Eduard Haveman helpt Haïti. Op Maat: de loopbaan van Ad Dirkx. Lean bouwen is samen bouwen. Bouwen aan ondergrondse wokkel in Harderwijk

bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra nr. 3 juni 2011

Eduard Haveman helpt Haïti Op Maat: de loopbaan van Ad Dirkx Lean bouwen is samen bouwen

Bouwen aan ondergrondse wokkel in Harderwijk

bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra nr. 3 juni 2011

Voorwoord Eduard Haveman helpt Haïti Op Maat: de loopbaan van Ad Dirkx Lean bouwen is samen bouwen

Bouwen aan ondergrondse wokkel in Harderwijk

Van de lezer

Vroeger had je de traditionele aannemer die zelf alle specialisten in dienst had. Nu heb je een hoofdaannemer die samenwerkt met gespecialiseerde aannemers. Op de bouwplaats is het steeds vaker een kwestie van samenbrengen van onderdelen: het maken gebeurt in fabrieken en werkplaatsen. Logisch dat bedrijven naar manieren zoeken om het bouwproces hierop aan te passen. In deze Bouwen zie je voorbeelden van de veranderingen en wat dit betekent voor de mensen die hiermee te maken hebben.



Ook reageren op Bouwen? Mail naar [email protected]

Het schijnt in de praktijk vaak zo te zijn dat bij het gebruik van de cirkelzaag de kap in de weg zit en het spouwmes zoek is. Maar moeten deze fouten toegelicht worden met een kleurenfoto? Rob Kramer, Rotterdam Op bladzijde 17 staat een foto van een man aan een in werking zijnde cirkelzaagmachine. Ik mis op deze cirkelzaagmachine achter de draaiende zaag een spouwmes en boven de zaag een schutkap. Aan de vorm van de aluminium geleider te zien mist deze machine waarschijnlijk ook een hulpgeleider. Om over het gebruik van gehoorbescherming door de man nog niet te praten. Ik beaam dat de praktijk de beste leerschool is, maar een stuk theoretische scholing met betrekking tot veilig werken, conform de wet en regelgeving, lijkt mij hier zeer op zijn plaats. Jan Hoek, ROC Leiden Aanvulling van de redactie De twee reacties hierboven hebben we geselecteerd uit een groot aantal e-mailberichten en telefoontjes die we over dit onderwerp hebben gekregen. Als redactie trekken we het boetekleed aan: deze foto had nooit in Bouwen afgedrukt mogen worden. Voortaan gaan we er nog scherper op letten dat afgebeelde situaties voldoen aan de veiligheidseisen. De foto maakt echter wel duidelijk dat veilig werken nog niet op alle bouwplaatsen de aandacht krijgt die het verdient. De vele reacties maken duidelijk dat het onderwerp leeft. Als redactie hopen we dat we in de toekomst geen enkele foto hoeven af te keuren, omdat elke situatie die we fotograferen veilig is.

Colofon

www.loopbaantrajectbouw.nl

·

www.evc-centra.nl

·

www.fundeon.nl

Bouwen is het magazine over loopbaanontwikkeling en ontwikkelingen in vaktechniek. Vijf keer per jaar wordt dit tijdschrift gratis toegestuurd aan werknemers en werkgevers voor wie de cao voor de Bouwnijverheid geldt. Bouwen wordt gemaakt in opdracht van het Loopbaantraject Bouw & Infra. Uitgever: Fundeon, kennis- en adviescentrum voor de bouw en infra. Redactieraad: Betsie Brink, Franklin Everts, Metha van der Haar, Louis Jongeleen, Pieter Kastermans, Frans Kokke, Michiel Mons, Dick Singerling en Jolanda de Vries (hoofdredacteur). Aan deze uitgave werkten mee: Brigitte Bloem, Corry Daalhof, Louis Jongeleen, Tessa Klooster, Martin Laning, Marloes de Moor, Carin de Vries en Ed Zeelt. Fotografie: De Beeldredaktie, Marco Hofste en Chris Pennarts. Vormgeving: Click Communicatie, Utrecht. Druk: Senefelder Misset. Oplage: 175.000 exemplaren. Contact met de redactie: Fundeon, afdeling Communicatie, Tel. (0341) 499 310, E-mail [email protected]. Correspondentie en adreswijzigingen: Loopbaantraject Bouw & Infra, Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 378, E-mail [email protected].

Inhoud Lean bouwen = Samen bouwen Heembouw betrekt gespecialiseerde aannemers bij voorbereiding en planning

Pagina's 8 tot en met 13

Foeteren op de betonstaalvlechter, timmerman, metselaar of kozijnensteller die niet op tijd klaar is. Dat doe je niet op de bouwplaatsen van Heembouw BV uit Roelofarendsveen. Daar maken alle uitvoerende partijen namelijk samen de planning. Welkom in de wereld van lean bouwen. Waar de versnippering van het bouwproces niet leidt tot faalkosten, maar tot het beter benutten van de kennis van ieders eigen specialisme.

Bij Heembouw hebben ze zeven jaar geleden afscheid genomen van de traditionele bedrijfsvoering, waarin zij als hoofdaannemer bepaalde welke onderaannemer op welk moment aan de slag moest. Het bedrijf is gaan lean bouwen. Twee vaste onderdelen van die nieuwe werkwijze zijn de pullplanning en de wekelijkse werkbesprekingen op de bouwplaats met de uitvoerende partijen. Directe communicatie Rudy Gort is sinds drie jaar manager ‘Lean Bouwen volgens Heembouw’. “Het gebrek aan directe communicatie is de hoofdoorzaakvan faalkosten. Op basis van het ontwerp maken we met de architect, adviseurs, onderaannemers en leveranciers een planning voor de uitvoering van het hele project. Die zogeheten pullplanning verfijnen we in wekelijkse werkbesprekingen op de bouwplaats. Door deze communicatie halen we zoveel mogelijk knelpunten uit het bouwproces.” 8

9

Lean bouwen is samen bouwen Voordat de uitvoering begint, maakt Heembouw samen met alle gespecialiseerde aannemers en leveranciers een planning. Als het project is begonnen overleggen alle partijen wekelijks. Hierdoor wijst niemand naar een ander als iets niet goed gaat; ze zijn samen verantwoordelijk voor een goed eindresultaat.

Voorwoord Van de lezer Op Maat: Ad Dirkx Bouwnieuws in ’t kort Lean bouwen is samen bouwen Gerard Meeuwesen blijft uitvoerder Bouwstelling: Prefab maakt vakmensen overbodig Stabiliteit torenkraan: “In Den Bosch ging het net goed” Hoe zit het ook alweer? Bouw Door, Leer Verder! Parkeren in ondergrondse wokkel, een kijkje op de bouw Toekomstig uitvoerder bouwt mee op Haïti BURGY Bouwbedrijf haalt het beste uit mens en gebouw Bouwbeeld: Oosterdokseiland Amsterdam Bouwtechniek: verkeersmaatregelen op kruising Ron Apeldoorn: Goede muntenteller met reuma Contactgegevens Thuis bij Marlies van Beek

2 2 4 6 8 14 16 18 21 22 28 31 34 36 40 42 44

Pagina's 22 tot en met 27 Parkeren in een ondergrondse wokkel In Harderwijk bouwen Hegeman en Strukton een nieuwe parkeergarage. De wokkelvormige ondergrondse garage wordt grotendeels met prefab delen gebouwd. Een kijkje op de bouwplaats. Project: Parkeergarage Houtwal, Harderwijk Bouwfase: Constructie van het casco Opdrachtgever: Gemeente Harderwijk Aannemer: Bouwcombinatie Hegeman Beton- Industriebouw B.V. en Strukton Civiel

Architect: Strukton Bouw & Vastgoed Projectkosten: 18 miljoen euro Bouwtijd: Oktober 2009 t/m oktober 2011 Omschrijving: Het uitvoeren van een ondergrondse parkeergarage in de vorm van een cilinder met daarin een spiraalvormige hellingbaan met plaats voor 450 auto’s.

De parkeergarage in cijfers Beton: De ondergrondse betonconstructie is opgebouwd uit diepwanden met een hoogte van 24 meter en een dikte van 1.20 meter. In totaal wordt 14 duizend m3 beton gestort. De volledige obstakelvrije hellingbaan van de garage is samengesteld uit 286 grote en 143 kleine prefab betonnen vloerplaten. Zand: Gemengd met water is 53 duizend m3 zand uit de bouwput gezogen. Water: In totaal is 44 miljoen liter water uit de bouwput gepompt. Staal: Voor de garage is 1,2 miljoen kg wapeningsstaal nodig.

22

23

Portret

Eduard Haveman

Pagina's 28 tot en met 30

Waar zijn leeftijdsgenoten na een jaar hard werken hun vakantiegeld uitgeven op zonovergoten stranden, steekt Eduard Haveman (25) zijn handen nog maar eens extra uit de mouwen. De voorman van bouwbedrijf Moes uit Dwingeloo vertrekt in juli voor de tweede keer naar Haïti. Hij helpt op het Caribische eiland bij de wederopbouw.

Toekomstig uitvoerder bouwt mee op Haïti Eduard Haveman vertrekt deze zomer voor de tweede keer naar Haïti. Hij helpt met de wederopbouw van het eiland, na de aardbeving in 2009. “Ze werken daar zoals wij het vijftig jaar geleden deden. Elektrisch gereedschap is er bijna niet, de wapeningskorven vlecht je zelf.”

