Een betekenisvolle dialoog door peer feedback en reflectie binnen een virtuele leeromgeving
Jos J.M. Baeten
Een onderzoekstraject in de laatste fase
Begeleid door: Robert Jan Simons Albert Pilot
Verwachte promotie: 2014.
Samenvatting en Overpeinzing Jos Baeten Sinds 17 jaar zijn Robert Jan en ik in een permanente betekenisvolle dialoog over leren, didactiek en ICT. Ons eerste contact was tijdens een congres in 1996 waar hij een aansprekend betoog hield over de betekenis van ICT voor het onderwijs dat daardoor meer sociaal constructivistisch van aard zou gaan worden. Een wereld ging voor me open, een wereld die ik inhoudelijk ben gaan verkennen en waarin ik uiteindelijk mijn passie en ambities heb kunnen realiseren door werk en door onderzoek. Met deze principes heb ik een integraal onderwijsconcept (virtual action learning) en een ondersteunende elektronische leeromgeving (virtual learning community) ontworpen en heb die in de praktijk mogen toepassen. Dat ging in cocreatie met honderden docenten, studenten en Robert Jan als wetenschappelijke boei en vaak ook boegbeeld. Zijn Leren en instructie (1993) vormde het vertrekpunt. Op zijn aandringen heb ik dit steeds zoveel mogelijk wetenschappelijk onderbouwd en de ervaringen en verbeteringen systematisch vastgelegd. In 2003 adviseerde Robert Jan me dit actieonderzoek te vervolgen met onderzoek waarmee ik enerzijds de nieuwe inzichten kon toetsen en verrijken en anderzijds mijn proeve van bekwaamheid als promovendus bij hem zou kunnen aantonen. Dat is een lang en moeizaam proces geweest, niet alleen omdat ik dit naast mijn werk moest doen, maar ook vanwege de nieuwe onderwijskundige inzichten waarover we steeds met elkaar in dialoog gingen. Veel van zijn interesses zijn in verschillende vormen in het virtual action learning concept verwerkt: digitale didactiek, leren met en van elkaar, leerinteractie, peer feedback en reflectie. Inmiddels zijn we ruim 10 jaar verder met het onderzoek, hebben we meer dan 165 onderwijsinnovatieprojecten met deze principes uitgevoerd bij onderwijsinstellingen en grote organisaties, hebben we samen enkele artikelen geschreven en is er een VAL-boek verschenen op de Nederlandse markt (2009) en in de Verenigde staten (2011). Mijn proefschrift gaat over de manier waarop technologie kan worden ingezet zodat de dialectiek binnen het leer-, het onderwijs- en het beoordelingsproces als een verbindend mechanisme functioneert in de vorm van een feedback en reflectiecyclus waardoor het mogelijk wordt een betekenisvolle dialoog tussen studenten en met hun docent te realiseren. Deze betekenisvolle dialoog geeft tevens de maat aan van de mate waarin een docent of onderwijsinstelling er in slaagt de talenten van studerenden aan te spreken.
De probleemstelling gaat over de vraag of een betekenisvolle dialoog (Meaningful dialogue) zoals deze binnen Virtual Action Learning toegepast wordt, een geschikt kwaliteitscriterium kan zijn voor een duurzame vernieuwing en verbetering van een onderwijssysteem waarin meer leertechnologie wordt ingezet. De betekenisvolle dialoog heeft vier kenmerken: 1. Open in beslotenheid tussen studenten en hun docenten (facilitering van de leeromgeving), 2. Wederkerigheid (peer feedback tussen studenten in leerproces), 3. Gericht op validering van concepties (relatie met docent in onderwijsproces), 4. Gericht op verbetering van een meetbare competentie-ontwikkeling (relatie met docent in beoordelingsproces). De onderzoeksvragen richten zich op de samenhang tussen studentkenmerken, de ontwikkeling van hun peer feedback in een virtuele omgeving, de virtuele leerinteractie en de mate waarin deze hun leergedrag en leerresultaten beïnvloeden. De peer feedback waarmee gewerkt wordt, is verdeeld in soorten (gegeven/ontvangen, gewaardeerde en gevalideerde feedback) en naar feedbackniveaus waarbij verbetering en verrijking de hoogste niveaus zijn. De feedback en reflectiecyclus die binnen de virtuele leeromgeving gebruikt is, wordt gespiegeld aan theorie en onderzoek van Ertmer et al (2011), Wen, Tsai & Chang (2006), Hattie & Timperley (2007), (Lin, Liu & Yuan, 2001) en Nicol (2010). In het theoretisch raamwerk wordt VAL verbonden aan leertheorieën, onderwijspsychologische theorieën en aan leerproces theorieën. Veel inspiratie en raakvlakken komen uit het werk van Yrjo Engestrom (198-2011). Er wordt ook ingezoomd op onderzoek en theorie over de aspecten die een rol spelen in de drie genoemde processen zoals formatieve en summatieve toetsing, zelf- en peer beoordeling en assessments. Wetenschappelijk gezien zijn er voldoende aanknopingspunten, maar zeker zoveel witte vlekken. Dat komt allereerst omdat het leerproces in VAL op een nieuwe manier verloopt omdat het vertrekt bij de mogelijkheden van leertechnologie (ICT). Daardoor wordt een andere manier van beoordelen mogelijk en voert de docent als verantwoordelijke voor het onderwijsproces, andere activiteiten uit.
