E-LEARNING: VERLEDEN, HEDEN & TOEKOMST

Aart Goud

In de afgelopen vijftien jaar zijn er vele initiatieven genomen om ICT in te zetten in onderwijs.

E-LEARNING: VERLEDEN, HEDEN & TOEKOMST

Daarvan is heel wat te leren. Laten we eens naar het

In de afgelopen jaren is de belangstelling voor ‘elektronisch leren’ (e-learning) enorm toegenomen. De verwachting is dat het aantal projecten en activiteiten op dit gebied ook in de komende jaren een grote vlucht zal nemen. Een bewijs hiervoor werd geleverd door Lotus dat op 19 december 2000 op de website schreef:

Blijkbaar gaat e-learning in de toekomst een grote rol spelen in onderwijs en opleidingen. De term e-learning kent vele varianten: web-enabled onderwijs, leren-op-afstand, de virtuele business school en online leren zijn termen die gebruikt worden om hetzelfde fenomeen aan te duiden. Laten wij, om hierin duidelijkheid te scheppen, het begrip e-learning eerst definiëren. De Rotterdam School of Management (RSM) plaatst e-learning in een breed perspectief. In onze opvatting betekent e-learning dat leren gefaciliteerd wordt door elektronische middelen, die ófwel speciaal daarvoor zijn ontwikkeld, ófwel met een specifiek leerdoel voor ogen zijn gebruikt. Het tutorial dat bij ‘Word for Windows’

‘E-learning is de snelst groeiende markt op het gebied van bedrijfsopleidingen. Als e-learning in 2003 het leren en opleiden in een traditioneel klaslokaal vervangen zou hebben, dan zou de markt van teleleren een omzet genereren van 1,2 miljard dollar.’

52

verleden kijken om fouten in het heden en de toekomst te vermijden.

MANAGEMENT & INFORMATIE 2001/3

VERLEDEN, HEDEN & TOEKOMST

wordt geleverd bijvoorbeeld, is speciaal ontwikkeld als een leermiddel om nieuwe gebruikers wegwijs te maken in het programma. Maar niet alles wat op het web te vinden is, is zonder meer geschikt als leermateriaal voor e-learning. Echter, op het moment dat de inhoud van bijvoorbeeld een internetsite zoals www.jaarverslag.com wordt gebruikt als een opdracht in een financieel management cursus, dan is het lesmateriaal in een e-learning omgeving. Educatieve cdroms kunnen speciaal voor e-learning zijn ontwikkeld (zie het kader over Stork NV). Maar het kan ook zo zijn dat de inhoud van een cdrom gebruikt wordt als lesmateriaal. De verschillende percepties van e-learning brengen verschillende motieven aan het licht van organisaties om e-learning te gaan inzetten. In veel gevallen zijn de redenen waarom een bedrijf e-learning gaat gebruiken, niet duidelijk. Verschillende belanghebbenden zoals deelnemers, personeelsmanagers en het algemeen management hebben verschillende opvattingen over hoe een MD-programma eruit zou moeten zien, en of zo’n programma e-learning zou moeten bevatten. Als dat het geval is, dan lopen wij het risico dat e-learning op de verkeerde manier wordt toegepast. Tabel 1 toont een aantal motieven om e-learning te gebruiken, gezien vanuit verschillende oogpunten: Hoe krijgen we de werkelijke motieven van een bedrijf om e-learning te gaan inzetten boven tafel? De Rotterdam School of Management

Stork NV: het Industrat CD-ROM spel Het gebruik van elektronische leermiddelen bij de Executive Programma’s van de RSM bestaat al veel langer dan men zou aannemen. Al enige jaren geleden gebruikte de RSM verschillende marketing simulatiespelen op de computer in het in-company Executive MBA Programma voor de Rabobank en in een cursus Industriële Marketing voor ingenieurs van DSM. Tegenwoordig wordt het spel ‘Industrat’ gebruikt in een incompany cursus voor marketing- en salesmanagers bij Stork N.V. Dit spel is ontwikkeld door Insead en wordt op cd-rom geleverd. In deze cursus voor Stork, die drie weken duurt, wordt dit spel gedurende de eerste twee weken elke avond gespeeld om de wetenschappelijke theorie die overdag wordt geleerd te ondersteunen. De deelnemers waarderen het gebruik van een simulatiespel vanwege het plezier en het competitie-element. Maar belangrijker nog: zij zien in dat het een belangrijk hulpmiddel is om theorie en praktijk aan elkaar te koppelen. Een computersimulatie kan immers rekening houden met allerlei verschillende omstandigheden en verwerkt alle (on)mogelijke acties van de deelnemers.