Haïti werd vorig jaar door een zware aardbeving grotendeels verwoest. Het natuurgeweld eiste meer dan tweehonderdduizend levens en liet meer dan een miljoen mensen dakloos achter. Vorig jaar hielp Eduard bij de wederopbouw van een school. Dit jaar gaat hij met zes andere vrijwilligers twee woningen bouwen. Eerder was Eduard al actief bij soortgelijke projecten in Ecuador en Wit-Rusland. “Anderen helpen zonder iets terug te verwachten, geeft mij als christen een heel goed gevoel.” Gigantische verwoesting Eduard begon negen jaar geleden als timmerman bij Moes en heeft via het Loopbaantraject Bouw & Infra net zijn eerste studiejaar KOB management achter de rug. Over drie jaar kan de huidige voorman aan de slag als calculator of uitvoerder. Het allround aannemersbedrijf met veertien werknemers bouwt en onderhoudt onder meer huizen en werkt mee aan renovatie en restauratieprojecten. Deze zomer brengt de Drent zijn kennis en ervaring in Haïti in praktijk. De tragische gebeurtenissen van vorig jaar hebben hem diep geraakt. “Haïti was een ervaring die ik nooit zal vergeten. De verwoesting was gigantisch, overal puin en kapotte gebouwen, onvoorstelbaar. Hun woonsituatie is vreselijk. Daar wil ik iets aan doen”, stelt hij.

Toekomstig uitvoerder

bouwt mee op Haïti

28

29

3

Op Ma a t

4

"Lassen was leuk, maar de muren kwamen op me af"

Ad Dirkx Ad Dirkx (49) begon ooit als timmerman, maar ging al snel de bouw- en infrasector uit. Nu is hij machinist op een mobiele telekraan. Timmeren beviel niet? “Ik heb het twee jaar gedaan, maar ik vond de agrarische sector leuker. Dus toen werd ik bedrijfsleider bij een varkensbedrijf. Dat beviel zo goed dat ik enkele jaren later een eigen varkensbedrijf kocht in het westen van Brabant. We verkochten het na zes jaar omdat we het er niet naar onze zin hadden. Ik was gewend om altijd alles zelf te maken, dus ik solliciteerde bij een metaalbedrijf. Daar mocht ik laten zien wat ik kon. Ik werd direct aangenomen.”

Wat deed je toen? “Na enige hersteltijd ben ik naar het Loopbaantraject Bouw & Infra gestapt en begonnen aan een opleiding tot kraanmachinist. Ik werk nog steeds voor De Wit van Loon, maar ben in elk geval tot september gedetacheerd bij de Baetsen Groep. Daar bedien ik vier dagen per week een mobiele telekraan. Mooi werk, want er zijn altijd berekeningen nodig om te bepalen hoeveel er gekraand kan worden.” 

fsl

vle

bi j

19

19

85

-B

-E

ige

rij ed

n

an

eid

er

bi j

Bl ad m 19

77 19

79

im m -T

ts -L

74

er

m er

en

in

el us Re

tim

in en or eb 19

-g 19 62

aa nn e

el

m

er

sb

ed rij v a fM es 91 rk v en ar -L aa k s si be as en n s d sb er 19 rij Be e fi bi dr 95 ek jB n i j f en -C O er S ud an D kh ha -G on de of uf 20 a k r fe in si ste 01 ur n V l al bi Re -C ke jH us ha ns el & uf wa 20 C f eu ar H 09 ou ra d -V te l l r al n ou Pl va nd 20 aa n bi 10 ste tm ja -L at ige an er oo r n ia e pb m len 20 e a rs an 11 in tra en Ei -C nd j t e im bi urs ct ho jS m aa us ve er O s n n e b g M n e e dr vr A m a i a 20 Co jf ag c D 11 lle hin d eW i g s -G ei tm it n e in va H obi Ve deta ar n e le Lo d ld c er k ho hee on wi raa ve rd in jk n n al W en sm in m te ac ac lre hi h in ni ist st bi m jB ob iel ae et tse or n en kr aa n

Maar je bent geen lasser gebleven. “Lassen was leuk, maar na enige tijd kwamen de muren op me af. Ik haalde mijn vrachtwagenrijbewijs en begon als chauffeur bij een groothandel in hout- en plaatmaterialen. Na een paar jaar kwam ik in contact met aannemersbedrijf De Wit van Loon

en toen ben ik overgestapt. Ik kreeg een geweldige baan bij een fantastisch bedrijf. Ik was er nu nog steeds geweest als ik geen ongeluk had gehad. In 2009 viel ik van een steiger. Het gevolg was een verbrijzelde hak en een beschadigde enkel, waardoor ik mijn beroep niet meer kon uitoefenen.”

Scholing en Loopbaanontwikkeling

5

Bouwnieuws

in 't kort

Nieuwenhuizen-Jongen en Hendriks hebben

Beste Winterbouwplaats 2011 Bouwbedrijf Hendriks uit Oss heeft voor de derde keer de prijs voor Beste Winterbouwplaats gewonnen in Noord-Brabant. Nieuwenhuizen-Jongen uit Venlo won dezelfde prijs in Limburg. De zuidelijke afdelingen van FNV Bouw reiken jaarlijks deze prijzen uit om goede werkomstandigheden op bouwplaatsen in de winter te stimuleren. Daarvoor inspecteren ze tijdens de wintermaanden honderden bouwlocaties. Op de bezochte bouwplaatsen van Hendriks in Den Bosch en NieuwenhuizenJongen in Venlo bleef de afwatering goed en waren loop- en rijpaden goed begaanbaar, ook tijdens de vrieskou en sneeuwval van de afgelopen winter. In Bouwen 1 heeft bouwbedrijf Hendriks laten zien hoe zij een bouwplaats zo inrichten dat de bouwplaatsmedewerkers onder alle weersomstandigheden aangenaam kunnen blijven werken.

6

Steen zuivert lucht

ERA Contour maakt ‘groene’ bouwplaats

Straatsteenfabrikant Excluton uit Druten maakt klinkers waarin olivijn is verwerkt. Dit geelgroene mineraal bindt CO2 in de buitenlucht. Daardoor draagt deze bestrating bij aan het zuiveren van de lucht. De baksteen is daarnaast extra milieuvriendelijk doordat de onderlaag grotendeels bestaat uit gerecycled beton. Het NIBE, het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, heeft de straatstenen van Excluton beoordeeld als de meest milieuverantwoorde en duurzame bestratingsmaterialen.

Door het plaatsen van een stadswindmolen wil ERA Contour een bouwplaats in Zoetermeer geheel groen uitvoeren. De elf meter hoge windmolen levert overdag stroom aan de bouw. ’s Nachts levert de molen de opgewekte energie aan het elektriciteitsnet. De groene bouwplaats heeft verder zonnecollectoren op het dak van de bouwkeet. Bij de entree staan twee bouwschijnwerpers met zonnecollectoren. Ook is er meetapparatuur geïnstalleerd om de resultaten van het experiment te meten. Het afval op de bouwplaats wordt zoveel mogelijk gescheiden ten behoeve van her­gebruik. Contour verwacht jaarlijks zo’n tweeduizend kilowattuur stroom te besparen, wat gelijk staat aan bijna duizend kilo CO2-uitstoot. Dit project aan de Tweede Stations­straat is voor Contour een proef om te bepalen welke onderdelen van de groene bouwplaats geschikt zijn om vaker toe te passen.

Zes geprefabriceerde verdiepingen op toren gehesen Half april is op de Innovatoren, het entreegebouw van de Floriade te Venlo, een zes verdiepingen hoge staalconstructie gehesen. Deze kwam bovenop de nieuwbouw van al tien verdiepingen hoog. Bouwer BAM Utiliteitsbouw heeft vanwege veiligheid en snelheid ervoor gekozen om de staalconstructie – compleet afgewerkt met gevelbeplating, vloeren, binnenwanden, plafonds en dakbedekking – naast het gebouw te bouwen en pas daarna omhoog te hijsen. De verdieping elf tot en met zestien van de Innovatoren zijn gemaakt van staal en bestaan uit vier torens en twee arcades (bruggen). Door de plaatsing van deze geprefabriceerde torens en bruggen op het 41 meter hoge betonnen gedeelte wordt het gebouw in totaal ongeveer 65 meter hoog. De drie dagen durende hijsoperatie heeft BAM gedaan in samenwerking met Mammoet Nederland BV. Voor de hijswerkzaamheden is een 1.200 tons mobiele kraan en 750 tons rupskraan ingezet. De zwaarste last die is gehesen, is een arcade van 250 ton. Het opbouwen en naderhand weer afbreken van de kranen nam in totaal twee dagen in beslag.

Derde regionaal servicepunt UWV voor bouw- en infrasector

Bouw Door, Leer Verder! Vakmodules op niveau 3 voor straatmakers Vanuit het anticyclisch opleidingsplan Bouw Door, Leer Verder! zijn vakmodules beschikbaar voor straatmakers op niveau 3. Het gaat om de modules werkterrein inrichten en veiligstellen, voorbereidend straatwerk uitvoeren en straatwerk uitvoeren. Aan het einde van de vakmodules ontvangt iedere deelnemer een certificaat. Deze certificaten kunnen meegenomen worden in een evc-traject om een volledig diploma op niveau 3 te verkrijgen. Soortgelijke vakmodules op niveau 3 waren er al voor timmeren en metselen. Het project Bouw Door, Leer Verder! voert kenniscentrum Fundeon uit in opdracht van Bouwend Nederland, FNV Bouw en CNV Bouwnijverheid. Werknemers die werken bij erkende leerbedrijven kunnen hierdoor, op kosten van de sector, extra scholing volgen. Kijk voor meer informatie op pagina 24.

