het bandje te maken, het heeft te maken met de manier waarop de jongeren zelf zijn”. Ten slotte reageerde de meerderheid van de jongeren op de hoofdrolspelers van Find Out. Dit uitte zich in het meevoelen met de spelers en het hebben over de gedragingen van de spelers.
Absorptie
Percentage
Aandacht
70,2
Geen aandacht
17,0
Geen antwoord
12,8
Totaal (N = 47)
100
Waardoor wel aandacht?
Percentage
Aansluiting belevingswereld
51,1
Aansluiting leeftijd
12,8
Leuk
6,4
Geen antwoord
29,8
Totaal (N = 47)
100
Waardoor geen aandacht?
Percentage
Geen aansluiting belevingswereld
4,3
Onwennig
8,5
Niet leuk
2,1
Persoonlijkheid van de jongeren
2,1
Geen antwoord
83,0
Totaal (N = 47)
100
Reageren op gedrag?
Percentage
Ja
83,0
Nee
4,3
Geen antwoord
12,8
Totaal (N=47)
100
Tabel 10: Absorptie
4.8 Praten over het onderwerp Als de gebruikers de vraag over het verder praten over de onderwerpen beantwoordden, gaven zij vaak aan dat de jongeren na het zien van de DVD Find Out ook nog over de onderwerpen seksualiteit, drugs en alcohol praatten. Als deze vraag niet werd beantwoord zeiden de gebruikers veelal niet te weten of
19
de jongeren nog over de onderwerpen doorpraatten, omdat zij de doelgroep bijvoorbeeld niet meer zagen. Veel gebruikers gaven aan dat de jongeren na het zien van Find Out makkelijker kunnen praten over de onderwerpen. Wel blijkt uit de volgende citaten dat de gebruikers vaak denken dat dit alleen geldt tijdens en vlak na het tonen van de DVD. “Op dat moment willen ze wel praten omdat ze dat op de film ook doen, maar later niet denk ik” en ‘voor het moment werkt het wel even en met vrienden bespreken ze misschien ook wel na maar of ze met ouders ook makkelijker praten nee dat denk ik niet”. De gebruikers die deze vraag niet hebben beantwoord, wisten veelal niet of jongeren makkelijker praten doordat zij de jongeren vaak na de vertoning van de DVD niet meer zagen. Op de vraag of er nog andere onderwerpen zijn, die belangrijker of even belangrijk zijn voor de doelgroep als de drie onderwerpen van Find Out, kwam in het bijzonder het onderwerp loverboys naar voren. Daarnaast werden er onderwerpen genoemd als omgaan met geld, het bepalen van grenzen, discriminatie, contact met ouders, internetverslaving, op kamers gaan, voeding en menselijk lichaam, respect en relaties. Een reactie: ‘Ik zou wel graag ook wat andere onderwerpen zien zoals loverboys of geld’ (tabel 12).
Napraten over het onderwerp
Percentage
Ja
31,9
Nee
10,6
Geen antwoord
57,4
Totaal (N=47)
100
Makkelijker praten
Percentage
Ja
31,9
Nee
8,5
Soms
6,4
Geen antwoord
53,2
Totaal (N=47)
100
Tabel 12: Praten over het onderwerp
4.9 Informatiezoekgedrag De aanvragers gaven in de meeste gevallen aan, dat jongeren achteraf geen informatie bij hem of haar vroegen. Ook gaven zij in de meeste gevallen aan dat de jongeren naderhand ook geen informatie hebben gezocht over de onderwerpen via andere bronnen. Indien de gebruiker geen antwoord had gegeven op deze vraag, dan gaven ze in de meeste gevallen aan hier geen zicht op te hebben (tabel 13).
