D
e
D e
G
r
o
e
n
e
P
G r o e n e
a
r
a
d
e
P a r a d e
Een jaar later... Impressie van een jaar experimenteren met een nieuw examenprogramma vmbo-groen
Voorwoord Leerlingen hun interesses laten ontdekken, hun talenten tot ontwikkeling laten komen, aandacht voor ‘competenties’ en groei, het is allemaal niet nieuw in het vmbo-groen. Wél nieuw is dat het experimentele examenprogramma Landbouw Breed expliciete aandacht daarvoor in het onderwijs zichtbaar maakt. En het zelfs waardeert, op het diploma van de leerlingen. De aandacht voor competentiegericht leren in het vmbo komt tot uitdrukking in het Stimuleringsprogramma dat de pilotscholen aan elkaar verbindt. 27 vmbo-scholen zijn in het schooljaar 2007-2008 ingestapt in het experiment om onderwijs te ontwerpen bij het nieuwe geglobaliseerde examenprogramma Landbouw Breed. Deze onderwijsvernieuwing binnen het vmbo-groen staat landelijk bekend als ‘Het Groene Leertraject’. In het Stimuleringsprogramma wisselen pilotscholen ervaringen uit en delen zij met elkaar de opbrengsten en verworvenheden. Het afgelopen jaar stond voor de deelnemende scholen in het teken van experimenteren, zoeken, uitproberen, maar bovenal delen met elkaar. Door met elkaar te praten en ideeën uit te wisselen zie je nieuwe wegen, mogelijkheden en kansen om het onderwijs op een andere manier vorm te geven en in te richten. Een jaar experimenteren heeft duidelijk gemaakt dat je elkaar, maar ook de leerlingen, vertrouwen moet durven geven. Veranderen kost tijd. Fouten maken mag binnen deze vorm van onderwijs en het nieuwe examenprogramma meet en beoordeelt de voortgang van dit proces, waarbij de leerlingen meer ruimte krijgen om het beste uit zichzelf te halen.
Het is een kans, dat een nieuw examenprogramma dit mogelijk maakt. Dat het deze ‘zachte kant’ van het leerproces ook opwaardeert tot een ware prestatie die beloond wordt met een diploma. Uiteindelijk leidt dit tot zelfstandiger en beter gemotiveerde leerlingen die bewuster keuzes kunnen maken. Een terugblik op dit eerste experimentele jaar is door de deelnemers - docenten én leerlingen - op een zeer inspirerende manier in woord en beeld vastgelegd tijdens de ‘De Groene Parade’ die op 17 juni 2008 plaatsvond in Beekbergen. Een selectie van teksten en beelden is opgenomen in het boekje dat voor u ligt. Zij geven een impressie van de ervaringen van de deelnemende pilotscholen in het afgelopen schooljaar. Wij wensen u veel kijk- en leesplezier en spreken de wens uit dat dit boekje een bron van inspiratie mag zijn voor iedereen die competentiegericht opleiden een warm hart toedraagt.
Projectgroep Stimuleringsprogramma ‘Het Groene Leertraject’, Marion van Neerven Ludo Hodzelmans Toos van ’t Westeinde Inske van de Vaart Karen Laarveld
School > AOC De Groene Welle, Zwolle
Geïnterviewden > Marijke Benedictus, docente Landbouw Breed, stagebeleiding, mentrix
“Leerlingen vinden het moeilijk te ontdekken wat
competenties profiteert ook de jongen die veehouder wil
ze willen, vooral de leerlingen die voor onze school
worden. Hij zal in de toekomst ook zijn sociale vaardig-
kiezen omdat we een kleine, veilige school zijn
heden nodig hebben bij allerlei zakelijke contacten.”
en niet zozeer omdat we een groenschool zijn.”
4
Voor Marijke Benedictus, docente Landbouw Breed,
Afgelopen jaar is veel energie gaan zitten in het
mentrix en stagebegeleidster, is Het Groene Leertraject
competentiegerichter maken van de onderwijsinhoud.
een goede manier om haar leerlingen in de bovenbouw
In het zomerrapport zijn al een aantal beoordelingen
van de gemengde leerweg beter te helpen ontdekken
op competenties terug te vinden. In 2008-2009 wil de
waar hun interesses liggen. Juist in de gemengde
school een stap verder
leerweg zitten veel kinderen die baat hebben bij uitstel
gaan
van hun beroepskeuze, vindt ze. Bovendien geeft het
van bekwaamheid’ voor
examenprogramma Landbouw Breed veel vrijheid om
de vierdeklassers af te
meer zelf te gaan bepalen als school. Dat komt ook de
nemen in de stagebedrijven zelf. CSPE op het bedrijf
leerling die zoveel mogelijk van koeien wil weten ten
dus. Daarvoor hebben inmiddels alle stagebedrijven -
goede. Benedictus: “Eigenlijk willen we zoveel mogelijk
de leerlingen regelen hier hun eigen stageplek, conform
de kant op van ‘u vraagt, wij draaien’. En van de nadruk op
hun interesse - hun medewerking toegezegd.
door
de ‘proeve
‘De jongen die veehouder wil worden heeft ook sociale vaardigheden nodig’
‘Leerlingen gaan hun proeve van bekwaamheid afleggen op hun stagebedrijf’
De bedrijven gaan samen met de leerlingen de proeven van bekwaamheid beschrijven en er extra aandacht aan besteden tijdens de stage. De bedrijven zijn enthousiast, want nu kunnen zij meebepalen wat leerlingen in hun ogen moeten kunnen. De leerlingen leren dat het logisch is dat wat je tijdens de stage leert het best op het bedrijf zelf getoetst kan worden. Vanwege ziekte heeft de school niet het hele jaar optimaal kunnen meedraaien in het stimuleringsprogramma en dan blijkt volgens Benedictus gelijk wat je mist en wat de meerwaarde ervan is: de feedback, profiteren van elkaars kennis, het netwerk en veel steun en openheid ook als de veranderingen moeizaam gaan.
De Creativiteit
5
‘Leerlingen moeten weten waaróm ze iets doen’
Al een paar jaar is er een gifgroen lokaal op de Leeuwardense vmbo-locatie van AOC Friesland. Want voordat de school in september 2007 startte met Het Groene Leertraject hadden ze hier al hun eigen variant: green zapp. Docenten Geert Louwes, Johan Wolfard Marjolein Kroeze en Ant Poortinga hadden in hun fris geschilderde lokaal al samenhang aangebracht tussen de vakken plant, groen, economie en bloem voor hun derdeklassers in de basis- en kaderleerweg. Dankzij die ervaringen zagen ze het geglobaliseerde examenprogramma Landbouw Breed helemaal zitten, daarmee zou die ingeslagen koers voor leerlingen beter mogelijk worden. In het pilotjaar hebben de derdeklas basis- en kaderleerlingen, inclusief de lwt-ers, kennis gemaakt met Landbouw Breed.
