Een kruising tussen hippie en dandy Curator Bart Verschaffel over de impact van het werk van bob Van Reeth op de Vlaamse architectuur

16. V]Q ANTWERPEN

Dinsdag 11 juni 2013

ANTWERPEN.17 V]Q

Dinsdag 11 juni 2013

Binnenplein Lombardenvest

Van papier tot steen en glas: het Zuiderterras

Tentoonstelling

● ● Tussen de Schoenmarkt en de

Schrijnwerkersstraat ligt het binnenplein van de Lombardenvest. In 1945 vernield door een V-bom. Tot eind de jaren tachtig een vuilnisbelt in hartje stad. Maar door bOb Van Reeth met het oog op Antwerpen ’93 omgebouwd tot een oase van rust. “Ik wilde de stilte van de plek bewaren. Zelfs in de drukte van de zomer hangt er een serene en rustige sfeer. De stad heeft nood aan dit soort gemeenschappelijke woonprojecten.”

● ● Een bijna kleuterachtige schets op een

Bozar Architecture/A+ in Brussel organiseert vanaf 13 juni een tentoonstelling in het Paleis van Schone Kunsten in de Ravensteinstraat rond het werk van de Antwerpse architect bOb Van Reeth. Geen retrospectieve, maar een overzicht van hoe de architect zijn ontwerpen benadert. “De impact die bOb Van Reeth als Vlaams Bouwmeester heeft gehad op Vlaanderen, is onzettend groot”, zegt curator Bart Verschaffel.

papiertje in 1987 leidde in 1993, net op tijd klaar voor Antwerpen culturele hoofdstad, tot een van de weinige blikvangers die de Antwerpse rede rijk is. Het Zuiderterras, horecagelegenheid, maar toch vooral icoon van hoe een stad de stroom die haar groot maakte, kan omarmen. “Onvoorstelbaar,” zegt Van Reeth, “hoe de stad die stroom kan verwaarlozen. Mensen parkeren er hun auto en draaien dan hun rug naar de Schelde.” In het Zuiderterras kan dat niet. Van Reeth ontwierp het gebouw zo dat iemand die met zijn rug naar de stroom zit, door spiegelglas toch nog de rivier kan zien. En omgekeerd ...

WD / FOTO WIM HENDRIX

WD / FOTO’S GVA

Huis van Rosmalen

“Een kruising tussen hippie en dandy” Curator Bart Verschaffel over de impact van het werk van bOb Van Reeth op de Vlaamse architectuur

D

aar is de kelder”, zei bOb Van Reeth tegen de curatoren, toen die hem het idee achter de tentoonstelling vertelden. Ze kwamen weer boven met een unieke collectie foto’s, beelden, voorwerpen en tekeningen.  Meer dan een jaar lang werkten

professor Bart Verschaffel en wetenschappelijk medewerker Christophe Van Gerrewey, beiden verbonden aan de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de UGent, aan de expositie bOb Van Reeth, Architect. Van 13 juni tot 8 september is de tentoonstelling te bekijken in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Maar verwacht vooral geen retrospectieve. “De tentoonstelling presenteert in omgekeerde chronologie een zeventigtal ontwerpen van bOb Van Reeth”, zegt Bart Verschaffel. “Van de Dossinkazerne in Mechelen tot zijn vroegste studentenwerk. Bijna al het materiaal daarvoor hebben we uit de persoonlijke archieven van Van Reeth gehaald en uit die van de ArchitectenWerkgroep die hij elf jaar geleden heeft opgericht. Het gaat om schetsen, plannen, maquettes, films en foto’s, waarvan sommige deel uitmaakten van eerdere tentoonstellingen. Zo hebben we nogal wat fotomateriaal teruggevonden uit een expositie die in de jaren tachtig in deSingel heeft gelopen.” Ontwerpen centraal Niet de gebouwen, maar de ontwerpen staan centraal in deze tentoonstelling. “Vandaar ook dat ongeveer een derde van het materiaal gaat over ontwerpen die nooit zijn voltooid”, legt Bart Verschaffel uit.

Hoe onze Bob een bObje werd ● ● De grote ‘O’ in zijn

voornaam is eigenlijk een nul. In zijn studententijd maakten ze een krantje en de plaklettertjes ‘hoofdletter B’ en ‘kleine letter o’ waren op. Bob vond het resultaat zo leuk, dat het bOb werd en bleef. bOb Van Reeth, geboren in Temse, werd op 26 februari zeventig. Hij is nog steeds actief, maar mag ondertussen ook terugkijken op honderden projecten, waarvan heel wat in Nederland. Buiten Antwerpen zijn vooral het Koning Boudewijnstadion, de Sint-Sixtusabdij in Westvleteren en het Memoriaal van de Dossinkazerne in Mechelen bekend. Tussen 1998 en 2005 was hij de eerste Vlaamse Bouwmeester. In Antwerpen richtte hij in 2001 awg op, de ArchitectenWerkgroep waarvan hij nog steeds de leiding heeft. WD

● ● Het Huis van Roosmalen op

b0b Van Reeth over: Onze-Lieve-Vrouwecollege Rubenslei

Zijn eerste opdracht: horlogewinkel Paardenmarkt

● ● Misschien wel het minst bekende Antwerpse werk van bOb van Reeth: de nieuwe vleugel van het Onze-Lieve-Vrouwecollege aan de Rubenslei/Frankrijklei, daterend van eind de jaren zeventig.

● ● “Ik kreeg de opdracht via vrienden en

WD

de hoek van de Sint-Michielskaai en de Goedehoopstraat dateert van 1985 en is, samen met het Zuiderterras, Van Reeths bekendste Antwerpse ontwerp. De postmoderne meergezinswoning werd gebouwd in opdracht van interieurontwerper Will van Roosmalen. De zebra-look verwijst naar een nooit uitgevoerd ontwerp van architect Adolf Loos voor de residentie van variété-artieste Josephine Baker in Parijs. WD / FOTO DIRK KERSTENS

was niet eens afgestudeerd, maar ik twijfelde geen moment. En ik kom er nog dagelijks langs, want even verder is mijn bureau gevestigd.” Op de Paardenmarkt 45 ontwierp Van Reeth zijn eerste huis. Zijn professor ondertekende de bouwaanvraag, want dat mocht hij als student nog niet. Hij hertekende de smalle horlogewinkel van Willy Cambron. En dertig jaar later ook het woonhuis erboven. Weinig gekend bij de Antwerpenaar, maar tot op vandaag stoppen er nog geregeld tourbussen met toeristen ... WD / FOTO SARAH VAN DEN ELSKEN

“Wedstrijdontwerpen die het net niet gehaald hebben, bijvoorbeeld, of projecten zoals het casino van Oostende, dat nooit gebouwd werd. “Het gaat ons namelijk om de aanpak en de attitude van de architect. Hoe hij met architectuur omgaat. Hoe een architect denkt en werkt, wanneer hij naar een vorm zoekt. Want dat is architectuur: een vorm van denken. Hoe breng je alle elementen samen in één ruimtelijke vorm die meteen een oplossing biedt voor alle vragen en problemen. Het belang van bOb Van Reeth is niet te overschatten, vindt de curator. “Er is de invloed die hij gehad heeft op een hele generatie architecten in de jaren zeventig. Maar belangrijker nog is de impact die hij had als eerste Vlaams Bouwmeester. Die functie heeft hij from scratch moeten invullen, en hij heeft ervoor gezorgd dat er toen een aantal procedures zijn vastgelegd waaraan openbare besturen zich als bouwheer moeten houden. Daarvoor deed iedereen waar hij zin in had. Door die procedures vast te leggen, is het onmogelijk voor openbare besturen om nog verkeerd te kiezen. En hij deed dat zonder zijn eigen voorkeur naar voor te schuiven als norm.” Bijzonder man En dan is er nog de verschijning bOb Van Reeth die zijn effect niet heeft gemist. Misschien wel de eerste architect-BV van Vlaanderen? Bart Verschaffel: “Hij heeft zijn uiterlijk en zijn postuur mee, natuurlijk. En hij bezit die rare mengeling van hippie en dandy, van trots en bescheidenheid. Het is een bijzonder man.” WIM DAENINCK

L www.bozar.be

bOb Van Reeth op het binnenpleintje van de Lombardenvest. FOTO FREDERIK BEYENS

bOb Van Reeth Memoriaal Dossinkazerne

“Het begint heel vaak op een bierkaartje”

● ● Misschien wel eens een van

zijn meest aangrijpende ontwerpen: het Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten in de voormalige Dossinkazerne in Mechelen. Van hieruit werden duizenden Joden en zigeuners gedeporteerd naar de vernietigingskampen. “Ik heb schaamte in stenen willen bouwen”, zegt bOb Van Reeth over dit indrukwekkende bouwsel.

“Of ik blij ben met deze expositie? Alles wat mijn ijdelheid streelt, maakt me blij.” Op zijn zeventigste blijft de Antwerpse architect ‘een figuur’. En stoppen hoort er voorlopig niet bij.  “Typisch bOb Van Reeth. Hij heeft

WD / FOTO PATRICK HATTORI

De Lichttoren van Park Spoor Noord ● ● In aanbouw: de Lichttoren van Park Spoor

Noord. Uitgetekend door het architectenbureau awg dat bOb Van Reeth in 2001 oprichtte en dat ondertussen een gevestigde waarde is geworden in binnen- en buitenland. De 75 meter hoge woontorenzal plaats bieden aan 150 appartementen. De naam is een knipoog naar de oude gebouwen van Philips in Eindhoven, die eveneens door Van Reeth en zijn team werden hertekend. WD / BEELD IMMPACT

Masterplan Regatta ● ● Minder bekend bij het grote publiek is het feit dat

bOb Van Reeths ArchitectenWerkgroep het masterplan uittekende voor de Regattawijk op Linkeroever. Daar worden nu en de volgende jaren 450 woningen en 1100 appartementen gebouwd tussen de Blancefloerlaan en het Galgenweel. Verschillende architectenbureaus zorgen voor de concrete uitwerking, maar de verantwoordelijkheid voor de grote krijtlijnen en de supervisie over dit nieuwe stukje stad ligt bij de meester. WD / FOTO LUDO MARIËN

de tentoonstelling zelf nog niet gezien, maar: “Ik heb wel al de brochure gelezen, waarin veertig van mijn werken werden verzameld. Als de expositie zo goed is als die brochure, moet je zeker gaan kijken.” Een van de leuke elementen uit die tentoonstelling is het velletje papier waarop de architect voor het eerst het Zuiderterras uittekende. “Oh, maar de meeste dingen beginnen op een servetje of een bierkaartje hoor”, lacht hij. “Dat is wat een architect doet. Een beetje prutsen en zoeken naar de juiste krukken om een project aan op te hangen. “ En weet hij nog waar hij was, toen hij in 1987 het Zuiderterras uittekende? “Jawel, hoor. Ik zat op het Noorderterras.” Samenleven De voorbije tien jaar werd er in Antwerpen uitstekend omgespron-

gen met de openbare ruimte, vindt bOb Van Reeth. Park Spoor Noord, de heraanleg van de Suikerrui ... “Goede hedendaagse architectuur gaat niet over het individuele wonen, maar over hoe we in de stad kunnen samenleven. Hoe we gebruik kunnen maken van de beschikbare ruimte, door duurzaam te bouwen en zeker niet verder te verkavelen. Hoe het de volgende jaren zal lopen, weet ik niet, maar ik heb onlangs de nieuwe schepen van Ruimtelijke Ordening ontmoet (Rob Van de Velde, red.) en het lijkt me een correcte kerel.” Opdringerig En nu? Zeventig gepasseerd, tijd voor een beetje recul? “Tja, ik had mezelf beloofd het wat rustiger aan te doen, maar ik ben zo’n opdringerig mannetje dat ik het toch niet kan laten om me overal mee te moeien.” Met welke projecten hij nu vooral bezig is, daar wil bOb Van Reeth niets over kwijt. “Het zijn er zo veel”, wimpelt hij de vraag weg. “En wat zijn lievelingsproject is? “Het laatste. Altijd het laatste. En zeker nu. Met ouder te worden kun je de complexiteit van de dingen beter begrijpen en die complexiteit veel gemakkelijker ombuigen naar eenvoud.” WD

