Een
mededinger
van
Christiaan Huygens.
DOOR
A.J.
Ruim
een
vierde
TIAAN HUYGENS, jeugd zijn
leerden,
te
’s
herdacht, omdat
zijne
ligt,
in
de
vroegeren
maar
zamelen,
ten
omtrent
die
feiten
belangrijk
minste
te
wordt
en
vrijwaren
de
voor
en
stuit
af
weder
een
gegaan, beschou-
had
gebracht.
residentie
ik wol
te
dag
onvermoeide naspo-
die niet
om
zijn
onzer
aandacht
vorstelijke
personen,
zijn
en
mij HUYGENS en
toeval
gelukkig
kennen,
genoeg
niet eiken
zeker
buiten den weg
aanhoudende
loeren
onze
hem
in de Groote of St. Jacobs-
onder de
om
CHRIS-
in
voor
als met zoovelen
ons,
een
archieven, te
feit
geheel
dat
niet
volkomen
staat
worden,
eens
door
in
haar
enkele
op
mij gezocht
schrijven inslapen
te
en
in
ver-
het
stof
vergetelheid.
Na niet
al
’t
mag
werken
en
gekomen,
In
hetzelfde
zie
I860,
voorts
bl.
over CHR. HUYGENS is geschreven,
worden P. HARTING’s
geschetst ”,
de reeks
bij
er
geen
vergeten
leven
1
met
het
slingeruurwerken,
Haagsche
bijzonderheden
Men
zou
is het geval? Bij mijne
toch
ringen
de
Dit
wij reeds
gedenksteen
een
CONSTANTINJ,
wetenschap
het
ware
door
sedert
gegaan, zooals
slingeruurwerken,
werd
geplaatst.
misschien
wiskunstige
voorbij
is reeds
eeuw
vereeuwigd
inventie,
Wat
zijn
een
Gravenhage en
de
wingen
en
van
de uitvinder der
niet minder beroemden vader
kerk
der
Servaas+van+Rooijen .
van
zal
jaar nog
55; 1802,
ook
werken
het
het
en
zeker
afzonderlijk
omtrent hem:
bl.
in
zijn,
uitgegeven
Allum 257
der
en
met
313;
zijn
voorrede
1852,
1809,
bl.
bl.
10;
hand te
en
63;
zijn
33
1868, bl.
iets nieuws
eene
Natuur,
van
in
HUYGENS
Natuur,
die
geschriften
moeielijk
11; 1807; bl.
“CHRISTIAAN
Album der
vooral
waarbij
tot
geven,
¹„ ons
en
aanteekeuingeu. 1855
1881,
bl.
bl. ,
10
on
343; 329.
26
EEN
toch
durven
zullen
we
het
slingeruurwerk,
worden,
komen
inzicht
beider
uit
op
die
ginselen, hoofdzaak
den
de
ook
in
negen
die in
octrooien
allerlei las-
overnemen
be-
van
verkregen,
van
dat
de
de
’t
was
witt
nadat
jaar,
van
bekenden
alleen
en
beweging
aan,
schooten
van
,
van
frans
van
omdat
maar
christiaan
hij
huy-
geeft.
christiaan
—
afschnjvcn
tot
ons
prof.
roem
beteekenis
een
—
die,
1658,
van
van
grooton
johan
groote
eene
had,
met
Leiden,
te
dagteekent
getoond
archiefstuk
hij
der
huïqens
reeds door
uurwerken
toen
was
zijn latijnsch aandacht
zijn
hield.
bezig “9
Octobcr
jamin
lisle
1658
on
compareerden
joiiANNES
van
voor
der
not.
valette
en
verclaeren tot
logiomaccker comptoir
dat
Rotterdam, don
werekon, by Octroi
hy
versoecke
ten
heeft
reqt
de
van
de
van
mr.
