MAART 1989 nr23
Stop ~ kontakt
Redaktioneel. Tot onze spijt heeft het erg lang geduurd totdat de volgende Stopkontrakt verscheen. Een belangrijke oorzaak hiervan was gebrek aan tijd van de redaktieleden en de verlegging van prioriteiten doorAktie Strohalm. Strohalm geeft nu maandelijks de Knipkrant Milieu ult. Dit is een blad op formaat A3 met artikelen op een breder gebied dan milieu alleen. Ook de maatschappelijke kant met hun verbanden naar derde wereld, ekonomie en vredesvraagstukken komen hieraan de orde. De artikelen hebben standaard afmetingen en kunnen door plaatselijke groepen overgenomen worden in een plaatselijk te verspreiden blaadje. Strohalm hoopt hiermee te stimuleren dat plaatselijke groepen zelf regel-
matig een blaadje gaan maken om het kontakt met de achterban te intensiveren. Wereldwinkelgroepen, vredesgroepen en plaatselijke milieugroepen evenals enkele afdelingen van pomieke groeperingen hebben enthousiast gereageerd. Hoewel kernenergie niet in elk nummer van de knipkrant aan bod zal komen, blijven wij aan dit onderwerp aandacht schenken. Wel werken de meeste mensen van Stopkontrakt aan de Knipkrant Milieu mee. De konsekwentie is dan ook dat Stopkontrakt met dit nummer haar einde zal beleven. Het afgelopen jaar heeft Strohalm veel moeite gedaan voor een massale verspreiding van het boekje · Straling, mag het ietsje meer zijn?· van Els de
Groen. Er zijn inmiddels bijna 40.000 exemplaren van verspreid. Waarschijnlijk kent je als Stopkontrakt lezer/es dit boekje al, maar voor het geval dat het je aandacht is ontgaan zenden we het hierbij als afscheidsgeschenk van Stopkontrakt toe. U kunt door overmaking van f20.- nog drie exemplaren ontvangen. In dit nummer staat ook nog enige informatie over de door Strohalm geïnitieerde Stralingsaktie die naar aanleiding van dit boekje ontketend is. Tenslotte kunt U zich abonneren op de Knipkrant Milieu door /17,50 over te maken op giro 355925 t.n.v. Aktie Strohalm te Utrecht.
Amerika wordt wakker? Onlangsverschenenin de Volkskrant twee artikelen over de vervuiling en de gevaren van de kemwapenindustrie. Langzaam wordt er meer bekendovermankementen bij installaties. Langzaamwordener installatiesbuitenwerking gezet. Langzaamworden de verantwoordelijken wakker geschud. Tevenslijkt het alsofde VerenigdeStaten hiermee ook in een bestaande nucleaire nachtmerrie terecht komen. Een verslag van de eerder verschenenartikelen.
In de afgelopen lijd zijn er belangrijke ondmllingengeweestindeAm~
kemwapenüdustrie. Dit lEeft geleidtot desluiling van kemwapenfabriek.en. Er is nu oolerlrent dat een groot aantal zwakke plekken overhethoofdis gezien. Zwakke plekken betreffende de beveiligingvande omgeving tegenstraling. De vraagdiehierbij direktopkomtdagenis, wat ditalleslEeft betekendvoorde mensen die in de fabrieken wedden en voor deomworenden. Deze bezorgdheid kwam naar voren rond een fabriek in Femald in de staatOhio. In deze fabriek. worden reaktor elementen van veniJ'kt uranimn gemaakt. de werlc:nemers zijn daarinstakinggegaanvoor meer loonen velliger werlc.omstandigheden.