12

DE TIJD DONDERDAG 13 JUNI 2013

DE TIJD DONDERDAG 13 JUNI 2013

13

#Tijd Media & Tech

Cultuur HOE KRIJGT U EEN EFFIE?

nen’, zegt Heymans. ‘Het valt op dat de meest succesvolle campagnes juist een geslaagde integratie zijn van klassieke en nieuwe media.’ De jury kreeg dit jaar 20 inzendingen onder de neus geschoven, vier meer dan in het voorgaande jaar, en dat ondanks het moeilijke economische klimaat. Of misschien wel dankzij die moeilijke economie? De reclamebudgetten staan onder druk, en net dan wordt het

belangrijk om een campagne te maken die toch een aantoonbaar hoog rendement oplevert. Wat zeker meespeelt, zegt Heymans, is dat in steeds meer bedrijven de financieel directeur zijn goedkeuring moet geven aan een investering in een reclamecampagne. Het rendement op de investering is dan een logisch criterium. De reclamebureaus hebben het in die omstandigheden wat moeilijker om hun

THOMAS PEETERS

De Brits-Vlaamse coproductie ‘The White Queen’ moet een van de paradepaardjes van de BBC-zomer worden. De tiendelige reeks, die het verhaal vertelt van drie sterke vrouwen uit de Britse geschiedenis, werd volledig in Vlaanderen opgenomen. Brugge diende als hoofdlocatie gedurende de 120 draaidagen, maar er werd ook naar Gent uitgeweken. Bovendien werkten een handvol Vlaamse acteurs, van wie Veerle Baetens (‘Code 37’ en ‘The Broken Circle Breakdown’) het bekendst is, mee aan de serie, die zondagavond op antenne gaat op BBC 1. Minstens zo interessant, vanuit economisch oogpunt dan, is dat ‘The White Queen’ gemaakt is met steun van Screen Flanders. Dit nieuwe steunfonds geeft geld aan producties, bij voorkeur buitenlandse, die een deel van hun uitgaven in Vlaanderen doen. Het fonds werd vorig jaar op vraag van de Vlaamse audiovisuele sector in het leven geroepen. De Vlaamse regering, die initiatiefnemer is, hoopt met het investeringsvehikel het economische weefsel van onze audiovisuele sector te versterken. ‘The White Queen’ kreeg 400.000 euro van Screen Flanders, het plafondbedrag voor één project. Tijdens de eerste ronde werd 5 miljoen euro verdeeld. Bij Screen Flanders gaat men ervan uit dat de 20 gesteunde producties 20 miljoen euro zullen uitgeven in het Vlaams Gewest. Pierre Drouot, de directeur van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF), die in de jury van Screen Flanders zit: ‘Hierbij rekenen we alle uitgaven die structureel met film te maken hebben en die de producenten op voorhand konden hard maken:

ADVERTENTIE

Facebook trekt stekker uit ‘sponsored stories’ Facebook is bezig aan een stroomlijnoperatie die het aantal manieren om reclame te maken op het sociaal netwerk moet terugdringen. Zo verdwijnen de ‘sponsored stories’, tot grote vreugde van veel gebruikers. BEN SERRURE

‘Sponsored stories’ zijn geen gewone reclameboodschappen. Het gaat om een systeem waarbij bepaalde boodschappen van merken in uw tijdlijn verschijnen als uw vrienden fan zijn van dat merk. Op die manier laat Facebook u als bedrijf toe om de invloed van uw merk te vergroten bij de vrienden van de personen die u al zover kreeg om ‘vind ik leuk’ te klikken. Adverteerders zijn wel fan van dat systeem. Als enkele mensen fan zijn van een merk, wordt de kans groter dat hun vrienden dat ook worden. Maar de gebruikers denken daar anders over. Zonder enige vorm van controle worden ze immers gebruikt als een soort woordvoerder voor een merk, iets wat niet iedereen waardeert.

SOCIALE MEDIA

Het ergerde gebruikers zelfs in die mate dat Facebook vorig jaar een klacht aan zijn broek kreeg van enkele Amerikaanse gebruikers. Ze verplichtten Facebook om het gebruikers mogelijk te maken het systeem voor hen uit te schakelen. Facebook raamde het omzetverlies van die ‘opt out’ vorig jaar op 100 miljoen dollar, schreef Reuters toen. Facebook gaat nu nog een stap verder, door de ‘sponsored stories’ in de komende zes maanden te laten uitdoven. Het bedrijf is bezig aan een stroomlijnoperatie in zijn advertenties, die het aantal advertentiemogelijkheden moet terugdringen van 27 naar ‘minder dan de helft’. Dat klinkt als een potentieel enorm omzetverlies. Maar het bedrijf liet in één adem op cryptische wijze weten dat de ‘Sponsored Stories’ als product wel mogen verdwijnen, maar dat ‘het idee blijft voortleven’. Met andere woorden: Facebook plant u nog steeds in te zetten als verbindingsstreepje tussen merken die u leuk vindt en uw vrienden. Alleen is de manier waarop nog onduidelijk.

FACEBOOK

© BLOOMBERG

Facebook nam gisteren in het Zweedse Lulea zijn eerste Europese serverpark in gebruik. Het park zou erg energie-efficiënt moeten zijn.

KORT Screen Flanders geef extra financiële steun aan filmproducties die kunnen bewijzen dat ze een deel van hun bestedingen in Vlaanderen doen. De maatregel moet in de eerste plaats buitenlandse filmproducties naar Vlaanderen lokken, maar ook Vlaamse audiovisuele creaties kunnen een beroep doen op het nieuwe steunfonds. Bij de eerste groep goedgekeurde projecten zit de prestigieuze BBC-reeks ‘The White Queen’, die in Brugge en Gent werd gedraaid.

‘The White Queen’ werd gemaakt met 400.000 euro steun van Screen Flanders. © BBC

Rechtbank dwingt Twitter tot vrijgeven gegevens Microbloggingsite Twitter moet meewerken aan een onderzoek naar antisemitische tweets. Enkele organisaties hadden eind vorig jaar via kort geding geëist dat Twitter de gegevens zou vrijgeven van enkele racistische accounts. De rechtbank stond dat toe, maar Twitter weigerde tot nog toe medewerking. Het hof van beroep in Parijs bevestigt nu dat Twitter wel degelijk moet meewerken, ook al wil het bedrijf liever een internationale rogatoire commissie.

Vlaamse audiovisuele bedrijven die worden ingeschakeld, Vlaams personeel in de filmcrews, de huur van technisch materiaal van bij ons, post-productie- en hotelkosten, enzovoort’. Drouot is opgetogen over het resultaat van de eerste oproep. ‘We hebben 26 dossiers behandeld. Omdat we 5 miljoen te verdelen hadden, moesten we geen al te diepsnijdende keuzes maken.’ Op het eerste gezicht lijkt ‘The White Queen’ de enige grote internationale productie in de lijst van de gegadigden. De jonge Franse regisseur Louis Clichy, die ‘Wall-E’ maakte voor Pixar, krijgt geld voor de Frans-Belgische co-productie ‘Asterix: The Mansion of the Gods’. Savage Film, het productiehuis achter ‘Rundskop’, ontvangt geld voor twee co-producties. Ook Hans Herbots mag zijn nieuwe film ‘De behandeling’ draaien met middelen van Screen Flanders. Vreemde eend in de bijt is ‘Kampioen zijn blijft plezant!’. De ‘FC De Kampioenen’-film van Johan Gevers is de enige volledig Vlaamse productie uit het lijstje. Dat moet als muziek in de oren klinken bij commerciële bedrijven als Studio 100 en andere die de voorbije jaren met hun filmplannen geen gehoor vonden bij het VAF.

ARCHITECTUUR

LITER ATUUR

Pruisisch keizerlijk paleis weer in opbouw

Veiling schrijver Jan Cremer erg succesvol

In Berlijn is gisteren de eerste steen gelegd van de gedeeltelijke reconstructie van het Pruisisch keizerlijk paleis, een parel van de barokarchitectuur. Het project kost 590 miljoen euro. Het oorspronkelijke gebouw werd tijdens WO II zwaar beschadigd door geallieerde bombardementen. In 1950 werd het door de leiders van de DDR opgeblazen om plaats te ruimen voor het ‘Palast der Republik’. Sinds de hereniging stond het gebouw te verkommeren. In 2019 moet het project klaar zijn.

Meer dan 25.000 mensen hebben sinds maandag, de start van een online veiling van zo’n 800 persoonlijke spullen van schrijver en schilder Jan Cremer, de veilingsite bezocht. De veiling loopt tot en met 27 juni. Door het grote succes wordt op 23 juni in Amsterdam nog een kijkdag georganiseerd. De veiling bestaat uit schilderijen, brieven, manuscripten, foto’s en andere privébezittingen. De prijs voor het geboortebewijs van de schrijver bedraagt op dit moment 240 euro. Maar bieden kan nog.

Het Zuiderterras in Antwerpen, ankerpunt op de Kaaien.

© HOLLANDSE HOOGTE

De hand van de onzichtbare architect In het Paleis voor Schone Kunsten opent vandaag een tentoonstelling rond architect bOb Van Reeth. De expo focust op de ontstaansgeschiedenis van zijn ontwerpen en gebouwen. KOEN VAN BOXEM

‘Mogen we eens in uw archief snuffelen?’, vroegen professor Bart Verschaffel en doctoraatsstudent Christophe Van Gerrewey een tijd geleden aan architect en voormalig Vlaams bouwheer bOb Van Reeth, dit jaar 70 geworden. Dat mocht, en ze zullen het geweten hebben. Duizenden archiefdozen met notities, schetsen, plannen, dia’s, brieven en videotapes doorploegden de architectuurspecialisten. Het resultaat is de tentoonstelling ‘bOb Van Reeth, Architect’. De tentoonstelling, omgekeerd chronologisch te volgen, toont projecten die Van Reeth in zijn lange carrière heeft ontworpen, van het Zuiderterras in Antwerpen over het nooit uitgevoerde Casino van Oostende tot het Holocaustmuseum in Mechelen. De expo huldigt het adagium ‘de weg is belangrijker dan het doel’. Bij elk ontwerp hangen schetsen en plannen om aan te geven hoe een gebouw tot stand is gekomen en welke keuzes gemaakt werden. Zal architectuur je worst wezen, blijf dan vooral weg. Maar als architectuur je wel interesseert mag je de expo niet missen. Van Reeth is best tevreden over ‘zijn’ expo, al benadrukt hij dat het een tentoonstelling over en niet van hem is. ‘Je kijkt vaak in de intimiteit van een moment, zonder veel pretentie. Bij de meeste architectuurtentoonstellingen zie je enkel het resultaat op foto of maquette. Hier zie je hoe de ontwerpen tot stand zijn gekomen. Dat geeft inzicht. Er zijn zaken die ik zelf nooit zou laten zien zoals het allerlaatste ontwerp op de expo: een tuinpaviljoen dat ik als student ontwierp. Voor mij zelf is de expo ook wel boeiend omdat ik ont-

© STIJN BOLLAERT

dienen punten, zegt Effie-manager Birgit Heymans. Volgens Heymans hebben de Effies de voorbije kwarteeuw hun nut bewezen en is er weinig nood om de formule bij te schaven. Zelfs nu er een stortvloed aan awards is bijgekomen om allerlei nieuwe niches, zoals digitale marketing en direct marketing, te bekronen. ‘Wat de Effies uniek maakt, is net dat we alle vormen van communicatie bekro-

De groentjes van het conservenmerk Hak, Luk Wyns en de Gammafamilie, en de hogesnelheidstrein Eurostar: allemaal sleepten ze een ‘Grand Effie’ in de wacht, de meest prestigieuze award. Sinds 1992 werden er nog maar 10 toegekend.