20
Informatie vragen
Percentage
Ja
14,9
Nee
31,9
Geen antwoord
53,2
Totaal (N=47)
100
Informatie zoeken
Percentage
Ja
10,6
Nee
25,5
Geen antwoord
63,8
Totaal (N=47)
100
Tabel 13: Informatiezoekgedrag
4.10 Eindvariabelen Onder de aanvragers is onderzocht in hoeverre zij dachten dat de kennis, de mening en het gedrag van de jongeren veranderd is ten aanzien van de drie onderwerpen (seksualiteit, alcohol en drugs) door Find Out. In de meeste gevallen denken de aanvragers dat de kennis door Find Out verandert zoals deze gebruiker; “Ja kennisverbetering eh ja, ze steken er wel wat van op, maar ook veel dingen weten ze al en dan is het meer een hulpmiddel voor mij om het onderwerp te bespreken”. Hieruit blijkt dat kennisvermeerdering niet het voornaamste doel is, zoals ook blijkt uit het citaat van de volgende gebruiker, die niet vindt dat kennis vermeerdert; ‘Nee, dat weten ze allemaal al wel, maar het is een opstapje hè, naar een goed gesprek’. De mening van de jongeren met betrekking tot de onderwerpen seksualiteit, alcohol en drugs verandert volgens de gebruikers in de meeste gevallen niet. “Ja sommige dingen denken ze in ieder geval over na, maar echt veranderen misschien een beetje nee ik denk het eigenlijk niet”. Een andere gebruiker, die vindt dat de mening wel zal veranderen, zegt; ‘Ja ze veranderen wel echt van mening, want ze worden nu gedwongen na te denken en een mening te vormen die ergens op is gebaseerd’. In de meeste gevallen geeft men aan dat gedragsverandering niet optreedt door het tonen van de DVD Find Out. Een tweetal citaten van mensen die denken dat gedrag niet veranderd zal zijn; ‘Nou gedrag dat zou wel mooi zijn, maar nee het gaat meer om bewustwording’ en ‘Gedrag? Nee, dat is wel heel optimistisch. Nee, ze worden zich misschien bewust van een moraal, hoop ik, maar echt veranderen kan niet echt met zo’n DVD’. Een aantal andere gebruikers hoopt dat het gedrag wel veranderd is, maar wat over het algemeen bij deze vraag wordt gezegd door de gebruikers is, dat het een klein stapje in het proces is en dat men meer de bewustwording beoogt. ‘Je hoopt het wel maar over het algemeen heb je dat niet zo in de hand, het levert een stukje bewustwording’ (tabel 14).
21
Verbetering kennis
Percentage
Ja
36,2
Nee
14,9
Geen antwoord
48,9
Totaal (N=68)
100
Verandering mening
Percentage
Ja
17,0
Nee
29,8
Soms
4,3
Geen antwoord
48,9
Totaal (N=47)
100
Verbetering gedrag
Percentage
Ja
10,6
Nee
40,4
Soms
2,1
Geen antwoord
46,8
Totaal (N=47)
100
Tabel 14: Eindvariabelen
22
5
Conclusie en discussie
De conclusies van het huidige onderzoek zullen worden besproken aan de hand van de drie onderzoeksvragen. Daarna zal in een kritische reflectie de waarde van het onderzoek voor de theorievorming over Entertainment Education worden besproken en de praktische waarde voor de opdrachtgever, het Centrum Media & Gezondheid.
5.1
Implementatie van de DVD
Voor het Centrum Media & Gezondheid is het interessant te weten hoe de DVD van Find Out wordt toegepast door de kopers van de DVD. Wanneer zij de doelgroep van Find Out beter kennen, kunnen toekomstige EE-projecten nog beter worden afgestemd op de wensen van professionals die dagelijks met de doelgroep werken. De DVD Find Out wordt voornamelijk gebruikt door middelbare scholen en organisaties voor jongerenwerk. Ook GGD’en vormen een behoorlijk grote doelgroep, maar zij lenen de DVD allemaal uit, vooral aan jongerenwerkers en middelbare scholen. De setting waarin de DVD gebruikt wordt zijn vooral lessen op scholen en verplichte voorlichtingsactiviteiten. Ook wordt de DVD gebruikt in vrijwillige voorlichtingsactiviteiten en heel af en toe in een privésituatie. In alle verschillende settings volgt na het vertonen van (delen van) de DVD een interactie. Meestal houdt dit een groepsdiscussie in, af en toe een één-op-één gesprek. De handleiding bij de DVD wordt maar door weinig mensen gebruikt. Degenen die hem gebruikt hebben zijn allemaal positief over de handleiding, en gebruiken vooral de stellingen voor het in gang zetten van een discussie. Degenen die de handleiding niet gebruikten, vonden deze onnodig of ze waren helemaal niet bekend met het feit dat er een handleiding was.