Het derde regionaal Servicepunt Bouw en Infra heeft haar deuren geopend in Weert. Met deze Servicepunten wil UWV WERKbedrijf de dienstverlening aan werkgevers en werkzoekenden in de bouw- en infrasector verbeteren. Het UWV werkt daarvoor nauw samen met sectororganisaties, zoals Bouwend Nederland en de vakbonden FNV Bouw en CNV Vakmensen, opleidingsbedrijven, roc's en overheden. Het servicepunt ondersteunt ondernemers in de regio op het gebied van personeel en bedrijfsvoering. Bedrijven kunnen het Servicepunt inschakelen als ontslag dreigt of juist om vacatures te melden. Werkzoekenden die een baan in de bouw zoeken, krijgen daardoor snel inzicht in de beschikbare banen in de regio. Het servicepunt biedt daarnaast ook informatie over de opleidingsmogelijkheden in de bouw. Op termijn krijgen alle arbeidsmarktregio’s in Nederland een speciaal Servicepunt Bouw en Infra. 7

Lean bouwen = Heembouw betrekt gespecialiseerde aannemers bij voorbereiding en planning

8

= Samen bouwen Foeteren op de betonstaalvlechter, timmerman, metselaar of kozijnensteller die niet op tijd klaar is. Dat doe je niet op de bouwplaatsen van Heembouw BV uit Roelofarendsveen. Daar maken alle uitvoerende partijen namelijk samen de planning. Welkom in de wereld van lean bouwen. Waar de versnippering van het bouwproces niet leidt tot faalkosten, maar tot het beter benutten van de kennis van ieders eigen specialisme.

Bij Heembouw hebben ze zeven jaar geleden afscheid genomen van de traditionele bedrijfsvoering, waarin zij als hoofdaannemer bepaalde welke onderaannemer op welk moment aan de slag moest. Het bedrijf is gaan lean bouwen. Twee vaste onderdelen van die nieuwe werkwijze zijn de pullplanning en de wekelijkse werkbesprekingen op de bouwplaats met de uitvoerende partijen. Directe communicatie Rudy Gort is sinds drie jaar manager ‘Lean Bouwen volgens Heembouw’. “Het gebrek aan directe communicatie is de hoofdoorzaak van faalkosten. Op basis van het ontwerp maken we met de architect, adviseurs, onderaannemers en leveranciers een planning voor de uitvoering van het hele project. Die zogeheten pullplanning verfijnen we in wekelijkse werkbesprekingen op de bouwplaats. Door deze communicatie halen we zoveel mogelijk knelpunten uit het bouwproces.”  9

praktijk pull

Bouwplaatsmanager Ronald van Diemen: “Plannen doe je samen.”

Pull-planning: onderhandelen over tijd en ruimte.

Architect Yvonne Hogenboom: “Soms weet de gespecialiseerde vakman het gewoon beter.”

Bij het bedrijfspand van Heembouw, langs de A4 bij Roelofarendsveen, staat een gebouwtje met op de deur het opschrift ‘pullplanningsruimte’. Binnen staan om half acht 's ochtends zo'n dertig mensen druk met elkaar te overleggen. Sommigen plakken tijdens hun gesprek een

Lean bouwen Lean is het engelse woord voor slank. Als je lean produceert laat je bewust achterwege wat voor de klant niet bijdraagt aan de waarde van het product. Je doet dus niets meer en niets minder dan strikt noodzakelijk is. Daardoor reken je af met bijvoorbeeld overbodige opslag, wachten en onnodig transport. De managers van Toyota hebben deze productiewijze na de Tweede Wereldoorlog ontwikkeld in Japan. Vijftien jaar geleden hebben de Amerikaanse onderzoekers Womack, Jones & Roos de lean-methode vertaald naar westerse begrippen. In Nederland is Heembouw als een van de eerste begonnen met lean bouwen, maar steeds meer bouwbedrijven volgen. 10

planning

Manager Lean Bouwen Rudy Gort stelt enkele problemen aan de orde.

gekleurd plakpapiertje op een planningsbord en schrijven daar iets op met viltstift. Ronald van Diemen is vooral druk met uitleggen. Als bouwplaatsmanager heeft hij een coördinerende functie, zowel op de bouwplaats als tijdens de pullplanning. Iedereen aanwezig Ronald: “We maken hier in enkele uren een projectplanning voor de ruwbouw. Alle betrokken partijen zijn vertegenwoordigd.” Behalve hoofdaannemer Heembouw en de opdrachtgever, zijn dat de architect, de constructeur en vertegenwoordigers van in totaal achttien leveranciers en gespecialiseerde aannemers. “Deze partijen

moeten in onderling overleg vaststellen welke werkzaamheden ze wanneer gaan uitvoeren binnen de gegeven raamplanning.” Bord met briefjes In de loop van de ochtend vult het planningsbord zich met plakbriefjes. Daarmee geven alle partijen aan wanneer ze welke werkzaamheden uitvoeren. Ronald: “Tijdens deze bijeenkomst stemt iedereen zijn werk af met de collegaleveranciers. Daardoor krijgen we een zo optimaal mogelijke planning. Dat voorkomt verspilling van materiaal en werkuren. Mogelijke knelpunten bespreken we nu al, zodat we daar tijdens de uitvoering geen tijd mee kwijt zijn.” 11

op de

Uitvoerder gevelbeplating Wil de Haan: “Die dorpel moet zitten als de deurenspecialist komt.”

Bedrijfsleider Rob Monks van het stukadoorbedrijf: “Met Lean wordt je als onderaannemer vroeg benaderd.”

Het nieuwe distributiecentrum van TNT Waddinxveen, zes weken voor oplevering.

Net buiten Waddinxveen bouwt Heembouw een distributiecentrum voor TNT Post. In de nieuwe bedrijfshal zijn monteurs al bezig met het opstellen van postsorteermachines. Buiten op het parkeerterrein staan minstens tien bedrijfsbusjes van afbouwbedrijven. Dakdekkers leggen de laatste hand aan de randen van het platte dak. De stukadoors beoordelen hoelang ze nodig hebben om de kantoorruimte te stuken.

lende onderaannemers. Dat is elke dinsdag vaste prik. Het overleg is kort en krachtig. De sfeer is zakelijk en collegiaal. Van een gehaaste stemming is niets te merken. Toch weten alle aanwezigen dat het project binnen zes weken moet worden opgeleverd. Vijf voorlieden van de verschillende afbouwbedrijven plannen met elkaar de werkzaamheden van die week. “Wanneer kunnen de spackspuiters beginnen?”, informeert de stukadoor. “Ik heb ruimte nodig om deze week de laatste overzetdorpels te Kort en krachtig In de uitvoerderskeet van Heembouw begeleidt plaatsen”, stelt de uitvoerder van het gevelbeRonald van Diemen het wekelijkse werkoverleg platingsbedrijf. En de grondwerker-machinist van de voorlieden en vaklieden van de verschil- van het gww-bedrijf geeft aan dat de installateur

12

bouwplaats

Grondwerker-machinist John Kooyman: “Je weet met elkaar waar je aan toe bent.”

Snel en effectief overleggen in de wekelijkse werkbespreking.

haast moet maken met het onder de grond alles met elkaar besproken voor ik begin. Er is dus geen overbodig brengen van de kabels. Binnen een half uur is de oponthoud.” weekplanning rond en verspreidt het gezelschap zich weer over de bouwplaats. Weten hoe het zit Overleg over planning en inhoud van de werkzaamheden is bij lean Geen oponthoud bouwen een verantwoordelijkheid voor elke deelnemer aan het Grondwerker-machinist John Kooyman (44) van bouwproces. Een voordeel, vindt Wil de Haan (55), uitvoerder bij J. den Breejen GWW BV uit Hoofddorp merkt de Damu Systeembouw uit Waspik “Elke week maak je samen een voordelen van lean bouwen. “Om deze week planning. Je weet dus precies met wie je rekening moet houden. Als vooruit te kunnen met mijn werk moet ik van de je dat dan in de praktijk niet doet, maak je jezelf alleen maar installateur horen hoe de mantelbuizen voor de ongeloofwaardig. Als ik uit die wekelijkse vergadering kom, weet ik verlichtingskabels komen te liggen. Vroeger precies waar ik aan toe ben. Dat heb ik immers net besproken met moest ik mijn werk onderbreken om dat duidelijk degene die het beste weet hoe het praktisch zit. Zo hoeft er niemand te krijgen. Hier hebben we in het weekoverleg op zijn tenen te lopen als de oplevering voor de deur staat.”

13

Portret

“Je hoort waar collega's tegenaan lopen” Na tien jaar lang avondopleidingen doen, volgde uitvoerder Gerard Meeuwesen (47) de afgelopen tien jaar geen enkele opleiding. Logisch dat het begon te kriebelen, dus Gerard stapte naar trajectadviseur Sharon van Leest. Dat leidde niet tot een overstap naar een andere functie, maar wel tot meer tevredenheid met zijn huidige baan.