‘The White Queen’ is een van de 20 audiovisuele producties die als allereersten geld krijgen van het nieuwe economische steunfonds Screen Flanders. Het gaat om een prestigieuze BBC-reeks met Veerle Baetens, die integraal in Vlaanderen is opgenomen.

werpen terugzie waarvan ik nu denk: jongens, wat heb ik daar allemaal bij gekrabbeld?’ Dat tuinpaviljoen is overigens nooit gebouwd. Zo zijn er nog wel een paar op de tentoonstelling. Een bewuste keuze van de curatoren Verschaffel en Van Gerrewey. Het ontwerp staat centraal, niet het afgewerkte gebouw. Als je naar de prille tekeningen van Van Reeth kijkt, vaak op geruit A4-papier, lijkt het wel of hij zeer intuïtief te werk gaat. ‘Voor een deel klopt dat wel. Ik vind dat er nog weinig servetjes te zien zijn die ik heb volgekrabbeld (lachje). In essentie begint je ontwerp al voor je de eerste lijn op papier hebt gezet. Als architect probeer je je in te leven in de ambities van de bouwheer en de plek waar gebouwd wordt. Het was Wittgenstein die zei: architectuur is

Het Holocaustmuseum (boven). Schets Zuiderterras (links). Plattegrond penthouse (rechts).

Ik zie ontwerpen terug waarvan ik denk: jongens, wat heb ik daar allemaal bij gekrabbeld. ARCHITECT BOB VAN REETH

waardeloos als er niets te verheerlijken is. Een architect moet bezieling geven aan een project. Het Holocaustmuseum en de renovatie van de trappistenabdij in Westvleteren zijn twee heel verschillende gebouwen, maar uiteindelijk is er ook veel gemeenschappelijk: mijn emotionele betrokkenheid. Van Reeth wil de tentoonstelling geen retrospectieve noemen, daarvoor is ze te beperkt. Hij ontwierp tot nu met zijn bureau AWG een kleine 700 gebouwen. De expo toont 75 ontwerpen. In de catalogus worden er 40 uitvoerig beschreven. Geen overzichtstentoonstelling dus, maar Van Reeth geeft natuurlijk wel toe dat hij als architect in bijna 50 jaar geëvolueerd is. ‘In het begin denk je: ik moet een maatpak maken. Maar dat klopt niet. Je moet een gebouw ontwerpen dat na verloop van tijd een andere functie dan oorspronkelijk bedoeld kan vervullen.’ Rest de vraag waarom bOb Van Reeth als architect zo belangrijk is dat hij een tentoonstelling krijgt. ‘In de eerste plaats omdat hij al zolang in het vak zit’, zegt curator Van Gerrewey. ‘Van Reeth heeft een hele reeks indrukwekkende gebouwen ontworpen. Bovendien was hij betrokken bij wat je belangrijke momenten in de architectuur kan noemen. Ik denk aan zijn ontwerp voor het casino van Oostende dat nogal wat stof deed opwaaien. Van Reeth is ook interessant als architect omdat hij wel de mode volgde maar daar zijn eigen invulling aan gaf.’ Ondanks die invulling kan je Van Reeth niet vastpinnen op één stijl. Je kan met andere woorden niet meteen elk ontwerp van hem als een ‘Van Reeth’ identificeren. ‘De architectuurcriticus Geert Bekaert noemde hem ooit de ‘onzichtbare’ architect. Daarmee bedoelde hij dat Van Reeth niet naar eenheid en voltooiing in zijn werk streefde.’ ‘bOb Van Reeth, architect’, tot 8 september in het Paleis voorSchone Kunsten, Brussel.

VOORKENNIS HET NIEUWS ONTLEED NOG VOOR HET NIEUWS IS

Leo, Roman, Gerhard en René: één strijd

O

f hij de komende dagen nog in het Zwitserse Bazel zal rondlopen, weten we niet. Helaas reiken onze Hollywood-contacten niet verder dan Knokke, qua blingbling toch nog altijd het Hollywood aan de Noordzee. Maar dinsdagavond struinde hij er wel rond, tussen peperdure schilderijen, fancy beeldhouwwerken en exquise videoart: filmacteur Leonardo DiCaprio. Samen met de Russische miljardair Roman Abramovich, naar verluidt. Beide heren waren wis en zeker in twee van de 110 privéjets overgevlogen die de

komende dagen landen in Bazel, waar vandaag de 44ste editie van Art Basel van start gaat. Art Basel is de peetvader van alle kunstbeurzen. Geen beurs die de vinger meer aan de pols houdt. Geen vermogende verzamelaar die het evenement wil missen. Geen kunstminnende primadonna die er haar privévliegtuig voor in de loods laat staan. Zeker niet nu de hedendaagse en moderne kunst aan steeds indrukwekkender prijzen wordt verhandeld. In mei werd voor een miljard

dollar aan kunst geveild. Christie’s realiseerde in New York zijn succesrijkste hedendaagse kunstveiling uit de geschiedenis. Bij Sotheby’s brak Gerhard Richter het record van hoogste prijs voor het werk van een levend kunstenaar. Ook in Bazel staat niet weinig op het spel. Er wordt voor 2 miljard dollar aan kunst verhandeld. De 304 standhouders halen hun beste paarden van stal. Een van de absolute topstukken is, opnieuw, een werk van Gerhard Richter. Ie© AFP

EFFIE-MaNaGER BIRGIT HEYMaNS

RV

Een campagne zoals die met de uitdagingen voor de fans van de Rode Duivels, dat was tot voor een paar jaar gewoon niet mogelijk

RV

De Effies werden 40 jaar geleden in New York gelanceerd door de American Marketing Association. Reclame werd toen nog gemaakt volgens de recepten van de legendarische tvserie Mad Men. De Effies-formule werd daarna via licenties ook in andere landen ontwikkeld. In ons land gebeurde dat 25 jaar geleden. België was, met Nederland en Duitsland, één van de eerste Europese landen om eigen Effies uit te delen. De naam ‘Effies’ is afgeleid van het woord ‘Effectiveness’, en dat zegt meteen waar de awards voor staan. Anders dan de Belgische CCB Awards en de internationale ‘Cannes Lions’ belonen ze niet zozeer de creativiteit en originaliteit van een campagne, maar vooral de effectiviteit. ‘Is deze campagne erin geslaagd om bij de consument de beoogde gedragsverandering teweeg te brengen, op basis van inzichten die we via marktonderzoek verkregen hebben?’ Dat is de vraag die de deelnemers zich moeten stellen, en die door de vijftienkoppige jury hopelijk zo veel mogelijk met een ‘ja’ beantwoord wordt. Dat betekent niet dat creativiteit helemaal niet beloond wordt, maar wel pas in een tweede fase en slechts voor een derde van het aantal te ver-

RV

WIM DE PRETER

De Effie awards Belgium worden georganiseerd door de vakverenigingen UBA, Stima en ACC Belgium. Iedereen kan een campagne indienen, maar deelnemen kost geld: van 1.900 euro voor leden van de aCC en de UBa tot 5.900 euro voor niet-leden. Het budget van de campagne, de sector of de gebruikte media spelen geen rol, maar u moet wel een diepgaand inzicht geven in de geïnvesteerde middelen en in de vooropgestelde en bereikte resultaten. De campagnes worden beoordeeld door een professionele jury met 15 leden uit het bedrijfsleven en de academische wereld. In een eerste fase wordt geselecteerd op de effectiviteit (twee derde van de punten), en pas in een tweede fase op creativiteit (een derde). Wie de eerste fase overleeft, krijgt een Bronze Effie. De extra creativiteit wordt beloond met een Silver Effie of een Gold Effie. De Grand Effie is een uitzonderlijke trofee die door de jury kan worden toegewezen aan de langlopende campagne met de meeste punten in beide fases. Dit jaar zijn er 20 inzendingen voor de Belgische Effies. De winnaars worden vanavond bekendgemaakt tijdens een gala in de Brusselse KVS. Er bestaan ook Europese en wereldwijde Effies voor grensoverschrijdende campagnes. De Euro Effies worden in september in Brussel uitgereikt.

© EMY ELLEBOOG

Vanavond worden de Effies uitgereikt, de jaarlijkse awards voor de meest effectieve Belgische reclamecampagnes. De reclameprijs is een kwarteeuw oud, maar blijft toonaangevend.

creativiteit bot te vieren. ‘Maar net daarom blijven ook zij belang hechten aan de Effies. Bijna elk bureau heeft tegenwoordig zijn strategisch directeur die de cases schrijft en de Effies opvolgt.’ Ook de digitalisering zet het marketingvak op zijn kop, maar voor een prijs als de Effies verandert dat niet veel, zegt Heymans. Volgens haar was er de voorbije jaren niet zozeer sprake van een verschuiving van de gebruikte mediakanalen, maar wel van een verbreding. ‘Vroeger was een campagne een monoloog van het merk naar de consument. Vandaag zien we veel vaker een dialoog waarbij klassieke media nog altijd worden gebruikt om een groot bereik te halen, maar waarbij sociale media worden ingezet om directe contacten te leggen met de consumenten. Denk maar aan de campagne van het chipsmerk Lay’s, waarbij consumenten zelf een nieuwe chipssmaak konden voorstellen. Of de uitdagingen voor de fans van de Rode Duivels. Zoiets was tot een paar jaar geleden gewoon onmogelijk. De nieuwe media hebben het aantal touchpoints verhoogd, maar ze hebben de oude media niet verdrongen.’ De organisatie van de Effies wil de komende jaren inzetten op een verdere toename van het aantal inzendingen. ‘In heel wat andere landen, zoals Chili, ligt dat aantal beduidend hoger dan bij ons. We moeten ook de nieuwe generaties marketeers blijven bereiken en hen duidelijk maken hoeveel effect zo’n award op hun carrière kan hebben.’

Screen Flanders steunt BBC-reeks

© BOB VAN REETH

Effies trotseren veranderende reclame

mand (‘Ben jij dat, Leo?’) zou op de VIP-opening al een optie hebben genomen op zijn ‘Abstraktes Bild’ (1992), dat 20 miljoen dollar waard is. Een sculptuur van Henry Moore moet 10 miljoen dollar opbrengen. En kijk: ook wij doen met de grote jongens mee. ‘Un peu de l’âme des bandits’ (foto) van René Magritte wordt in Bazel, na 40 jaar bezinning in de luwte van een privé-collectie, voor 12 miljoen dollar aangeboden. Zit u al op het vliegtuig? Thomas Peeters Redacteur Cultuur

Le Soir Jeudi 13 juin 2013

LACULTURE 35

Voyage dans la tête de Bob Van Reeth ARCHITECTURE

La rétrospective monumentale des visions du maître flamand

Architecte culte en Flandre, Bob Van Reeth est l’auteur du Musée de l’Holocauste et des Droits de l’homme à Malines. Le Palais des BeauxArts de Bruxelles met en scène les cartons de bière et les brouillons de ses idées les plus secrètes. L’artiste a laissé les commissaires réécrire librement sa vie à travers ses créations.

ENTRETIEN a carcasse immense de Bob Van Reeth cache un homme modeste dont l’essence tient dans la quête d’un autre regard sur les choses de la vie. Bart Verschaffel et Christophe Van Gerrewey ont farfouillé pendant un an dans ses tiroirs à la recherche de ses projets inachevés, de ses idées balbutiées. Un tiers des documents présentés dans l’exposition sont des projets de concours non réalisés, des plans sur la comète. Bob Van Reeth aime repousser les limites de l’extrême pour remettre la réalité en question. A partir de quelques pointillés, son cerveau anticipe des avancées géométriques. Ce bâtisseur est de la trempe des géants capables de mettre un carré en boule. Avec lui, les formes s’imbriquent, se repoussent, pour faire jaillir la nouvelle modernité. Nous l’avons assis au milieu de son univers de papier et de maquettes du Palais des BeauxArts.