Proces De omwonendenspandeneenproces aan tegen de oniememing die de fabriek expIoiteerd. Tijdens het proces lEeft het nûnisterievanenergiezakendocmnenten vrijgegeven waandt blijkt dat door bedrijven opzettelijk radioaklief materiaal is geloosdmet medewe1m van de overheid. Door lekkages in het opgeslagen afval is het grondwater stede verontreinigd Tevens is er door regelmatige defekIlm. in de filters van de schoorstenen veel uraniumstof in de omgeving terecht gekomen. Sena10rJomGlennvan Ohio deed de uitspraak:" We zijn bezig onze eigenmensente vergiftigen in naam van de nationale veiligheid". Trieste voorbeelden zijnde gevolgen van de fabriek voor de mensen in de omgeving. Een vierjarigejOngenkwam inaanraIdngmet straIing. Een been van hem moestdaaromwordengeamputeerd. Zijnbroervan lienjaar blijktleukemie te hebben. Dat het bij deze fabriek. niet gaat. omldeine hoeveelheden blijktuit de volgende cijfers. In de afgelopen 35 jaar is meer dan
~ Ilt OCI(Y FLATS $,IIV/tNN4t4
230 ton radioakliefmateriaal in de lucht of in het waterterecht gekomen. Verder is 337ton uranium hexafluoride gewoon zoek.
Ongelukken Een plutonimnfabriek. in Rocky Flats in destaatColorado is inoktoberstilgelegd. In deze fabriek zijnreedstientallen branden geweest waarbij ooksoms plutoniumstofvrij kwam. De opslag van afval vonnt hier een groot probleem. De fabriek.geldtalsde gevaarlijkstestonplaats vande Verenigde Staten. In het Savannah River komplex in de staat South Carolina zijn alle drie de reakIoren waarin Tritimn wordt vervaardigdom veiligheidsredenengdoten. het grondwater is aldaarsterlc verontreinigd door het verlceerd begraven van de vele vatmmethoogradioaktievevloeistoffen.
Hanford Al eerderinjanuari 1987sloothetministerie uit veiligheidsoverwegingen de grootste plutoniwnreaktor in Hanford in de staat Washington. In dit komplex werdoogde plutonium gemaakt voorde kembommen voor Nagasaki. Evenals in Femald zijn het ook hier in Hanford de omwonenden die met de Vl'eSe1iJlce gevolgen zitten opgezadeld. Met name de
RIV"1 ~
vierlcante mijl rond de fabriek gevende ernst aan. Van de 108 oorspronkelijke bewoners is bij 24 mensen vroegtijdig kankergekonstateerd ofzijn erreedsaan overleden. Zeven kinderen werden hier gehandicapt geboren. Het meest schrijnende bij dit alles is nog wel dat deze vervuilingen en lozingen bij de ovedleid bekent waren zonder dat ze de omwonenden daarover inlicI:men. 'ä werden simpelweg gebndkt als proefdieren.
Topje van ijsberg Langzaam beginnende gevaren doorte dringen tol de verantwoordelijken in de Verenigde Staten. Gevreesd moet echter wordendat het nog maar om een topje van de ijsberg gaat van de gevaren die zich in de praktijk openbaren. Langzaam begintookdoortedrlngendat naast alle gezondheidsgevolgen voorde betrokken werlcnemers en omwonenden het ook gevolgen heeftvoorde kemwapenindustrie. De AlgemeneRekenkamer enhet ministerievanenergiezakenraamdenhetschoomnaken,hetvemieuwenen het op eenmilieubewuste manierin gebmikhoudenvande kemwapenindustrle op meer dan 170miljard dollar. Helaas geldtvoorhetreagerenopdegevarenvan de kemwapenindustrle in de Verenigde Statendathetlangzaam.veeltelangzaam gaat.
• Nederland• Atoomstroom In In Nederland wordt 5 procent van de elektriciteit via kerncentrales opgewekt.Vergelekenmet de onsmnrinpnde landen is dat nog maar vrij weinig. In Frankrijk wordt (iS procent van de elektriciteit door kernenergie ae1everd, in BeIgie 76 %, in West-Duitsland 25 CJGt. De Nederlandse regering kwam. in
1985 metde plannenom 2 of3 nieuwe kerncentta1es te bouwen. Gelukkig gooidede ramp in Tsjernobyl roet in het eten enwerden de plannenvoor1o-pig in de ijskastgezet.Ook in de omliggende landenwordt de uitbreiding van het kemenergiepark wat minder doortastend aangepakt. In een aantal landen womt al helemaal niet meer aan uitbreiding van kernenergie gedacbt.Denemarken, Ierland en Oostenrijk hadden kernenergie al eerder afgezworen. Zweden en Italië zuIlen geennieuwekemcentrales bouwen. In Spanje en Duitsland is de diskussie opnieuw opgelaaid na de ramp in Tsjemobyl. Toch gaan we naar een grenzeloos Europaen hoe zal dan de energievooniening werdengeregeld?
alleenal geziende transport verliezen over grote afstanden.
