Een duurzame visie voor het gebied
Drongengoed
Een duurzame visie voor het gebied Drongengoed Het Drongengoedbos, het Maldegemveld vormen samen met de uitlopers Groot Burkel en de Keigatbossen het grootste natuur- en boscomplex (het gebied Drongengoed) in Oost-Vlaanderen. Voor tal van mensen uit de directe buurt of ruimere omgeving is dit gebied een oase van rust. Tijdens een tevredenheidsonderzoek (2007) scoorde de rijke natuur, de boeiende geschiedenis en de belevingswaarde hoge ogen bij de recreanten. Niettemin kampt het gebied ook met knelpunten op het vlak van planologie, milieu- en natuurkwaliteit. Het tevredenheidsonderzoek leerde alvast ook dat de recreatieve inrichting van het gebied voor verbetering vatbaar is.
Een duurzame aanpak van deze knelpunten veronderstelt een gemeenschappelijke visie, gedragen door de betrokken actoren in het gebied. Daarom nam het Agentschap voor Natuur en Bos het initiatief om een visie voor het gebied Drongengoed op te maken. Het studiebureau Grontmij nam deze opdracht ter harte. Een stuurgroep met vertegenwoordigers van de provincie Oost-Vlaanderen, de gemeente Knesselare, Maldegem en Zomergem, de militaire overheid, Natuurpunt vzw, het Agentschap p Ruimtelijke Ordening - Onroerend Erfgoed en de Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling begeleidde deze studie. In de klankbordgroep vond een toetsing van deze visie met organisaties uiit verschillende sectoren (landbouw, privéboseigenaars, toerisme, recreatie,....) uit het gebied plaats.
Deze studie resulteerde in de ontwikkeling van een gebiedsvisie. Deze visie vormt dus de leidraad voor het natuur- en bosbeleid en de recreatieve inrichting van het gebied in de toekomst. Met deze brochure wil het Agentschap voor Natuur en Bos de talrijke medegebruikers, bewoners en recreanten van dit gebied informeren over de krijtlijnen van deze gebiedsvisie om zo samen dit gebied een duurzame toekomst te geven. geven
Thomas Defoort Provinciaal Directeur Agentschap voor Natuur en Bos Oost-Vlaanderen
Het projectgebied Drongengoed situeert zich op het het grondgebied van de gemeenten Maldegem, Knesselare en Zomergem.
Torrebos-Burkel
Drongengoedbos Maldegemveld Militair domein
Keigatbossen
2
Beukendreef bij de Drongengoedhoeve
Een gebied met een bewogen geschiedenis...
Het gebied Drongengoed is gelegen op een asymmetrische heuvel (cuesta) met zware klei in de ondergrond. Het cuestafront vormt de steilere overgang naar het lager gelegen en meer zandige gebied in het zuiden. Op de top van deze cuesta loopt de Oude Gentweg van Oedelem naar Zomergem, een van de oudste wegen tussen Gent en Brugge.
De ontembare drang naar ontginning Deze ondergrond met zware klei was een serieuze hinderpaal om dit gebied voor de landbouw te ontginnen. Toch gingen in de 10 de – 13de eeuw uitgestrekte bossen door begrazing, kappen en branden teloor. Zij maakten plaats voor ‘woeste gronden’, die als extensief graasland (‘wastine’ of ‘veld’) dienst deden. Deze ‘woeste gronden’ waren hoofdzakelijk begroeid met heide, met her en der bosjes, kreupelhout en alleenstaande bomen. Vanaf de 13de eeuw ondernamen de Sint-Baafsabdij uit Gent, de abdij ter Doest en de abdij van Drongen nieuwe pogingen om het gebied te ontginnen, echter zonder succes. Zij richtten
respectievelijk de hoeves Papinglo (bij het gehucht Kleite), Burkel (Groot Burkel) en de Drongengoedhoeve op. Onder het Oostenrijkse bewind vond een massale bebossing plaats, ook op de moeilijkst te bewerken en armste gronden. Bij deze bebossing legden de Oostenrijkers een dambordvormig drevenpatroon aan. Dit patroon is het landschap nog altijd goed herkenbaar. Vanaf het einde van de 18de eeuw vervingen aanplantingen met naaldbomen het loofbos. Eind 19de eeuw werden heel wat gronden opnieuw ontbost en omgezet tot akkerland. Nieuwe hoeves verschenen in het gebied en stelselmatig verdwenen de ‘woeste gronden’ uit het landschap.