L

Vous vous sentez comment en voyant défiler sur les murs les idées accumulées au cours d’une vie ? Surpris ! Les deux commissaires ont passé beaucoup de temps dans mes archives et je ne savais pas ce qu’ils avaient trouvé là-dedans. Ils voulaient mettre en avant le caractère artisanal de mon travail de recherche. Ils ont fait une sélection extrêmement pointue parmi les 700 projets que j’ai développés au cours de ma carrière pour mettre en avant des choses moins connues. C’est intéressant pour moi car je suis toujours à la recherche de ma propre architecture ! Ces petits

Le Musée de l’Holocauste et des Droits de l’homme, à Malines, dans l’ancienne caserne Dossin. © BOB VAN REETH.

bral ? Je ne suis pas un bon dessinateur. Je ne fais pas de belles esquisses d’architecture. On en voit quelques-unes tout de même à la fin de l’exposition mais c’est juste pour s’amuser…

papiers sont l’illustration de ce besoin de toujours chasser de nouvelles idées.

A 70 ans, où est l’essentiel pour vous dans l’architecture ? Dans le fait de continuer à se renouveler, de rester capable de faire naître une œuvre différente, d’exprimer une pensée autrement. Dans le cas du Musée de l’Holocauste, par exemple, il était extrêmement important pour moi de trouver l’idée-force qui communiquerait la thématique du musée d’une autre manière. Je ne voulais pas d’une vitrine mais d’un lieu de réflexion. L’architecture peut élever l’esprit.

Vos dessins naissent de la rencontre entre des points et des lignes. Vous êtes un céré-

L’exposition montre énormément de projets non réalisés. Vous les regardez avec regret ?

« Je n’ai pas d’ordinateur. Je ne sais pas dessiner avec ça ! »

Non. Je ne pense pas que ce soit dommage. C’est le lot de tous les architectes de voir certains projets rester dans les cartons. On en tire toujours quelque chose d’intéressant. Quand je prends le casino Kursaal, à Ostende, j’avais gagné le concours. J’ai dépensé énormément d’énergie et rien n’a été construit. L’aventure m’a coûté cher mais elle a été enrichissante. Au siècle de l’ordinateur, vous continuez de travailler exclusivement sur papier ? Je n’ai pas d’ordinateur. Je ne sais pas dessiner avec ça ! L’avantage d’une feuille de papier, c’est qu’on l’a toujours sous la main. Je n’ai pas besoin de grand-chose d’autre. Et puis j’ai 35 collaborateurs au bureau qui ont tous un ordinateur ! Je suis heureux de rester un analphabète de l’informatique. Comme disait le compositeur Stravinsky, au début

d’un projet, il y a toujours une idée banale. C’est en la couchant sur le papier qu’elle peut devenir géniale. ■ Propos recueillis par DANIEL COUVREUR

Bob Van Reeth, jusqu‘au 8 septembre, Palais des Beaux-Arts, 23 rue Ravenstein, 1000 Bruxelles, 10 à 18h du mardi au dimanche, 10 à 21h le jeudi, fermé le lundi. Entrée 6 euros. Infos : www.bozar.be

BIO EXPRESS Une boîte à idées Bob Van Reeth a toujours un projet en tête depuis ce jour de 1965 où il a griffé la joaillerie Cambron, à Anvers, un petit bijou qui lui a permis de se faire un nom parmi les jeunes premiers de l’architecture belge. Quelques années plus tard, il ressuscite à sa manière le béguinage de Malines. Sa carrière est lancée. Il multiplie les projets de maisons à Bredene, Overijse, Bruges ou Keerbergen. Il signe les décors des émissions Kunstzaken et Nieuwsdienst pour

la télé flamande. Rien n’arrête plus son imagination : il rêve un Sea Trade Center à Zeebrugge et un nouveau Casino Kursaal sur la digue d’Ostende. Ces deux projets ne sortiront pas de terre mais qu’importe, ils ont grisé son esprit, affûté son crayon. Il entame le grandœuvre de la rénovation de l’abbaye de Saint-Sixte à Westvleteren, avant de réaliser la pièce maîtresse du Musée de l’Holocauste et des Droits de l’homme, à Malines, en 2012. DA.CV.

LESBRÈVES



États généreux de la musique

JAZZ

LIVRES

Pat Metheny à l’AB le 4 juin 2014 Pat Metheny, c’est un des dieux de la guitare jazz. Rappelez-vous ses fabuleux albums avec Lyle Mays. Dans le cadre des VW Sessions, il sera à l’AB avec son Unity Group, composé d’Antonio Sanchez (batterie), Chris Potter (saxophone), Ben Williams (basse) et Giulio Carmassi (multi-instrumentiste). Tickets sur abconcerts.be/fr/.

Prix Versele 46.000 enfants ont voté pour leurs livres préférés. Les cinq lauréats sont : Où est passé papa ?, de Taro Gomi, Tétine Man, de Christophe Nicolas et Guillaume Long, Ma petite voiture rouge, de Peter Schössow, Lettres à plumes et à poils, de Philippe Lechermeier et Delphine Perret, et Babyfaces, de Marie Desplechin.

Be ne lu x Vert 2013

E

Vert

Le

Dès aujourd’hui avec Le Soir* Le

n ouverture de la prochaine Fête de la Musique, qui aura lieu le 21 juin, le milieu belge de la musique organisera la veille à la Tricoterie (158 rue Théodore Verhaegen, à SaintGilles) les « États généreux de la Musique » : un grand débat où la profession pourra collectivement réfléchir à son fonctionnement et à son avenir. Une rencontre entre musiciens et partenaires de tous les métiers de la musique (médias, salles, festivals, producteurs, maisons de disques, tourneurs, studios, syndicats…).

Le Gault&Millau Vert est servi... au prix exquis de 15,95€* seulement!

Frank Fol ez Fruits! mes! Pens fruits.info Pensez Légu pensez ezlegumesww w.pens

Restaurants Les Meilleurs du Benelux de Légumes s et Magasin aux Marchés et Légumes Les plus be de Fruits fs: che s de grand Des recettes essibles, saines acc et délicieuses

lau.b www.gaultmil

e

* 15,95€, hors prix du journal. Hors grandes surfaces, dans la limite des stocks disponibles.

ON AURA TOUJOURS RAISON DE L’OUVRIR )G

35

14

L’ECHO JEUDI 13 JUIN 2013

jeudi 13 juin 2013

Épinglé

bOb van Reeth, l’architecte toujours à la recherche de l’architecture La revue d’architecture A + et Bozar rendent hommage à une figure majeure de l’architecture belge à l’occasion de ses 70 ans par une exposition qui balaye un demi-siècle d’une carrière foisonnante. DIDIER BÉCLARD

Il traîne sa haute stature dans la salle encore en plein accrochage et semble découvrir ici une esquisse, là une épure. L’architecte bOb van Reeth – le bOb est une graphie adoptée pendant ses études et qu’il conserve comme une marque de fabrique – n’a participé en rien à l’exposition célébrant à la fois son 70e anniversaire et ses 50 ans de carrière. Les commissaires Bart Verschaffel et Christophe Van Gerrewey ont en effet eu tout le loisir de puiser dans les archives de l’architecte pour décrire le processus de création au travers d’une cinquantaine de projets et de réalisations. L’exposition composée de plans, de maquettes, de photos, de films et de documents s’ouvre sur une reproduction, grandeur nature, d’une extension réalisée pour la maison de Regine Clauwaert, présentatrice de la VRT très connue dans les années 80, et pour une émission de laquelle bOb van Reeth avait réalisé un décor. Cette installation constitue une clé de lecture de l’exposition parce qu’elle traduit une tentative de mariage du carré et du cercle, du cube et de la coupole.

© DOC

Premier bouwmeester

Recherche de l’architecture

Le souci permanent de donner une base à la vie et de la structurer par l’architecture au moyen de formes géométriques est le fil rouge de l’exposition comme de la carrière de bOb van Reeth. «Je ne sais pas ce qu’est l’architecture, dit-il. Je pense que l’architecture est la recherche de l’architecture, je pense qu’après 50 ans je suis toujours en recherche et c’est une recherche qui continue. Je me rends compte qu’avec le temps j’ai toujours été confronté à la complexité d’un projet et qu’à chaque fois il a fallu l’aborder de manière particulière. Et si l’on veut parler d’une ligne (de mon travail) c’est de cela qu’il s’agit». L’architecte considère donc sa carrière comme un tout et ne préfère pas un projet en particulier. «Sauf, comme la plupart des gens, ajoute-t-il, le dernier. C’est comme pour les enfants, c’est souvent le dernier qui est le préféré.» Le parcours de l’exposition est construit de manière chronologique remontant de sa dernière construction, le mémorial et musée de l’Holocauste qui a vu le jour en 2013, en face de la caserne Dossin à Malines – «un projet difficile, reconnaît-il, parce que le sujet est très délicat émotionnellement» –, pour se terminer par la rénovation de la bijouterie Cambron à Anvers, réalisée en 1965-1968, alors qu’il était encore étudiant. L’impressionnante sé-

BAROQUE

TEST-ACHATS

Berlin reconstruit son château des Rois de Prusse

Berlin a démarré hier la reconstruction partielle du Château des Rois de Prusse, joyau d'architecture baroque, dont la RDA communiste avait rasé les derniers vestiges restés après la défaite du IIIe Reich. Le nouvel édifice, situé au centre ville et qui devrait coûter près de 590 millions d'euros, verra le jour après des années de polémique parce que le projet impliquait la destruction du «Palais de la République», qui avait abrité le parlement de la RDA et un centre culturel. Le bâtiment qui abritera un centre culturel, sera doté aux trois quarts des mêmes façades baroques que l'ancien palais des Hohenzollern dont les éléments les plus anciens dataient du 15e siècle.

rie de bâtiments conçus par l’architecte comprend quelques perles comme la villa Woning Botte à Malines, la Zuiderterras d’Anvers, la maison van Roosmalen dont la façade le long des quais de l’Escaut à Anvers est devenue une véritable icône avec ses rayures noir et blanc ou encore l’abbaye Saint Sixte à Westvleteren (qui lui a permis de recevoir de ses bières trappistes très convoitées parce que vendues au comptegouttes). Des projets de concours – l’Architecten Werkgroep (AWG) fondé par bOb van Reeth en 1972 en a 678 à son actif – non réalisés sont également aux cimaises. Le Sea trade Terminal de Zeebrugge qui aurait pu constituer un geste architectural très fort sur un littoral qui en manque encore, le casino d’Ostende ou l’hôtel sur l’Astridplein d’Anvers en font partie. Ses projets non réalisés n’en sont pas pour autant mineurs et contribuent au contraire à montrer son approche de l’architecture et de la création.