Weerstand Dat wij in Nederland relatief weinig kerncentrales hebben komt voor een grootdeeldoorde grote weerstand die veel mensen altijd tegen kernenergie gehadhebben. Nog steeds blijkt 85% vandeNederlanders nietste zien inde bouw vannieuwe kerncentrales. Grote
demonstraties tegen kernenergie waren in de 70er jaren een regelmati. terugkerend verschijnsel. Rond 1980 heerste er in veel kringen het gevoel dat een grote demonstratie weinig effekt had op de beslissingen die de overbeid inzakekernenergie nam. Er werdgezochtnaaranderemogeUjkbeden om de vemntntsting tot ui1ing te brengen. Men ging in 1980 over tot een grote blokkade aktievan de ke,m... centrale in Dodewaard. In het7.elfde
J'.
u'f14JL..
8 JOIJR '" MlIC~
c'&ST PaIJR, l-E' Re/-eV&
DVCOHPr~QR
Import Verscheidene kamerfrakties hebben in Nederland al uitspraken gedaan over eventuele impon van atoomstroom uitFrankrijkenBelgie. Ookde PVDA. dietegende bouwvannieuwe kerncentrales is, heeft geen bezwaar tegen het importeren van atoomstroom. Belgieen Frankrijk hebbenal langeen fikse overcapaciteit aanelektrisch vermogen en zij exporteren al een deel van hun atoomstroom. Alle landenvanEuropazijnvia koppelnetten met elkaar verbonden. Dit geeft echternoggeenonbeperlcte mogelijkheden. Het wil bijvoorbeeld nog niet zeggendatFrankrijk geheelDuitsland vanelektriciteit zoukunnenvoomen.
'. • •
jaar startten noordelijke groepen en AktieStrohalm de atoomstroomaktie. Het behelsde het moeilijk betalenvan de elektriciteitsrekening. Reden hiervoor was dat iedere Nederlander via dezerekening automaties mee betaalde aan de Dodewaard centrale.
Terugblik Nog eveneen terugblik op de atoomstroomaktie, zoalsdie tussen 1980en 1985 gevoerd werd. De aktie werd gestartonderde naaDl "giroblauw aktie". Dit was het met een eigen girokaartintweetennijnenbetalenvan de elektriciteitsrekening. De Alanngroep Anti-atoom Plannen (AAP) in Groningenen Drenthe begonnen toen ook met een dergelijke aktie. Omdat het ElektriciteitsbedrijfGroningenDrenthe (EGO) zich tegen de opslag van kernafval in de zoutkoepels haduitgesproken,vielteverwachtendatzij zich ook weltegenverdere toepassing van
100t
kernenergie zouden uitspreken. Toch ging hetniet zoverdat ze hunaandeel in Dodewaard terugtrokken. Inhet begin van de aktiesloeg het plan om de elektriciteitsbedrijven onder druk te zettendoormoeilijk tebetalen, geweldig aan. In het hele land ontstonden plaatselijke groepen die de bevolking viapamflettenopriepaandeaktiemee te doen. In 1981 kreeg de aktie een nieuwe impuls toenhet echtpaarKuiper in Friesland ging weigeren het voor Dodewaard bestemde aandeel in de elektriciteitsrekening te betalen. Toen zij van het elektriciteitsnet werden afgesloten. spanden zij een kon geding aan. Het resultaat was dat zij weeraangesloten moesten worden en dat het Dodewaard aandeel zolang in eenapartfonds moestworden gestort. Meeren meergroepen gingen daarna ook overtot het weigeren van de D0dewaard gulden. Hierdoor werden meermensen afgesloten en werden er
korte gedingen aangespannen. Hoe langerdeaktieliep,hoemoeilijkerhet werdomnieuweimpulsenaandeaktie te geven. De aktiegingverwateren en alleende doorzetters dedennog mee. In 1985 werd nog en laatste poging gedaan een nieuwe opzet voor de atoomstroomaktie te doen. Er zouden kursussen komenvoorafgesloten volhouders. zoalsdatookvoordemilieubelasting weigeraars hadplaatsgevonden.Ophet pinksterkampvande antikemenergiebewegingwerd denieuwe opzet aangekondigd, maar werddoor de beweging niet opgepakt. Aktie Strohalm heeft daarna de aktie niet verder meer gepropageerd en alleen nog enige begeleiding gegeven aan nogaktievegroepen. Weliserin 1987 het boekje "wikken en wegen" verschenen, wat een evaluatie bevatvan 6 jaar atoomstroomaktie.