3
In de Atlantische heide komen er meer soorten grassen voor dan in de ‘purpere’ heide in de Kempen
... en met een rijke waaier natuur en bos Grote delen van het gebied Drongengoed zijn opgenomen in Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). Dit VEN vormt in Vlaanderen een netwerk van waardevolle natuurgebieden die extra bescherming genieten. Bovendien zijn sommige stukken van het gebied Drongengoed aangeduid als habitatrichtlijngebied. Habitatrichtlijngebieden maken als speciale beschermingszone deel uit van het Europese Netwerk Natura 2000 van waardevolle natuurgebieden. Dit illustreert meteen de hoge natuurwaarde van het gebied.
De boompieper vindt zijn stek in de heide en heischrale graslanden.
4
Heide, zeldzame echo’s uit een ver verleden Her en der vind je in het Drongengoed langs bermen, dreven en op open plekken heide en heischrale graslanden. Dit zijn waardevolle restanten van het uitgestrekte heidegebied van arme en ‘woeste’ gronden uit lang vervlogen tijden. Dit type heide (intermediaire Atlantische heide) is nu bijzonder zeldzaam in deze streek. In tegenstelling tot de ‘purpere’ heide in de Kempen, herbergt de Atlantische heide meer verschillende soorten dieren en planten. Er komen ook meer grassen voor dan in de heide in de Kempen.
Het ene bos is het andere niet Later werden deze ‘woeste gronden’ aangeplant met naadhout (vooral grove en Corsicaanse den). Daarnaast telt het gebied ook heel wat aanplantingen met populier of ander loofhout. Niettemin zijn de huidige bossen heel verscheiden. Dit is te danken aan de grote variaties in de bodem. Op de drogere zandgronden komen vooral eiken-beukenbossen en ook armere eiken-berkenbossen voor. Op rijkere en vochtige gronden en ook langs waterlopen komen zeer soortenrijke bossen voor, in het voorjaar opgevrolijkt met bloeiende bosanemoon, slanke sleutelbloem en dotterbloem. Bijzonder zijn ook de enkele zeer natte bosjes, getooid met veenmossen.
De zwarte specht is een typische bosbewoner.
Bosanemoon, een typische voorjaarsbloeier
5
Bloemrijke graslanden Vaak laten percelen bos zich met open graslanden flankeren. In minder intensief uitgebate landbouwpercelen komen kamgraslanden met gewoon struisgras en biggenkruid voor. Op nattere plaatsen vind je restanten dotterbloemgrasland met echte koekoeks- en dotterbloem.
Houtkant Hou outk tka an nt met nt meet es m es en en haagbeuk ha h aag aag agb beeu ukk Houtkant met es en haagbeuk
Kleine maar grootse landschapselementen Dreven, bomenrijen en hagen spelen als lijnvormige elementen in het landschap voor tal van soorten een belangrijke rol. Ze vormen belangrijke verbindingswegen, waarlangs planten en dieren zich vlot kunnen voortbewegen. Zo volgen vleermuizen bomenrijen en houtkanten om naar hun jachtgebied te vliegen en daar op insecten te jagen. De zonnige bermen langs dreven in het Drongengoedbos, de graslanden langs het militaire vliegveld en de percelen heide in het Maldegemveld vormen een van de rijkste vlindergebieden van Vlaanderen. Bijzondere soorten zijn de aardbeivlinder, kleine ijsvogelvlinder en het groentje. Ook poelen spelen in het landschap een belangrijke rol voor amfibieën en libellen. Bovendien zijn al deze kleine landschapselementen stille getuigen van de ontwikkeling van het cultuurhistorische landschap.