5.2
Componenten van de Entertainment Education strategie
De verschillende componenten die er samen voor zorgen dat de Entertainment Education strategie succesvol is, zijn identificatie, aandacht, interactie, educatieve kwaliteit en amusementswaarde. Deze componenten worden hieronder besproken voor de DVD Find Out. Wat opviel, was dat met name interactie voor veel gebruikers van de DVD eerder een einddoel was, dan een tussenvariabele. Veel gebruikers gaven aan niet de ideale doelen zoals gedragsverandering voor ogen te hebben, maar dat zij genoegen namen met een actieve inzet van de jongeren bij het bespreken van het onderwerp.
5.2.1 Identificatie Volgens de aanvragers ontstond er tijdens het kijken naar Find Out meestal wel identificatie. Voor het merendeel van de jongeren waren situaties herkenbaar en konden ze zich inleven in de hoofdrolspelers. Wanneer werd aangegeven dat er geen identificatie was, waren dat vaak jongeren met een (strenge) religieuze achtergrond, een te hoog of te laag opleidingsniveau of met psychiatrische problemen. Bij jongeren in het reguliere onderwijs werd bijna altijd identificatie bereikt. 23
5.2.2 Aandacht De meeste jongeren keken aandachtig naar de DVD. Volgens aanvragers was de aandacht wel afhankelijk van de mate waarin de DVD aansloot bij de belevingswereld van de doelgroep. In sommige situaties voelden jongeren zich onwennig en reageerden ze lacherig, waardoor de aandacht minder werd. De jongeren reageerden vaak op de hoofdrolspelers van Find Out. Dat uitte zich in praten over het gedrag van de hoofdrolspelers en met hen meevoelen.
5.2.3 Interactie De meeste jongeren praten wel na over het onderwerp en praten ook makkelijker over het onderwerp. Deze resultaten moeten niet al te strak geïnterpreteerd worden, omdat aanvragers aangaven niet altijd evenveel zicht te hebben op deze factoren. Docenten zien hun leerlingen vaak alleen maar in hun eigen les uur, dus wat er na een les gebeurd is lastig in te schatten. Informatie vragen aan de docent of groepsleider kwam niet zo vaak voor, evenals het zoeken naar informatie in andere bronnen. Ook hier hadden de aanvragers echter niet altijd zicht op.
5.2.4 Educatieve kwaliteit De meeste aanvragers die de DVD zelf bekeken hadden, waren het eens met de inhoud van de DVD. Degenen die dat niet waren, gaven bijvoorbeeld aan dat ze de inhoud niet geschikt vonden voor hun specifieke doelgroep. De meeste respondenten vonden de DVD leerzaam, sommigen gaven aan dat de meeste informatie toch al wel bekend was bij de doelgroep. De user-as-designerbenadering werd op één respondent na door iedereen goed gevonden. Deze benadering maakt het makkelijker voor de doelgroep om zich in te leven in de programmamakers, dan wanneer dit experts zijn, die op een veel grotere afstand van de doelgroep staan.
5.2.5 Amusementswaarde Bijna alle aanvragers vonden de DVD zelf leuk om naar te kijken. Degenen die het niet leuk vonden, gaven aan dat ze de DVD toch gebruikten, vanwege de educatieve mogelijkheden en dat het ook niet zo belangrijk was of ze het leuk vonden of niet. De inschatting van de beoordeling van de doelgroep was ook bijna bij alle respondenten positief. Degenen die vertelden dat hun doelgroep de DVD niet leuk vond, gaven aan dat kwam omdat de wereld van de jongeren in Find Out totaal niet overeenkwam met die van hun doelgroep.