14

Je bent uitvoerder en wilt dat ook blijven. Toch stapte je een tijdje geleden binnen bij het Loopbaantraject Bouw & Infra. Waarom? “Ik heb leuk werk. Bij Bouwbedrijf Hazenberg ben ik uitvoerder binnen de bouwservice. Dat betekent dat ik altijd zo’n zes, zeven werken onder handen heb. Dat gaat me goed af, maar de werkdruk is soms erg hoog. In conflictsituaties

Gerard Meeuwesen

met onderaannemers reageerde ik steeds vaker geprikkeld. Ik voelde dat ik daar iets aan moest doen. Bovendien stond ik de afgelopen tien jaar volledig stil, wat opleidingen betreft. Terwijl ik de tien jaar daarvoor onafgebroken avondop­ leidingen heb gevolgd. Van aspirant-gezel tot uitvoerder. Ik wilde weer leren." Welk advies kreeg je? “Ik kreeg een talentenonderzoek, met allerlei tests en persoonlijke gesprekken. Ik stond er versteld van dat ze in één dag zo’n reëel beeld van je krijgen. Er kwamen ontwikkelpunten uit. Samen met een coach heb ik daar een cursus bij gezocht. Het werd ‘De uitvoerder als professional’, met onderdelen als communicatie, leidinggeven en conflictbeheersing.” Hoe bevalt de cursus? “Inmiddels heb ik de eerste van drie cursusdagen achter de rug. We doen deze cursus met een groep van negen personen van verschillende bedrijven. Je hoort hoe collega’s dingen aanpakken en waar zij tegenaan lopen. Ook zitten er drie persoonlijke coachingsgesprekken bij. Daarin wordt gekeken naar hoe ik zaken anders kan doen.”

Is het Loopbaantraject een goede stap? “Het doet me goed om weer te leren en op die manier met mijn vak bezig te zijn. Het is fijn dat mijn werkgever me daarin steunt. Hij betaalt deze cursus. Ik ben heel blij dat ik bij het Loopbaantraject terecht kon. Ik vind het waardevol om met zo’n talentenonderzoek vast te stellen waar je staat in je werk en wat je kunt. Dat geldt ook voor de cursus tot nu toe. Ik kan het iedereen aanraden!”

Geen loopbaanstap, wel een loopbaantraject Het Loopbaantraject Bouw & Infra is een voorziening die wordt betaald door het Opleidingsen Ontwikkelingsfonds voor de Bouwnijverheid. Iedereen die werkt volgens de cao voor de Bouwnijverheid kan van deze voorziening gebruikmaken. Dat geldt voor bouwplaats- en uta-personeel. Volgens de cao Bouwnijverheid heb je er recht op om een keer in de vijf jaar een loopbaanonderzoek te laten uitvoeren. Dit kun je doen bij het Loopbaantraject. Als je op basis van het onderzoek cursussen wilt volgen, kan dat. Alleen als deze cursussen of opleidingen gericht zijn op een overstap naar een andere functie, betaalt het Loopbaantraject hier aan mee.

15

"Prefab maakt vakmensen overbodig" In nieuwbouwwijk Emmelhage in Emmeloord bouwt Schothans Bouwbedrijf uit Nijverdal veertien prefab woningen voor projectontwikkelaar Megahome. Uitvoerder Freek Brinkhuis, timmerman Ard-Jan Tijhof en leerling-timmerman Melvin Scheper werken aan dit project 'De Boomklever’ en reageren op de stelling.

Op het Boomklever-project plaatsen uitvoerder Freek Brinkhuis (59) uit Nijverdal en zijn mensen 140 prefab wanden en 206 betonnen vloerplaten. Ze moeten vier keer beton storten. “De planning moet geweldig goed zijn. Voorbereiding, maatvoering en organisatie zijn belangrijk. Daar heb je vakmensen voor nodig, op kantoor en op de bouwplaats. Anders kom je nooit tot een goed resultaat. Maatvoering is de grootste uitdaging. Alles is vooraf al in de betonwand aangebracht: de waterafvoer en de elektriciteitsleidingen. Je kunt er niets meer aan veranderen. Daarom zijn de details erg belangrijk.” Wel ziet Freek dat er door prefab bouwen minder vakmensen op de bouwplaats nodig zijn. “De voorbereiding is intensiever, maar op de bouwplaats werken we veel sneller. Eén verdieping bestaat uit vier elementen. Daardoor zet je in twee weken zo een woningblokje neer. Vroeger had je meer mensen op de bouwplaats. Nu heb je meer personeel op kantoor nodig, vanwege de vele voorbereidingen.”

“Zonder vakmensen kom je nooit tot een goed resultaat”

Vakmanschap Hoe eenvoudig het voor de buitenstaander ook lijkt, voor het plaatsen van prefab elementen heb je vakmensen nodig. Dat kan een betontimmerman of allround timmerman nieuwbouw zijn. Doe je dit werk en heb je nog geen diploma? Via de EVC-centra Bouw & Infra kun je op basis van je werkervaring een ervaringscertificaat halen. Dat certificaat kan daarna omgezet worden in een vakdiploma. Soms heb je daarvoor een stukje extra scholing nodig. De evc-adviseur kan je meer vertellen. Kijk voor contactgegevens op pagina 43. 16

“Prefab werkt makkelijk en snel”

Melvin Scheper (17) uit Rijssen sluit zich aan bij zijn oudere collega's. “Vakmensen zijn onmisbaar. Ook als je met prefab werkt. Het is specialistisch werk, ook al zijn de wanden voorgefabriceerd.” Melvin is leerling aan het Opleidingscentrum Twente en werkt vier dagen per week op het project. De vijfde dag gaat hij naar school om te leren. Melvin wordt opgeleid tot timmerman niveau 2 en wil ook niveau 3 gaan doen (allround timmerman). “Prefab is gemakkelijk en snel. Je hebt het zo staan! Maar als leerling werk ik het liefst op de traditionele manier. Dan kan ik veel meer leren en oefenen. Het nadeel van prefab is dat je het niet makkelijk kunt bewerken. Je kunt niet even een stukje van een prefab wand halen en dat vraagt dus om grote nauwkeurigheid. De wanden moeten precies passen in de fundering bijvoorbeeld.” 

“Je hebt altijd vakmensen nodig. Bij prefab ook”, vindt Ard-Jan Tijhof (26) uit Rijssen. “Vooral als het gaat om maatvoering. Je kunt niet zomaar even iemand op die klus zetten.” Ard-Jan heeft bij een andere opdracht al eens met prefab gewerkt. “Ik houd me bezig met de maatvoering en de fundering. Het grote voordeel van prefab is dat het snel bouwt. Alle sparingen en kozijnen zitten er al in. Daar heb je minder werk van. Daarnaast ligt bij slecht weer niet alles stil. Als het buiten vijftien graden vriest, kan er in de fabriek gewoon doorgewerkt worden aan de wanden. Dat scheelt natuurlijk wel.” Ard-Jan ziet overigens ook nadelen van prefab. “Bij traditioneel bouwen kun je ook nog iets aanpassen als mensen iets veranderd willen hebben. Beton wordt vrij hard, dat wordt moeilijk hoor. Prefab is een ruw bouwpakketje. Aan de ene kant is dat heel mooi, maar aan de andere kant haalt dat de sjeu ook wel een beetje van het werk.” 

“Als het buiten vriest, kan in de fabriek worden doorgewerkt” 17

Onderzoekers pleiten voor onafhankelijk toezicht op heiwerk

“In Den Bosch ging het net goed”

18

Op de ijskoude mistige avond van dinsdag 16 november vorig jaar moesten honderdvijftig bewoners in de binnenstad van Den Bosch hun woning verlaten. Een torenkraan van 45 meter hoog, die naast hun appartementencomplex stond opgesteld, dreigde om te vallen. Constructief adviseur Marcel van Hummel en geotechnisch adviseur Jeroen van den Belt van Bartels Ingenieurs voor Bouw & Infra geven hun visie op dit voorval. Nog dezelfde avond dat de kraan begon te hellen, hebben monteurs de kraan gedemonteerd. Daarna begonnen Marcel en Jeroen, samen met senior adviseur Antoon Boer, aan een onderzoek. Dat deden ze in opdracht van de aannemer. Begin dit jaar kwam hun onderzoeksrapport uit. Geen ontwerpfout De belangrijkste conclusie uit het rapport is dat één van de fundatiepalen van de kraanfundering het niet heeft gehouden. Opmerkelijk is dat de onderzoekers niet hebben kunnen vaststellen wat de exacte aard is van de fout. Volledig vrijgraven van de paal voor inspectie was uitgesloten, door de aanwezigheid van een monumentale tuin. Constructeur Marcel van Hummel: “De fout zat niet in het ontwerp. Volgens de gebruikelijke werkwijze heeft de betrokken geotechnisch adviseur bepaald welk soort fundering nodig was. Dat werd een paalfundering. Vervolgens heeft hij een paalsysteem uitgewerkt dat voor de gegeven situatie in aanmerking kwam.”

Marcel van Hummel (links) en Jeroen van den Belt

Keuze voor schroefpalen “Gezien de aard van de locatie - middenin de stad - was heien uitgesloten”, vervolgt Marcel. “Daarom viel de keuze op het trillingsvrij en geluidarme systeem van schroefpalen. Die worden in de grond gevormd. Met alle nodige gegevens bij de hand heeft de constructeur zijn tekening voor de fundatie en het bijbehorende palenplan gemaakt.” 19

Uitvoering mist geotechnisch adviseur Volgens de deskundigen moet de fout dus in de uitvoering zijn gemaakt. Geotechnicus Jeroen van den Belt: “Normaal gesproken hebben betrokken partijen vóór het installeren van de eerste paal een zogeheten heibespreking. De aannemer, de heier of boorder, de constructeur en de vertegenwoordiger van de gemeente zijn daarbij aanwezig. De geotechnisch adviseur wordt daarbij meestal niet uitgenodigd. Ten onrechte! Dit startpunt van de uitvoering is hét moment om de ervaring van de uitvoerende partij en de kennis van de ontwerper - de geotechnisch adviseur - nogmaals op elkaar af te stemmen.” Visuele controle niet mogelijk “Vooral bij in de grond gevormde palen kan dit van groot belang zijn”, vindt Jeroen. “De kwaliteit van die palen kun je vooraf niet visueel beoordelen. Achteraf is alleen nog na te gaan - met een akoestische meting - of er paalbreuk of een andere onregelmatigheid is opgetreden. Zekerheid over de kwaliteit en het bereikte draagvermogen krijg je pas bij een proefbelasting. Dat is gebruikelijk bij funderingen van boorplatforms, maar aan wal wordt het zelden gedaan, omdat het nogal kostbaar is.”