De Creativiteit 6
De derdeklassers krijgen in één periode van twaalf weken gedurende zeven weken alle zeven vakrichtingen binnen
School > AOC Friesland, Leeuwarden
Geïnterviewden > Marjolein Kroeze, docente plant en groene ruimte, projectleider pilot GLT Ant Poortinga, docente agrarische economie
landbouw breed aangeboden. Daarnaast is er een
In schooljaar 2008-2009 gaat de school deels door
projectweek, een inhaalweek en zijn er drie keuzeweken.
op de ingeslagen weg en deels niet. Voor de nieuwe
Daarvoor is de hele vakinhoud herschreven. Leerlingen
derdeklassers gaat de school een stap verder dan
maken nu opdrachten aan de hand van een stappenplan.
afgelopen
Dat helpt hen te weten wat ze moeten doen, waarom ze
programma. Ook zal werken aan competenties nog
iets doen en wanneer het klaar moet zijn. Behalve dat
duidelijker vorm krijgen. Dat wil de school onder
de docenten van alle vakrichtingen nu hetzelfde format
meer bereiken door aan elke lesperiode een set van
voor
competenties te koppelen, die dan bij alle vakrichtingen
opdrachtgestuurd
werken
hanteren,
stemmen
jaar
met
een
geglobaliseerd
afdelings-
ze de inhoud van hun lessen meer op elkaar af. Alle
centraal staat. De vierdeklassers gaan
derdeklassers hebben nu ook op hetzelfde moment
na hun pilotjaar allemaal het gewone
praktijkles en projectweek. Bovendien heeft elke leerling
afdelingsprogramma volgen. Poortinga:
een praktijkcoach, die helpt bij de praktijklessen en de
“Veel leerlingen weten precies welk vak ze willen doen
stage. Natuurlijk kom je in zo’n pilotjaar lastige dingen
binnen het groene onderwijs. We vinden toch dat we
tegen. Vooral de organisatorische kant is een obstakel:
hen tekort doen met het landbouwbrede programma.”
de lwt-ers kunnen bijvoorbeeld niet altijd overal bij zijn
Kroeze: “Dat zegt niets over de waarde van de pilot,
en leerlingen zien in de keuzeweken niet altijd hun eerste
die staat buiten kijf, maar heeft alles te maken met de
keuze gehonoreerd worden omdat die al vol zit.
visie op de toekomst van de school en op wat we onze
‘Elke leerling heeft zijn eigen praktijkcoach’
leerlingen willen bieden.” 7
School > AOC Oost, Borculo
Geïnterviewden > Jolanda Heijink, docente dierhouderij productiedieren Roy Schilderink, leerling klas 3 vmbo-kader
Kaderleerling Roy Schilderinck moest nogal wennen
Nu het eerste jaar om is, snapt hij ook beter wat voor
aan de nieuwe manier van leren op zijn school, AOC
nut
Oost in Borculo. Hij vond al die competenties in het
hebben. En hij heeft ervaren dat niet iedereen even
begin maar moeilijk. Als zoon van een melkveehouder die
hard werkt bij groepsopdrachten en dat je het helpt
nu al weet dat hij het bedrijf van zijn ouders over neemt,
als je anderen daarop aanspreekt. Roy: “Door veel zelf
is hij vooral geïnteresseerd in vakkennis. Maar die kun je
te doen, leer je meer. Ik kan nu beter plannen en durf
ook heel goed opdoen met nieuwe werkvormen, heeft hij
verantwoordelijkheid en initiatief te nemen.” Keerzijde
ontdekt. Met een klasgenoot wiens
van die zelfstandigheid is dat leerlingen soms te lang
ouders een vergelijkbaar bedrijf
wachten voordat ze bij haar voor hulp aankloppen,
hebben, kreeg hij de opdracht uit
ondervond docente Heijink. Dus zoekt ze nog naar een
te zoeken wat het vee op de twee
evenwicht tussen snel ingrijpen als een ouderwetse juf
bedrijven aan voeder binnenkrijgt. Met een verrassende
en de leerlingen te lang laten aanmodderen als ze op het
uitkomst: de verschillen bleken groot. Boeren maken dus
verkeerde spoor zitten.
‘Roy weet nu het verschil tussen wat de ene koe wél en de andere niet te eten krijgt’
reflectiegesprekken
en
beoordelingsformulieren
blijkbaar verschillende keuzes; een inzicht dat hem nu
8
beter bij zal blijven dan wanneer hij erover gelezen had
De motivatie om mee te doen aan stimuleringsprogramma
in een boek.
van Het Groene Leertraject halen de mensen van de
locatie Borculo van AOC Oost uit de wens om zicht te krijgen op competentiegericht onderwijs. Ze werken hier niet met het landbouwbrede programma en zullen ook niet aan de nieuwe examens deelnemen. De meeste leerlingen zijn heel vakgericht ingesteld en willen smal examen doen, volgens docente productiedieren Jolanda Heijink.
De
school
heeft
daarom
een
voorzichtige
start gemaakt met competentieonderwijs in haar vak richting. In schooljaar 2008-2009 gaan ook de ander beroepsgerichte vakken ermee werken. Want Heijink is ervan overtuigd geraakt dat de nieuwe aanpak leuker en
De Beleving
zinvoller onderwijs oplevert.
‘Competentiegericht onderwijs voegt echt wat toe aan de ontwikkeling van de leerlingen. En óók van de docenten’ 9
‘Er is een nieuwe manier van toetsen en beoordelen nodig’
Over het nut van Het Groene Leertraject bestaat geen twijfel bij de initiatiefnemers van CITAVERDE College
in
Roermond. In de brede, competentie-
gerichte manier van werken staat de leerling centraal en niet de lesstof; de leerling krijgt meer zicht op zijn competenties; de leerling krijgt meer zicht op de verschillende sectoren in het groene onderwijs; en leerlingen zijn beter voorbereid op het vervolgonderwijs in het mbo. Uiteindelijk moeten de leerlingen natuurlijk ook gaan deelnemen aan het centrale competentiegerichte examen dat CITO ontwikkelt. Zo ver is het nu nog niet. In het eerste pilotjaar heeft een speciale werkgroep lesmateriaal ontwikkeld dat in schooljaar 2008-2009 ingezet gaat worden. Ook moeten de docenten voorbereid worden op hun nieuwe rol van
10
School > Citaverde College, Roermond
Geïnterviewden > Tekst schriftelijk aangeleverd
coach. En ze moeten leren hun vak los te laten en te
te laten leren en het onderwijs onder te brengen in
gaan denken in contexten, in beroepswerelden zoals hun
contexten. De leerlingen leren hier hun competenties
leerlingen die straks in het mbo ook zullen tegenkomen.
en
Competentiegericht onderwijs vraagt ook om een heel
opdrachten en in groepsverband. Het maakt daarbij niet
nieuwe manier van toetsen en beoordelen. Docenten
uit of leerlingen zich breed willen oriënteren of slechts
willen daar graag scholing in krijgen, want competenties
binnen één of twee contexten. Ze kunnen kiezen uit alle
beoordelen is iets heel anders dan de leerlingen toetsen
zeven contexten: Ontwerp en Recreatie; Dier en Zorg;
op feitenkennis. Bovendien is de school op zoek gegaan
Groene
naar digitale ondersteuning: een ict-programma dat
Balie;
competenties kan meten en dus goed zicht geeft op de
dienstverlening;
voortgang van de leerling.
Gezondheid; en tenslotte Sport,
vaardigheden
Ruimte; Techniek
Dienstverlening,
te
ontwikkelen
Kantoor en
en
Facilitaire
Voeding Recreatie
en en
via
individuele
“Leerlingen worden beter voorbereid op hun vervolgopleiding in het mbo’
Als je de leerling centraal wilt stellen, zul je het onderwijs
Veiligheid (SDVR). De school hoopt zo leerlingen af te
anders moeten organiseren. CITAVERDE College wil dat
leveren die beter weten wie ze zijn, wat ze kunnen en
bereiken door leerlingen in een werkplekkenstructuur
welke richting ze op willen in het mbo.
11
School > Clusius College, Castricum
Geïnterviewden > Gert Weerman, docent landbouwbreed Rachel Melse, leerlinge klas 3 gl, zorg Rens Koper, leerling klas 3 gl, groen Daniëlle van Zanen, leerlinge klas 3 gl, groen
Op de Groene Parade in de bossen bij Apeldoorn
planten.” Enthousiaster zijn ze over het blok recreatie.
hebben Rachel, Rens en Daniëlle met hun leraar
De school heeft namelijk een virtuele kampeerboerderij,
Gert Weerman net samen een pamperjump gedaan.
de Clusiushof, waarvoor ze met veel vrijheid opdrachten
De jongeren hebben gesprongen, hun docent heeft
mochten verzinnen. Eentje voor binnen en eentje voor
gezekerd. Eigenlijk gaat het op school ook zo. Weerman:
buiten, inclusief een begroting en de pr.