Ho. Mo.
symon
horologien
volgens sijn
en
gctuygcn
horologiemaeckers
thoorn ,
terdam
van
vol-
oogenschijnlijk
die octrooien
hen,
van
der
tot
geven of
navolgen
getuigenis
gebied
twintig jaar oud,
geschrift
een
geweest
zoo’n stuk
aan
quaestie en
aanleiding
of niet
uitvoerige
van
hoogleeraar
leermeester is
Do
dit is
mathematisch
schooten,
qens,
voorstanders
ge-
die
aanraking,
en
de octrooien
mogen
over
uitvindingen
trok
sprake
er
op
al
De
van
toepassing
waren.
Vooral omdat
in
dat, te
wezen
verschillen omtrent het
tige
merken.
quaestie
andere
toegevoegd,
verschil
van
commentaren
eene
van HUYGENS mag
die
van
demonstratie is
punten te
eenige
betreft
inventie of
mededinger
leeren,
in
zijn, zij
Het
eene
eene
de
over
vielen
tevens
er
verkieslijk
die
is ¹.
HUYOENS.
zonder
we
geen
over
waaraan
geeft
inventiën
kunnen
de
en
’t
CHRISTIAAN
bekend
horlogemakers
noemd
VAN
dat
vertrouwen,
mededeelen minder
verschillende van
MEDEDINGER
douw
inventie
stadts
tooron
tsy
Rothoroofte
camer
gepractiseert,
Hoeren Staten
uen-
tot
daer-
Generael tenemael /
verscheyden
siju
ciiRisTiAEN huyoens
ken
een
op vaü
ken
1
Minder
GENS, s
Verh.
in
der
ende do
inventie,
sai.omon
voorsz.
bekend,
afzonderlijke
winden
van
sai.omon
zijne eerste
coster
inventie
maar
niet
uitgave,
onbekend.
bl.
Verhandeling klasse
van
vaü
bewegingo
25.
het
Zie
huvgens
Kon.
Ned.
is
des
alhier in
zaak
als uitvinder
Instituut ,
vaü
don
huyoens,
Levensschets deze
van
reeds der
1817,
den Heer
requirants
bewegingo
ciiristiaen
mijne
Uitvoeriger
over
van
do
horologiemaockor Heer
volgens
coster
ander fundament is berustende als
voorn,
de
volgens
de wereken
van
were-
were-
Haag,
daer
CHRISTIAAN
behandeld
door
van
HUY-
van
slingeruurwerken , 3
deel. Hakting.
in
EEN
hy
mede
Octroijo
practiscorde wercken
heeft, als
gchruyckt
sijn
centro
is
met
de
voorsz.
hcstaendo,
iiuygens
hy
ten
ockers
Kaden ordinaris
bekent
heeft
tyde
cnde
loshangende
nter
bewogen
nouw s
worcken
onder
ende
syn van
door het
godraoyt
ende alsoo
eenig
don do
der
instrumenten den
van
worden;
wogen do
den
uyt dat
wercken,
de
spronek inventie
sy
dat
de
is
de
gchoort
uyt
bol
de
die
yn,
twolek
wercken,
gelyeken, is
van
bovenste
beweginge om
van
redenen dat
st,lende
des
wanneer
wechgcnomcn
maer
douw’s
de
voorsz.
sonde
bol
werden,
in
beweginge
dien
van
verscheydien
van
malcandcren in de
de
voorn,
van
douw’s
demonstratie
cnde
voorsz.
onnodich
oor-
inventie, golyck
voorsz.
huyoens
des
plaets
compten verclaerdon,
iiuygens
maer
nieuw
de
sy
van
oen
is,
verschoydo
instrumenten
mitsdien
voorn,
beweginge
door
van
cnde
werden,
andere manieren be-
naer
voorn,
tyde
vaii
onwaerachtig
voorn,
dat
des
ten
den monde
niet
van
uyron
inventie teenomaol ende
maor
oalileo
instrument in
op
sulex
gansch
by
de
van
uytterste
demonstratie
wercken
de
voorn,
geslingcrt
om
by
nieuwe
do
synde,
ofte
aengewesen
endo
voorcomende,
comparitie
inderdaet
can
douw’s
voorn,
en
wclcke
gepractiseert)
gopractisecrdo instrument macckt, s
het
bowegingo
pcrpcndicula-
noch
beweginge
voorsz.
