9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
• •
Wereldbeeld rond 1450. Dacht men echt dat de wereld plat was….’nee’…alleen bij domme boeren en sommige christelijke leiders. Het merendeel van de wetenschappers ging ervan uit dat wereld rond was (al vanaf Griekse tijd(Pythagoras)). Het foute idee dat mensen vóór de tijd van de ontdekkingsreizen geloofden dat de Aarde plat was ontstond in 19e eeuw. Dit geloof is nog wijdverspreid en wordt zelfs in leerboeken overgenomen. Afbeelding is uit ‘Lʹatmosphère: météorologie populaire’ (1888) moest lezers doen geloven dat middeleeuwers dachten dat aarde plat was.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Het wereldbeeld werd beter en er kwamen door technische vindingen mogelijkheden om verder op ontdekkingstocht te gaan:
1.
2. 3.
door de kruistochten waren er meer contacten met de Arabische wereld en kennis over Zuid‐ Oost Azië nam hierdoor toe. Via China en de Arabische wereld kwamen zaken als het astrolabium, kompas en buskruit naar Europa. in Middellandse zeegebied was er ook veel uitwisseling van kennis over zeestromen, windrichtingen en zeeroutes door de zeelieden er kwamen ook steeds betere en betrouwbare kaarten en zeewaardige schepen (karveel) Een astrolabium is een toestel waarmee plaats en hoogte van sterren berekend kan worden. Het astrolabium was 1200 jaar lang het instrument voor navigatie op zee.
1
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Wereldkaart 1482
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Motieven ontdekkingsreizen: 1. Economisch: geld verdienen, rijk worden. Over land naar verre oosten werd door macht van de Arabieren steeds moeilijker. Dus wilde men via een zeeroute naar Azië gaan concurreren met Arabische handel in o.a. slaven, goud, specerijen, zijde. 2. Politiek: • uitbreiding grondgebied, macht en status (land, vorst, ontdekkingsreiziger) • op zoek naar bondgenoten tegen de moslims (mythische ‘priester Johannes’ ‘Pape Jan’) 3. Religieus‐cultureel • het christelijk geloof verspreiden, invloed van de islam verminderen • op zoek naar avontuur Eerste ontdekkingsreizen door Portugezen? Vb.1: Bartolomeus Dias (1488) bereikt als 1e zuidpunt Afrika. Vb.2: Vasco da Gama (1497) bereikt als 1e westkust India.
Portugees karveel, dit scheepstype was heel geschikt voor reizen op open zee.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Het zuidelijke handelsnetwerk rond de Middellandse Zee raakt verbonden met Zuid‐ en Oost‐Azië en dat van de Hanze in het Noorden.
Portugese factorijen (handelspost)
2
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
Voorbeeld; oorspronkelijk Portugese factorij = versterkte handelspost, ‘Feitoria mina’ (1482) in huidige Ghana (vroegere goudkust). In 1637 door Nederland ingenomen.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Spanje volgt Portugal; Nadat de Spaanse koningen Ferdinand (van Aragon) en Isabelle (van Castilië‐León) de laatste moslims uit Spanje verdreven hadden (einde Reconquista ‐ 1492) konden zij hun aandacht pas echt op overzeese ontdekkingstochten richten. Men gaf de ‘Italiaan’ Columbus geld om een nieuwe ‘westelijke route’ naar Azië te vinden. Granada; Alhambra
Castilië‐León
Aragon
3
9‐1‐2014
Het wereldbeeld van Columbus. Kaart van Toscanelli die hij gebruikte tijdens zijn eerste reis, geprojecteerd op werkelijke situatie.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Naam Amerika De Florentijn Amerigo Vespucci beschrijft rond 1502 de Zuid‐Amerikaanse kust en trekt de conclusie dat een ‘Nieuwe Wereld’ was ontdekt, die uiteindelijk op een kaart van Waldseemuller (1507) naar hem genoemd werd.
4
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Spanje volgt Portugal; de Spanjaarden zochten na 1492 verder naar een nieuwe ‘westelijke route’ naar Azië. Verklaring; Spanje en Portugal hadden de (toen bekende) wereld verdeeld in twee delen. Het westelijk deel was voor Spanje, het oostelijk deel voor Portugal. Als Spanje zelf handel wilde drijven met Indië, dan moesten Spaanse ontdekkingsreizigers wel een route zoeken via het westen.
Waar spreekt men Portugees en Spaans?
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
1e reis om de aarde: Ferdinand Magalhaes (Portugees in Spaanse dienst/1522): Westelijke route naar Azië bleek niet interessant.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Maya’s, Azteken en Inca’s; Hoog ontwikkelde culturen (Grote steden, irrigatiesystemen, terrassen, gemeenschappelijk bezit grond, nauwkeurige kalender) maar men kende b.v. geen trekdieren of wiel!
5
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Maar ook wrede culturen: In de ideologie van het Aztekenrijk speelde b.v. het mensenoffer een centrale rol.
Film (10 min.):Apocalypso
Efteling!