“Je kunt heel veel aan leerlingen overlaten als de kaders maar duidelijk zijn.”
Hun docent Gert Weerman legt uit dat ze in 2008-2009 ook op een nieuwe manier examen zullen doen: het
‘We hebben veel opdrachten gedaan voor de Clusiushof, onze virtuele kampeerboerderij’
De drie leerlingen zitten in de
CPSE, een mix van theorie en praktijk. Reactie van Rens:
gemengde
en
volgen
“Dus wij zijn proefkonijnen.” Reactie van Rachel: “Leuk!
automatisch
het
Beter!”: Angst hoeven ze niet te hebben, ze krijgen na
programma landbouw breed op
elke lesperiode een proefexamen om te oefenen voor
daarmee
leerweg
hun school, het Clusius College in Castricum. Ze hebben
het echte examen. Ook een kwestie van zekeren.
maar drie uur groen per week en zo krijgen ze toch een
12
goed beeld van alle richtingen. Vijf weken lang staat een
De school is al een jaar of vijf geleden begonnen met
richting centraal. Daniëlle: “Ik weet nu dat ik niks wil met
vormen van vakoverstijgend onderwijs, met de nodige
beginnersfouten in het eerste jaar. Weerman: “De leer lingen hebben ons echt een spiegel voorgehouden.” Ondanks hun ervaring heeft instappen in Het Groene Leertraject veel energie gekost, simpelweg om inzicht te krijgen in competentiegericht onderwijs en alles goed en doordacht op papier te zetten. In 2008-2009 worden bijvoorbeeld coachingsgesprekken. Weerman doet dan een stap terug: “Ik ga weer fulltime Nederlands geven, net als andere vakdocenten moet ik wel oppassen niet terug te vallen in mijn eigen hokje.”
‘Je kunt heel veel aan leerlingen overlaten als de kaders maar duidelijk zijn’
De Uitdaging
Het Groene leertraject actief - een jaar later
onderdelen van competentieonderwijs echt toegepast,
13
Groen Proeven, zo heet het project waaraan de vestigingen in Nijkerk en Almere van het Groenhorst College werken. Met hun speerpunt Groen Proeven hebben beide vestigingen een vernieuwingsslag gemaakt ten aanzien van de examens in de beroepsgerichte vakken. Docenten hebben examenstandaarden ontwikkeld voor vijf contextvelden: Dier en Zorg, Leefomgeving en Recreatie, Ontwerp en Creatie, Plant en Productie en Voeding.
‘Alle voorbeelden van nieuwe proeven van bekwaamheid zijn uitgeprobeerd’ 14
De Creativiteit
School > Groenhorst College Nijkerk en Almere, Aeresgroep
Geïnterviewden > Tekst schriftelijk aangeleverd
Deze examenstandaarden zijn het fundament voor het
bevallen, samen werken aan een concreet product. ‘Niet
nieuwe schoolexamen - de proeve van bekwaamheid -
alleen samen praten, maar vooral samen doen. Zo’n
en zijn gebaseerd op de examenstandaarden van het
gezamenlijke aanpak geeft extra kracht’, zoals een van
geglobaliseerde
hen het verwoordt.
examenprogramma
Landbouw
Breed.
Voor elk contextveld ligt nu een voorbeeldproeve klaar en er is een zesde proeve uitgewerkt voor de richting
Voor schooljaar 2008-2009 willen beide vestigingen de
Groen
examenproducten verbeteren en eventueel verspreiden
Breed.
Deze
voorbeelden
zijn
ook
allemaal
uitgeprobeerd in Nijkerk en Almere.
onder andere groenopleidingen. Weliswaar ‘onder voor waarden’, zoals ze aangeven. De pilot in het examenjaar
De docenten van het Groenhorst College hebben de
wordt voorgezet en daarnaast willen ze de proeven van
nieuwe examenstandaarden samen met collega’s van
bekwaamheid waar mogelijk ook opnemen en uitvoeren
AOC Oost en AOC Clusius ontwikkeld. En dat is goed
in het pta van jaar 3.
‘Niet alleen samen praten, maar vooral samen doen’
15
School > Helicon vmbo-groen, Den Bosch
Geïnterviewden > John Lenior, project- en teamleider Danny van Hulten, leerling Toerisme en Recreatie Sjoerd Remmers, docent Toerisme en Recreatie
Voor Helicon vmbo-groen in Den Bosch is er de
fatsoenlijk gedragen kosten meer tijd om bij te brengen.“
afgelopen tijd veel veranderd. De school is niet alleen
En ook de leerlingen die doorstromen naar het mbo
bezig haar onderwijs te vernieuwen, ook de hele beleids
hebben meer kans op succes omdat ze meer inzicht
structuur wordt aangepast. Het Groene Leertraject is
hebben in hun vaardigheden.
dus niet het enige waar energie in gaat zitten. Maar project- en teamleider John Lenior is blij dat ze de
Voor Danny van Hulten, leerling Toerisme en Recreatie, is
stap naar competentiegericht onderwijs gezet hebben.
het nog best lastig te omschrijven wat een competentie
Hij werkte tot voor kort in het bedrijfsleven en is ervan
is: “Competentie is iets wat je goed kunt. En we praten nu
overtuigd dat leerlingen die
meer met de docenten, dat is wel gezellig.” Aan de hand
meteen na het vmbo gaan
van een voorbeeld maakt hij duidelijk wat hij geleerd
werken baat hebben bij het
heeft. ”Ik heb gymles gegeven aan mijn klasgenoten,
nieuwe onderwijs, met veel
voetbal en worstelen. In het begin durfde ik niet goed op
praktijkopdrachten. Net als de bedrijven zelf trouwens.
mijn fluitje te blazen, later wel. En ook bij het worstelen
Lenior: “Bedrijven kunnen ontbrekende kennis best snel
is het goed gegaan, dat is niet uit de hand gelopen. Ik
bijspijkeren. Maar vaardigheden als op tijd komen en je
heb ontdekt dat ik leiding kan geven en dat de andere
‘Het kost tijd om vaardigheden als op tijd komen en je fatsoenlijk gedragen bij te brengen’
16
De Uitdaging ‘We praten nu meer met de docenten, dat is wel gezellig’
leerlingen naar me luisteren.“ Ook zijn docent Sjoerd Remmers is vol lof over de gymles van Danny. Die ziet zelf overigens nog geen link tussen de gymles en zijn beroep: “Ik denk erover stukadoor te worden.“ Remmers vindt het niet ideaal dat hij nog steeds rapportcijfers moet geven nu een deel van het onderwijs al competentiegericht is ingevuld. Dat euvel zal met de tijd opgelost worden. Wel voert hij al beoordelingsgesprekken met leerlingen. Hoe meer ervaring hij hiermee opdoet, hoe beter het hem afgaat. Hij is ook enthousiast over het experimentele examen basis en kader voor Toerisme en Recreatie: ‘Over een uur arriveert hier een groepje van tien basisschoolleerlingen. Maak een programma voor hen waarbij ze gaan sporten en te eten krijgen.’
17
‘We laten onze leerlingen de keuze tussen oriënteren en verdiepen’
Raymonda Kammers heeft een prachtig schilderij gemaakt bij de workshop actionpainting op de Groene Parade in juni. Een schilderij vol bloemen voor het klaslokaal van ‘bloem’. Want dat is de richting die deze derdeklasser gemengde leerweg gekozen heeft.