Een tweede reden is dat een flink deel van de leeractiviteiten van de student op het internet afspelen binnen een virtuele leeromgeving: door de gedetailleerde informatie die hierover is vastgelegd worden het leerproces, de leeractiviteiten en de leerontwikkeling van iedere student zichtbaar. Over deze black box zijn over een langere onderzoeksperiode nog geen onderzoeksresultaten bekend. Voor het onderzoek zijn 278 studenten van drie verschillende Hbo-opleidingen (Facility management, Verpleegkunde, Hotelmanagement) vanaf het eind van hun tweede leerjaar tot de tweede helft van hun derde leerjaar gevolgd. Over hen zijn 134 eigenschappen en resultaten verzameld variërend van hun studiehouding, zelfbeeld, mediavaardigheden, tot details over hun leerproces en leerresultaten. Er zijn meer dan 50 variabelen gemeten over hun virtuele leeractiviteiten. De ingewikkeldheid was om al deze gegevens uit de verschillende bronnen te integreren in één betrouwbare en analyseerbare datafile. De onderzoeksresultaten worden in 2014 gepubliceerd en de finale discussie wil ik zo voeren dat het accent komt te liggen op de mogelijkheden van technologie om een andere manier van leren mogelijk te maken met de betekenisvolle dialoog als kwaliteitscriterium. Typisch Robert Jan is dat hij je aanzet tot consistent redeneren en congruent handelen, het andere leren en denken stimuleert en dat hij zoveel belang hecht aan leren door en van elkaar in de samenhang van een feedback en reflectiecyclus. Al jaren gaat zijn interesse uit naar de mogelijkheden van ICT voor het onderwijs (leertechnologie) en dan vooral voor onderwijsvernieuwing. Daarom zijn we van plan volgend jaar samen en artikel te publiceren over The theory of technology embedded learning. Baeten, J. J. M. (2011). Virtual action learning: an educational concept on Collaborative Creation with ICT. Amsterdam: KIT publishers. Baeten, J. J. M. (2009). Virtual action learning: Een opleidingsconcept over samenlerend produceren met behulp van ICT. Breda: Citowoz. Boekaerts, M., Simons, R. J., & Simons, P. R. (1995). Leren en instructie: Psychologie van de leerling en het leerproces. Uitgeverij Van Gorcum. Engestrom, Y. (1987). Learning by expanding: An activity-theoretical approach in development research. Orienta-Konsultit. Engestrom, Y., & Sannino, A. (2010). Studies of expansive learning: Foundations, findings and future challenges. Educational Research Review, 5(1). Ertmer, P. A., Newby, T. J., Liu, W., Tomory, A., Yu, J. H., & Lee, Y. M. (2011). Students’ confidence and perceived value for participating in cross-cultural wiki-based collaborations. Educational Technology Research and Development, 59(2). Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81112.
Lin, S. S. J., Liu, E., & Yuan, S. (2001). Web-based peer assessment: Feedback for students with various thinking-styles. Journal of Computer Assisted Learning, 17(4). Nicol, D. (2010). From monologue to dialogue: improving written feedback processes in mass higher education. Assessment & Evaluation in Higher Education, 35 (5). Wen, M. L., Tsai, C. C., & Chang, C. Y. (2006). Attitudes towards Peer Assessment: A Comparison of the Perspectives of Pre-Service and In-Service Teachers. Innovations in Education and Teaching International, 43(1).