5.3 Eindvariabelen
De theoretische doelen van de Entertainment Education strategie zijn kennisverbetering, meningsverandering en gedragsverandering. In de praktijk van Find Out blijkt echter, dat dit niet de doelen zijn, die de gebruikers van de DVD nastreven. De meeste respondenten vonden
24
dat Find Out de kennis kan verbeteren, hoewel dat wel zeer afhankelijk is van de doelgroep. Een verandering van mening lijkt al onwaarschijnlijker, omdat 60% van de respondenten denkt dat dit niet mogelijk is door Find Out. Een gedragsverandering is al helemaal niet waarschijnlijk, omdat bijna 80% van de respondenten aangaf dat het gedrag niet zou veranderen. De mensen die dachten dat gedragsverandering wel plaatsvond, bedoelden daar veelal mee, dat de jongeren na het zien van Find Out meer praatten over het onderwerp, wat feitelijk een tussenvariabele is en niet de bedoelde eindvariabele. Veel mensen voegden aan hun antwoord toe, dat gedragsverandering ook niet echt hun insteek was: “Nou gedrag, dat zou wel mooi zijn, maar nee het gaat meer om bewustwording”. “Gedrag? Nee, dat is wel heel optimistisch, nee ze worden zich misschien meer bewust van een moraal hoop ik, maar echt veranderen kan niet echt met zo’n DVD.” De Entertainment Education strategie blijkt in de praktijk van Find Out anders te werken dan gedacht. De eindvariabelen worden kennelijk beïnvloed door méér of andere factoren dan de gemeten tussenvariabelen. Bovendien zijn de theoretische eindvariabelen heel anders dan de praktische eindvariabelen. In het onderwijs en in het jongerenwerk is het einddoel veel vaker bewustwording of ‘praten over het onderwerp’, wat in de theorie juist tussenvariabelen zijn. In vervolgonderzoek zal dit nader onderzocht moeten worden, omdat de werking van Entertainment-Education in deze vorm dus nog niet concreet beschreven kan worden.
5.4 Kritische reflectie De DVD Find Out is aangevraagd door 195 instanties waarvan er uiteindelijk 68 zijn bereikt. De DVD is aangevraagd door uiteenlopende instanties waardoor het gevonden effect generaliseerbaar is. De DVD werd gebruikt in vier verschillende settings waardoor bekeken kon worden hoe men in verschillende settings met de DVD omgaat en hoe de doelgroep op de DVD reageert. De drie onderdelen (seksualiteit, alcohol en drugs) waaruit de DVD bestond werden door de instanties in 39% van de gevallen gecombineerd gekeken. Hierdoor kunnen uitspraken worden gedaan op basis van alle afleveringen. Alle gebruikers die de DVD zelf hadden gebruikt, pasten na het zien van de DVD een vorm van interactie toe. Bij de meeste organisaties hield dat in dat de jongeren met elkaar in discussie gingen. Voordeel hiervan is dat bekeken kon worden in hoeverre een dergelijke discussie effect had op de interventie. Een nadeel hiervan is dat niet gekeken kon worden naar het verschil in effect tussen instanties die wel een discussie deden en instanties die dat niet deden. De handleiding bij Find Out werd in ongeveer de helft van de gevallen gebruikt waardoor vragen over het wel en niet gebruik van deze handleiding op significante wijze beantwoord konden worden. Dit geldt ook voor het wel of niet identificeren van de doelgroep.
25
De amusementswaarde en de educatieve kwaliteit ziet de overgrote meerderheid als positief, waardoor een betrouwbaar beeld gegeven kan worden over de kwaliteit van de DVD als middel voor Entertainment Education. De eindvariabelen kennis, attitude en gedrag zijn zo verdeeld dat ook hierbij weer gevraagd kon worden waarom deze eindvariabelen wel of niet optraden.
Een belangrijk discussiepunt in dit onderzoek is dat de gebruikers bij een aantal vragen oordelen over de doelgroep. Bijvoorbeeld of deze de DVD leuk vond, of ze zich konden identificeren met de doelgroep en of kennis en gedrag zijn veranderd. Toch kan verwacht worden dat de gebruikers dit oordeel goed kunnen vellen, omdat ze deskundig en ervaren zijn op het gebied van jongeren. Om een beter waardeoordeel te verkrijgen van de jongeren zelf, zou een vervolgonderzoek moeten worden gedaan waarbij deze jongeren zelf de vragen kunnen beantwoorden. Bij de verdeling van de aanvragers in de categorieën; GGD, middelbare school, jongerenwerk, verslavingszorg, justitie, hoger onderwijs, GGZ en divers, is geluisterd naar het oordeel van de gebruiker over zijn werk. Het kan dus zo zijn dat de instelling waar iemand werkt een organisatie voor gezondheidszorg was maar de gebruiker aangaf jongerenwerker te zijn. Men werd dan ingedeeld bij jongerenwerk terwijl men anders onder het kopje divers had gestaan. Het kan zijn dat de verdeling van de aanvragers uit de gehele lijst er daardoor anders uit ziet dan de verdeling onder de geënquêteerden. Toch is ervoor gekozen deze verdeling