De Samenwerking
Ze zit op Helicon vmbo groen in Eindhoven en bloemen zijn haar hobby. Toch wil ze er niet mee doorgaan op het mbo, want “je verdient en niet veel mee. Ik wil door naar de havo en daarna iets met verzorging gaan doen.” Raymonda is wel tevreden over de actieve manier van leren op haar school: “Bij de praktijkvakken krijgen we alleen een einddatum te horen, zo leren we echt te plannen. Dat is wel wennen. Bij proefwerken in de eerste en tweede klas wist je precies wat je moest leren en voor wanneer. Nu zijn we zelfstandiger.” Docent Huub Willems gunt Raymonda haar lessen bloem: “Landbouw Breed
18
School > Helicon vmbo-groen, Eindhoven
Geïnterviewden > Huub Willems, docent groen en wiskunde Raymonda Kammers, leerlinge klas 3 gl
is echt heel breed. Daarom doen onze leerlingen naast
samenvattend:
de verdieping een oriëntatie in het vak van keuze. Ze
Organisatorisch klopten onze plannen niet. Ik heb altijd
kunnen kiezen voor ‘context groot’ vier uur les per week
gedacht dat we met competentieleren op de goede
in het brede, intrasectorale programma of voor ‘context
weg zaten, maar toen begon ik even te twijfelen.” Veel
klein’, drie uur les per week in een keuzevak waarmee ze
docenten bleken ook simpelweg tijd nodig te hebben om
affiniteit hebben.”
de winst van het nieuwe systeem te zien. En een enkeling
“We
hebben
er
veel
van
geleerd.
is gaan omzien naar een andere school. Afgelopen jaar is het schoolgebouw aangepast aan het nieuwe competentiegerichte leren. Tijdens de ver
Helicon Eindhoven heeft KPC ingeschakeld om docenten
bouwing heeft de school - tussen de bouwvakkers door
te scholen in competentiegericht toetsen en beoordelen.
en in noodlokalen - twee weken proefgedraaid om de
Docenten hebben geleerd leerlingen niet langer te
organisatorische kanten van de nieuwe aanpak uit te
beoordelen op pure kennis, maar op hun attitude en
proberen, met een ander rooster, integratie van de
vaardigheden. Willems: “Kennis komt later wel, bij de
avo-vakken in de praktijkvakken en nieuwe teams. De
baas.”‘Bij de praktijkvakken krijgen
evaluatie achteraf in de docentenkamer heeft drie vellen
we alleen een einddatum te horen’
met
commentaar
opgeleverd.
Willems,
eufemistisch
‘Tussen de bouwvakkers door hebben we het nieuwe rooster uitgeprobeerd’ 19
School > Helicon vmbo-groen, Kesteren
Geïnterviewden > Chris Oldengarm, docent landbouw breed en medeprojectleider
Een greep uit de oogst van Helicon vmbo-groen
nadeel betreft iets waar de school geen vat op heeft:
in Kesteren: uitgewerkte competenties in rubrics, een
de omgeving is de afgelopen jaren veranderd in een
uitgeschreven activiteitenplan, video-interactie om com
industrieterrein, met al het vrachtverkeer van dien.
petenties bij leerlingen en docenten te (h)erkennen, een pta-tekst. En dan zijn het gebouw en de buitenruimte ook
Alles staat in Kesteren in het teken van leerling-gericht
nog eens aangepast aan de onderwijsvernieuwingen:
werken. Daar moet je gelijk aan beginnen als leerlingen
er
meerdere
op je school komen. Daarom heeft het team Mens en
praktijklessen tegelijk plaatsvinden. Dankzij de u-vorm
Beroep in het pilotjaar juist in de eerste en tweede
van het gebouw en het vele glas is openheid gecreëerd,
klas veel geëxperimenteerd met verschillende vormen
zodat collega’s elkaar en hun leerlingen
van competentie-opbouw en het werken met rubrics
aan het werk zien. Al was dat voor de
en portfolio. Met resultaat: de kinderen hebben meer
docenten nog wel even wennen. De
zelfkennis en zijn zich bewuster van hun handelen. In
schooltuin is herverdeeld in vakken zodat
2008-2009 zijn het derde en vierde leerjaar aan de beurt.
groepjes leerlingen hun ‘eigen stukje’ kunnen bewerken.
Oldengarm c.s. zullen veranderingen hier op een stabiele
Kortom, docent Landbouw Breed en medeprojectleider
manier introduceren met het oog op de examenkansen
Chris Oldengarm is een tevreden mens. Het enige
van hun leerlingen. Die zullen in elk geval met rubrics te
zijn
‘De schooltuin is herverdeeld, zodat groepjes leerlingen hun eigen stukje kunnen bewerken’
20
nu
grote
praktijklokalen,
waarin
De Uitdaging
maken krijgen. Dit schooljaar zal er ook een systeem voor coachingsgesprekken met leerlingen opgezet worden. Oldengarm rekent op minimaal twee gesprekken per jaar. Nog vaker, vlak voor elk rapport, zou hem liever zijn. Maar dat zal organisatorisch wel niet haalbaar zijn, vreest hij. Het Groene Leertraject sluit goed aan bij de bestaande plannen van de school. Voorheen was er natuurlijk ook al aandacht voor competenties - elke goede docent haalt de kwaliteiten van leerlingen naar boven - maar dat is dankzij het stimuleringsproject explicieter gemaakt. Bovendien leveren de projectbijeenkomsten nieuwe ener gie en leuke ideeën voor de eigen school, bijvoorbeeld creatieve oplossingen voor roostertechnische problemen.
‘Elke goede docent haalt de kwaliteiten van leerlingen naar boven’ 21
De Uitdaging
De Creativiteit
Lang hoeft Michael Rutten niet na te denken als hem gevraagd wordt wat hij het leukste vond afgelopen schooljaar: “Het kamp dat we met de hele klas georganiseerd hebben op een camping in Groesbeek. We hebben alles zelf gedaan: de fietsroute erheen bedenken, eten inkopen, tenten regelen, een dropping organiseren en alle prijsberekeningen maken. We bleken te veel eten ingeslagen te hebben. Iedereen vond het leuk, ook de leraar Pieter Rutten die onze gast was.” De hele klas, dat zijn de veertien kaderleerlingen van Toerisme, Sport en Recreatie van Helicon vmbogroen in Nijmegen. Docent Landbouw Breed Jan de Groot, tevens projectleider van Het Groene Leertraject: “Dit project is niet alleen leuk, maar ook uiterst leerzaam voor de leerlingen.
‘Het kostte een heel lesuur om zestien pubers vier groepjes te laten vormen’ 22
School > Helicon vmbo-groen, Nijmegen
Geïnterviewden > Jan de Groot, docent Landbouw Breed en projectleider Michael Rutten, leerling klas 3 kader Tom Lepoultre, leerling klas 3 gl
Tom Lepoultre heeft zes lesuren Landbouw Breed
Voor De Groot was de markt een goede gelegenheid
per week in de derde klas gemengde leerweg. Dat is
zijn leerlingen met groepswerk vertrouwd te maken. Al
weliswaar minder dan de acht lesuren beroepsvakken
kostte het wel een heel lesuur om de zestien pubers
van kaderleerling Michael, maar meer dan de gemid
vier groepjes te laten vormen, elk met een eigen taak:
delde gl-leerling elders. De Groot legt uit hoe dat
plantenverkoop, kraamhuur, publiciteit en personeel. En
komt: “Om een gl-leerling echt wat te kiezen te geven,
al was meer tijd voor coaching tijdens de voorbereiding
bieden we hen naast het toch wel vage landbouwbreed-
welkom geweest. De Groot: “Tijdens de begeleiding en
programma ook profielvakken aan. Daarvoor hebben we
nabespreking heb ik de nadruk gelegd op
twee uur uit de vrije ruimte toegevoegd. Nu kunnen ook
een snelle en goede planning - anders gaat
gl-ers een echt profiel kiezen.” Toms leukste opdracht
het fout - op samenwerking en op afspraken
was de publiciteit verzorgen voor de voorjaarsmarkt op
nakomen. Dat is allemaal perfect gegaan.”
school, samen met drie klasgenoten. Hij vond het kicken
Tom en Michael zijn zeer te spreken over de aanpak in
zoveel mogelijk ouders, buurtgenoten en leerlingen tot
derde klas. Ze vinden het fijn dat ze zelfstandiger mogen
een bezoek te verleiden en een slimmere looproute te
werken en vrijer worden gelaten. Dat scheelt ook een
bedenken.
hoop commentaar van leraren, vinden ze…En de leraren
‘Gl-leerlingen krijgen zes lesuren beroepsvakken, dankzij uren uit de vrije ruimte’
zelf? “Het hele praktijkteam is om”, aldus De Groot.