Extra maatregelen nodig Jeroen: “Precies vaststellen hoe een schroefpaal in de grond is gevormd is lastig. Juist daarom hangt veel af van de kwaliteit van de uitvoering. Als de paal eenmaal is geïnstalleerd, dan ben je niet verplicht om een proefbelasting te doen. Uit voorzorg kan alleen de betreffende gemeente aandringen op aanvullende maatregelen, bijvoorbeeld door bepaalde paalsystemen in een gegeven situatie te verbieden of door extra veiligheidsmaatregelen voor te schrijven.” Meld onregelmatigheden “Een tweede aandachtpunt is dat de uitvoerende partij mogelijke onregelmatigheden tijdens de uitvoering altijd moet melden”, benadrukt Marcel. “Er moet sowieso een betere afstemming plaatsvinden tussen de uitvoerende en ontwerpende partij. In Den Bosch ging het net goed, maar zo’n voorval vraagt om onafhankelijk toezicht bij hei- en grondboorwerkzaamheden.”

Oorzaak onduidelijk De oorzaak van het niet goed vormen van de paal kan van alles zijn. Marcel: “Of het pompen van het beton is te laat gestart, of de betondruk was te laag of niet constant. Het is ook mogelijk dat de centrale wapeningsstaaf door de boorklep is gevallen. Dat kan als gevolg hebben gehad dat bij de punt van de schroefboor zand en water omhoog is gekomen. Het kan ook dat de betonkolom van de paal ergens is ingesnoerd. We weten het niet exact.”

Het volste vertrouwen Op dezelfde plek op dezelfde bouwplaats in de Bossche binnenstad waar een half jaar geleden een torenkraan scheef zakte, klimt torenkraanmachinist John Peters (43) uit Veghel na gedane arbeid vrolijk naar beneden. Is hij er gerust op dat zijn kraan recht en stevig op de fundering blijft staan? John: “Wat hier een half jaar geleden is gebeurd, is zeer uitzonderlijk. Ik werk al meer dan 25 jaar op allerlei bouwkranen, maar zoiets heb ik nooit eerder meegemaakt. Het komt wel voor dat een torenkraan een klein beetje uit het lood staat. Binnen een geringe marge is dat geen probleem. Als torenkraanmachinist voel je elke lichte afwijking precies aan. Dat merk je bij het zwenken. Net alsof je met de giek heuveltje-op en heuveltje-af gaat. Als het te gortig wordt, dan stop je. Maar daar denk ik niet aan als ik naar boven ga. Ik heb altijd het volste vertrouwen dat ze mijn kraan hebben geplaatst op een stevige fundering.” 20

Hoe zit het ook al weer?

Bouw Door Leer Verder! Werknemers kunnen zich tot en met dit jaar veertig dagen extra laten bijscholen op kosten van de sector. Dit kan door het anticyclisch opleidingsplan Bouw Door, Leer Verder! dat werkgevers- en werknemersorganisaties samen hebben opgezet. Fundeon, het kennis- en adviescentrum voor het opleiden en ontwikkelen van personeel, voert dit plan uit. Het doel van Bouw Door, Leer Verder! is om bedrijven in de bouw- en infrasector sterker uit de crisis te laten komen. Via het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Bouwnijverheid (O&O-fonds) hebben de partijen in de sector hier 64 miljoen euro voor beschikbaar gesteld. Met dit geld kunnen werknemers opleidingen en cursussen volgen. Bovendien krijgt de werkgever de verletkosten vergoed van de dagen dat de werknemer naar de cursus is. Hiermee slaat een werkgever dus twee vliegen in één klap: op momenten dat er minder geld is, krijgt de werkgever een deel van de loonkosten vergoed én leert de werknemer extra vaardigheden. Speciale opleidingstrajecten Ten behoeve van Bouw Door, Leer Verder! zijn er speciale opleidingstrajecten ontwikkeld. Een ervaren vakman kan zich via een verkort loopbaantraject ontwikkelen tot een kaderfunctionaris. Vakmensen die hun vakkennis willen verdiepen, kunnen dit doen via een vakstappenplan. Door het volgen van

vakmodules kunnen werknemers hun kennis van een onderdeel van hun werk opschroeven naar mbo-niveau 2 of 3. Aan het einde van alle opleidingstrajecten ontvangt de werknemer een certificaat, zodat hij kan aantonen welke kennis hij heeft opgedaan. Leerlingen een leerbaan Werknemers kunnen zich niet zelf aanmelden voor dit opleidingsplan. Dit gebeurt via de werkgever. Aan het meedoen aan Bouw Door, Leer Verder! zitten namelijk wel voorwaarden. Zo moet een bedrijf leerlingen een leerbaan bieden. Voor elke leerling die bij het bedrijf praktijkervaring opdoet, kan de werkgever werknemers honderd dagen bijscholen. Door deze voorwaarde wil de sector bereiken dat ook jongeren volop kans krijgen om te worden opgeleid tot een goede vakkracht. Bedrijfsopleidingsplan Voor elk bedrijf dat zich aanmeldt, stelt de adviseur Personeelsontwikkeling van Fundeon een bedrijfsopleidingsplan op. Dit kan nog tot 15 november. In het bedrijfsopleidingsplan staat aan wat voor scholing behoefte is om het bedrijf verder te ontwikkelen. Vanzelfsprekend wordt er rekening gehouden met wat de werknemers willen en kunnen. Meer informatie over Bouw Door, Leer Verder! staat op www.fundeon.nl/aco.

21

Project: Parkeergarage Houtwal, Harderwijk Bouwfase: Constructie van het casco Opdrachtgever: Gemeente Harderwijk Aannemer: Bouwcombinatie Hegeman Beton- Industriebouw B.V. en Strukton Civiel

22

Architect: Strukton Bouw & Vastgoed Projectkosten: 18 miljoen euro Bouwtijd: Oktober 2009 t/m oktober 2011 Omschrijving: Het uitvoeren van een ondergrondse parkeergarage in de vorm van een cilinder met daarin een spiraalvormige hellingbaan met plaats voor 450 auto’s.

De parkeergarage in cijfers Beton: De ondergrondse betonconstructie is opgebouwd uit diepwanden met een hoogte van 24 meter en een dikte van 1.20 meter. In totaal wordt 14 duizend m3 beton gestort. De volledige obstakelvrije hellingbaan van de garage is samengesteld uit 286 grote en 143 kleine prefab betonnen vloerplaten. Zand: Gemengd met water is 53 duizend m3 zand uit de bouwput gezogen. Water: In totaal is 44 miljoen liter water uit de bouwput gepompt. Staal: Voor de garage is 1,2 miljoen kg wapeningsstaal nodig. 23

Fraai en functioneel In de bocht van de Houtwal, vlakbij de oude stadsmuur van Harderwijk, gaapt een gat van bijna twintig meter diep. Beneden, in die arena, werken bouwploegen aan betonconstructies. Nog een paar maanden, dan is het resultaat van die bouwijver zo goed als volledig onder de grond verdwenen. Alleen gebruikers van de nieuwe parkeergarage Houtwal ervaren dan hoe een uiterst functionele constructie ook fraai kan zijn.

24

Logistieke puzzels Het project stelt hoge eisen aan de creativiteit van de uitvoerende partij. Projectmanager Arjan van der Put weet daar alles van. “Alleen al dat je bouwt in de binnenstad is bepalend voor het bouwproces. Je moet voortdurend logistieke puzzels oplossen. Waar een vrachtwagen staat, kan geen bus passeren. En midden in de bebouwde kom ben je aangewezen op trillingvrije en geluidarme bouwtechnieken. Daarom hebben we de cilindervormige wand van de bouwput uitgevoerd met diepwanden. Nadat de diepwand gereed was, konden we beginnen met het ontgraven van de bouwkuip en het afvoeren van grond. Maar hoe? Door dag en nacht vrachtwagens op en neer te laten rijden? Uitgesloten. Daarom hebben we een baggermethode toegepast: het zand mengen met water en dat mengsel via persleidingen afvoeren. Die leidingen zijn dwars door de stad gelegd. Door het riool.”

Pompen en duiken Na ontgraving vanaf twee pontons, die op het water in de bouwkuip dreven, zijn vierhonderd trekankers van dertig meter lengte in de bodem van de bouwput aangebracht voor de verankering van de betonvloer. Met duikploegen is de gewapende onderwaterbetonvloer gestort. In oktober 2010 is de bouwput droog gepompt en kon het constructiewerk beginnen.  