inventien
veranderinge
op
hom
niet
spil
nouw’s
voorn,
cosïers
beweginge
geen
compten
hebben
voorn,
respective
van
de
do
de
gepractiseert
inventien
des
oorsaeck
is
al
gencrael
by
volgens
andere sclve
het
soodat
do
van
syn een
dat
onrust
oyt
weetons)
(ons
is,
syn
gedaen,
geapplieeert
centrum
syn
com-
ende
«locq
van
extremiteyten
wert, welckc
bewogen
(boven
ouden
beyden
pcndulo de
op
horologiën
instrument
in
vast
het
Heeren
circumferentie
syn
inventie
in
in
inventie
Commissarissen
inde
circulariter op
respective
aengewesen
in
als
de
iiuygens
do
contrarie het
mathematici
dach afftemeten
oock
in
centrum
andere
wercken
ter
hoven
punctcn
ofte
daor
hy
rinek
een
hovc
secht
als
soo
hy
bewogen hoven
punt
simpelyck
voor
volgens
van
sijnde, cnde
hewcginge
wcrt
en
ge-
horologie-
syne
uytterste
demonstratie voorsz.
nieuw
perpendiculaire
soo
soo
in
niet anders ofte
alleen
omdat hot
douw
gepractiseert,
in de
hy
wert,
die
hem
door
ofte
hangende
vastgemaeokt
de
van
voorn,
extrcmiteyt
is,
oalileo
paritie
ende
los
toutgen
een
den
27
HUYOENS.
eerst
voor
pendulum is,
geen
onderste
een
heeft;
hotwelck
pendulum
een
CHB1STIAAK
VAN
attaché
eïi
instrument
alsoo
van
van
MEDEDINGER
coster
douw’s
byvocchscl
de
soude
substantie
gepractiseerde
als
nieuw
van
instrument,
op de eminentie boven het centrum daer
door het
geheel
voorsz.
in-
28
MEDEDINGER
EEN
operatic
woordig
treckende
centrum
gelyck
liet radt hctwelck
gacndc
wereken
vaü
hot
aen
hotsolvo Maer toir
die is. ofte
Camervvercken
noyt
voor
deesen
Doch
oock
gesion
camcrwerckon
bekent
ende
verclaeringh claerden
douw
volgons is,
te van
van
gemaeckt,
comparitie voorsz.
de
volgens
do
do
douw’s
voorn,
hebben
voor
voorn,
dacrvan do
hoeren als
gesien
huyden
des
en
hy
redenen dat
coster
hoeft,
als
der is
pertinent
wol
volgons
demonstratie
voorn,
govisiteert
eenige
operatie
blijft deson
dese
hacr
het
vor-
douw’s
horologien de
wereken dat
bevinden,
te
do
beydo
mot
voor
voorn,
compten
sy
coraptoir
volmondig
iiuygens
rospectivo niet
perpendieul inventie, alle
presenterende
do
maer
hotgocno
voorz.
respectivo
van
is,
op
toornwerek
tot
gedaen
huyoens
huyden
ende
be-
compten
Comptoir
voorn,
die
wereken,
daorbij
hebben. Aldus
sy
Camor olte
inventie
gedaen,
oosters
dat
wetenschap
luyden
sy
de
solomnelon oden nader te
de
octroye
des
bij
van
commissarissen oock
voorn,
inventie,
in
volgens
wereken
versoeht
ende
ende
de wereken
luydon
de
van
kunst
soodanige
maecken
horologicmaockers
wereken
verclaerden
blijft
gepractiseert
die
door
waer
cornp-
inventie,
compten
sy
ende
worden
opgewonden Ende
dat
do
mode wol
manier,
rondelyck
instrumenten als
syn.
sy
sulex
in
in
intopwinden ander
een
in
licbben.
raere
radt
voorsz.
coster
door
verclaerden
wereken
eenige
het
geweest,
vrijstondt
Gevende
vestigen.