23
School > Lentiz | Flora College, Naaldwijk
Geïnterviewden > Ton Berkhout, docent en projectleider
Het zijn niet zozeer de bijeenkomsten en de net
hanteert de school nu voor de leerlingen van alle
werkfunctie die deelname aan het stimulerings
leerwegen
programma van Het Groene Leertraject interessant
achttien competenties zitten erin, inclusief een 360
maken voor Ton Berkhout van het Flora College in
graden feedback door leerling, school en bedrijf. Om
Naaldwijk. Voor hem zit de meerwaarde erin dat het zijn
het overzichtelijk te houden zijn de competenties tot
school helpt het competentiegerichte programma verder
twaalf items teruggebracht en komen ze allemaal vier
te ontwikkelen. Competenties zijn niet nieuw in Naaldwijk,
keer terug in de beoordeling. Dat beoordelingsformulier
net zo min als de landbouwbrede aanpak. Ze zijn een
en het leerplan zijn onderwerp van gesprek bij onze
uitvloeisel van veranderingen waarmee de school al
stagebezoeken. We zijn nu bijna zover dat we voor
gestart was. Afgelopen jaar hebben projectleider annex
elke leerling een persoonlijk leerplan op maat hebben.”
docent Berkhout en zijn collega’s eraan gewerkt om de
Leerlingen zoeken zelf
competenties binnen de stage te laten uitvoeren en te
een
toetsen.
school
Daarvoor
is
een
schoolbreed
beoordelingsformulier
voor stages ontwikkeld op basis van competenties. Ook
24
een
begeleidingsplan.
Berkhout:
“Alle
hen door een bewuste
‘Er is voor alle leerlingen een stagebeoordelingsformulier op basis van competenties’
keuze
Binnen
stageplek,
de
ondersteunt te
stimuleren.
hun
stageprogramma
bepalen de leerlingen vervolgens weer zelf wat ze
‘Veel leerlingen houden een baan over aan de stage, zeker ook onze bbl-ers’ willen leren. De ene leerling wil zich echt inhoudelijk toeleggen op een vakgebied, de ander wil vooral aan bepaalde competenties werken en weer een ander wil
De Samenwerking
zich bijvoorbeeld helemaal verdiepen in de instructie van apparaten. Dat kan allemaal. Het grote voordeel van deze aanpak is meer consistentie. De leerling is zich bewuster van de leerdoelen tijdens de stage. Het leerplan helpt de doorlopende leerlijn vast te houden. Bedrijven raken meer bij de stage betrokken en kunnen beter aangeven wat zíj belangrijk vinden. De onderwijsvernieuwing betaalt zich ook uit na het vmbo, volgens de geluiden die Berkhout bereiken nadat zijn leerlingen hun diploma hebben behaald. “Veel leerlingen houden een baan over aan de stage, zeker ook onze bblleerlingen. En ik heb de indruk dat onze oud-leerlingen die doorstromen naar het mbo daar minder vaak switchen van studierichting.”
25
‘Er is proefgedraaid met een cyclus van leerling-functionarissen’
“We eten van twee walletjes”, leggen sectieleiders Xandra Rienks en Jaap Harreman uit. Als buitengewoon groenschool - een locatie van scholengemeenschap Melanchton - vallen ze zowel onder het ministerie van LNV als dat van OCW. Bovendien komen de leerlingen niet zozeer op het groene onderwijsaanbod af als wel op de reputatie van strenge maar goede dorpsschool. Harreman: “Sommige leerlingen zijn lichtelijk verbaasd als ze in de derde klas ‘ineens’ groen moeten doen. Gelukkig is de derde bedoeld als oriëntatiejaar. In de vierde worden ze wakker en ontdekken ze het leuke van groen onderwijs. Uiteindelijk stroomt bij ons ongeveer vijftien procent door naar mbo-groen. De laatste tijd ineens ook richting hovenier, omdat ze dat beroep hebben leren kennen via Landbouw Breed.” Zo’n geglo baliseerd examenprogramma biedt dus kansen voor hun leerlingenpopulatie, menen Rienks en Harreman. Al zou het wat hen betreft nóg breder mogen worden, want landbouw houdt veel meer in dan de contextvelden die nu in Landbouw Breed zijn verwerkt. 26
De Uitdaging
School > Melanchton de Kring, buitengewoon groenschool CVO, Bleiswijk
Geïnterviewden > Xandra Rienks, docente en sectieleider Jaap Harreman, docent en sectieleider
Door mee te doen aan Het Groene Leertraject houdt het
is twee weken lang baliemedewerker, controleur of
docententeam invloed op de ontwikkelingen en dat vindt
magazijnmedewerker. Tijdens die weken wordt met de
iedereen heel prettig. Het voordeel van een pilot is ook
functionarissen
dat je mag experimenteren. Al zullen ze hun leerlingen
competenties
natuurlijk niet aan risico’s blootstellen, klinkt Harreman
na afloop volgt een beoordeling. Die
geruststellend: “Ik ben ervan overtuigd dat iedereen de
gesprekken blijken veel tijd te kosten.
examens gaat halen in mei 2009, onze eerste generatie
Daarom is besloten volgend jaar ‘vertraagde weken’
leerlingen die competentiegericht onderwijs gevolgd zal
in te voeren voor competentiegesprekken en voor
hebben.”
de voortgangsregistratie via rubrics en een portfolio.
Het pilotjaar is vooral gebruikt om dingen uit te pro
Harreman en Rienks voelen behoefte het modewoord
beren voor het nieuwe lesprogramma voor leerjaren
competentie te relativeren. Volgens hen wilden werk
3 en 4 in 2008-2009. Om te meten hoe competenties
gevers altijd al iemand die op tijd komt, netjes praat en na
al in het bestaande onderwijs zitten, is gestart met
een kwartier pauze weer aan de slag gaat. De bloemist
een ‘competentiescan’.
wil iemand die geleerd heeft een boeket te maken én
En
er
is
proefgedraaid
met
een cyclus van leerling-functionarissen: elke leerling
besproken ze
moeten
aan
welke
voldoen
en
‘Werkgevers wilden altijd al iemand die op tijd komt en netjes praat’
geleerd heeft een klant netjes te woord te staan.
27
School > Midden Brabant College Tilburg
Geïnterviewden > Bert van Opstal, teamleider afdeling Groen Cyril Billet, docent wiskunde en agrarische techniek
Het groene onderwijs weer leuk maken, daar was het
Maar toen het aantal leerlingen in de gemengde leerweg
Midden Brabant College in Tilburg al mee bezig toen
begon te groeien, ontdekten teamleider Bert van Opstal,
Het Groene Leertraject zich aandiende. De oplossing
docent Cyril Billet (wiskunde en agrarische techniek) en
zochten ze sinds een paar jaar in een contextrijke
hun collega’s dat ze eigenlijk geen goed programma voor
leeromgeving, veel buitenschools bezig zijn en de
deze groep hadden. Het nieuwe examenprogramma
werkplekkenstructuur.
Landbouw Breed kwam als geroepen.