© IMAGE GLOBE

La maison van Roosmalen, le projet de casino à Ostende, la Zuiderterras d’Anvers et le musée de l’Holocauste à Malines traduisent les tentatives de donner des formes géométriques à la vie. © EMY ELLEBOOG

© STIJN BOLLAERT © AWG ARCHITECTEN

PAS L A COTE

Non content d’être un architecte de renom et d’importance, bOb van Reeth est l’instigateur du groupe Krokus pour le renouveau urbain et fut une des chevilles ouvrières de l’association Gehavende stad qui militait pour la conservation des dépôts royaux à Anvers. Il a enseigné à Gand, Tilburg, Delft et Anvers et fut également le premier bouwmeester (maître architecte) de la Région flamande dont la mission vise à garantir la qualité architecturale et paysagère des projets publics régionaux. De son action pendant 6 ans (entre 1999 et 2005), il tire un bilan positif. «Nous avons fait des progrès en matière de qualité des bâtiments publics, se réjouit-il. Mais le plus gros succès est venu du fait que les communes, qui construisent des édifices souvent très visibles et qui ne sont pas tenues de consulter le bouwmeester, venaient chercher de l’aide pour définir leur projet et organiser des concours d’architecture». Il pense que la Wallonie devrait également se doter d’un tel maître et trouve bien que Bruxelles ait franchi le pas en confiant cette mission à Olivier Bastin. Même s’il sait que, dans la capitale, c’est beaucoup plus difficile. «A Anvers, ce n’est déjà pas facile mais à Bruxelles c’est encore pire.» «bOb van Reeth Architect», jusqu’au 8 septembre au Palais des Beaux-Arts de Bruxelles. Informations & tickets: 02/507.82.00, [email protected] ou www.bozar.be.

SELON UN MAGAZINE

46% DES SUBSIDES À 1% DES OPÉR ATEURS

La prêtrise en plus de la défense des consommateurs

Nicolas Ghesquière remplacerait Marc Jacobs chez Vuitton

La Communauté française a octroyé 283 millions d'euros à la culture en 2012

Cinq nouveaux prêtres seront ordonnés par Mgr André-Joseph Léonard le dimanche 23 juin en la cathédrale des Saints-Michel-et-Gudule à Bruxelles. Parmi eux figure Serge Maucq, actuellement directeur du département «Lobby et presse» de l'association de défense des consommateurs Test-Achats. Licencié en droit et en philosophie, Serge Maucq, âgé de 56 ans, est originaire de Wodecq, dans le Tournaisis. Il a été premier échevin d'Ellezelle durant 24 ans et est entré en 2005 chez les Dominicains avant d’être admis comme séminariste de Malines-Bruxelles en 2010.

Selon «Women’s Wear Daily», magazine de mode américain en général très bien informé, Nicolas Ghesquière (ici avec Charlotte Gainsbourg) pourrait arriver chez Louis Vuitton pour prendre la relève de Marc Jacobs, dont le contrat s’achève en 2014. Aucune information officielle n’a confirmé le départ de Marc Jacobs qui réalise douze collections par an, pour Louis Vuitton et ses griffes éponymes, Marc Jacobs et Marc by Marc Jacobs. Nicolas Ghesquière qui avait fait les grandes heures de la maison Balenciaga a quitté celleci en novembre 2012. La vente d'une collection de manuscrits, cartes et dessins de l'écrivain William Faulkner n'a pas rencontré le résultat escompté à New York. Un lot composé notamment de son discours d'acceptation du prix Nobel de littérature n'a pas été adjugé. Des 39 lots, seuls 24 ont été vendus, parmi lesquels l'édition originale du «Bruit et la Fureur» partie à 81.250 dollars.

Environ 283 millions d'euros ont été octroyés en subsides par la Fédération Wallonie-Bruxelles (FWB) à plus de 3.000 opérateurs culturels en 2012. Cela représente 3,1% du budget total de la FWB, en dehors du service Audiovisuel et des multimédias, indique le Focus Culture 2012, le bilan de la politique culturelle. La participation culturelle se taille la part du lion dans ce budget avec 45% des dépenses, devant les arts vivants (33%) et le pluridisciplinaire (7%). Au total, 11.299 subventions ont été octroyées. Les gros opérateurs captent la majeure partie des subventions: 130, soit 1% du nombre total, étaient d'un montant égal ou supérieur à 250.000 euros, ce qui représente 46% du montant total. Les subventions de troisième (entre 7.500 et 250.000 euros) et de deuxième catégorie (entre 3.100 et 7.500 euros) représentent 45% du nombre des subsides pour 52% du montant total. Les subventions de moins de 3.100 euros sont les plus nombreuses (53% du total) mais ne représentent que 2% de la somme globale.

BEL 20 2.570,39 -0,45%

Entreprises & marchés

Bourses Thierry Masset (ING) mise sur les actions des pays de la périphérie de la zone euro. PAGE 28 DOW JONES 14.995,23 -0,84%

www.lecho.be TAUX À 10 ANS 2,408% BELGIQUE

EURO EN DOLLAR 1,3354 +0,31%

-2 points de base

EN PaGES INTéRIEURES

PÉTROLE BRENT 103,49 +0,51% EN USD/BARIL

Bourse de Bruxelles 27 Bourses étrangères 26 Devises et taux 25 Agenda 25 Fonds de placement 20

«On a réalisé l’irréalisable», jugent les patrons de la ‘bad bank’ de Fortis

CLÉ POUR COMPRENDRE

UNE «BAD BANK» QUI RAPPORTE

Personne n’imaginait, quand RPI a été créé pour loger les actifs à risque de l’exFortis, que le portefeuille serait vendu avec une plus-value quatre ans et demi plus tard. Ses dirigeants reviennent sur leur expérience hors du commun.

Une «bad bank», c’est une «banque poubelle» ou, en bon français, une structure de défaisance, c’est-à-dire une société spéciale créée pour y mettre des produits très risqués et assainir ainsi une banque qui a de graves problèmes.

CHRISTINE SCHaRFF

C’est la première interview de Danny Frans, CEO de Royal Park Investments, et Jacques Straetmans, son CFO, depuis l’annonce, fin avril, du rachat par Lone Star et Credit Suisse des actifs et des dettes de RPI. Le sentiment qui domine? La satisfaction du devoir accompli. Aviez-vous imaginé ce dénouement? Danny Frans. Pas du tout. Nos sommes très fiers. Nous avons réalisé l’irréalisable, et transformé une histoire très négative en histoire très positive. Au mieux, nous pensions en finir dans quatre ans. Et au départ, en découvrant le portefeuille, nous nous sommes d’abord dit que c’était mission impossible. Puis nous avons mis les premiers mois à profit pour identifier précisément ce qu’il y avait dans le portefeuille, et surtout négocier avec BNP Paribas un financement viable. Nous avons pu ensuite trouver du financement de tiers, grâce à la signature de l’État, moins cher et plus flexible que celui de BNP Paribas Fortis. Jacques Straetmans. Le fait d’avoir conclu une série de couvertures, aussi bien sur le risque de taux d’intérêt que sur le risque de change, a aussi été important. Cela nous a rapporté près de 600 millions d’euros sur 1,4 milliard de bénéfice cumulé avant impôt. D.F. Mais le plus important est d’avoir pu réunir le capital humain nécessaire pour gérer le portefeuille et la trésorerie, même si personne n’y croyait. C’était pour les 12 salariés de RPI l’occasion de faire leurs preuves. Que va devenir le personnel de RPI? J. S. Trois personnes partent ce mois-ci, et fin 2013 au plus tard, il n’y aura plus d’employés sur le payroll. Cela dit, nos actionnaires doivent encore organiser le suivi des «claims» aux Etats-Unis. Nous avons introduit trois procédures contre 12 banques d’investissement, à qui nous réclamons 3 milliards de dollars au total. Nous n’avons pas de garantie de gagner, mais notre dossier est solide et nos avocats travaillent sur la base de «success fees». Soit on aboutit devant les tribunaux, soit il y a une transaction. Et si nous récupérons de l’argent, ce sera pour les actionnaires.

Après la chute de l’ancienne Fortis, on a créé Royal Park Investment (RPI), une «bad bank» où l’on a logé un portefeuille de produits dont le remboursement était très incertain et dont personne ne voulait. Ce portefeuille valait au départ 20,5 milliards d’euros. RPI l’a racheté 11,7 milliards. Il y avait, derrière cette société, trois actionnaires, forcés de s’embarquer dans l’aventure: Ageas (anciennement Fortis Holding), l’État belge et BNP Paribas, qui a racheté la banque Fortis. L’État belge et BNP Paribas n’étaient pas seulement actionnaires: ils ont aussi aidé RPI à se financer, le temps de trouver une solution, l’État avec des garanties et BNP Paribas avec des crédits. La solution est venue plus vite que prévu, parce que les marchés ont commencé à se redresser et que Lone Star, un fonds qui spécule sur les produits risqués, a accepté de payer un bon prix pour racheter le tout.

«En vendant, nos actionnaires ont obtenu le maximum possible», jugent Danny Frans (à gauche) et Jacques Straetmans, respectivement CEO et CFO de Royal Park Investments. © DIETER TELEMANS

Allez-vous rester pour assurer ce suivi? J.S. Nous n’en avons pas encore discuté. Depuis fin avril, nous nous sommes concentrés sur la concrétisation de l’accord. À part 391 millions de dollars d’actifs pour lesquels nous avons besoin du consentement de tiers, nous avons vendu tout le portefeuille. Et même si nos équipes étaient confrontées à la fin de leur mission, elles ont géré cela de manière très professionnelle, venant même travailler le lundi de Pentecôte. L’argent est là, et lundi passé, une assemblée générale extraordinaire a décidé de redistribuer le 1,7 milliard d’euros de capital injecté par nos actionnaires, plus un dividende de 200 millions d’euros qui sera versé vendredi. Le reste suivra. Quelle est la principale leçon de cette expérience?

680 millions€ La plus-value pour les trois actionnaires de Royal Park Investments sera finalement de 670 à 680 millions d’euros, au lieu des 600 millions annoncés, grâce notamment à un effet dollareuro.

D.F. Nos actionnaires ont pris la bonne décision en créant une «bad bank» séparée. Cela nous a permis de nous focaliser sur notre tâche, avec un mandat très clair, mais aussi une flexibilité dans la prise de décision. Cela se révèle plus efficace que d’autres modèles en Allemagne ou en Suisse. J.S. Ainsi, dans la deuxième moitié de 2011, la Belgique battait les records de formation d’un gouvernement et nous n’arrivions plus à attirer les investisseurs, malgré la signature de l’État. Avec l’aide de Fortis et de la Trésorerie, nous avons eu accès aux lignes de la BCE. Et cela n’a pas demandé 45 signatures. Il y a quand même eu des tensions, avec des actionnaires parfois en désaccord, notamment sur la vente du portefeuille? D.F. C’était un mariage forcé, mais nous

avions un mandat très clair. Concernant la vente, nous avons reçu en février mandat d’étudier le marché et les scénarios possibles. Nous avons présenté un rapport à nos actionnaires, qui ont décidé de solliciter des offres, sans engagement, ce que nous avons fait le 17 avril. Nous avons contacté quatre parties, et Lone Star a offert 300 millions d’euros de plus que la valeur de marché théorique du portefeuille. Tous les actionnaires ont alors marqué leur accord. Quel est votre principal regret? D.F. Ne pas avoir réussi à convaincre les médias de ne plus appeler Royal Park Investments la «bad bank de l’ex-Fortis»… Quel a été l’élément le plus inattendu? D.F. Notre amitié. La combinaison entre Jacques et moi a vraiment marché.

DÉPENSES TOTALES PAR FONCTION CULTURELLE

INTERNET 98.609.916 € Jeunesse et éducation permanente

91.195.031 € Arts de la scène 55.118.922 € Affaires générales 20.833.160 € Lettres et Livre 17.001.843 € Patrimoine culturel et Arts plastiques

282.758.871 € Source: Communauté française

TABAC

ÉNERGIE

Le haut débit est partout en Europe, pas l’ultra-haut débit

Coup de frein dans le renouvelable en 2012

L’ensemble de l’Union européenne est couvert par le haut débit de base, et la moitié de la population bénéficie du haut débit rapide, mais seulement 2% des foyers européens sont abonnés à un réseau à haut débit ultrarapide, selon le tableau de bord annuel de l’UE en matière de progrès numérique. La couverture par des réseaux à haut débit sur ligne fixe est stable et concerne 95,5% de la population de l’UE. Dans 10 pays européens, la couverture des zones rurales reste inférieure à 80%, mais grâce au renfort du satellite, la couverture est désormais pratiquement complète en Europe puisqu’elle dépasse 99,9%. En revanche, seuls 2% des foyers sont abonnés à un réseau à haut débit ultrarapide, loin de l’objectif de l’UE, fixé à 50%.