heeft een methode ontwikkeld die hiervoor gebruikt kan worden (zie kader). De overeengekomen motieven om e-learning te gaan gebruiken kunnen ook worden gerelateerd aan de voordelen die de verschillende vormen van e-learning bieden. Deze vormen kunnen worden gecategoriseerd in beperkingen in tijd en/of plaats. Reguliere classroom leggen in die zin een beperking qua tijd en plaats op omdat de deelnemers en de docent op dezelfde plaats en tijd moeten samenkomen. E-learning op basis van ICT kan deze beperkingen geheel of gedeeltelijk wegnemen. Vormen van e-lear-

Deelnemers

HR Manager

Managers

Minder tijd kwijt aan het reizen van en naar de cursus

Hogere effectiviteit wordt bereikt

Leren brengt minder operationele risico’s met zich mee

Door ‘just-in-time-learning’ kan een betere balans gevonden worden tussen werk, privé en leren

Deelnemers die geografisch verspreid zijn, kunnen makkelijk bij elkaar in een groep

Leren is deels een persoonlijke investering die buiten werktijd moet plaatsvinden

Een verscheidenheid in leermethoden stimuleert het leren van deelnemers

Nieuwe leermethoden dragen bij aan het innovatieve imago van de organisatie

Minder omzetverlies omdat deelnemers tijdens kantooruren bij de klant gedetacheerd kunnen zijn

Tabel 1: Motieven van verschillende belanghebbenden met betrekking tot het gebruik van e-learning


53

LESSEN UIT HET VERLEDEN Rotterdam School of Management’s aanpak bij MD programma’s Een managementprogramma is alleen werkelijk effectief als het is afgestemd op de bedrijfsstrategie en op de personeelsmanagementstrategie en – instrumenten. RSM onderscheidt drie stadia in een MD programma: analyse/intake, ontwikkeling, uitvoering/evaluatie. Gedurende deze drie stadia gebruikt de RSM de input van alle belanghebbenden. Ook als het gaat om het gebruik van e-learning. Wat zijn de motieven van en voordelen voor het bedrijf om e-learning te willen gebruiken? Wordt het gezien als een methode om reistijd in te perken? En wie heeft daar dan het meeste baat bij? Hoe kijkt het (top)management tegen opleidingen aan binnen de HR-strategie? Moeten mensen veel privé-tijd investeren aangezien het ook gaat om persoonlijke ontwikkeling? Zijn de deelnemers het hiermee eens en zo ja, welke pc gebruiken ze dan, die van het bedrijf of de privé-computer? Verwachtingen van de voordelen van e-learning moeten overeenkomen met de haalbaarheid van deze voordelen. Soms zegt het antwoord op de simpele vraag hoeveel mensen toegang hebben tot internet en hoe lang ze toegang mogen hebben, al genoeg om een realistisch beeld te geven van de mate waarin e-learning zal worden gebruikt.

ning verschillen in de mate waarin ze deze beperkingen kunnen opheffen. Als bijvoorbeeld ‘just-in-time-learning’ de belangrijkste beweegreden is van een organisatie, dan zijn de e-learning vormen uit het onderste linkerveld in onderstaande tabel van toepassing. Tabel 2 geeft een overzicht van de methoden van e-learning, gecategoriseerd naar de beperkingen in tijd en/of plaats die door deze vormen van e-learning kunnen worden weggenomen.

E-learning heeft alle karakteristieken van een ‘hype’, zoals bijvoorbeeld te lezen is in de meeste seminar brochures. Volgens de ‘techies’ is de technologie voorhanden. De snelle jongens, die elke gelegenheid aangrijpen om ons te vertellen dat ons leven drastisch gaat veranderen dankzij ... (vul het hypewoord maar in, in dit geval e-learning), die zijn er ook. Maar na een tijdje wordt het akelig stil als organisaties e-learning gaan implementeren en er achter komen dat er veel meer bij komt kijken dan beloofd door de techies en de snelle jongens. Deze aanpak lijkt veel op het lot dat vele strategieprocessen beschoren is. Een strategie formuleren is één ding, maar het daadwerkelijk uitvoeren is een heel ander verhaal. E-learning in een breed perspectief plaatsen heeft een belangrijk voordeel; we kunnen leren van ervaringen uit het verleden. In de afgelopen vijftien jaar zijn er vele initiatieven genomen om ICT in te zetten in onderwijs. Talenlaboratoria, computer gebaseerde simulatiespelen en multimedia maken allemaal deel uit van de hype. Na de euforie deden echter de groeistuipen bij de implementatie zich gelden. Maar wat kunnen we daar dan van leren? De auteur heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de effectiviteit van ‘Educational Computer Based Training’ (CBT). Daaruit bleek dat het lastig is om ICT te gebruiken. Bovendien bleken de investeringen veel hoger dan aanvankelijk verwacht. Ondersteuning vanuit de organisatie was tamelijk zeldzaam en leerdoelen werden al helemaal niet geformuleerd. Deze factoren zijn doorslaggevend voor het succes of het mislukken van het gebruik van ICT in onderwijs. Laten we eens kij-