in
toorn-
inventie
extraordinaire
en
eenpaerlyck,
compten
sy
voorn,
de
inventie als
radt
douw’s
voorn,
wcetens)
geschiet
ende
maecken,
te
willen
voorn,
den
voortgaet
in
pendulum
hot
voorsz.
dat
douw’s
voorn,
compten
ooek
boven
compten
sy
huyoens
sy
en
het
de
hebben dat
diergelijeke
hacrluyden
soudon
te
gepractiseert
geweest
voorn,
cas
invontien
syn
sulck
bewogen
gobruyckt
alleen
van
dat
nieuwe
een
(haors
sluytonde
noyt
horologicn
van
dat
maer
oock
volgens
door
voorn,
jegon-
van
voeten lanek bevonden
2G
a
ende
radt
voorsz.
gelyck
gesion
25
omtrent
compten
sy
intopwinden
gaendo
in
Schevcninge
tot
toornwerek
ofte
gaet,
het
evenwel
werden,
den
volgons
als
verclaerden
contrarie hot
teruggo
onder
van
opgewonden
tor
coster
wert
vorclaoron
gaendo
op
voorn,
rek
wc
doselvo
by
,
gobrooc-
consequentie
niet alleen in do
voortbrenght
uyren
worde
ende
syn
Vorder
is.
voorsz.
soude
doen, gelyck
cunnen
bewogingh
syn
HUYOENS.
in offectc
inperfect
niet
ende dat
blijft,
opgewonden
het
is
do
schoon
toornwereken, ondo
behooren
naor
doet,
uyt zijn
half endo
maer
CHHIST1AAN
gepractiseert
douw
dienvolgens
ken, sijn
hem
l»y
strunient
VAN
op
voor
do de
present synde Schevcninge
on
gopasseert.
EEN
Een
dag
(rüssf.l)
waer
VAN
compareerden
CI1RISTIAAN
bovenstaende
in
den
demonstratie,
die
mede in
acte
de
do nominatie
in
alle
maeckers
logien
verzocht
door
salomon
Ho.
is opgonomen luidt als
Mr.
van
heelt
tor
maer
ofl
ende
symon
dsclvo Soo
ende
den
Eeelant, voorsz.
sen
ver
ende
de
gien
douw
niet mochte oordcelen
ten
constructie
ondo
de
sjndo, uyt
d
niet
*CIen
’
den ouden
diculum 'wert,
centrum,
dien
maer
in
soowol
mot
spillo
syn
Ilove
beyde
dan
divers
don
Heer
juckó
oh'
door
on
by
do
horolo-
hem
sijn,
coster
gevende
inventien do
twclek
micke
Mr.
verschoyden divers
oock blceck
ons
boven
van
d’eonc
van
gewicht
voor
instrumen-
bewegingo)
onder
onderhouwen
hanght,
dersel-
verstonden,
dat allo do
voorn.
acngcwe-
van
bij
uuyoens
oen
gangb
syn
niet
weson,
beyde
sijn
do verdere wereken
aengaende
van
blocq
van
dacr uyt
van
Hollandt,
van
portijon
octroye
nieuwe
moot
nuoo
vertoont
opwindinge
de oorsaecke
oen
genoempt werden, ronde
sydo,
comparitie
divorsiteyten
toestonden,
van
met
do
toenemaol
divers
geinventeert
een
Hollandt
andere
Mrs.
van
gevallen,
ende
selfs in
Ed.
dossclfs
andere sydo het instrument
op
haer
van
fundemont,
do
ende
de
ende
dat
gedreven, mitsgaders
onrust
can
maer
ende
bewogen
0I
in
in
ons
Hoeren
wederzijde
volgens
(wesendo selis
vvaervan
van
ter
tsclve
commissarissen ter
'inventien
van
Staten
douw
horo-
respcctive
Hagc octroy
de
on
dat
do
avoyeerde,
perpèndieulum
ailhanght
andere sydo
dende W
het
een
dacrover
wedersyts
deselvo
boweginge
dien
kooide
als
ende
naegemaeckt,
portijon
mitsdien
uyt
voor
debatten,
deselvo
i edenen, ende
1658
gepractisecrt
dat
den
Mo.
de
iiuygens,
nieuwe inventie werden beweecht.
horologien,
werden
dat
ende
Eaden Ordinaris
coster
oft
symon
ondergeschreven,
October
oude
voorn,
by
gansch
wij
Mr.
pretense overeeneominge
inventien,
dat
alhier in Gr.
ver-
ondergesebreven horologie-
christiaen
Ed.
voorsz.