De
basis-
en
kaderleerlingen
krijgen wekelijks negentien uur beroepsgerichte vakken in wps-setting. Van Opstal: “Sinds we plantenteelt
Van Opstal: “We merkten ook dat we bleven hangen
aanbieden in werkplekkenstructuur doen de planten het
in onze aanpak om competenties te benoemen en de
geweldig.” De oplossing
leerlingen op competenties te beoordelen.” Leerlingen
zochten ze ook in een
kregen eigenlijk alleen in de werkweek de kans te
andere manier van be
laten zien wat ze konden. De volgende stap - voor
‘We bieden plantenteelt in werkplekkenstructuur aan en de planten doen het geweldig’
28
oordelen, eentje die meer
schooljaar 2008-2009 - is om structurele coaching en
recht doet aan de kwaliteiten van hun leerlingen in vmbo
portfoliogesprekken in te passen in het programma.
kader en basis. De school deed vijf jaar terug al mee met
Ze willen gaan werken met rubrics en ze willen andere
de eerste pilot voor het CSPE.
manieren bedenken om de beoordelingen en de regi
‘Onze leerlingen keken rustig toe en bedachten ondertussen de oplossing’
De Samenwerking
straties ervan zo eenduidig mogelijk te maken binnen het team. Met dank aan het stimuleringstraject, dat het netwerk van de Tilburgers heeft versterkt en hun plannen voor de toekomst heeft gevoed. Als de ervaringen op de Groene Parade in juni voor spellende waarde hebben, zit het met hun leerlingen wel goed. Billet: “We hebben vandaag een brug gebouwd. Bert en ik namen meteen letterlijk het voortouw. Dat ging niet goed. Ondertussen stonden wat leerlingen op een afstandje toe te kijken en de uiteindelijke oplossing te bedenken. Een mooie illustratie van wat leerlingen wel niet allemaal kunnen als ze de ruimte krijgen om hun kwaliteiten te etaleren.”
29
Een weids landschap. Een groepje scholieren is bezig
De Uitdaging
bomen te planten onder leiding van een leraar. Het tafereel speelt zich af in de buurt van Andel, de jongens zijn leerlingen van het Prinsentuin College. Ze planten oude fruitrassen op een dijkje dat vroeger als kerkpad werd gebruikt en in ere is hersteld. Het is een project binnen Landbouw Breed waarbij de school samenwerking heeft gezocht met plaatselijke verenigingen. De leerlingen vinden het een leuke opdracht en de school is tevreden over de leerresultaten. En de mensen in het dorp profiteren er ook van. Een andere groep leerlingen heeft een uitgebreid diner verzorgd voor ouders en docenten. Van recepten bedenken tot de afwas, ze hebben alles zelf bedacht en uitgevoerd.
‘Ze planten oude fruitrassen op een dijkje dat vroeger als kerkpad werd gebruikt’ 3030
School > Prinsentuin College Andelm ROC West-Brabant
Geïnterviewden > Tekst schriftelijk aangeleverd
Mooie voorbeelden van zinvol, nieuw onderwijs zoals
Die opsteker is nodig, want net als elders is ook hier
bedoeld in Het Groene Leertraject.
veel energie gaan zitten in de aanpassing van de hele organisatie aan het nieuwe onderwijs. En dat kost altijd
Het afgelopen jaar heeft de Andelse vestiging van het
meer tijd dan er beschikbaar is. De groepen zijn nog te
Prinsentuin College vooral tijd en energie gestopt in de
groot om de leerlingen optimaal te kunnen begeleiden.
inventarisatie van competenties in de huidige opdrachten
En wat meer computers zou
en in het bedenken van een opzet om die competenties
ook handig zijn. Daar komt
te beoordelen. Ook hebben ze nieuwe opdrachten
nog bij dat schoolgebouw
gemaakt die afgesloten kunnen worden met een proeve
niet erg geschikt is; gelukkig
van bekwaamheid. Het hele team is het erover eens
liggen er al plannen voor nieuwbouw met praktijkruimtes.
dat leerlingen gemotiveerder en serieuzer werken in
Voor
de competentiegerichte aanpak. En dát motiveert het
ontwikkeltijd, dus met de motivatie voor alle plannen zit
team weer.
het wel goed.
schooljaar
2008-2009
‘Gelukkig liggen er al plannen voor nieuwbouw met praktijkruimte’ krijgt
het
team
meer
31
School > Twents Carmel College Oldenzaal
Geïnterviewden > Tekst schriftelijk aangeleverd
Meedoen aan een project heeft als voordeel dat
In Oldenzaal hebben ze nog een andere reden om
je een projectleider kunt aanstellen. Die kan ervoor
deel te nemen aan het stimuleringstraject. De school
zorgen dat er onder docenten structureel aandacht komt
is op zoek naar een nieuw imago, dat minder smal op
en blijft voor de onderwijsvernieuwingen. Dat is ook de
landbouw georiënteerd is. Ze wil zich profileren als een
ervaring op het Twents Carmel College in Oldenzaal.
brede opleiding, met brede uitstroommogelijkheden. Illustratief
Samenwerken
aan
het
nieuwe
examenprogramma
daarvoor
is
de
nieuwe
richting
Natuur-
Techniek-Commercie (NTEC).
Landbouw Breed heeft een groot saamhorigheidsgevoel gegeven. Er zijn nieuwe teams gevormd van avo-docenten
De school heeft nieuwe leeractiviteiten bedacht die zijn
en vakdocenten. De avo-docenten hebben meer inzicht
afgestemd op de competenties. Om die leeractiviteiten
gekregen in het beroepsgerichte programma. Dat levert
gestructureerd aan te bieden zijn ze ondergebracht
‘Illustratief voor het nieuwe imago is de richting Natuur-TechniekCommercie (NTEC)’
32
niet alleen winst op bij de ontwikkeling
in
van nieuwe leerproducten, het komt
vervullen daar allerlei taken die ze later ook bij echte
ook de begeleiding van de leerlingen
bedrijven tegenkomen, zoals een opdracht aannemen
zogenaamde
‘miniondernemingen’.
De
leerlingen
ten goede. Een andere blik op de
of baliewerk verrichten. Ze moeten zich ondernemend
leerling is een eerste aanzet om te komen tot een goede
opstellen en heuse opdrachten binnenhalen, opdrachten
competentiegerichte begeleiding en beoordeling.
van binnen én buiten de school.
De Uitdaging
Het hele ‘comptetentieverhaal’ is knap ingewikkeld, daar zijn de teams in het pilotjaar wel achter gekomen. Het aantal competenties is erg groot en instrumenten ontwikkelen om de leerling goed te begeleiden en te beoordelen vraagt speciale didactische kennis en veel tijd. De school krijgt hierbij hulp van CITO in het kader van de doorstroomkaart. Het eerste nieuwe moduleboek is zo goed als klaar. In schooljaar 2008-2009 volgen de andere. En dan is er ook gelegenheid meer ervaring op te doen met competentiebeoordeling.
‘Het hele ‘comptetentieverhaal’ is knap ingewikkeld’
De Creativiteit 33
De Creativiteit
Meedoen aan Het Groene Leertraject was niet vanzelfsprekend voor de locatie Aalsmeer vmbo de Groenstrook van het Wellantcollege. Uiteindelijk is ervoor gekozen alleen de leerlingen in het leerwerktraject (lwt) mee te laten doen, die onderwijs krijgen volgens de uitgangspunten van Natuurlijk Leren. De andere leerlingen, die allemaal volgens de werkplekkenstructuur (wps) leren, blijven buiten de pilot. De locatie is wel als geheel
overgestapt
van
afdelingsprogramma’s
naar
Landbouw Breed. Na een jaar is er nog steeds twijfel bij lwt-coördinator Ary van der Heiden over de meerwaarde van de pilot: “Het heeft de leerlingen wat meer ruimte gegeven, maar of die ruimte door de pilot mogelijk is geworden, dat weet ik niet. Misschien had ik die ruimte zonder pilot ook wel
‘Martijn heeft de sloperij ingeruild voor een kwekerij van waterplanten’ 34
School > Wellantcollege vmbo de Groenstrook Aalsmeer
Geïnterviewden > Ary van der Heiden, coördinator leerwerktraject Tom Smit, leerling klas 3 lwt Mandy van Lieshout, leerling klas 3 lwt Martijn Liesveld, leerling klas 3 lwt
gehad of gepakt.” Hij maakt zich vooral sterk voor een
mbo, daar wil men alleen cijfers zien,
betere doorstroom van zijn lwt-leerlingen naar roc niveau
geen competenties. Dat frustreert.