25

Harderwijker wokkel Het ontwerp van de ondergrondse Parkeergarage Houtwal is van een verbluffende eenvoud. De constructie bestaat uit een betonnen cilinder met een doorsnee van 60 meter, een diepte van 18 meter en een wanddikte van 1 meter 20. Daarbinnen slingert een spiraalvormige beton­ nen hellingbaan zich naar beneden. De parkeerder gaat bij de ingang rechtsaf de brede hellingbaan af naar beneden en rijdt langs de parkeervakken totdat hij een parkeerplaats heeft gevonden. De weg naar de uitgang gaat omhoog over een smaller gedeelte van de hellingbaan, dichter bij het middelpunt van de ronde garage.

Onzichtbaar werk Onder leiding van Hamit Polat (49) werken zes betonstaalvlechters aan de bewapening van de aflopende vloer van de inrit van de parkeergarage. Deze ploeg werkt al sinds vorig jaar januari aan de parkeergarage. Hamit: “Het is moeilijk om goede betonstaalvlechters te vinden. Jongens willen het wel proberen, maar zonder feeling voor het vak zijn ze snel weer weg. Ze moeten ook willen leren. Tekening lezen, materiaal kennen en maatvoering zijn belangrijke dingen in ons vak.” Als het vlechtwerk over twee maanden gedaan is, is het vakwerk van Hamit en zijn ploeg uit het zicht verdwenen. Voor de ploegbaas geen probleem. “Ik weet dat het werk goed is gedaan.”

26

Het centrum van het gebouw waar in- en uitgaand verkeer omheen cirkelt is vrijgehouden. Dat werkt als een lichtschacht, zodat het daglicht tot op de bodem komt. Het bouwsysteem bestaat in hoofdzaak uit prefab kolommen, balken, liggers en drie soorten vloerplaten. 

Inlopen op planning Hoofduitvoerder Bert Versteeg is vooral aan het plannen. Hij plant de systematische opbouw van het betonnen casco en de hijstijden van de torenkraan. Hij overlegt met de ploegbaas van de betonstaalvlechters, Hamit Polat, over het leggen van de volgende hellingbaanvloer en controleert of de betonboorders de stalen consoles goed aan de wand hebben verankerd. Bert: “Op dit moment werken er 28 vakmannen op deze bouw. Wat zij doen, moet allemaal op elkaar aansluiten. Bovendien wil ik inlopen op de vastgestelde projectplanning. ”

Betonplaten gelost Rond het middaguur zijn de laatste betonnen vloerplaten voor de hellingbaan gelost en met de torenkraan op de juiste plaats gehesen. Daarmee is weer een ronde afgesloten van de vaste cyclus van de opbouw van de betonnen constructie van de parkeergarage. Steller Remco Bruinsma (29) uit Emmeloord gaat de volgende dag naar een ander project. Over twee weken keert hij terug naar Harderwijk voor de laatste montageronde van parkeergarage Houtwal. Remco is al negen jaar actief als steller bij hetzelfde bedrijf en heeft plezier in zijn werk. “Ze willen dat ik voorman word. In de praktijk ben ik dat eigenlijk al. In mijn werk zijn veiligheid, communicatie en nauwkeurige maatvoering de hoofdzaken. Het manoeuvreren met zeer zware hijslasten en vaak kwetsbare betonelementen is verantwoordelijk werk. Er moet een zekere rust in zitten. Op een bepaalde manier is het hanteren van die zware stukken ook indrukwekkend.”

27

Portret

Toekomstig uitvoerder bouwt mee op Haïti

28

Eduard Haveman Waar zijn leeftijdsgenoten na een jaar hard werken hun vakantiegeld uitgeven op zonovergoten stranden, steekt Eduard Haveman (25) zijn handen nog maar eens extra uit de mouwen. De voorman van bouwbedrijf Moes uit Dwingeloo vertrekt in juli voor de tweede keer naar Haïti. Hij helpt op het Caribische eiland bij de wederopbouw. Haïti werd vorig jaar door een zware aardbeving grotendeels verwoest. Het natuurgeweld eiste meer dan tweehonderdduizend levens en liet meer dan een miljoen mensen dakloos achter. Vorig jaar hielp Eduard bij de wederopbouw van een school. Dit jaar gaat hij met zes andere vrijwilligers twee woningen bouwen. Eerder was Eduard al actief bij soortgelijke projecten in Ecuador en Wit-Rusland. “Anderen helpen zonder iets terug te verwachten, geeft mij als christen een heel goed gevoel.” Gigantische verwoesting Eduard begon negen jaar geleden als timmerman bij Moes en heeft via het Loopbaantraject Bouw & Infra net zijn eerste studiejaar KOB management achter de rug. Over drie jaar kan de huidige voorman aan de slag als calculator of uitvoerder. Het allround aannemersbedrijf met veertien werknemers bouwt en onderhoudt onder meer huizen en werkt mee aan renovatie en restauratieprojecten. Deze zomer brengt de Drent zijn kennis en ervaring in Haïti in praktijk. De tragische gebeurtenissen van vorig jaar hebben hem diep geraakt. “Haïti was een ervaring die ik nooit zal vergeten. De verwoesting was gigantisch, overal puin en kapotte gebouwen, onvoorstelbaar. Hun woonsituatie is vreselijk. Daar wil ik iets aan doen”, stelt hij.

29

Met hele ploeg Vorig jaar ging de bouwvakker als enige uit zijn omgeving naar het verwoeste eiland. Dit jaar gaat hij met een hele ploeg, waaronder zijn werkgever. De aangrijpende verhalen en de vastbeslotenheid van Eduard maakten duidelijk indruk. Dankzij een succesvolle sponsoractie worden de woningen niet alleen door de bouwers gebouwd, maar ook betaald. De reis en verblijfkosten nemen de vrijwilligers trouwens zelf voor hun rekening. Leren improviseren De klus is een goede ervaring voor een toekomstige baan als uitvoerder. Eduard neemt dat voor kennisgeving aan. “Ik ben daar een van de bouwers en geen voorman of uitvoerder die vertelt wat er moet gebeuren. Je leert er natuurlijk wel improviseren en omgaan met mensen. Maar ik doe het niet voor mijn carrière.” De ervaringsdeskundige bereidt zijn reisgenoten voor op een pittige klus. “Ze werken daar zoals wij het vijftig jaar geleden deden. Elektrisch gereedschap is er bijna niet, de wapeningskorven vlecht je zelf. Ook specie en beton maak je met de schep op de grond klaar.” Eduard laat zich trouwens niet alleen in het verre buitenland van zijn goede kant zien. “Ik zie mijn talenten niet als vanzelfsprekend. Gebruik je talenten en doe je werk met liefde, dan wordt bouwen mooi.”

Het traject van Eduard Eduard heeft zijn eerste studiejaar management via het KOB in Zwolle erop zitten. Over drie jaar hoopt hij zijn diploma te halen. De voorman bij het allround aannemersbedrijf studeert via het Loopbaantraject Bouw & Infra. Hij ziet dit als een investering in de toekomst. Eduard kwam negen jaar geleden als leerling-timmerman bij bouwbedrijf Moes. Drie jaar geleden werd hij voorman. Tussendoor volgde hij al de opleiding tot assistent-uitvoerder. Via zijn werkgever kwam hij in contact met trajectadviseur Jan van Eldik. In overleg werd besloten dat de voorman een vervolgstudie ging volgen om door te kunnen groeien binnen het bedrijf. Eduard slaagde voor de noodzakelijke toelatingstest en begon daarna aan het scholingstraject. Hij weet nog niet of hij na zijn studie verder gaat als uitvoerder of bijvoorbeeld als calculator. Zijn baan als voorman bevalt hem namelijk nog prima. Studeren en werken valt hem trouwens niet altijd mee. “Je moet zuinig omgaan met je energie want het zijn vaak lange dagen.” 30

Bedrijfsportret

“Het beste in iedereen naar boven halen“

In maart is BURGY Bouwbedrijf uit Leiden uitgeroepen tot Beste Leerbedrijf van Nederland 2010. Directeur Kasper Burgy is daar natuurlijk reuze blij mee. “Het is fantastisch dat wat wij vanuit ons hart en onze overtuiging neerzetten, ook door anderen zo wordt gewaardeerd.”

De filosofie van BURGY Bouwbedrijf is ‘klassiek bouwen’. Met gemotiveerde vakmensen aan de slag waar bijzondere vakbekwaamheden worden gevraagd. Dat kan restauratie zijn, maar ook verbouwingen en nieuwbouw. “Dat vindt iedereen leuk en wie ergens zin in heeft, levert goed werk”, zegt Kasper Burgy. “Je wilt in je bedrijf de beste mensen hebben. Maar als werkgever heb je meer verplichtingen dan alleen je bedrijf. Het gaat om de mensen zelf, hun gezinnen, hun toekomst.” Scholing maakt een vast onderdeel uit van de functioneringsge-

Kasper Burgy, directeur van het Beste Leerbedrijf van Nederland 2010

31

sprekken. “Kasper wil dat iedereen blijft leren”, zegt werkvoorbereider Sophie van der Beek. “Uit zichzelf komt hij met allerlei ideeën. Laatst hebben we met het hele bedrijf een communicatietraining gedaan.” Leren van elkaar De bouwplaats bij Panorama Mesdag in Den Haag is een veelzijdig project: nieuwbouw, renovatie en restauratie. Uitvoeder Fred van der Pluijm en werkvoorbereider Merijn Stuifzand zijn samen verantwoordelijk. “Wat Fred doet, zou ik niet kunnen. Hij is veel praktischer dan ik.