ç;, ~ Q STRALINGSNORMEN TE SOEPEL
Van het ministerie van VROM heeft TNO de opdracht gekregen de gevolgen van lage doses radioactieve stralingoporganischweefselte onderzoeken. TNO draagt in maan officieel haar rapport over aan hel ministerie vanVROM waarinde resultaten staan van haar stralingsonderzoek. Hieruit blijktdatdestralingsnonneninNederlandzeker5Xtesoepelzijn indienvan gezondheidsredenen wordtuitgegaan Lp.v, economische motieven. DiemeningwasdeheerG.Nooteboom reeds toegedaan ten tijdevan zijn deelname
aande gezondheidsraad. Dit is tevens deredendathij uitalleadviescommissies is geknikkerd. De waarheid mag immers niet verkondigd worden. De TNO gegevens (wetenschappelijke resultaten) corresponderen met die vanbuitenlandse onderzoeksinstellingen. In nederland zijnde meer recentere wetenschappelijke gegevens (zoals die nu naar voren komen in het TNO rapport) nog niet meegenomen in detotstandkoming vande stralingswetgeving in april 1987. Zo zijn ook de zo,genaamde puntbronnen gedeel-
telijkbuitenbeschouwinggelaten. Dit betekentdat nu een groepgebruikers vanradioaktiefmateriaal nietmiddels beschrijvende wetgeving beschennd is. Overdeze aktuele ontdekking is de regering haar antwoord aan enkele tweede-kamerleden nog verschuldigd. Het gesjoemel met de stralingsnonnen krijgt dus waarschijnlijk nog een staartje. Als de wettelijke voorschriften voor stralingsbeschenning correctzoudenworden toegepast zou alhelemaalduidelijk wordendatkemenergieonbetaalbaar is en blijft.
GEEN BROEIKAS, MAAR DUBBEL GLAS Door een aantal gunstige eigenschappen is van de planeten in het zonnestelsel de aarde nog het meest geschikt voor de daarbij passende vormen van leven. De atmosfeer heeft een leefbare samenstelling, en een temperatuur die schommelt tussen tropisch warm en siberisch koud. De laatste eeuwwordt de atmosfeer echter danig verpest door de mens. Door de toename van kooldioxide en koolwaterstotTen in de lucht wordt de wereld nu te goed geisoleerd,enhet evenwichttussenverwarming (metzonne-energie) enafkoeling(door uitstralende warmte) raakt uit balans. 348 De atmosfeer werktnu als een broeikas, zodatde temperatuur enkelegra-
denstijgt.ZOals debroeikassenvande glastuinbouw de kweek van zuidvruchten in het noorden mogelijk maken,worden nu overdehelewereld de landbouwgebieden verschoven. De huidige verdeling vanvoedseloverde wereld is toch al niet ideaal,maarhet wordtnuookonzekerin welkelanden op de wereld nog verbetering kan OIr treden, en in welke gebieden devoedselvooniening echt onmogelijk wordt Een andergevolgis, dat door de alom stijgende temperatuur het water in de wereldzeeen in volume uitzet, zodat de zeespiegel stijgt. Door de hogere temperatuur zal meersmeltwatervrijkomenvandegletsjers inde gebergten en op Groenland. Als de zee te vol raakt is in de lage landen Leiden in last.