Les investissements dans les énergies renouvelables ont baissé en 2012 pour la première fois depuis trois ans, avec de forts reculs en Europe et aux Etats-Unis en partie compensés par la progression de la Chine et des autres pays émergents. L’an passé, les dépenses mondiales dans les énergies renouvelables ont reculé de 12%, à 244 milliards de dollars, selon une étude publiée par Bloomberg New Energy Finance (BNEF) et le Programme des Nations Unies pour l’environnement (PNUE). Au premier trimestre 2013, ces investissements (qui excluent les gros barrages hydroélectriques) sont tombés à 40 milliards, leur plus bas niveau depuis le premier trimestre 2009.

Le groupe suisse Oettinger Davidoff, qui n’est pas coté en Bourse, a enregistré en 2012 un chiffre d’affaires en recul de 4,5% à 1,23 milliard de francs suisses, en raison du recentrage sur les cigares haut de gamme.

Un soutien pour les managers de crise dans les PME PHILIPPE LaWSON

réelle expertise en matière d’IM.

La Sogepa et Cide-Socran viennent de lancer une expérience pilote en vue de permettre aux PME de bénéficier de l’assistance d’un manager de crise en cas de difficultés. Ce faisant, le bras financier de la Région wallonne (Sogepa) et la structure de conseil ainsi que d’accompagnement des PME concrétisent un souhait du ministre wallon de l’Economie, Jean-Claude Marcourt (PS). «Dans le cadre de cette expérience, nous jouons un rôle de consultance et de rabatteur pour la Sogepa en dirigeant vers elle les dossiers d’intérim management (IM) des PME qui en ont besoin. Mais la décision d’intervention dépend de la Sogepa, nous ne faisons qu’apporter notre expérience du monde des PME», nous a confié Marc Foidart, directeur général de Cide-Socran. Il se félicite déjà de la collaboration avec la Sogepa, qui jouit d’une

Mission ouverte à WSL

C’est depuis 2006 qu’elle a constitué un fonds visant à faciliter la restructuration et la réorganisation d’entreprises wallonnes en difficultés au travers de missions d’IM. Il s’agit d’une mission déléguée que lui a confiée l’exécutif wallon. Dans un premier temps, la tâche ne se limitait qu’aux grosses entreprises. Depuis, le bénéfice a été ouvert aux PME, mais pour plus d’efficacité, il fallait un bras armé pour permettre à la Sogepa de toucher les PME, d’où

«Nous jouons un rôle de rabatteur de PME pour la Sogepa.»

l’expérience pilote avec Cide-Socran. En cas de difficultés, la Sogepa propose à l’entreprise une liste de 10 bureaux d’experts (BDO, Trifinance, etc.) qu’elle a agréés pour faire un choix. Elle prend en charge un maximum de 50% du coût de l’IM, elle peut préfinancer le solde si la société ne peut pas y faire face. L’IM peut durer quelques semaines ou six mois. Elle a dédicacé un budget total de 8 millions d’euros pour l’IM, dont 2 millions au profit des PME. D’après M. Foidart, 4 dossiers d’IM pour des PME sont déjà soumis à la Sogepa. Une réflexion est d’ailleurs en cours pour attirer les entreprises de Wallonia Space Logistics (WSL), l’incubateur wallon d’entreprises de hautes technologies. «Les sociétés de WSL sont de petites structures et une mission d’IM peut les aider, mais nous devons veiller à ce qu’il n’y ait pas de doublon avec d’autres initiatives (CxO de Sowalfin, etc.)», dit Marc Foidart.

Culture Exposition

bOb Van Reeth : “Je ne sais toujours pas ce qu’est l’architecture” Entretien Guy Duplat

L’

architecte bOb Van Reeth fête ses 70 ans avec une belle rétrospective de son travail au Palais des Beaux­Arts à Bruxelles, dans le grand cir­ cuit du rez­de­chaussée (lire ci­contre). Il est considéré comme un des plus im­ portants architectes belges actuels. Il fut longtemps le premier Bouwmeester de Flandre et on vient d’inaugurer sa der­ nière œuvre: l’impressionnant musée de l’Holocauste à Malines qui attire une foule bien plus grande que prévu. La curieuse orthographe de son pré­ nom vient de ses temps d’école d’archi­ tecture, quand un graphiste s’était trompé et avait mis un zéro à la place de la lettre “O”. Il a gardé cette orthographe. Nous l’avons longuement interrogé sur le sens de l’architecture aujourd’hui. L’expo montre votre processus de création pendant 45 ans et distingue deux périodes: une où tout part du cercle et du carré et, ensuite, une période de plan ouvert comme une brique? Ce sont les commissaires qui ont vu ça. Moi, j’ai toujours dit que je ne savais pas ce qu’était l’architecture et que l’archi­ tecte est celui qui cherche ce qu’est l’ar­ chitecture. C’est cela ma ligne. Encore aujourd’hui, je ne sais pas ce qu’est l’ar­ chitecture. Pour chaque nouveau projet, je me heurte à nouveau à la complexité des choses. Pourquoi le fait­on? Com­ ment comprendre le projet? L’expo mon­ tre aussi comment, au départ, il peut n’y avoir qu’une chose d’apparence toute simple mais qui peut être décisive pour l’architecte ou l’artiste. Stravinsky disait: “Au début de chaque projet, se trouve une idée toute banale.” Des exemples? Quand l’abbaye d’Averbode m’a de­ mandé de construire son imprimerie et sa maison d’édition, J’étais parti sur un grand projet de béton mais à un moment, ils sont revenus me dire qu’ils n’avaient plus les budgets et je suis donc revenu un soir, à un plan tout simple, comme une brique, un plan libre et modulable, d’un

46

bâtiment tout en briques. J’ai dessiné cela un soir, et c’est resté. Pour le musée de Malines, il y eut un concours internatio­ nal. Quand on travaille dans une ville, on essaie bien entendu de s’ouvrir à la ville, de communiquer avec l’environnement. Mais, ici, pour un sujet si grave, il ne fallait au contraire pas faire une vitrine mais un lieu clos. D’autant qu’on est en face de la caserne Dossin. J’ai donc eu l’idée d’utili­ ser la place devant comme un lieu annexe au musée.

humain, et j’aime regarder comment les gens habitent dans les architectures ver­ naculaires, en Suisse par exemple. Il y a eu en Communauté française un livre blanc pour dénoncer la “peur de l’architecture contemporaine”? Ce n’est pas vrai en Flandre. Mais il est vrai que des architectes wallons me di­ sent que chez eux, le code de construc­ tion est trop contraignant et restrictif.

Vous avez joué un rôle clé dans le paysage Vous avez souvent expliqué que l’architecte architectural flamand en étant le premier Bouwmeester, maître architecte, en 1999. doit construire des “ruines intelligentes”? Les architectes modernistes et fonction­ Quel fut le bilan? nalistes voulaient pouvoir répondre exac­ Il faudrait qu’on fasse la même chose en tement à des fonctions. Mais c’est un Wallonie. Bruxelles a le sien avec Olivier leurre. Les villes sont remplies de bâti­ Bastin, qui travaille dans des conditions ments anciens dont les fonctions ont terriblement difficiles. Ce fut plus simple pour moi. La preuve du complètement évolué. Il succès fut que les pouvoirs faut des bâtiments dura­ non concernés a priori, bles et pour cela, ils doi­ comme les communes vent pouvoir être utilisés avec leurs piscines ou bi­ autrement, devenir des bliothèques, sont aussi ve­ “ruines intelligentes” pour nus me voir pour que je les éviter qu’on ne doive les aide à définir leur projet et abattre trop vite. Pour ça, organiser des concours l’architecte doit penser à d’architectes. Et nous grande échelle. Et voir avons toujours veillé à ce autour de lui, dans la ville, B0B VAN REETH que les 5 projets finalistes tant de bâtiments multi­ (payés) comprennent un centenaires. Je distingue cinq couches à un bâtiment: son em­ bureau de jeunes architectes et un bureau preinte (footprint) dans la ville (les rues, international. Avec ça, on a pu mettre fin les blocs de maisons), empreinte quasi aux copinages divers. immuable et éternelle. Puis, il y a la struc­ ture même du bâtiment qui doit pouvoir Qu’est-ce qu’une bonne architecture? être encore là pour 400 ans et être donc Le but d’un architecte est de pousser au modulable. Il y a ensuite les installations maximum les ambitions culturelles du (chauffage, électricité, etc.) pour 30 ans. maître d’ouvrage. Celui­ci vient avec un L’intérieur doit pouvoir durer 15 ans et cahier des charges mais souvent sans pro­ jet clair. C’est notre mission culturelle, es­ enfin, le parachèvement, pour cinq ans. sentielle, de donner une ambition, une Renaat Braem disait que “la Belgique était le âme, de voir, si on construit une biblio­ thèque, le sens qu’elle a, l’avenir qu’on pays le plus laid du monde”. C’est faux. J’en avais discuté jadis avec veut lui donner. Wittgenstein disait que Braem lui­même et je lui disais que ce ju­ “l’architecture est impossible si elle ne gement ne portait que sur une partie visi­ parvient pas à élever.” Si le maître ble de l’architecture, celle signée des ar­ d’ouvrage n’arrive pas à formuler son chitectes, mais il y a le reste, avec la poésie projet, il doit s’aider d’écrivains, de poè­ formidable des architectures sans archi­ tes, d’artistes. tectes. Avez­vous vu qu’une cuisine, une salle à manger, sont des mots, des fonc­ Les artistes ont toujours été importants pour tions, mais habiter est un verbe, un acte vous. MARCO METTENS

ARCHITECTURE

Essentiels. J’ai poursuivi aussi des études d’art. Et c’est une belle émotion de ren­ contrer des artistes qui ont la même idée que vous. Pour le musée de Malines, je re­ trouvais l’œuvre du peintre danois Vil­ helm Hammershoi (1864­1916). Je re­ trouve chez lui ce thème de “L’intense ab­ sence” qui m’a guidé en dessinant ce musée de l’Holocauste. J’ai aussi un lien fort avec le sculpteur anversois Philip Aguirre y Otegui, qui a créé des œuvres pour le musée. Que pensez-vous des “stars architectes” qui arrivent chez nous: Calatrava, Rogers, Zaha Hadid, Nouvel? En Hollande, c’est terrible, tous les archi­ tectes se prennent pour des stars. Quand on commande à une star, on achète un produit estampillé: un Richard Meier, un Calatrava. Pourquoi pas si on l’utilise pour créer des points de repère dans une ville. Mais ça doit rester limité. L’architec­ ture est une chose trop sérieuse pour de­ venir un style autobiographique destiné à mourir quand l’architecte meurt. L’archi­ tecture devient alors du design, loin de cette quête de l’architecture qui définit pour moi l’architecte. On parle d’architectes chinois? Dans deux mille ans, on fera toujours glo­ balement la même chose. C’est une er­ reur de penser qu’être moderne c’est s’opposer à ce qui existe. Dans une ville, il n’y a pas de nouveaux bâtiments et des anciens, il y a toujours eu, et cela restera, une cohabitation. Il n’arrive jamais que tout soit fait simultanément. Un bâtiment est toujours neuf à un certain moment. L’architecture est-elle un art? Non, ce qui la relie à l’art est la recherche. Un artiste cherche aussi et ne trouve pas. Un architecte aussi. Il est donc un artiste mais ce qu’il fait n’est pas de l’art. Il y a bien sûr des choses intéressantes qui sont faites et d’autres beaucoup moins. Vos maîtres sont Brunelleschi, Bramante, Le Corbusier, Adolf Loos, mais aussi Bob Dylan? Surtout Dylan, dont la musique m’a ac­ compagné durant tous mes débuts et dont les textes reflètent parfaitement ce que je pense. Il mérite bien le Prix Nobel.