6
De beschermde kamsalamander vertoeft graag in een kleinschalig landschap met houtkanten, hagen en uiteraard poelen. De kamsalamander heeft nood aan veel en grote poelen, die niet droog komen te staan.
Een dotterbloemgrasland
Naar een kwaliteitsvolle recreatie in het grootste natuur- en bosgebied van Oost-Vlaanderen Het gebied Drongengoed heeft zowel naar natuur, bos en recreatie heel wat troeven in zijn mars. Een kwalitatief beter recreatief aanbod in de toekomst vraagt ook een kwalitatief beter natuur- en bosbeheer. Deze gebiedsvisie wil een kader scheppen om • het beheer van de natuurgebieden en bossen • de recreatieve inrichting op een geïntegreerde manier in de toekomst beter aan te pakken. De visie vertrekt hierbij vanuit de natuur- en landschapswaarden in en om het gebied én houdt rekening met de noden van de andere gebruikers (landbouwers, recreanten, …). Deze visie wordt vervolgens uitgedrukt in een streefbeeld voor de ontwikkeling van natuur, bos en recreatie in het gebied Drongengoed op korte en lange termijn. Een streefbeeld is geen uitvoeringsplan maar een toekomstbeeld. Dit streefbeeld krijgt een concrete vertaling in twee scenario’s.
7
Scenario 1: ‘Business-as-usual’-scenario Dit scenario ent zich op het huidige juridische kader en speelt zich hoofdzakelijk af in de gebieden die op het gewestplan een ‘groene’ bestemming hebben, opgenomen zijn in het Vlaams Ecologisch Netwerk en/of als habitatrichtlijngebied tot het Europese netwerk Natura 2000 behoren. In deze gebieden wordt het natuur-, bos- en landschapsbeheer geoptimaliseerd. De recreant profiteert hiervan volop mee.
V Bossen hebben naast hun economische en recreatieve ook een ecologische functie. Het bosbeheer maakt werk van de integratie van deze functies (duurzaam bosbeheer). Op ecologisch vlak betekent dit de geleidelijke omvorming van minder waardevolle naaldbossen naar gevarieerde (zowel in structuur als naar soorten) bossen met inheemse boomsoorten. In deze bossen is er ook ruimte voor waardevolle open plekken, bermen, bosranden en historisch he dreven.
N44 K K
R K
S
S
Een aangepast beheer van de bestaande poelen en de aanleg van nieuwe poelen – hierbij kunnen de vroegere ‘veldvijvers’ inspirerend zijn – maken het gebied opnieuw geschikt voor amfibieën (kikkers, padden en salamanders) en libellen. De recreant kan ka genieten van een gevarieerder en nog waardevoller natuur- en bosgebied.
8
Afbakening projectgebied
Wastine (heidelandschap) Goed ontwikkelde droge boscomplexen (Eiken-beukenbossen) Bron- en beekbegeleidend bos Naaldhout Vochtig grasland en moeras Afwisseling bos- en graslandontwikkeling Landbouwgebied met ecologische infrastructuur
In het gebied g wordt een ‘natuurlijke’ j rustzone voorzien. In deze zone ontsnappen dieren (bv. ree) aan de recreatiedruk. De noordelijke zone van het Drongengoedbos – waar nu al minder wandelaars komen – leent zich hier toe.
Poelencomplex
R
Rustzone fauna
K
Kwel
V
Venig
S
Zoekzone speelbos Ontginningshoeve Wastinecorridor
N499 9
De huidige versnipperde percelen heide, heischrale vegetaties en natte graslanden worden onderling met elkaar verbonden en verder uitgebreid. Dit is noodzakelijk om dit ecosysteem een duurzaam bestaan te gunnen. In deze heide blijft een aanzienlijk deel bedekt met bomen, kreupelhout en alleenstaande bomen.