Uit evenwicht Alshet goedis bestaater op aardeeen globaal evenwicht, waarbij de hoeveelheid koolstofdie in de atmosfeer erbijkomtsteeds gelijkis aande hoeveelheid die uit de atmosfeer verdwijnt. Er komtnu echterte veelkooldioxide in de atmosfeer. De oorzaakdaarvan is datdoordeindustrièle ontwikkeling steeds meer fossiele brandstofwordt gebruiktvoorde energie-voorziening. Fossiele, dat is "begraven" brandstof bestaat uit de stoffelijke resten van plantenen dieren uit het geologische verleden. In hetkarboontijdperk, zo'n
344
COz-gehalte van de atmosfeer,
340 336
332 328
324
312 1960
62
64
66
68
1970
12
14
16
18
1980
82
84
250 miljoen jaar geleden, groeiden tropische wouden in landstreken die nu een gematigd klimaathebben. Die oerbossenstierven af, enhetdodehout werd in latere perioden door nieuwe aardlagen overdekt In de ondergrond werden de plantenresten op de lange duur samengeperst en warm gehouden. Als gevolg daarvan werd het koolstofgehalte sterk. gekoncentreerd. Door dit "inkolen" ontstonden kolen en aardgas, die nu zo geschikt zijn als brandstof. Voor het ontstaan van aardolie uit de resten van grote aantallen oceaanbewonertjes geldteen zelfdeverhaal.
forsgedeelte gebruiktvandevoorraad koolstoffen die in de miljoenen eeuwen daarvoor geleidelijk was opgespaard. Bij de verbranding vankolen, gasen oliewordtde koolstofomgezet in kooldioxide-gas. en dat komt allemaalin de atmosfeer terecht. Maar de in deze geologisch gezien korte tijd extra aan de atmosfeer toegevoegde hoeveelheid koolstof kan niet zo snel weer opnieuw worden vastgelegd in de planten-begroeiing. De koolstof-kringloop is dus verstoord. Er zit nu al 20 % te veelkooldioxide-gas indeatmosfeer, endeaarde wordtal meetbaar warmer.
Brandstof verbruik
Diskussie
In sommige gebieden op de wereld zijn in de ondergrond zoveel organische restanten opgespaard, dat nu de winning ervanin kolenmijnen of met gas- en olieboringen rendabel is. Er wordtop de wereld steeds meerenergie gebruikt, waarvan ongeveer85 % uit fossiele btandstoffen wordt gehaald. In de tijd van een eeuw is een
Het broeikasprobleem is al jaren bekend,maar pas nu zijn alle geleerden heteensdat ersnelwatmoetgebeuren om nogverdereverstoring vanhet natuurlijk evenwicht te voork.omen. Over de vraag hoe dat het beste kan, verschillen de meningen. Er zijn ook mensendie vindendat er opnieuw "eerlijk" moetwordengedis-
kussieerd over het gebruik van kemeneqpe i.p.v. kolen bij deelektriciteitsproduklie. Maar als ze zelf eens eerlijk zijn zullenze moetentoegeven dat dit eenbeperldngis van de diskussie. Er is danimmers geen sprake van het omlaagbrengen van het energiegebruik, maar alleen. van het onvenninderd doorgaanmet de energieproduktie met een iets gewijzigd brandstofpakket.
Stroomleveranciers willen stroomleveren. ze praten dus alleen ever elektriciteit,en dat is maar een deel van de energievoorziening. Vandie elektriciteit kan maar een deel worden geproduceerd met kernenergie, en dat deel zal niet snel kunnen wordenvergroot.
Maarintussen gaatdekolenstook onverminderd door, Bovendien, als je fossiele brandstoffen vervangt door fossiele splijtstoffen,danruilje hetmilieuprobleem van kooldioxide voorhet onoplosbare milieuprobleem van het kernafval. Een sinisterekeuze,alsje beideproblemen ook kunt voorkomen.