Beperkingen: tijd & plaats Traditionele groepssessies in klas Risico Management Simulatie Energy Dealing Simulatie

Beperking: plaats LAN-gebaseerde CBT LAN-gebaseerde professionele business software PC-gebaseerde CBT/business software

Beperking: tijd Online whiteboard sharing & meeting Web-enabled online spellen/cases Videoconferentie met gastdocenten

Beperking: geen CD-ROM gebaseerde CBT Lotus Learning Space/Blackboard Software Online toetsen

Tabel 2 : E-learning en het opheffen van tijd & plaats (locatie)

54



ken welke lessen wij kunnen leren zodat wij niet dezelfde fouten gaan maken.

EDUCATIEVE FACTOREN

Een van de belangrijkste obstakels in het gebruik van ICT in opleidingsprogramma’s was het ontbreken van een link tussen ICT en de opleiding. Veel van de eerste ICT programma’s die in opleidingen werden gebruikt hadden een slecht ontwerp en werden verkocht zonder een opleidingsfilosofie of – methode erachter. Dit schrok docenten en trainers af van het gebruik van ICT in hun lesprogramma’s. Het onderstaande kader toont een voorbeeld van een manier waarop ICT in een leermethode kan worden geïncorporeerd, in dit geval de filosofie achter het gebruik van casussen.

Leren van een casus & de Virtuele ‘BreakOut Room’ Een goed voorbeeld van een successvol e-learning initiatief is het Cap Gemnini Ernst & Young Management Modules Programma, waarin de Lotus Learning Space methode wordt gebruikt. In de Learning Space zijn sommige onderdelen van het lesprogramma flexibel wat betreft tijd en locatie en kunnen dus door e-learning worden ingevuld. Bij de RSM is de gangbare lesmethode grotendeels gelijk aan de casusmethode. Door middel van voorwerk kan elke individuele deelnemer zijn leerproces op een bepaald niveau brengen. Hierdoor is de discussie die vervolgens in de groep ontstaat meteen op een hoger niveau. In zekere zin kan de Lotus Learning Space Course Room een virtuele break-out room faciliteren die gelijk is aan een fysieke break-out room zoals gebruikt in de conventionele casusmethode. Tenslotte wordt het leerproces in zijn totaliteit op een hoger plan gebracht wanneer alle subgroepen hun bevindingen presenteren aan de totale groep. Op deze manier worden activiteiten in de fysieke klas en in de virtuele klas aan elkaar gekoppeld. De onderstaande figuur geeft deze aanpak weer.

ORGANISATORISCHE ONTWIKKELINGEN

Gebrek aan betrokkenheid van de docenten én het ontbreken van IT-ondersteuning bleken zeer nadelig voor het gebruik van ICT in lesprogramma’s. Systemen vielen uit, docenten hadden geen idee hoe ze hun lessen moesten voorbereiden, ICT-normen van de IT-afdelingen kwamen niet overeen met de normeringen zoals vereist door CBT. Kortom, er kwamen zoveel technische problemen af op zowel de docenten als de IT-professionals, dat zelfs de eerste enthousiastelingen er genoeg van kregen. Een belangrijke les die wij kunnen leren is dat e-learning technisch ondersteund dient te worden en dat er een brug geslagen moet worden tussen de IT-professionals en de opleidingsdeskundigen. Een speciaal ‘e-learning bureau’ zou kunnen bemiddelen tussen de IT-afdeling en de docenten uit het opleidingsprogramma. De bemiddeling bestaat uit het onder de aandacht brengen van e-learning en het trainen van de docenten om ICT effectief te gebruiken. Ook het organiseren van online ondersteuning (helpdesk) en offline ondersteuning (documentatie) voor zowel docenten als deelnemers over opleidingsprogramma’s met gebruik van ICT, behoort tot het takenpakket van deze bemiddelingsfunctie. Tenslotte is het organiseren van het proces om ICT in lesprogramma’s te integreren


Virtual break out room = Learning space

Leren

Break out room in de klas

Groepsdiscussie

Subgroepsdiscussie Individueel voorwerk Tijd

door het te splitsen in drie fasen – ontwikkelen, programmeren, testen – van groot belang voor effectief en efficiënt e-learning.