La Libre Belgique - mercredi 12 juin 2013

© S.A. IPM 2013. Toute représentation ou reproduction, même partielle, de la présente publication, sous quelque forme que ce soit, est interdite sans autorisation préalable et écrite de l'éditeur ou de ses ayants droit.

Une exposition rétrospective au Bozar pour les 70 ans de l’architecte anversois. l

Un des plus grands architectes belges actuels. l

Sa dernière œuvre: le musée de l’Holocauste à Malines. l

Épinglé L’expo. La revue “A+” et Bozar rendent hommage à bOb Van Reeth, qui fêtera ses 70 ans cette année. Cette rétrospective met en lumière l’œuvre du célèbre architecte belge à travers une cinquantaine de projets et de réalisations, au moyen d’esquisses, plans, photos, documents, maquettes et films: la villa Woning Botte à Malines, la Zuiderterras au bord de l’Escaut à Anvers, la maison van Roosmalen sur les quais à Anvers (maison iconique rayée de blanc et de noir), le stade Roi Baudouin, jusqu’au musée de Malines et à la si belle abbaye Saint Sixte à Westvleteren récemment inaugurée. Un livre sort à cette occasion. Chose très rare: les commissaires Bart Verschaffel et Christophe Van Gerrewey ont reçu “carte blanche” de b0b Van Reeth pour puiser à leur guise dans toutes ses archives. Au point que l’architecte n’est intervenu en rien et n’a découvert l’expo que… hier matin.

En pratique. b0b Van Reeth architect, jusqu’au 8 septembre, à Bozar, fermé le lundi. Catalogue/livre avec 40 projets, 29,50 € Tamise. Etudes d’archi à Sint-Lukas. Construit sa propre maison en 1969, dans le béguinage de Malines. Il crée en 1981 son bureau AWG, ArchitectenWerkgroep. Il devient en 1999 le premier Bouwmeester en Flandre. G.Dt

VAN REETH ARCHITECT

Biographie. Né en 1943 à

Le nouveau musée de l’Holocauste à Malines, en face de la caserne Dossin. mercredi 12 juin 2013 - La Libre Belgique

47

© S.A. IPM 2013. Toute représentation ou reproduction, même partielle, de la présente publication, sous quelque forme que ce soit, est interdite sans autorisation préalable et écrite de l'éditeur ou de ses ayants droit.

C4

DE STANDAARD

ZATERDAG 8, ZONDAG 9 JUNI 2013

3X

BOB

‘Zijn tijd ver vooruit’

D

Willy Cambron; ‘Met de asymmetrische trap won Van Reeth twee meter plaats.’ © Wim Kempenaers

e projectenlijst van de ArchitectenWerk­ groep (AWG), opge­ richt door Bob Van Reeth in 1981, telt bijna 700 num­ mers. Het allereerste in de rij is de verbouwing van de juweliers­ zaak Cambron op de Paarden­ markt in Antwerpen. Officieel draagt het werk de sig­ natuur van Alfons Hoppenbrou­ wers, leraar aan Sint­Lukas Brus­ sel. Van Reeth tekende de plan­ nen in zijn prille studietijd. Het is de oudste, en meteen ook de goedkoopste Van Reeth. De ont­ werper vroeg er nooit een vergoe­ ding voor. Opdrachtgever Willy Cambron bewoont nog altijd de bovenste etage van het smalle pand op de Paardenmarkt. Met slimme in­ grepen werd hier elke vierkante centimeter benut. Het huis vormt een kleine wereld op zich, met zachte overgangen en ruimtes die elkaar overlappen. De gebruikte materialen in de winkel – glas,

hout, plaatijzer, beton – zijn goedkoop, maar behielden hun natuurlijkheid. Ook de lichtinval is bestudeerd. ‘Hier was een man met ideeën aan het werk’, zegt Willy Cam­ bron. Met trots spreekt hij over dit stukje architecturaal erfgoed. In trage en secure zinnen, die het precisiewerk verraden van de uurwerkhersteller. ‘Het huis, waar een crèmerie in gevestigd was, zou in 1967 als horlogewinkel ingericht wor­ den. Bob stelde voor een planne­ tje te maken. Er was wel een risico aan verbonden, zei hij. Hij wou volledig zijn zin kunnen doen.’ Preekstoel

Ten huize Cambron hielden ze hun hart vast toen de werken be­ gonnen. ‘Projecten in ruw beton waren toen in opmars. Dat zie je aan de vitrine: een sokkel, als een geslepen diamant, met de ramen die los in het beton gezet zijn. Volgens de stedenbouwkundige

voorschriften moesten er moza­ ieksteentjes op het beton. Maar Bob vond dat we die regel maar moesten omzeilen.’ Voor de jaren zestig was de win­ kelinrichting behoorlijk experi­ menteel. Cambron: ‘We zagen een merkwaardige, asymmetri­ sche betonnen trap verschij­ nen. Hij leidde naar een atelier­ tje. Een duplex die er als een preekstoel uitzag. Wat gaan de klanten in deze volkse buurt den­ ken van zoveel extravagantie, dachten we. Maar kijk, het is nog altijd een uniek werk, waarvoor we architectuurstudenten over de vloer krijgen. Die trap was ove­ rigens zeer functioneel: door hem op deze manier te bouwen, spaar­ de Van Reeth twee meter uit. Het waren de jaren van de zoektocht, zijn leerjaren. Maar dit werk draagt ook zijn handtekening. Van Reeth was een durver, zijn tijd ver vooruit.’ De architect bleef altijd onthou­ den hoe hij carte blanche gekre­ gen had voor zijn eerste op­ dracht. Toen hij later op de Paar­ denmarkt zijn bureau vestigde, kwam hij geregeld bij Cambron over de vloer. Geleidelijk aan wer­ den delen van het woonhuis aan­ gepakt, telkens volgens zijn ad­ vies. De belangrijkste ingreep was het vervangen van het punt­ dak door een rond dak, waardoor een kruipzolder een mini­loft kon

A

Kristof Krekels: ‘Bob had een visie op de stad en het water.’ © Wim Kempenaers

l twintig jaar is het Zui­ derterras een baken langs de Antwerpse kaaien. ‘Het is een tijd­ loos gebouw, waarvan je niet pre­ cies kan zeggen of het nu tien of honderd jaar oud is’, zegt uitbater Kristof Krekels. ‘Het Zuiderterras heeft alleen nog maar aan popu­ lariteit gewonnen. Geregeld dui­ ken er foto’s op in buitenlandse bladen. En elke maand is er wel een koppeltje dat hier trouwfoto’s komt maken. Ook in het beroem­ de toilet met de zwart­witte tegel­ tjes en de grote spiegels, ja.’ De vennootschap Zuiderterras, met John Verrept, Eric Meyer en Kristof Krekels, kreeg in 1989 het terrein voor 99 jaar in concessie om er een horecazaak op te bou­ wen. Er was veel vraag naar een invul­ ling met standing, herinnert Kre­ kels zich. Van het oorspronkelijke Zuiderterras – een spiegelbeeld van het Noorderterras – was na een brand niets meer overgeble­ ven. Wat er stond, was een op­ slagplaats voor boeien. Krekels: ‘De kaaien waren eind de jaren tachtig een niemandsland. Een gigantische parkeerzone, verloe­ derd en onveilig. Dat konden we ook aflezen aan onze terrasbelas­ ting: de laagste in ’t stad.’ De drie vennoten klopten aan bij Bob Van Reeth, die op hetzelfde moment het Huis Van Roosmalen

CULTUUR C5

DE STANDAARD

ZATERDAG 8, ZONDAG 9 JUNI 2013

Bob Van Reeth, onlangs zeventig geworden, is onze bekendste levende architect. Bozar brengt hem een eresaluut met een overzicht. We gingen langs bij drie opdrachtgevers van sleutelwerken uit zijn carrière en polsten naar hun ervaringen. ‘Schrijf maar op: ik ben fan.’ GEERT VAN DER SPEETEN

worden. Ook de meubels werden door Van Reeth ontworpen. Cambron: ‘Van Reeth wordt wel eens een fantast genoemd. Zo’n architect die de reputatie heeft dat het binnenregent in zijn ont­ werpen. Maar vaak is het de fout van de aannemer of ligt het aan de materialen waarop bespaard is. Deze juwelierszaak is nog al­ tijd intact. We hebben de aanwij­ zingen ook zo goed mogelijk op­ gevolgd. Neen, schrijf maar op: ik ben een fan van Bob Van Reeth.’ ‘Ook al is hij intussen een druk bezet man, een succesvol en op handen gedragen architect, Bob is altijd bescheiden gebleven. Al neem ik aan dat hij nog niets ver­ loren is van de koppigheid die zijn eerste werkstukken typeren.’

‘Hier was een man met ideeën aan het werk’

De inrichting van de horlogewinkel was behoorlijk experimenteel voor de jaren zestig.

© Wim

Kempenaers

Een boot aan het Scheldeterras aan het bouwen was. Nog zo’n icoon aan de kaaien. ‘Bob had een visie op de stad en het water. We kozen ook voor hem omdat zijn architectuur zeer bepalend is. Ze vraagt een inspanning van de ge­ bruikers. In die tijd wilden we ook een specifieke stijl introdu­ ceren. Zo droegen de obers een outfit van Dries Van Noten.’ In het Zuiderterras werden veel maritieme elementen ver­ werkt. De patrijspoorten zijn een overduidelijke knipoog. Maar ook de materialen, zoals de stalen vloeren, verwijzen naar scheeps­ architectuur. Het concept is hy­ perbestudeerd, maar worstelde met de beperkte afmetingen van het terrein. Met uitzondering van de grote verbruikzaal zijn de ver­ diepingen veeleer laag. In het volledig beglaasde café valt vooral de maximale transparan­ tie op. Door spiegels op ooghoog­

te kan je van overal het water zien. Krekels: ‘Het panoramisch uitzicht is uitgekiend. Het draagt bij aan het vakantiegevoel waar je het Zuiderterras mee associ­ eert. Nog elke dag kan ik mij daar over verwonderen. Je leeft hier echt aan de buitenkant.’ De architect komt er nog gere­ geld. ‘Als hij naar Frankrijk trekt, komt hij eerst hier nog met een auto vol valiezen langs. Van Reeth blijft een integer archi­ tect. We vragen nog altijd zijn oordeel bij kleine veranderingen, zoals voor houten banken op het buitenterras of een nieuwe borst­ wering op de bovenverdieping.’ Het neemt niet weg dat het Zui­ derterras een hobbelige geschie­ denis achter de rug heeft. Zo liep de kostprijs op tot 1,5 miljoen eu­ ro, dubbel zoveel als begroot. ‘Te duur voor een horecazaak’, weet Krekels. ‘Maar de budgetontspo­

‘Als je met een visionair architect werkt, krijg je ook te maken met technieken die nog niet op punt staan’ Het panoramisch uitzicht draagt bij aan het vakantiegevoel waar je het Zuiderterras mee associeert. © Wim Kempenaers

ring had weinig met de architec­ tuur te maken. Wel met verkeer­ de berekeningen. Zo waren de grote ramen niet tegen forse windkracht bestand. Ook met nutsvoorzieningen waren er pro­ blemen. Ik wil hier de verdedi­ ging van Bob Van Reeth opne­ men. Als je met een visionair ar­ chitect werkt, krijg je ook te ma­ ken met technieken die nog niet op punt staan.’