K
De spelende jeugd kan terecht op een bijkomende aantrekkelijke en vlot bereikbare speelzone in de omgeving van de Middelweg te Ursel. Een aantal mogelijke locaties hiervoor worden onderzocht.
Waterlopen in deze groene gebieden krijgen voldoende ruimte en een natuurvriendelijk beheer. Een betere waterkwaliteit leidt tot een rijkere waterfauna en -flora en maakt langs de oevers de ontwikkeling van bloemrijk nat grasland, moeras en nat bos mogelijk. In de valleien ontstaan zo ook kansen om bij hevige regenval ‘overtollig’ water te bergen.
9
Scenario 2: Natuur-, bos- en landschapsontwikkeling Dit scenario 2 bouwt verder op de ‘business-as-usual’ ontwikkelingen van scenario 1 én betrekt bovendien het omgevende landschap sterker bij de toekomst van het gebied Drongengoed. Dit scenario beoogt een meer robuust samenhangend natuur- en bosgebied. Naast een doordacht natuur- en bosbeheer (cfr. scenario 1) besteedt dit scenario ook aandacht aan: • de realisatie van landschappelijke en recreatieve verbindingen • de versterking van de ecologische infrastructuur (beken, bomenrijen, hagen en houtkanten, …) • de milieukwaliteit van het gebied natuur- en bosuitbreiding (ook over de provinciegrens heen)
Deze ontwikkeling gaat gepaard met de uitbouw van een uitgebreider attractief netwerk voor zachte recreatie. Op haar beurt vergt deze toenemende recreatie de nodige ingrepen om de bezoekersstromen in goede banen te leiden. Realisaties volgens dit scenario zijn afhankelijk van de vereiste aanpassingen en wijzigingen op het vlak van ruimtelijke planning.
A A V
N44 44
D
Wapenaar K
K D
A De d duurzame uitbouw vvan dit gebied vergt de onderlinge verbinding ttussen de nu ggeïsoleerde natuuren bosgebieden. Dit geeft de natuur- en bosontwikkeling meer ademruimte. Bovendien bieden deze landschappelijke verbindingen de mogelijkheid om hierop nieuwe wandel-, fiets- en ruiterroutes te enten. Mogelijkheden hiertoe bevinden zich in de omgeving van Burkel, Papinglo en Keigat. De recreant krijgt zo meer mogelijkheden, terwijl de recreatiedruk ruimtelijk gespreid wordt.
A
R K
Koningsbos D
S A
10
D
D
D Langs de N44 komt er een ecoduct, datt zowel mens als dier ten goede komt. Dit multifunctionele ecoduct zorgt niet enkel voor een vveilige oversteek voor reeën, maar ook voor wandelaars een fietsers. Dit ecoduct wordt gecombineerd met een (bovenlokale) parking en een goed uitgerust onthaalpunt voor de bezoekers. Een verkeerscirculatieplan (met verschillende lokale parkings) moet de verkeersdrukte in en om het Drongengoed in goede banen leiden.
A
D
S
Afbakening projectgebied
Wastine (heidelandschap) Goed ontwikkelde droge boscomplexen (Eiken-beukenbossen) Bron- en beekbegeleidend bos Naaldhout Vochtig grasland en moeras Afwisseling bos- en graslandontwikkeling Mozaïeklandschap met opwaarderen houtkanten Mozaïeklandschap met opwaarderen drevenstructuur Landbouwgebied met ecologische infrastructuur Poelencomplex
R K Vistrappen zijn een oplossing voor vismigratieknelpunten. Deze trap helpt de vissen om een hoogteverschil te overbruggen.
Rustzone fauna Kwel
V
Venig
S
Zoekzone speelbos Ontginningshoeve Ecoduct + bovenlokale parking Lokale parking Wastinecorridor
De landbouw is een belangrijke component van het omringende landschap. Dit scenario streeft naar een sterkere verweving tussen landbouw, natuur en bos. De aanwezige (restanten van) dreven, hagen, bosjes,… worden versterkt en vormen zo belangrijke stapstenen tussen de natuurkernen.