Maar we leren van elkaar en maken elkaar zo sterker”, zegt Merijn. Bijna iedereen bij BURGY Bouwbedrijf volgt jaarlijks een opleiding of training. Voor wie zich wil ontwikkelen, is er veel mogelijk. Kasper betrekt Elise Burger van het Loopbaantraject Bouw & Infra er graag bij: “Daar zit veel kennis. Eigenlijk is ze een stukje personeelszaken voor mijn bedrijf. Mijn droom? Eén van de beste aannemers van Nederland worden op het gebied van klassiek bouwen. Een betrouwbaar en goed bedrijf, dat meedenkt. Goede scholing van al je mensen is daarbij onontbeerlijk.”

“Je kunt alleen goed zijn op kantoor als je weet hoe het buiten gaat” “Op de middelbare school deed ik technische vakken, kunstgeschiedenis en tekenen. Hbo Bouwkunde was daarna voor mij de ideale opleiding. Het is technisch en creatief en je kunt er alle kanten mee op. Tijdens mijn stage bij BURGY Bouwbedrijf vond ik de restauratie al reuze leuk. Daarom ben ik twee jaar geleden, na mijn afstuderen, hier weer begonnen. Ik wilde graag ervaren hoe de bouw echt is. Daarom heb ik op eigen verzoek een jaar lang twee dagen in de week uitvoerend werk op de bouw gedaan, zoals betonstorten en metselen. Daarnaast was ik één dag in de week hulpuitvoerder en deed ik twee dagen werkvoorbereiding. Als werkvoorbereider ga ik nu vaak naar de bouwplaats om te vergaderen of dingen met de uitvoerder te bespreken. Het leuke is dat je dan met veel verschillende mensen te maken hebt. Binnenkort begin ik met de opleiding Werkorganisator van BOB.”

Sophie van der Beek (25) werkvoorbereider 32

“De druk is vrij hoog, maar dat vind ik wel fijn” “Ik heb hbo Bouwkunde gedaan en ben nu werkvoorbereider. Afwisselend werk, waarbij ik met veel mensen te maken heb. Ik doe veel voorbereidend werk voor de projectleider. Mogelijkheden uitzoeken, oplossingen bedenken. De projectleider beslist dan. Op aanraden van Kasper heb ik contact gezocht met Elise Burger. Ik volg nu de opleiding Werkorganisator van BOB. Zo word ik een betere werkvoorbereider en uiteindelijk projectleider worden. Dat is de overtreffende trap van wat ik nu doe. Als je net bent begonnen, loop je tegen allerlei dingen aan. Nu leer ik hoe ik iets anders kan aanpakken. Bijvoorbeeld plannen. De docent heeft me geleerd eerst een grove planning te maken en pas daarna te specificeren. Niet in één keer alles perfect willen hebben.”

Merijn Stuifzand (23) werkvoorbereider

Fred van der Pluijm (35) uitvoerder

“Als je 50 bent, is het handig een optie op kantoor te hebben” “Ik ben hier als leerling-timmerman begonnen. De laatste jaren was ik voorman en meewerkend uitvoerder. Ik ging steeds grotere projecten doen. Tijdens een functioneringsgesprek kwam doorleren aan de orde. Ik sprak met Elise Burger, deed een assessment en twee maanden later ging ik al naar school. Ik zit nu in het derde jaar van de Kader- en Ondernemersopleiding in de Bouw (KOB). Het is voor mij lastig te combineren met privé. Als het mooi weer is, gaat mijn vrouw alleen met de kinderen naar de speeltuin. Ik vind het leuk en ik weet waar ik het voor doe. Want als je vijftig bent, gaat het allemaal niet zo soepel meer. Ik hoop straks op een baan met een combinatie van kantoor en bouw. Ik raad iedereen aan om door te leren. Maar je moet het wel zelf willen, want er gaat veel tijd in zitten.” 33

34

Binnenstedelijk bouwen Waar vroeger de treinen rangeerden en de post werd gedistribueerd, komt een mix van wonen, werken en vrijetijdsbesteding. Op dit Oosterdokseiland (ODE), naast het Centraal Station, met uitzicht op het IJ en het historische centrum van Amsterdam, ontwikkelt MAB 80 duizend vierkante meter kantoren, driehonderd woningen, 44 duizend vierkante meter aan culturele voorzieningen en 25 duizend vierkante meter aan winkels en horeca. Op kavel 2 van ODE bouwt Smit's Bouwbedrijf onder meer 12.500 vierkante meter kantoorruimte. Daarnaast verrijzen op dit deel van ODE 48 koop- en 35 huurwoningen en diverse winkels en horecagelegenheden. Het hoogste punt was in december bereikt. Tot zeker medio volgend jaar blijven de uitvoerders van Smit's Bouwbedrijf de dienst uitmaken. 

35

Het afzetten van een verkeerskruising bij werk in uitvoering Om de veiligheid te regelen van wegwerkers én weggebruikers zijn er richtlijnen afgesproken over te treffen maatregelen bij wegwerkzaamheden. Deze CROW*-richtlijnen staan in het handboek ‘Werk in Uitvoering 96, 96a en 96b’. Ook geeft het handboek aanwijzigen voor omleidingen en tijdelijke bewegwijzering.

Ondanks deze richtlijnen, blijft gezond verstand onmisbaar: standaardoplossingen werken niet altijd in de praktijk. Een goed voorbeeld daarvan zijn de werkzaamheden aan een kruising in Eindhoven. Deze kruising bouwt Heijmans Wegenbouw B.V. in zes weken om tot een turborotonde. Van Helvoort Verkeerstechniek uit Erp voert de verkeersmaatregelen uit, afgestemd op de wensen van de gemeente Eindhoven. Het ontwerp van het verkeersplan is gemaakt door verkeerscoördinatoren Piet Claassen en Rolf Simons, opzichter Frank Volleberg en projectleider Ad Hoogesteger van de afdeling Realisatie & Beheer van de gemeente Eindhoven. Hun aandachtpunten: veiligheid van de wegwerkers in het werkvak, verkeersveiligheid voor de weggebruikers, omleidingsroutes die redelijk en logisch zijn en beperking van overlast voor de omgeving.

*) CROW is het nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte

36

In de wijde omgeving van de wegwerkzaamheden plaatsen verkeersgeleiders borden voor de omleidingsroutes.

Met de afzettingsborden op de juiste plaats kunnen we wegwerkers beginnen.

37

Het afzetten van Net voor het weekeinde plaatsen wegwerkers van het verkeerstechnisch bedrijf de inleidende bebording van de complete omleidingsroute. De pijlen met de genummerde routeaanduiding zijn leesbaar. De tekstborden met de aankondiging van de (drie) afsluitingen en omleidingen staan met de achterkant naar de weg, zodat de weggebruikers ze nog niet kunnen lezen. Waarschuwen voor een afsluiting die er nog niet is, schept verwarring. Na het weekeinde beginnen de wegwerkers om half 8 ’s ochtends met het ‘opdraaien’ van tekstborden met aankondigingen van de afsluitingen en omleidingen. Ze werken van buiten naar binnen: van het omringende wegennet naar de kruising die wordt afgesloten. Het komt nu aan op timing. Na de ochtendspits, om negen uur, zijn de omleidingsroutes aangegeven. De afzetting van de kruising met waarschuwingshekken begint.

Een aantal weggebruikers weigert de omleidingen te volgen. Ze beseffen wel dat er ergens een afzetting is, maar proberen hun vertouwde route aan te houden. Totdat ze hun weg versperd zien door een waarschuwingshek. Sommigen zoeken vergeefs een uitgang via een parallelweg. Anderen vinden nog net op tijd een doorgang via fietspaden en bermen. De houding van de wegwerker blijft die van een dienstverlener.

In het afzettingsplan is aandacht voor fietsers, voetgangers en andere ‘zwakkere’ weggebruikers. Zij moeten het afgezette werkvak kunnen passeren. Een omleiding voor fietsers is maximaal vierhonderd meter. Bij langere omleiding hebben fietsers de neiging om voetganger te worden. Daardoor belanden ze gemakkelijk in het werkvak. Er is een oversteekplaats voor fietsers dwars door het werkvak. Die doorsteek is afgezet met geleidebakens.

38

een verkeerskruising bij werk in uitvoering

De wegwerkers zetten het werkvak volledig dicht. Wie zich met zijn auto binnen het werkvak bevindt, kan er normaal gesproken niet meer uit. Het blijft opletten: vijf auto’s komen het werkvak binnenrijden. Iemand heeft een waarschuwingshek opzij gezet. De wegwerkers zetten de afzetting terug op de juiste plaats.

In het werkvak wordt het al rustiger. De wegwerkers corrigeren ongewenst gedrag niet met extra maatregelen. Zij voeren de verkeersmaatregelen uit die van te voren zijn afgestemd met onder meer de hulpdiensten en politie. Ze passen dat niet op eigen inzicht aan, ook niet als weggebruikers er commentaar op hebben. De wegwerkers controleren de afzettingen, routeborden en tekstborden. Twee routeborden ontbreken. Die worden bijgemaakt. De exacte plaats van één van de afzethekken klopt niet met de maatregeltekening, waardoor sommige bedrijven onbereikbaar zijn geworden. De details worden aangepast. En dan is het stil in het werkvak. Twee vakmensen hebben in anderhalf uur het verkeer over de kruising volledig stilgelegd. De voorbereiding was 90 procent van het werk.

De uitvoerder van het wegenbouwbedrijf heeft de omleidingsroute en de afzettingen gecontroleerd. Er volgt overleg over sommige gekozen oplossingen. Eén afzetting blokkeerde de toegang tot de naastgelegen bedrijven. Door een waarschuwingshek te verzetten is het probleem opgelost. De verkeerscoördinator van de gemeente is aanwezig om enkele verbeterpunten aan te geven. De wegwerkers van het verkeerstechnisch bedrijf kunnen hun werk opleveren.