‘Het team de eerste acht weken wat elke leerling kan en kent. Een soort nulmeting’
2, en als het even kan ook een paar naar niveau 3. Dat kan via doorlopende ontwikkelingslijnen. Hij hoopt daar
Tom, Mandy en Martijn zijn drie van de vijftien leerlingen
in schooljaar 2008-2009 via het stimuleringstraject aan te
in het leerwerktraject. Zij hebben gelukkig geen weet van
kunnen werken. “We zitten nu op zes ontwikkelingslijnen,
de zorgen van hun leraar. Zij voelen zich als vissen in
dat moeten er acht worden, met daarin alle achttien
het water in het leerwerktraject. Volgens Mandy hebben
competenties. Verdere uitbreiding is onwenselijk omdat
de andere leerlingen het lang niet zo leuk als zij. Martijn
het voor deze leerlingen dan niet meer te behappen is.”
vertelt waarom: “Buiten school leer je meer. Ik heb twee dagen per week op een autosloperij geholpen, leuk werk
In het derde jaar kijkt het team de eerste acht weken
en leuke mensen.” Omdat een van de twee stages ‘groen’
wat elke leerling kan en kent. Een soort nulmeting.
moet zijn, heeft hij de sloperij later ingeruild voor een
Daarna wordt per leerling een leerlijn uitgestippeld. De
kwekerij van waterplanten. Van der Heiden: ‘Realiseer
vorderingen van de leerlingen komen in hun portfolio.
je je wel hoe uniek je werkplek is? Zulke kwekerijen zijn
Helaas is het portfolio nog geen gemeengoed in het
er niet veel.“
35
School > Wellantcollege Brielle
Geïnterviewden > Joost van Nieuwhoven, docent o.a. plantenteelt Marcel Venis, docent o.a biologie en coördinator leerwerktraject Wouter Berk, leerling klas klas 3 lwt Shelley Kuipers, leerling klas 3 lwt Michelle de Jong, leerling klas 3 lwt
Wouter, Shelly en Michelle hadden mazzel: zij
in samenwerken want dat doen ze veel. Meer dan de
mochten een dag lang abseilen, bruggen bouwen en
leerlingen die de vaklijn volgen. Een belangrijke vaardig
pamperjumpen op de Groene Parade in juni. Klasge
heid, want later in het bedrijfsleven hebben ze hun
noten wilden ook graag mee, maar hadden niet op tijd
collega’s immers niet voor het uitkiezen.
het toestemmingsbriefje laten tekenen door hun ouders. Shelly: “Als je een brug bouwt, moet je afspreken hoe
Net als op de andere locaties van het Wellantcollege is
je het gaat doen en moet je met
in Brielle Natuurlijk Leren ingevoerd. Ook hier zijn het
mensen kunnen omgaan. En als je bij
de lwt-ers die meedoen aan de pilot van het nieuwe
de pamperjump omhoog klimt, moet je
examenprogramma Landbouw Breed. Ook hier werken
durven vertrouwen op degene op de grond die jou zekert.
ze met ontwikkelingslijnen. In het begin van het derde
Later in een bedrijf is dat ook allemaal belangrijk.”
jaar krijgen alle leerlingen een ontwikkelingslijn opgelegd.
‘We voeren elke zes weken een portfoliogesprek’
Ze concentreren zich allemaal op verantwoordelijkheid,
36
Docent plantenteelt - “en nog drie vakken” - Joost
initiatief nemen en zelfstandigheid. Later mogen ze hun
van Nieuwhoven bevestigt dat deze lwt-leerlingen die
eigen ontwikkelingslijn kiezen. De competentievorde
competentiegericht onderwijs volgen heel goed zijn
ringen worden vooral gevolgd via de portfoliogesprekken.
‘Leerlingen zijn vaak zo streng zijn voor zichzelf’
Docent Marcel Venis: “De lwt-leerlingen krijgen nu twee rapporten, halverwege en aan het einde van het schooljaar. Ze zouden wel meer rapporten willen, net zoveel als de leerlingen in de vaklijn. Maar dat zit er niet in, simpelweg omdat ze minder les hebben en meer stage lopen. We voeren elke zes weken een portfoliogesprek. Uiteindelijk komen alle achttien competenties aan de orde. Organisatorisch lukt die gesprekscyclus omdat de andere leerlingen dan een stageweek hebben en de docenten dus beschikbaar zijn.” Veel leerlingen kopiëren de leerlijn-formulieren met daarop de competenties om ze voor zichzelf af te vinken, te ‘scoren’. Voor Venis een bewijs dat ze er zelf in geloven, al valt het hem wel op dat
De Beleving
ze vaak zo streng zijn voor zichzelf. Voor hem staat de winst van de competentieaanpak buiten kijf. Hij ziet dat de leerlingen gelukkiger zijn en daardoor beter presteren. Voor Michelle hoeft dat afvinken niet meer zo nodig: “Ik weet nu wel dat ik goed ben in verantwoordelijkheid.” 37
Aanvankelijk was de drive van de vmbo-locatie Dordrecht van het Wellantcollege om mee te doen aan Het Groene Leertraject om het leerwerktraject te laten aansluiten bij het nieuwe examenprogramma. Toen besloot de school om voor alle leerlingen in jaar 3 en 4 over te gaan naar Landbouw Breed. De rest van het eerste pilotjaar is daaraan gewerkt. De leerlingen hebben daar nog niets van gemerkt. Zij krijgen in schooljaar 2008-2009 voor het eerst te maken met het competentiegerichte programma. Het docententeam is aan de slag gegaan om een organisatiemodel te bedenken voor het nieuwe pro gramma. Belangrijk daarbij was ervoor te zorgen dat de vakvaardigheid- en vakkennis van de leerlingen
‘Fouten maken mag, want daar leer je het meeste van’
De Creativiteit
School > Wellantcollege Dordrecht
Geïnterviewden > Tekst schriftelijk aangeleverd
gewaarborgd blijven terwijl ze tegelijkertijd de kans
maken mag, want daar leer je het meeste van. Je volgt
krijgen aan hun competenties te werken. Dat model ligt
lessen, je krijgt workshops en je werkt aan projecten.
er nu. Er is ook een databank aangelegd met prestaties
Wat je leert houden we goed bij. Op vaste momenten
en onderzoeksvragen. Dat was nog geen gemakkelijke
bespreken we dit met jou en laten we jouw ouders de
klus omdat er niet veel bestaande producten waren om
resultaten zien.’
als referentiekader te dienen. Komend schooljaar zal het borgen van het nieuwe Een belemmering is de beeldvorming over de ver
programma voorop staan. Het is vooral zaak prestaties
nieuwing: die is niet bij iedereen positief. De initiatief
een plaats te geven binnen de achttien competenties
nemers zijn er echter van overtuigd dat het nieuwe
van het nieuwe examenprogramma. En last but not
programma meer recht zal doen aan de ambities van
least: docenten zullen moeten leren om de leerlingen te
de leerlingen. Op de schoolsite wordt dat als volgt
begeleiden bij hun prestaties.