Ontsnippering Bosverbinding d.m.v. mozaïeklandschap
N499
A A A
A
K A
D
A
A
Wildspiegels reflecteren het licht van de koplampen van auto’s. Dit schrikt de reeën af, zodat ze op dat moment de weg niet oversteken. Ook snelheidsbeperkingen helpen het ree veiliger aan n de overkant.
A
11
De toekomst van de visie voor het gebied Drongengoed Dit streefbeeld over het gebied Drongengoed kwam tot stand in overleg met talrijke betrokkenen en actoren. De denkoefening hoe dit streefbeeld (toekomstbeeld) gerealiseerd kan worden, leidde dus tot twee mogelijke scenario’s.
In het Maldegemveld komt een groeiende populatie levendbarende hagedis voor. Deze hagedis ligt vaak te zonnen op knuppelpaden of in een stapel hout.
In de praktijk kunnen – als hiervoor voldoende draagvlak bestaat – elementen uit beide scenario’s op het terrein gerealiseerd worden. Voor het Agentschap voor Natuur en Bos vormt dit streefbeeld met deze twee scenario’s de basis voor de toekomstige inrichtings- en beheerplannen op haar gronden. Ook bij aankopen in de toekomst – die uitdrukkelijk op vrijwillige basis verlopen – vormt deze visie de basis voor de inrichting en het beheer ervan. Bij de uitwerking van deze plannen wordt telkens inspraak verzekerd. Tegelijkertijd nodigt het Agentschap voor Natuur en Bos andere beheerders uit het gebied – Natuurpunt vzw, de militaire overheid, privé-eigenaars... – uit om zich bij deze gebiedsvisie aan te sluiten.
Deze brochure is een uitgave van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Het Agentschap voor Natuur en Bos Het Agentschap voor Natuur en Bos werkt dagelijks aan het beleid, beheer en behoud van natuurgebieden, bossen en parken in Vlaanderen. Het agentschap bouwt aan de fundamenten van een duurzaam natuur- en bosbeleid en een planmatig fauna- en florabeleid. Tegelijk ziet het agentschap toe op de naleving van de internationale en Vlaamse wet- en regelgeving inzake natuurbehoud en bosbeheer. Het agentschap ondersteunt partners die dezelfde doelstellingen nastreven.
tekst: Grontmij eindredactie: ANB lay-out: Yichalal druk: Druk in de Weer kaarten p. 8-9, p. 10-11: Grontmij foto’s: Vilda (Ludo Goossens, Misjel Decleer, Yves Adams, Rollin Verlinde), Grontmij en ANB
Wenst u meer info over deze gebiedsvisie? Wilt u bijkomende exemplaren van deze brochure?
Depotnummer: D/2009/3241/058
Neem dan contact op met:
Deze brochure is een vulgariserende samenvatting van de ‘Studie naar bos, natuur en recreatie in het complex Drongengoed - Naar een kwaliteitsvolle recreatie in het grootste bos- en natuurgebied van Oost-Vlaanderen’, uitgevoerd door:
Agentschap voor Natuur en Bos Provinciale Dienst Oost-Vlaanderen Gebr. Van Eyckstraat 2-6 9000 Gent Tel: 09 265 46 40 e-mail:
[email protected] www.natuurenbos.be
12
V.U. Agentschap voor Natuur en Bos, Dirk Bogaert, Koning Albert II-laan 20, bus 8, 1000 Brussel
In overleg met de betrokken actoren kunnen projecten groeien, waarbij zowel elementen uit scenario 1 als uit scenario 2 op het terrein vorm krijgen. Het Agentschap voor Natuur en Bos neemt alvast het initiatief om deze gebiedsvisie bij de verschillende betrokken actoren verder bekend te maken.