Een chac mool (Mexico), waarschijnlijk werden mensenharten op chac mools gepresenteerd aan de goden
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Na Columbus reizen Spaanse avonturiers (conquistadores) naar de Nieuwe Wereld om daar gebieden te veroveren. Voorbeelden: Cortez (veroverde het rijk van de Azteken, Midden‐Amerika‐Mexico 521 n. Chr.) en Pizarro (veroverde het Incarijk, Z‐Amerika, Peru 533 n. Chr.).
Francisco Pizarro
Hernán Cortés
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
Met een relatief klein aantal Spaanse soldaten wisten ze enorme slachtingen aan te brengen onder de inheemse bevolking, redenen: 1. Betere bewapening, paarden harnas, vuurwapens,. 2. ze maakte gebruik van twisten tussen de plaatselijke stammen 3. de plaatselijke bevolking werd getroffen door pokken, tyfus, mazelen en, griep. Europese ziektes waartegen de indianen geen immuniteit hadden opgebouwd.
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
6
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Spaanse avonturiers kregen grote landgoederen (haciëndaʹs) en de plaatselijke bevolking werd gedwongen daarop zware arbeid te verrichten. De indianen konden het zware werk op de plantages niet aan stierven bij bosjes. Mensen als de Spaanse priester Bartolome de las Casas zorgden ervoor dat er in 1542 nieuwe wetten kwamen waarbij indiaanse slavernij werd verboden en de plaatselijke bewoners als ‘mensen’ werden erkend.
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600)
5.1 De wereld wordt groter.
De Encomienda akkers
Spaans fort
haven
Tempel Azteken
voorman
kerk
Inheemse behuizing
monnik
bewaking
Dwangarbeid
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Maar het trieste gevolg was wel dat men nu slaven uit Afrika ging halen om op de plantages te werken!
7
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Gevolgen ontdekkingsreizen voor Spanje en Europa: Economische en politieke gevolgen: 1. begin van Europese overzeese expansie, kolonisatie van overzeese gebieden, 2. uitbreiding van de handelsnetwerken en ontstaan van de trans‐Atlantische handelsdriehoek. 3. nieuwe producten naar Europa (suiker, tabak, cacao, koffie, katoen, aardappel) 4. handel in bijvoorbeeld specerijen via de landroutes (karavaanhandel) en de Middellandse zee verdwijnt of neemt sterk af maar ook de handel via de Oostzee wordt minder belangrijk, 5. nieuwe (economische en politieke) machtsverdeling in de wereld 6. deelname aan de slavenhandel 7. economische groei maar ook enorme toename geldhoeveelheid (goud & zilvervloot uit Z‐Amerika) in Europa (gevolg = inflatie)
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Driehoekshandel Europa
Goederen
Hout Koffie Cacao Katoen Tabak Aardappel Rietsuiker
Amerika
Goud & Zilver
goederen Goederen
Slaven
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
Goederen
Wapens Textiel Luxe Afrika
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Culturele en wetenschappelijke gevolgen: 1. een veranderend wereldbeeld, nieuwe (wereld)kaarten, nieuwe zee‐ en landkaarten, nieuwe zeeroutes 2. nieuwe wetenschappelijke belangstelling, 3. grotere kennis van de wereld door contacten met bewoners van overzeese gebieden, uitwisseling van kennis en van producten
8
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Gevolgen voor bewoners van overzeese gebieden: 1. verovering van gebieden en onderwerping, moord en doodslag onder de oorspronkelijke bewoners van overzeese gebieden, ontwrichting van de samenleving, ontwrichting van de cultuur en beschaving 2. samenleving scherp ingedeeld naar etnische afkomst, slechte maatschappelijke positie voor nakomelingen van oorspronkelijke bewoners en slaven 3. uitbuiting van de overzeese gebieden, ontstaan van ongelijkheid in de wereld 4. nieuwe en dodelijke ziektes in de overzeese gebieden, 5. christelijke missionarissen, katholieke geloof wordt in veel meer landen ingevoerd, 6. Spaanse taal en cultuur in veel landen ingevoerd, 7. slaven uit Afrika gehaald, slavernij op haciënda’s,
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. 1.200.00
Ingescheept Ontscheept
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
1500
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
1750 1850
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Percentage katholieken per land
9
9‐1‐2014
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500‐1600) • •
5.1 De wereld wordt groter.
Het begin van de Europese overzeese expansie Het veranderende mens‐ en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
Na het succes van de Portugezen en Spanjaarden volgen er al snel meer landen waaronder Nederland!
Isabella
Castilië
Leon
‘Plus ultra’ verwijst naar de ontdekkingsreizen Keizer Karel V, koos aan het begin van de 16e eeuw de tekst Plus Ultra (Steeds Verder) als wapenspreuk van Spanje, om aan te geven dat sinds de ontdekking van de nieuwe wereld de Straat van Gibraltar (zuilen van Hercules) niet langer meer het einde van de wereld was en dat Spanjes ambities verder reikten.
Ferdinand van Aragon Granaatappel = Granada (1492 einde Reconquista)
‘Leuk om te weten ‘: De Spaanse vlag als geschiedenisboek
10