Westvrieslandt
de
synde
de
ockertsz.
nieuwe
lieer
haer
verandert,
een
X
pieter
do
van
ende
verclaeren
huyden
en
volgt:
gedaen bij
douw
verclaeringe
horologiemaeckor
syn
door
waerbij wij
geven
van
attaché
eenre,
alleen
1658
te
syn
inventie
coster
Mo.
den
doelen
syno
,
den 2
van
roussel
ende vcrclacrden
llagc
verclaeringe
adrianus
waerachtich.”
en
“Achtervolgende bale
29
IIUYGENS.
ende
joiiannes
liorologiemaeckcrs de
van
poincton De
later
beyde
inlioudcn
MEDEDINGER
oü
bouw,
dienvolgens
in
aon
oen
naor
han-
gcregoort plaots
van
geen perpen-
ende oock niet perpendiculariter beweecht vaststacndo
bovenste
als
mot
mot
deselvo eirculariter uyt syn
het
benedenste
oyndc,
niet
30
EEN
gedreven, raacr
onde
seer
houden ’t
een
geringe
’t
soude
dat
boveneyndo
aen
te
connen
hebben
porpendiculum soparaot
(mottot
van
ende
in
’t
van
nemen,
de van
in
yder
haerc
uytdien looth
sijn
dat
gesien
gehouden
boweginge
instrument
van
en
ende
syn,
hebben,
hebben dat
de
douw
do
de
Mr.
van
do
niet
een
in
’t
tot
rc-
begeerde
noch
affir-
geheel
en-
fundament
overtuycht sijnde, horlogicn
pcrpcndiculon
van
woderpartie
deses als
perpendiculus
allo
natuer
van
vorhaest
douw
teonemacl int
Conformiteyt
,
van
oock de Hoerc de
by
wort,
bovenste
uytrekeninge
wereken
kan
verwon-
uytrekenon
grotelijcx
dacrinno teenemael
iiuyoens
natuor nae
geen
een
ende oock
onse
’t
op
mathematicus
inventien
het horolo-
gccontinucort
Cnoop
by ondertcekeningo
wy
wordende, nae
tot
cunnen
horologie
die
micke
vastgemacckt
present (hoewel
belooft'dc)
respcctivo
divers
boweginge
wy
onpartydig
guldens
voorn,
deel
de
’t
van
comparitie
waeromme
de
van
sal
haer
wordende,
heeft,
horologio
proportie
off
met
gedraeyt
verauderinge
do
gangh
als de
op
duysent
van
daerom
derhalve ’t in-
perfectie gebracht wert, mitsgaders,
schoten
ende
genomincert
meren,
in
en
sonder
syn niet
geinvonteert,
houden,
boweginge
het
selfs
met
tsolvo
jucko
vastgemacckt
van
men
beneden ’t centrum
voorsz.
te
daor douw
indien
maor
hadde
indistinctelyck
boweginge do
geschroeft
de
voorsz.
instrument
gangh
indivisible
offte vertraecht
compcnsc
centro
wereken
cleyne
ogalon
soo
een
Professor
in
dien als
van
door hctselvo
instrument
te
als
van
van
pertyen
ende
pendulum
wordende) gaendo
twerek
aen
mathematicus daor
geen door
aen
bewogen
aonrakingo
gevan
lietsclve
want
porpendiculum
wereken
het
eïi
weder
horologiou
cleyne
als
hangen
oock
haor
ordro
pendulum brack,
t’annecxeron,
toorn
fundament ende inventie
onde
doringo
als
te
twelk
gebroken
geweest
aen
hooft,
nieuwe inventie
soo
vast
in
instrument,
inventie
dode endo desselfs ende
Centro
grooto
separaet
groote
aen
worden
dat
in
douw
niet
ander
gans
in
toepassen
soo
horologio
strument
soo
concept
was
swaer,
geschroeft)
wechnemingo
met
nieuwe
voorsz.