Besparing Om het probleembij de wortelaan te pakkenmoet het hogeenergiegebruik omlaagwordengebracht. De bekende energiebesparings-adviseur Amory Lovins was onlangs in nederland, met in zijn koffer de nieuwste energiezuinige lampen en
monsters van optimaal dubbel glas. Hijhoudtoverde helewereldlezingen over de vele mogelijkheden voor besparingop elektriciteit,en op energiegebruik in het algemeen. Gevraagd over de uitbreiding van de toepassing van kernenergie in nederland, zei Lovins dat hij eropvertrouwt datnederlanders genoegverstand hebben van handel. Investeren in een zuiniger energiegebruik is volgens hem zeker 10 keer goedkoperdan import van franse atoomstroom via het europese elektriciteitsnet. Het geefttevens minder milieuproblemen, want als elektriciteitscentrales minder stroom hoeven te producerenkrijg je minder kernafvalen minderkooldioxide.
INieuws dat bekent moet ziJ!iJ "vAM -I/SSELMIJ" In het kwartaalbericht van de Vuilafvoer Maatschappij VAM wordt melding gemaakt van een energieprojekt met het energiebedrljfDsselmij. In dit gezamelijke projekt in Wijster zal circa 720.000 ton huishoudelijk afval worden verwedä. De vuilverbrandinggekombineerd met electriciteitsopwekking staat hierbij centraal. Hiermee past dit projekt goed binnen debeleidsuitgangspuntenvan deBlectriciteitswet 1988. Deze wet ligt momenteelindeTweede Kamertergoedkeuring. In deze wet wordt aandacht gevraagdvoorkleinschaligedecentrale electriciteitsproduktie. Menverwachtdathet projekt2SOMegaWatt.gaatopleveren. DUBBELE FOUT IN BIBUS De 14 jaar oude reaktor Biblis A bij Frankfurt is even stilgelegd om wat noodzakelijke verbeteringen uit te voeren naeen ongeval.Een waarschuwingslampje brandde al IS uur voordateindelijkiemandmertte dat er een ldep open stond, Omdat de reaktor-
operators bezig warenmet het opstarten van de reaktor voelden ze niets voor een noodstop. Dus wem eerst geprobeerd de klepte sluitendoorwat druk van de ketel te halen. Daarbij kwam een kleine hoeveelheid radioaktieve stoom uit de reaktor-omhuIling naar buiten. Pas nadat bleek dat de klep toeh niet dicht wilde werd de reaktorgestopt. Het was het begin van het gevreesde "ongeval met koelmiddel-verlies". Het liep nog goed af, maar als er bij zo'n ongeval nog iets technisch of menselijkfout gaat is smeltenvan de splijtstotkemniet uitgesloten. LEK IN DE DOOFPOT Het ongeluk in Biblis gebeurde al in december 1987. (On-)verantwoordelijke autoriteiten hebben het voorval een jaar geheim gehoudenuit angstvooreen oplaaiende publiekediskussie. Het viel namelijk net samenmet het bekendworden van het Transnuklear-schandaal met het atoomafval. Toen de publieke opinie werd opge-
schrikt door de ramp in Tsjemobyl beeftbondskanselierKohlz'n milieuministerTopferhaastig omgedoopt in "minister voor milieu en reaktor-veiligheid".Maardie ministerhoordepas na vier maanden bij toeval wat er in Biblis was gebeurd. En nu, pas na een jaar, werd de duitse bevolking geinfonneerd n.a.v. een publikatie in een amerikaans tijdschrift. HAMM OP EEN lAAG PITJE
Nu niemand meer kan ontkennen dat kerncentrales gevaarlijk zijn, maakt de kernenergie-lobby propaganda voor nieuwe reaktortypen, die ook zondernoodvoorzieningen veiligzouden zijn. Maar het enige kommersiële prototype dat al bestaat, de thorium hoge temperatuur reaktor (THTR) in het duitse Hamm, wordt nu al geplaagd door technische en ekonomischeproblemen. Eindseptember1988 is de centrale stilgelegd na een technisch mankementdat nog steeds niet is opgehelderd. Dereaktorwasaanhet proefdraaienen had nog geen definitieve vergunning.