TECHNISCHE FACTOREN

Het gebrek aan gebruiksvriendelijkheid en het gebrek aan standaard hardware en software heeft het gebruik van ICT in opleidingsprogramma’s in de afgelopen vijftien jaar tegengehouden. Bijvoorbeeld, printersoftware in het CBT werkte niet op de aanwezige printer in de klas; installatieprocedures kwamen niet overeen met andere onderdelen van de software. De

55

docenten moesten dus veel problemen oplossen waardoor ze niet in voldoende mate toekwamen aan het geven van onderwijs. Een belangrijke les die wij uit het verleden kunnen leren is het belang van standaardisatie van alle ICT, een zeer hoge gebruiksvriendelijkheid én bewezen betrouwbaarheid van ICT. Heden ten dage zien we nog steeds een gebrek aan standaardisatie. Neem bijvoorbeeld Lotus Learning Space, Blackboard en docent.com software en allerlei plug-in software zoals Flash, Quick time of Realtime Player. Hoewel het downloaden van deze software soms een oplossing biedt, hebben veel IT afdelingen dit bemoeilijkt omdat ze hun omgeving voor virussen willen beschermen. Daar komt nog eens bij dat veel professionele (inhoudelijke) software die in Executive Education wordt gebruikt, ófwel traditioneel gebaseerd is op een netwerk, ófwel op een cd-rom vanwege de informatiedichtheid van het lesmateriaal. Wat betekent dit voor ons: wordt niet afhankelijk van volledig web-enabled lesmateriaal. Bij het ontwikkelen van een executive cursus, leen het concept van Media Mix van de marketingcommunicatiediscipline om een adequate mix van ICT en niet-ICT onderwijsmiddelen vast te stellen.

E-LEARNING: DE TOEKOMST Aangezien we met nieuwe ICT en nieuwe ontwikkelingen te maken hebben, kunnen we niet alles leren van ervaringen uit het verleden. Wat zal de toekomst ons brengen op het gebied van e-learning? Wij verwachten een aantal belangrijke ontwikkelingen voor executive education. Overeenkomstig de drie belangrijke groepen van kritische succesfactoren zoals hierboven beschreven (educatieve factoren, organisatorische ontwikkelen en technische factoren, zullen wij de toekomstige ontwikkelingen op dezelfde wijze bespreken.

ONTWIKKELINGEN IN OPLEIDEN

In de laatste tien jaar is de integratie van ICT

56

in opleidingsprogramma’s verschoven van voorgeprogrammeerde interactie zoals het vroege CBT, naar minder geprogrammeerde interactie zoals videoconferenties. Op deze manier laat de virtuele omgeving meer begeleide interactie toe dan de gecontroleerde interactie. Een leerfilosofie die hier goed op aansluit is het zogenoemde probleemgeoriënteerde onderwijs. De nadruk ligt niet zozeer op docenten die doceren, maar op tutors die faciliteren. Voor een deel zal onderzoek zich in de komende jaren dan ook richten op de vraag hoe ICT gebruikt kan worden als ondersteuning bij probleemgeoriënteerd, virtueel leren. Een andere ontwikkeling is te zien bij business casussen die veelvuldig gebruikt worden in Executive Education. Recentelijk is ‘Microworlds’ gelanceerd (ECCHO, newsletter spring 2001), dat business casussen combineert met simulaties. Normaal gesproken ontspint zich een discussie over de genomen actie(s) door de verdediger van de casus, daarbij het centrale thema in acht nemend. Door de casus uit te breiden met simulaties kunnen de deelnemers hun eigen oplossingen toetsen en reflecteren op hun eigen aanbevelingen. Nog uitdagender is het gebruik van ‘Business Modeling’ simulatiesoftware dat bij Executive Education bijvoorbeeld gebruikt wordt bij corporate strategie. Deze simulaties zullen de strategiediscussies verrijken doordat het mogelijk is verschillende scenario’s te formuleren en deze te testen met behulp van gesimuleerde omgevingsfactoren.

ORGANISATIEONTWIKKELING

Ons werk blijft zich ontwikkelen in de richting van informatieverwerking. Het concept kenniswerker is geïntroduceerd en gerelateerd aan de behoefte aan kennismanagement binnen organisaties die professionals in dienst hebben in de dienstensector. Tegenwoordig is er een aantal softwaresystemen voorhanden dat elearning ondersteunt, zoals Lotus Learning Space, Blackboard en Docent.com. Deze systemen moeten als aparte systemen worden geconfigureerd. In de toekomst zal e-learning waarschijnlijk meer geïntegreerd worden in professionele ‘learning communities’ die kennismanagement in organisaties ondersteunen.