causorcn
’t werek
’t werek aff
van
de
oynde
horologio
dat
huygens
huygens
circumferentie door
syn
gie
haer
syn
douw’s
affliangondt
een
bovenste
instrument
syn
vernletinge
gelijck
met
verstaen,
wy
HUYGENS.
dien theelc
van
van
den heer
van
toostenden,
in
endo
niet
(op
TIeere
fundament
ganse
oock
gemelte
mette
woehgenomcn
de inventie
dat
van
Conformiteyt
mede
in
sonder
CHRISTIAAN
gewicht
hcweginge
oynde
bovenste
VAN
wort,
licht
seor
wordt,
eenigo
wert
gedraeyt
raaer
mot
MEDEDINGER
de
uyt sijn
egaliteyt
van
verliest ende het
circulaire
boweginge
on-
EEN
verhindert nemaer
MEDEDINGER
gacndo
mits
blijft
circulair
een
VAN
CIIRISTIAAN
dien
nootsaockclijck divers
oude alsulcx
hebbende, uytte perfecte affdoylinge smts
kan
worden
fundament
(die
tot
van
conformiteyt cnde
gebracht S1
van
den
Na
viye
van
horologien
klad
de
sijnde
in alles
t
pertinentelyck
Gaarne
hadden
genoemde
kwam mr .
ons
ter
verobligeert
worek
mot
nochtans
hand
ommo
tot
e
in
q
van
in
“dat
’t
sal
eoopor
een
a a
g.
3
en
ons
van
1658.
lly
stad, vry
September
eïi
houden 1657.
in
de
bier,
voorgaande
vonden
18
Alleen oosten
.ioiin
deze
gulden
on
froman-
laatste
van
gulden
vier
hun
salomon
met
20
geeno in
gebleken.
winckel
dat
demon-
specialiteiten
waarbij
den
hebbende ver-
het
“d’Eersame
genyeten
van
in
nieuwe
gededueeort.”
maar
’t
Dat
sondor
der
redenen inde
aangegaan
op
sal
joryan
meester
gesien
de
over
hantwerek”,
voort
different
horologien geexamineert
ende
uit hunne adviezen
orlogiewerck
hem
,
demonstratie
gezegd,
werken.
wert
moubacii
.
van
de oorsaccko
valette.
omme
ander
en
Gravenhage”,
cïï
de
hy
conformeren
tselve
syn
coster
van
H
’s
die
gehoort
overeenkomst
in
r
demonstratie verhaelt ende
dunkt
een
o.
p
nieuweniiove
geweest bij
te
door
den notaris
horologien
teenemaol
voorsz.
tselve
bewijs
tot
affdeelinge
voorsz.
als
goteckend
d.
leven
Moydago
seyl
dagteekent Den
ook
zijn geweest,
“meesterkneght
voltrecken
nemaer
verklaring,
hun
over
orilogiemaecker
teei,
dos
,
cnde
een
in alle
men
sijn)
demonstratie
ende
wjj
en
horologiemakers-doskundigen
bijzonderheden zullen
geeft
deselve
met
is
present
volgende
daeromme
tijts
beweginge
inventien goen-
boyde
van
hebben
daerdoor do
door
demonstratie
tijts
perpendiculair
van
deselvo
affdeelinge
stuk
geen
fundament
tijts geinventeert
werckon
Het
partien respectivo
stiatie
vak
do
noscii, benevens
deze
des
beweginge
enz.”
consten,
oude
de
moet
dewelcko in
Actum
ju.
soude
affdeelinge
niet
manioro
dat
geinfereort
beweoginge
perfecte
des
31
IIUYGENS.
“sich
coster
van
10
licht.”
te
yodcr
stuyvcrs, Do
acte