verwoord: ‘Je bent nieuwsgierig en je wilt wat leren... daar sluiten wij met het onderwijs op aan. Samen kijken we naar je interesses, wat je al kunt en wat je nog moet leren. Het gaat om samen leren en zelf doen. En fouten
‘Zorg dat de vakvaardigheiden vakkennis van de leerlingen gewaarborgd blijven’
39
School > Wellantcollege Klaaswaal
Geïnterviewden > Eric de Bruijn, teamleider bovenbouw vmbo Cynthia van der Heiden, leerling klas 3 lwt
Cynthia van der Heiden glundert nog na. Ze heeft
dan tokkelen op de Groene Parade. Een probate manier
meegedaan aan de prestatie ‘Van del tot dame’, losjes
om van je verlegenheid af te komen, heeft ze ontdekt.
gebaseerd op het tv-programma Dames in de dop. De locatie Klaaswaal van het Wellantcollege heeft een hoop
En een goede oefening voor het nieuwe CSPE waaraan
mensen uit de buurt weten te charteren om workshops
alle leerlingen uit het leerwerktraject in 2009 meedoen.
aan de meiden te geven: een visagiste voor de make-
In tegenstelling tot de dames van het tv-programma,
up, de eigenaresse van een kledingwinkel met prachtige
moeten de leerlingen er namelijk ook iets van leren. Na
leenjurken en een fotograaf voor een
elke workshop een verslag schrijven voor het portfolio,
professionele
hele
na afloop van de hele opdracht een eindverslag maken
groep is zelfs naar Ede afgereisd om
en een evaluatiegesprek houden met de docent. Pas
les te krijgen van actrice Karen van
dan wordt de prestatie afgetekend. Voor de hele cyclus
Holst Pellekaan. Zij heeft hen via grappige rollenspellen
van een prestatie gebruikt de school de afkorting ‘PUR’:
de finesses van etiquette bijgebracht. Het resultaat van al
plannen, uitvoeren en reflecteren.
‘We hebben wekelijks vier uur voor overleg, dus met de communicatie zit het wel goed’
fotoshoot.
De
hun inspanningen mochten Cynthia en haar klasgenoten
40
tonen op de catwalk tijdens de modeshow die gehouden
Volgens teamleider bovenbouw Eric de Bruijn deden ze
werd op de tuinmarkt van school. Dat was veel enger
al een hoop dingen uit Het Groene Leertraject, zoals 360
De Samenwerking ‘De actrice heeft hen de finesses van etiquette bijgebracht’ graden feedback en een onderscheid in beginners - en expertgedrag. Alleen werkte het team niet systematisch en onderbouwd. Deelname aan de pilot heeft meer structuur gebracht. De competentiegroei die leerlingen doormaken is nu meetbaar dankzij een kijkwijzer voor de beoordeling van competenties. Ook het beoordelingsformulier voor stages is aangepast. De docenten uit het lwt-team kijken bij ervaren coaches de kunst van coachingsgesprekken af. De Bruijn: Gelukkig staat iedereen achter het nieuwe concept. En we hebben wekelijks vier uur overleg met het hele team, dus met de communicatie en sturing zit het wel goed. In 2008-2009 richten we ons helemaal op de examenvoorbereiding. We willen onze leerlingen bewust maken van wat ze kunnen en van het effect van hun handelen op de omgeving. Daar hebben ze ook in het vervolgonderwijs veel profijt van.”
41
De Creativiteit
‘Ze leren handelingen om voor oudere buurtbewoners de tuin te onderhouden’
Voor de stadse leerling van het Wellantcollege in Sloten, een wijk in Amsterdam-West, is het geglobaliseerde programma Landbouw Breed een
De Uitdaging
aanwinst. Daarover bestaat geen twijfel bij docente groene ruimte Ilona Appelman: “Het type leerling bij ons is niet echt uit op groen. De meesten stromen door naar een niet-groene mbo-opleiding. Ouders en leerlingen kiezen voor ons vanwege de zekerheid van een kleine school. We weten weinig allochtone leerlingen uit de buurt te trekken omdat een agrarische opleiding in hun ogen weinig status heeft.” Het pilotjaar van Het Groene Leertraject is gebruikt ter oriëntatie: hoe gaan de examens eruitzien? Wat wordt er van de leraren verwacht? Hoe krijgt Landbouw Breed een plek in het weekritme? Wat zit er allemaal in het nieuwe programma? Competenties zijn niet nieuw in
42
School > Wellantcollege Sloten Amsterdam
Geïnterviewden > Ilona Appelman, docente groene ruimte
Sloten. Ook op deze locatie is het competentiegerichte
kunnen onderhouden. Vaak verdienen ze er ook nog wat
‘Wellant Leren’ al een paar jaar geleden ingevoerd. De
mee. Appelman gaat ook altijd even kijken hoe ze het er
bovenbouwleerlingen lopen wekelijks een dag stage en
vanaf brengen. “Mijn leerlingen hebben niet altijd door
werken vier middagen aan prestaties en opdrachten
wat ze wel niet allemaal geleerd hebben, bijvoorbeeld te
waarmee ze competenties ontwikkelen.
onderhandelen met een opdrachtgever. Soms ontdekken ze dat pas tijdens het portfoliogesprek.”
Natuurlijk doet het Appelman ook wel wat pijn dat ze binnen Landbouw Breed als vakdocente groene ruimte niet aan
De meeste docenten doen met overtuiging en vol
verdieping toekomt. Anderzijds: “Gemeentewerker willen
vertrouwen mee aan het stimuleringstraject. De school
mijn leerlingen toch niet worden.” Het nieuwe globale
leiding steunt deelname aan studiedagen, bijvoorbeeld
programma leent zich wel weer voor een verfrissende
om
andere aanpak: Appelman neemt haar leerlingen nu mee
In schooljaar 2008-2009 wil de
naar het Amsterdamse Bos. En tijdens hun stage moeten
school zoveel mogelijk prestaties
ze voor hun prestaties een levensechte opdracht doen,
en projecten verzamelen op een
de zogenaamde POL (prestatie op locatie). Ze leert hen
centrale plek, het meeting point. En alle leerlingen
de basale handelingen zodat ze voor oudere mensen
gaan meedoen aan het nieuwe examen. Appelman:
in de buurt of voor de woningbouwvereniging de tuin
“Ongetwijfeld gaan ze allemaal slagen.”
materiaal
te
ontwikkelen.
‘Voor de stadse leerling uit Amsterdam-West is landbouw breed een aanwinst’
43
‘Ricardo en Danny met hun winnende schilderij’
44
De voorkant van dit boekje is gemaakt door Ricardo Verhagen en Danny van Hulten van Helicon Den Bosch. Zij hebben dit werk geproduceerd in de workshop ´Action Painting´ op De Groene Parade en het werd door alle deelnemers verkozen tot het beste en het best passend bij de terugblik op een jaar experimenteren. De opdracht in deze workshop was te verbeelden wat je het afgelopen jaar het meest is bijgebleven van de vernieuwingen in het onderwijs. Die beleving bleek heel divers, natuurlijk afhankelijk van de manier waarop je
2
3
daarbij betrokken bent. De jongens gaven aan dat met name het samenwerken voor hen centraal stond.
45
www.hetgroeneleertraject.nl
46
Colofon Redactie: AOC Raad Marion van Neerven, Ludo Hodzelmans & Mirjam Kuggeleijn Postbus 458 6710 BL Ede www.aocraad.nl www.hetgroeneleertraject.nl Tekst: Mieke Aarts - Utrecht Vormgeving: YON-Vormgeefwerk - Blaricum Fotografie: YON-Vormgeefwerk - Blaricum 47
AOC Raad Willy Brandtlaan 81, 6716 RJ Ede
T: 0318-648900
E:
[email protected]
Postbus 458, 6710 BL Ede
F: 0318-641184
W: www.aocraad.nl