Een stijlprincipe van de architect is dat hij sterke structuren bouwt, die de opdrachtgever alle vrijheid gunnen om de functies te wijzigen. Dat principe werd in het Zuiderterras meteen op zijn rekbaarheid getest. Het gelijk­ vloers veranderde van feestzaal in kantoor. Op de vierde en vijfde verdieping werden de apparte­ menten omgebouwd tot een res­ taurant in het topsegment. Toen

die formule niet rendabel bleek, kwamen er ontvangst­ ruimtes in de plaats. Bij de aangekondigde heraan­ leg van de kaaien komt er een evenementenplein aan het Zuiderterras. Ook de waterke­ ringsmuur zal in zijn huidige vorm verdwijnen. Het zal de boot aan het Scheldeterras on­ getwijfeld nog een sterkere vi­ sibiliteit geven.

C6 CULTUUR

DE STANDAARD

ZATERDAG 8, ZONDAG 9 JUNI 2013

© Katrijn

CULTUUR C7

DE STANDAARD

ZATERDAG 8, ZONDAG 9 JUNI 2013

Van Giel

BIO b b

b

b

b

Broeder Godfried: ‘Het landschap duikt achter de ramen op als doorkijkjes in een schilderij.’ © Michel Vanneuville. Uit ‘De Sint­Sixtusabdij van Westvleteren’, Davidsfonds.

‘Als een mantel die past’

b

V

ijf jaar is er gebouwd aan een nieuw kloos­ terpand voor de Sint­ Sixtusabdij. En nu staan er alweer hijskranen in Westvleteren. Deze keer zijn het de gebouwen voor de bierproductie die uit­ breiden. De bottelarij, nog uit 1976, wordt vervangen door een eenvoudige, nieuwe hangar. Ze is niet van de hand van Bob Van Reeth, maar van Koplamp Archi­ tecten uit Roeselare. Op aangeven van Van Reeth zijn intussen in het oude abdijkwar­ tier nog enkele andere ingrepen afgerond. Zo is het gastenverblijf gemoderniseerd. In de sobere gangen, waar op zondag de be­ zoekers voorbijkomen om de vespers bij te wonen, is de geda­ teerde jarenzestigsfeer nu com­ pleet weggegomd. Intussen is ook het voormalige neogotische klooster afgebroken waar de twintig cisterciënzer­ broeders verbleven tot eind 2011. Daarmee heeft de architect zijn zin gekregen. Zoals hij het in het masterplan formuleerde: er moest meer eenheid komen in deze site, die voorheen uitblonk als een lappendeken van stijlen en toevoegingen. Dat het ruimtegevoel compleet veranderd is, zien de broeders als een van de pluspunten. Broe­ der Jos en broeder Godfried maakten deel uit van de bouw­ commissie. Ze volgden van nabij hoe het project groeide. De ver­ huizing en de aanpassing verlie­ pen rimpelloos, zeggen ze. Een nieuwe wereld ging open. God­ fried: ‘Het landschap duikt ach­ ter de ramen op als doorkijkjes in een schilderij. De lente komt met grote gulpen binnen. An­ derzijds heeft dit gebouw ook een grotere intimiteit gecre­ eerd. Het roept een thuisgevoel op.’ Zijn confrater vult aan: ‘Het is als een mantel die past. We kregen veel ruimte bij, maar lo­ pen er niet in verloren.’ Geen van de bewoners van Sint­

b

b b

Geboren in Temse in 1943 Al tijdens zijn studies aan Sint­ Lukas Brussel neemt zijn carrière een snelle start. Verbouwt in 1969 een eigen woning in het Begijnhof in Mechelen. Fascinatie voor bricolage en achterkanten. Zelfstandige praktijk vanaf 1969 als bOb Van Reeth. De ‘intuïtieve’ woning Botte en de verbouwing van het jezuïetencollege in Antwerpen worden sleutelwerken. Richt in 1981 de ArchitectenWerkgroep AWG op. Een succesverhaal met veel woningbouwprojecten in Nederland, onder meer de woonbuurt Mariaplaats in Utrecht. Eigen bureau op de Paardenmarkt in Antwerpen. Ontpopt zich tot voorstander van radicaal eenvoudige, bestendige architectuur met meervoudige functies. Bouwt in eigen stad landmarks zoals de woning van Roosmalen en het Zuiderterras aan de Kaaien. Wordt in 1999 de eerste Vlaamse Bouwmeester. Recentste realisatie: Kazerne Dossin, memoriaal en holocaustmuseum in Mechelen. De overzichtstentoonstelling ‘Bob Van Reeth architect’ loopt van 13 juni tot 8 september in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel (www.bozar.be)

Philippe Geubels en Erik Van Looy in ‘De slimste mens’, de sterkhouder van Woestijnvis.

EEN DAG OP DE VLOER BIJ WOESTIJNVIS

‘Zelfvertrouwen is nooit ons probleem geweest’ VALERIE DROEVEN

De pandgang in de abdij van Westvleteren biedt rust en harmonie. © Michel Vanneuville

Sixtus voelt heimwee naar de ou­ de, verzakte gebouwen. God­ fried: ‘We waren verbaasd toen bezoekers hun spijt uitdrukten over de sloop. Het oude klooster was als een decor: alleen de bui­ tenkant imponeerde. Dit ge­ bouw imponeert vanbinnen.’ Na de lastige bouwperiode, met veel drukte en overleg op de werf, werd de stilte een van de grootste zorgen van de abt. Hoe ze opnieuw invoeren? Ze kwam als vanzelf terug, zo bleek. Godfried: ‘De pandgang bood de harmonie en de rust die we zoe­ ken. Wonderlijk ook hoe nieuwe architectuur aansluiting vindt met eeuwenoude kloostertradi­ ties. Een minpunt is wel de akoestiek. In de kapittelzaal werd al een akoestisch plafond aangebracht. In de pandgang hoor je elke voetstap. Men had er ons nochtans voor gewaar­ schuwd: om praktische en bud­ gettaire redenen zijn we afge­ stapt van de oorspronkelijke pla­ fondbekleding.’

Trouw aan het principe van de architect, dat elke sterke struc­ tuur ook een nieuwe invulling moeten kunnen krijgen: kan dit gebouw ooit voor iets anders die­ nen dan een abdij? Jos: ‘De flexi­ biliteit en is in elk geval inge­ bouwd: enkel buitenmuren, traphal en torens zijn dragende structuren. Dit is een tijdloos ge­ bouw. Niet elitair, maar sober en eenvoudig. Maar door de pand­ gang zal het altijd zijn bouwge­ schiedenis met zich blijven mee­ dragen en herinneren aan zijn functie als abdij.’ Van Reeth gaat graag zo ver mo­ gelijk mee in het verhaal van de opdrachtgevers. Maar op één punt was hij principieel: de zwarte baksteen voor de gevels moest er komen. Jos: ‘Er was eerst weerstand, maar hij wist ons te overtuigen. Van Reeth wees naar de zwartge­ pekte schuren in deze streek, en hoe ze verdwijnen in het land­ schap. Ja, dat was ook onze wens: een gebouw dat niet op­

‘Wonderlijk hoe nieuwe architectuur aansluiting vindt met eeuwenoude klooster– tradities’ zichtig is of de aandacht trekt. En het zwart en wit keert terug in ons monnikenhabijt, merkte Van Reeth op. Op kritie­ ke momenten weet hij de juiste argumenten en bon mots aan te dragen. Ja, Bob is ook een man van het woord.’ Godfried: ‘Hij houdt ook van ri­ tuelen. Toen we de nieuwe abdij als gemeenschap in gebruik na­ men, moesten we dat moment markeren, vond hij. Hij stond er­ op om voor ons te koken.’

© Woestijnvis/Vier

‘Ik weet niet wat de toekomst brengt. Ik weet het echt niet.’ Martin Heylen zucht diep. Hij heeft er net een geslaagde brain­ stormsessie voor een nieuw programma op zitten. De kleine twist die maakt dat zijn idee goed genoeg is om ermee door te gaan, is er nog maar net. ‘Het is weken zwoegen geweest’, zegt hij. ‘Maar nu heb­ ben we iets, denk ik. Het is nog delicaat, maar het is er.’ De opluchting die dat meebrengt, is nog voelbaar. En ze doet hem deugd. Het is de beste manier om een verwarrend en moeilijk jaar weg te spoelen. De komende maanden zal hij met zijn nieuwe pro­ gramma bezig kunnen zijn. Niet met re­ clameblokken, niet met kijkcijfers, niet met lastige recensies. Hij mag weer in die cocon kruipen en gewoon creatief zijn. Wat er met de zender Vier moet gebeuren en wat de toekomst brengt voor hofleve­ rancier Woestijnvis, daar mogen anderen hun kop over breken. Het zomert in de gebouwen van Woes­ tijnvis. De einde­van­het­seizoenfeestjes zijn achter de rug en in de keuken van het bekendste productiehuis van het land worden voorzichtig de eerste gerechten voor het najaar klaargestoomd. Eén dag lang mogen we komen kijken naar wat er tussen de potten en pannen rommelt. Niet langer dan één dag, want een media­ journalist in huis nemen, is en blijft een hachelijke onderneming voor het pro­ ductiehuis. Zeker na een jaar als dit, dat

Voor het eerst in de geschiedenis van het productiehuis komt een mediajournalist oog in oog komt te staan met een redactievloer vol programmamedewerkers van Woestijnvis. Behalve een handvol therapeutische gesprekken, levert het een portret op van een productiehuis in woelig water, dat zichzelf probeert heruit te vinden. ‘Dit jaar was het voor iedereen bijleren en karakter kweken. Dit zijn lange tenen die krimpen.’ pijn heeft gedaan en zich heeft afge­ speeld in de volle spotlights. ‘We hadden verwacht dat het heftig zou worden, maar niet dat het zo heftig zou zijn’, zegt Olivier Goris, de programmadi­ recteur van Woestijnvis. ‘De buitenwe­ reld zat alles wat we deden met een ver­ grootglas te volgen. De manier waarop er naar ons gekeken en over ons geschreven werd: het was allemaal zo opgefokt.’ Een najaar en een voorjaar zijn verstre­ ken, sinds Woestijnvis de openbare om­

roep achter zich heeft gelaten om de deu­ ren te openen voor een nieuwe commer­ ciële zender. Een stoutmoedig risico, dat met de jarenlange creatieve bagage van het productiehuis aanvankelijk een bere­ kend risico leek. Wat een jaar van de gro­ te vernieuwingen moest worden, draaide uit op het jaar waarin Woestijnvis tegen zijn eigen grenzen botste. ‘Er is nooit een sfeer geweest van ‘‘we fik­ sen dat wel even met die zender’’. Het was een avontuur waar we enthousiast over

waren, maar dat ons tegelijk heel onzeker maakte’, zegt Goris. ‘Zelfvertrouwen is nooit een probleem geweest bij Woestijn­ vis. Al ging het altijd gepaard met onze­ kerheid. Het is een eigenschap die ons in staat heeft gesteld om zotte dingen te doen. Heel lang is Vlaanderen daar ra­ zend enthousiast over geweest. Maar de perceptie rond Woestijnvis is gekeerd. Die trend is de laatste jaren bij de VRT al begonnen: we werden ‘‘die mannen die zich alles konden permitteren’’. Dat is niet fijn, vooral omdat je het niet in de hand hebt, maar het heeft ons ook dich­ ter naar elkaar gedreven.’ Hun project is razendsnel afgeschreven, vindt Goris. ‘Als ik terugkijk op het voorbij jaar, heeft mij vooral dit verbaasd: de gretigheid waarmee het project afgeschoten werd.’ Vloeken in de kerk

De dag begint op de redactie van De slim­ ste mens. De ploeg van hoofdredacteur Sam De Graeve is het tiende seizoen van de populaire quiz al volop aan het voor­ bereiden. De slimste mens is het belang­ rijkste programma dat in het najaar de verhuizing van de openbare omroep naar een commerciële zender zonder kleer­ scheuren heeft doorstaan. (Het haalde op Vier nog gemiddeld 838.000 kij­ kers.) Ook het komende najaar moet het bbb > vervolg op pagina C8