te handhaven omdat belangrijk is te weten voor welk doel de DVD is gebruikt. De periode waarin de gebruikers werden gevraagd voor de telefonische enquête viel gedeeltelijk in de meivakantie. Hierdoor waren veel scholen gesloten en konden we gebruikers die op deze scholen werkten moeilijk bereiken. Ook als gebruikers wel aanwezig waren, was het lastig hen te bereiken voor de enquête, omdat zij vaak in een les of bespreking zaten. Het kan hierdoor zijn dat de verdeling van scholen in de lijst gebruikers groter is dan die in de lijst met afgenomen enquêtes. Dit zal voor de uitkomsten van het onderzoek geen consequenties hebben. Voor de praktijk van de DVD Find Out heeft dit onderzoek nuttige resultaten opgeleverd. Er is gevonden wie de gebruikers van de DVD zijn, hoe de DVD wordt ingezet in verschillende contexten en wat er goed en minder goed aan de DVD was. Een praktische aanbeveling is, dat de handleiding een prominentere plaats moet krijgen. Die is nu alleen beschikbaar via de website van Find Out, waardoor veel mensen niet wisten dat die bestond. In de toekomst zou de handleiding als een boekje aan de DVD kunnen worden toegevoegd, zodat mensen een opstapje hebben als zij de DVD voor het eerst gaan gebruiken. Hoewel dit onderzoek onderbouwd is met literatuur op het gebied van Entertainment Education, kan nog niet met zekerheid worden gezegd, hoe de werking van de DVD precies is. Wat betreft de gebruikers is er veel duidelijkheid gekomen en kan het theoretische model gebruikt worden, maar met betrekking tot de doelgroep zal meer onderzoek gedaan moeten worden. De theoretische eindvariabelen blijken in de praktijk veel minder belangrijk te zijn. Het behalen van een
26
gedragsverandering is zo’n grote opgave dat in de praktijk vaak voor een ander doel wordt gekozen, zoals ‘praten over het onderwerp’. De werking van Entertainment Education voor de doelgroep van Find Out zal daarom nader onderzocht moeten worden. In toekomstig onderzoek zal op een andere manier data verzameld moeten worden. De data die in het huidige onderzoek verkregen zijn, waren allemaal kwalitatief van aard, waardoor het moeilijk te bepalen is hoe groot de invloed van de tussenvariabelen op de eindvariabelen is. In later onderzoek zal het beter zijn, om leden van de doelgroep zelf te onderzoeken door middel van kwalitatieve vragen, zodat de werking van Entertainment Education onderzocht kan worden.
27
Literatuur Allen & Bergman (1976). Social learning approaches to health education: Utilization of infant auto restraint devices. Pediatrics, 58(3), 323-328. Bandura, A. (1995). Self-efficacy in changing societies. New York: Cambridge University Press. Bandura, A (1997). Self-efficacy the exercise of controle. New York: Freeman. Bouman, M. & Draaisma, E. (2006). Find Out: een televisie-interventie volgens de user-asdesignerbenadering. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 34 (3) 307-318. Centraal Bureau voor de Statistiek (2007). Bevolkingstrends, 2e kwartaal 2007-toen en nu. Verkregen op 09-05-2009 http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/D26F24E2-8F89-4687-BBED8C39C297D4F2/0/2007k2b15p10.pdf Eiling, E., Goebbels, A. & Vries, N.K. de (2006). Effectevaluatie Find Out. Maastricht: Universiteit Maastricht. Graaf, H. de, Poelman, J., Meijer, S., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25ste. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Delft: Eburon. Horton, D. & Wohl, R.R. (1956). Mass communication and para-social interaction: Observations on intimacy at a distance. Psychiatry, 19, 215-229. Korzilius, H. (2000). De kern van survey-onderzoek. Assen: Van Gorcum. Monshouwer, K., Verdurmen, J., van Dorsselaer S., Smit E., Gorter A., Vollebergh W. (2007) Jeugd en riskant gedrag. Utrecht: Trimbos-Instituut. Nariman, H.N. (1993). Soap operas for social change: Toward a methodology for entertainmenteducation television. Westport: Praeger publishers. Papa, M., Singhal, A., Law, S. Pant, S., Sood, S., Rogers, E.M. & Shefner-Rogers, C.L. (2000). Entertainment-education and social change: An analysis of parasocial interaction, social learning, collective efficacy, and paradoxical communication. Journal of Communication, 50, 31-55. Singhal, A., Obregon R. & Rogers E.M. (1995). Reconstructing the story of Simplemente Maria, the most popular telenova in Latin America of all time. Gazette, 54, 1-15. Singhal, A. & Rogers, E.M. (1999). Entertainment-education: A communication strategy for social change. Mahwah: Laurence Erlbaum Associates. Singhal, A. & Rogers, E.M. (2002). A theoretical agenda for entertainment-education. International Communication Association, 12, 117-135. Wolf, M. (1999). The entertainment economy. New York: Random House.