Op deze manier zullen de grenzen tussen leren en werken vervagen. ‘Learning by doing’ zal ‘doing by learning’ complementeren; d.w.z. men kan nieuwe taken of een nieuwe functie leren onder supervisie van een facilitiator of tutor.

TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN

Ondanks alle technische opmerkingen is het gebruik van ICT in opleidingsprogramma’s verre van perfect. Een bewijs hiervoor werd geleverd door Walter Kirn, die in zijn column in Time op 5 maart 2001 onder andere schreef: ‘Ik weet wel dat er een recessie is, en dat weet jij ook. [...] Er is een recessie gaande omdat niets goed functioneert. En dan heb ik het over de Nieuwe Economie. Mobiele telefoons, satelliet TV, PDAS, computers. [...] Tot ongeveer een jaar geleden dachten mensen dat het aan henzelf lag. [...] Maar toen begon iets te veranderen en mensen gingen zich realiseren dat het helemaal hun fout niet was dat niets het doet. [...] Waarom werkt het niet? Omdat wat we zijn gaan kopen al die jaren is het vooruitzicht van bruikbaarheid, en dat hebben we hoger gewaardeerd dan de bruikbaarheid zelf. Waar zou jij meer voor willen betalen? Voor een glas water 1.0 dat je onmiddellijk kunt drinken, of voor een glas water 2.0 dat je pas over zes maanden kunt drinken, maar dat, zo is je beloofd, in wijn zal zijn veranderd? Snelle internetverbindingen, web-enabled mobiele telefoons en miljard-pixels-perinch-televisieschermen zijn allemaal water 2.0.’ Dit citaat is direct toepasbaar op e-learning: veel mensen die zich met opleiden bezighouden willen niet meer lastig gevallen worden met technische snufjes. Veel software moet nog werkelijk ‘web-enabled’ worden gemaakt. Het snelle breedband internet en ISDN- of ASDL-aansluitingen zijn allemaal nog lang niet wijdverbreid. En dat is een belangrijk obstakel in het gebruik van multi-media lesmateriaal in een op e-learning gebaseerd MD-programma. Voordat de auteur een experiment uitvoerde met een op ISDN-gebaseerde videoconferentie om een gastdocent uit Boston Massachussetts in een programma te brengen, nam hij verregaan-


E-learning met behulp van videoconferenties met gastdocenten Als onderdeel van een programma over financieel management, werd de discussie over ROE (return on equity) opgeluisterd door een Amerikaanse professor. Hij zou verschillende accountingpraktijken zoals deze in Ameria worden toegepast, toelichten. Er werd besloten een videoconferentie te organiseren met de professor in Massachussetts en deelnemers in Nederland. De voorbereidingen hielden onder andere in dat de IT-afdelingen van beide business schools met elkaar de technische specificaties moesten overeenkomen. De volgende stap was het vaststellen van de structuur van de interactie en van de verwachte, benodigde ondersteuning bij het videoconferentiesysteem. De derde stap was een korte start- en introductiesessie die bedoeld was om te checken of het technische systeem werkte en om een indruk te krijgen van de kwaliteit van de sessie. Een testsessie twee dagen voorafgaand aan de daadwerkelijke sessie was de vierde stap in de totale voorbereidingsprocedure. Deze bracht een capaciteitsverschil aan het licht tussen de Nederlandse en Amerikaanse ISDN, zoals het hoofd IT van de RSM het verwoordde. Uiteindelijk werkte deze e-learning methode goed, maar dankzij een zeer grondige voorbereiding die zeker niet moet worden onderschat.

de voorzorgsmaatregelen (zie kader over videoconferentie). Ik hoop dat we de lessen uit het verleden over gebruiksvriendelijkheid, standaardisatie en betrouwbaarheid van ICT ter harte zullen nemen. Om de een of andere reden zijn deze lessen moeilijk te leren, zoals we kunnen lezen in de column van Walter Kirn. Als de hype van elearning in een duurzaam innovatievoordeel moet evolveren, dan verdienen deze woorden veel meer aandacht te krijgen dan de bewezen lippendienst.

Over de auteur Drs. Aart P.J. Goud Rotterdam School of Management Program Manager Executive Programs

57

E-LEARNING: VERLEDEN, HEDEN & TOEKOMST

Recommend Documents