39

Portret

Goede muntenteller met reuma Je hebt je eigen loopbaan niet altijd zelf in de hand. Ron Apeldoorn (51) werkte als timmerman bij aannemersbedrijf De Combi Heerhugowaard B.V. en had dat nog jaren willen doen. Maar reuma gooide roet in het eten. Nu geniet hij van zijn functie als werkvoorbereider en calculator bij het bedrijf waar hij eerst timmerde.

40

Ron Apeldoorn

In 2004 kreeg Ron last kreeg van uitvalsverschijnselen in zijn arm. “Ik kon niks meer en zat anderhalve maand thuis.” Toen de diagnose reuma werd gesteld, kreeg hij daarvoor medicijnen. Ron probeerde vergeefs zijn vak als timmerman weer op te pakken. Thuis zitten of omscholen Nadat Ron bijna twee jaar thuis had gezeten, kwam hij in 2007 via zijn werkgever terecht bij het Loopbaantraject Bouw & Infra. “Eerst werd gekeken wat mijn mogelijkheden waren en wat bij me paste. Daaruit bleek dat ik mbo/hbo-niveau had en geschikt was voor de functie van werkvoorbereider/calculator.” Na zo'n lange tijd te hebben thuisgezeten, kwam het omscholingstraject als een welkome afwisseling. “Al tijdens de opleiding voor calculator kon ik bij mijn werkgever een kantoorfunctie invullen. Daarnaast deed ik ook nog een cursus begrippenkader en werkorganisatie. Ik ging het steeds leuker vinden en dacht: dit had ik eerder moeten doen.” Ook nu hij bij De Combi werkt als gediplomeerd werkvoor­ bereider/calculator, is hij niet gestopt met leren. Hij heeft bijvoorbeeld net de beginnerscursus autocad afgerond.

Voorkeur voor rekenen Dat de timmerman zich heeft laten omscholen tot calculator is overigens geen toeval. De voorkeur voor rekenen zat er altijd al wel een beetje in bij Ron. Zijn vader was melkboer en als kind telde hij graag de munten in de geldbuidel die hij mocht vasthouden. “Nu maak ik calculaties voor projecten.” Op zijn plek Ron heeft er ondertussen vrede mee dat hij zijn oude vak als timmerman niet meer kan uitvoeren. “In het begin had ik er wel eens moeite mee dat ik de werkzaamheden plan, maar niet zelf uitvoer. Ook vond ik het lastig dat ik nu veel via de telefoon moet regelen. Ik spreek mensen liever face-to-face.” Toch was de overstap minder groot dan verwacht. “Ik denk dat het anders was geweest als ik bij een ander bedrijf aan het werk was gegaan. Hier ken ik iedereen en weet ik hoe er gewerkt wordt.”

Gedwongen loopbaanstap Omscholen voor ander werk is niet altijd je eigen keuze. Als je ziek wordt of lichamelijke klachten krijgt, kun je je huidige functie vaak niet blijven doen. Samen met de trajectadviseur van het Loopbaantraject en een arboarts kun je bekijken welke functies je wel kunt en wilt doen. Omdat je je huidige functie niet meer kunt doen, kan het Loopbaantraject ook meebetalen aan een omscholing naar een baan buiten de bouw- en infrasector. Je hoeft overigens niet te wachten tot je in de ziektewet zit, voordat je naar het Loopbaantraject stapt. Heb je het idee dat je je huidige functie over een paar jaar niet meer kunt doen? Meld je dan meteen aan. 41

Neem contact op

Wil jij weten wat je mogelijkheden zijn?

regio noord

Wil je je omscholen naar een andere functie? Dit zijn de trajectadviseurs die je daarover adviseren.

Gerard Marlies

van

Edith

Jolanda

Vermeulen

Nieuwkoop

Manjé

Snoek

06-10079374

06-10077625

06-51436828

06-51162087

A'dam/Diemen [email protected]

 Heerhugowaard [email protected]

Carla

Pascal

Jan

Slotboom

van der Leij

Doesburg

van Eldik

06-10079315

06-20247632

06-10077986

06-10078262

Leeuwarden

Groningen [email protected]

Hoogezand [email protected]

Ruinen [email protected]

Franklin

Henk

Annemiek

Yvonne

Everts

ten Oever

Nieborg

Aaltink

06-10077550 Zwolle [email protected]

regio midden

 Heerhugowaard [email protected]

Marleen

[email protected]

06-51235537 Hardenberg [email protected]

06-10077197 Holten [email protected]

06-10080518 Enschede [email protected]

Annechien

Linda

Howard

Elise

Bakker

Geels

Chan Jon Chu

Burger

06-30383409 Amersfoort [email protected]

06-10077284 Doetinchem [email protected]

06-53961127 Dordrecht [email protected]

06-10080866 Den Haag [email protected]

Marloes

Maaike

Eva

Martine

Blok

Kerklingh

Wels

Groot

06-10077339 Nieuwegein [email protected]

42

Hoofddorp [email protected]

06-10079197 Nunspeet [email protected]

Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 378 [email protected], www.loopbaantrajectbouw.nl

06-10077443 Schiedam [email protected]

06-53665217 regio West [email protected]

Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 211 [email protected], www.evc-centra.nl

De adviseurs van het Loopbaantraject, de EVC-centra en Fundeon helpen je op weg!



Kuijper

Sharon

Dick Groot

Pascal

06-10077493

van Leest

Koerkamp

Segers

Bergen op

06-10077359

06-10077265

06-10080974

Zoom [email protected]

Den Bosch s.vanleest@loopbaantrajectbouw.

Goes [email protected]

Horst [email protected]

Pascale

Titus

Jack

Jan

Wismans

Coehorst

Akkermans

Zuidema

06-10080325

06-10078491

06-10078173

06-10078467

Mierlo [email protected]

Nijmegen [email protected]

Nuth [email protected]

Mirjam

Karin

Erwin

Klaasen

Gradussen

van Peppen

06-10080350

06-10079194

Tilburg [email protected]

Dit zijn de evc-adviseurs die je daarbij begeleiden.

regio Zuid [email protected]

Ad

Metha

Paul

Vermonden

van de Haar

Frankenhuizen

06-51417803

Noord Nederland

[email protected]

06-12844859

06-53412224

Oost-



Nederland [email protected]

Nederland [email protected]

Jos

Claudia Hein Vrancken

Hermans West Nederland [email protected]

Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 499 [email protected], www.fundeon.nl

Klarenbeek

06-12707779

06-51195748

Midden-



Zuidoost Nederland

[email protected]

06-53362071

evc-adviseurs

Wil je een ervaringscertificaat halen?

Oss [email protected]

06-51423348

Veldhoven [email protected]

regio zuid

Frank

Zuidwest Nederland

[email protected]

43

THUIS k e e B n a v s e i l r a bij M

(21, links) Wie: Marlies van Beek 4) n aker Bert va Beek (4 Dochter van: straatm 3) (4 ek Be en Jeanet van 6) (1 ek Be Zus van: Rianne van ze We p Woont in: het Gelderse pedagogiek Beroep: student hbo

De werkgever van Bert, Wolff Infra, vroeg vorig jaar of Bert zijn diploma wilde halen voor straatmaker, door middel van een evc-traject. Marlies heeft hem druk in de weer gezien met het verzamelen van bewijzen van zijn werkervaring. Pas nu, tijdens het interview, beseft ze dat haar vader dus helemaal geen beroepsdiploma had. “Ik wist wel dat hij het straatmaken in de praktijk heeft

Ik vind dat je zoveel mogelijk moet leren. Hoe meer diplo-

geleerd, maar ik dacht dat hij daar toen ook wel een

ma’s je hebt, hoe meer je kunt bereiken. Daarom vind ik

diploma voor had gekregen. Dat hij nu pas zijn eerste

het ook zo goed dat mijn vader met dit evc-traject is

diploma heeft, is een raar idee. Mijn ouders hebben Rianne

begonnen. Hij heeft dat serieus aangepakt. Elke avond

en mij altijd meegegeven dat we zoveel mogelijk moeten

maakte hij verslagen op de laptop. Als hij er qua tekst niet

leren. Ik ben na het vmbo de havo gaan doen en zit nu in

uitkwam, dan keken Rianne en ik mee. Gewoon, zorgen dat

het tweede jaar van het hbo. Rianne doet dit jaar

de zinnen goed lopen. Wij moeten voor school heel vaak

eindexamen van het vmbo. Ze gaat waarschijnlijk naar de

verslagen schrijven, voor mijn vader was dat nieuw.”

havo, zodat ze daarna naar de pabo kan.” Ik lijk op mijn vader Ouders aan het huiswerk

Doordat haar vader een evc-traject is gaan doen, heeft

Marlies is het gewend dat één van haar ouders met huiswerk

Marlies een andere kant van haar vader leren kennen. “Ik

bezig is. “Mijn moeder heeft vorig jaar een extra opleiding

was hier in huis degene die het meest fanatiek studeert. Nu

voor verzorgende gedaan. Zij werkt in een verzorgings­

ik heb gezien hoe gedreven mijn vader tijdens zijn traject

tehuis. Ze twijfelde of ze daar aan moest beginnen; mijn

was, denk ik dat ik daarin meer op hem lijk dan ik dacht.”

vader en ik hebben haar toen wel een beetje gepusht.