28
Bijlage: vragenlijst De aanvraag -
Organisatie van de aanvrager
-
Functie van de aanvrager
-
Hoe bent u van de DVD op de hoogte gekomen?
-
Wanneer is de DVD besteld?
-
Aan welke doelgroep is de DVD getoond?
-
Met welk doel is de DVD aangevraagd?
-
Indien uitleen: Aan welke instanties wordt de DVD uitgeleend (welke regio’s / (type) scholen / instellingen)?
Gebruik DVD -
Deed de DVD het goed?
-
In welke setting is de DVD gebruikt? (bijvoorbeeld: onderdeel van een les of themabijeenkomst)
-
Welke afleveringen van de DVD zijn er bekeken?
-
Waarom is specifiek voor deze afleveringen gekozen?
-
Hoe vaak is de DVD bekeken (verschillende klassen, doelgroepen etc.)?
-
Hoe groot was/waren de groep(en) waar de DVD aan is getoond?
-
Is er na het tonen van de DVD een vorm van interactie of opdracht geweest?
-
Wat denkt u dat de jongeren vonden van deze opdracht / interactie?
Waardering DVD -
Was u het eens met de inhoud van de DVD?
-
Vond u de DVD leerzaam?
-
Vond u de DVD leuk om naar te kijken?
-
Denkt u dat de doelgroep het ook leuk vond om naar te kijken?
-
De DVD is gemaakt voor en door jongeren. Wat vindt u van deze methode?
-
Zou u de DVD aanraden aan anderen/ opnieuw gebruiken in de toekomst
Gebruik handleiding -
Is de handleiding bij de DVD gebruikt?
-
Zo ja, hoe is deze gebruikt / Zo nee, waarom niet?
-
Welke delen heeft u eruit gebruikt?
29
Waardering handleiding (indien van toepassing) -
Wat vond u van de handleiding (duidelijk, werkbaar, aantrekkelijk)?
-
Had u genoeg ondersteuning met alleen de handleiding?
Absorptie -
Keken de jongeren aandachtig naar de DVD of waren ze vaak afgeleid? Hoe kwam dat?
-
Hoe reageren de jongeren op de hoofdrolspelers in Find Out (bijvoorbeeld: voelen ze mee, hebben ze het over de gedragingen met klasgenoten tijdens of na het vertonen van de DVD)?
Identificatie -
Denkt u dat de jongeren zich met de hoofdrolspelers van Find Out kunnen identificeren(waarom (niet))?
-
Denkt u dat er een verschil is in identificatie bij bijvoorbeeld jongens/meisjes en allochtoon/autochtoon?
Praten over het onderwerp -
Praatten de jongeren later ook nog over de onderwerpen van Find Out?
-
Denkt u dat er onderwerpen zijn die belangrijker / even belangrijk zijn voor de doelgroep dan seksualiteit / alcohol / drugs?
-
Denkt u dat jongeren na het zien van Find Out ook makkelijker praten over de drie onderwerpen?
Informatiezoekgedrag -
Hebben de jongeren achteraf bij u om meer informatie gevraagd?
-
Weet u of de jongeren naderhand informatie zijn gaan zoeken over de onderwerpen bij andere bronnen (bijvoorbeeld het Trimbos Instituut of op Internet?)
Eindvariabelen -
Denkt u dat de kennis van de jongeren over seks / drugs / alcohol is verbeterd door Find Out?
-
Denkt u dat de mening van de jongeren over de onderwerpen is veranderd door Find Out?
-
Denkt u dat het gedrag van de jongeren met betrekking tot seksualiteit / alcoholgebruik en drugsgebruik zal verbeteren?
Heeft u interesse in de resultaten van dit onderzoek, dan kunt u hier uw e-mailadres achterlaten:
30
