Dyslexie: zorg of onderwijs Ria Balm en Rony Weijers
DOK h
Stichting Deskundigheidsbevordering en Ondersteuning Kwaliteitsbeleid Huisartsenpraktijken Noordwest-Nederland ISO 9001 gecertificeerd Kwakelkade 21f 1823 CL Alkmaar telefoon 072-527 91 00 fax 072-527 91 01
[email protected]
www.dokh.nl hhhhh
Inhoud workshop I. Dyslexie in de (onderwijs)praktijk Terugblik/Definities van dyslexie/Behandeling II. Vergoede dyslexiezorg: stand van zaken het protocol/ de groei/de praktijk/de knelpunten III. Vooruitblik Transitie jeugdzorg/passend onderwijs/samenwerkingsmogelijkheden 2
Voorbeelden dyslexie: Zinsdictee, geluidsfragment
3
Wat is dyslexie • • • • • • • • •
Ernstige problemen met lezen en spellen tempo en/of accuratesse Specifiek, problemen doen zich voor bij gedrukte taal Hardnekkig, gaat niet over ondanks hulp en inzet Kerntekort fonologische verwerking / benoemsnelheid / automatisering Problemen nemen toe als taak complexer wordt Minder zelfvertrouwen Contrast t.o.v. andere vakken (o.a. rekenen) Mate en ernst kan verschillen Vaak co-morbiditeit 4
Dyslexie in de (onderwijs)praktijk Terugblik Diagnostiek:
duidelijk afbakening, geen dyslexie bij beneden gemiddeld IQ (Dumont)
Behandeling:
Niet vergoed, bij leerproblemen vaak verwijzen naar LOM - MLK en later naar SBO
Onderwijs:
Minder accent op screening (geen verplicht LVS), minder diagnostische middelen, minder kennis bij leerkrachten en ouders
Ouders
minder mondig en deskundig, nu ouderverenigingen, internet ect. 5
Dyslexie in de (onderwijs)praktijk Stichting Dyslexie Nederland definitie van dyslexie (2003, 2008): een hardnekkig probleem met aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau NB: geen oorzaak vermeld in de definitie Masterplan dyslexie • een project in opdracht van het ministerie van OCW. Het wordt uitgevoerd door KPC Groep en het Expertisecentrum Nederlands in samenwerking met diverse partners in het onderwijsveld. • Werkzaamheden: invoering van de protocollen Leesproblemen en Dyslexie in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. • voorlichting, professionalisering en de ontwikkeling van aanvullende materialen. 6
Bemoeienis Gezondheidsraad t.a.v. dyslexie binnen de GGZ • 1995 Rapport Gezondheidsraad • 2001 Opdracht aan Blomert UM • 2006 Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling • 2007 Positief advies CZ aan minister • 2009 Dyslexiezorg in basispakket • 2013 Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 2.0
7
Definitie dyslexie Blomert 2006 • Specifieke lees-en spellingsstoornis • Neurobiologische basis • Veroorzaakt door cognitieve verwerkingsstoornis • Leidend tot ernstige problemen met lezen en spellen van woorden • Beperking van de normale ontwikkeling NB: nu wel oorzaken vermeld in de definitie 8
Dyslexie in de (onderwijs)praktijk Protocol Diagnostiek Dyslexie Behandeling • Voor kinderen met ernstige dyslexie 3 maal V-min (E-score) lezen of V-score( lage D-score) lezen+ V-min (E-score) spelling
• Ondanks goed onderwijs methode +verlengde instructie + half jaar extra hulp
• Géén bijkomende stoornis die overheerst 9
Diagnostiek • Niveaubepaling lezen/spellen/deelvaardigheden • Differentiaaldiagnostiek: Algemene intelligentiebepaling, taalontwikkeling, werkgeheugen, geen onderdeel van een andere stoornis? (bijv. brede taalstoornis) • Fonologische vaardigheden, benoemsnelheid en klanktekenkoppeling • Co-morbiditeit, niet ook andere stoornis (die problemen verzwaart), bijv. ADHD? • Voldoende draagkracht en motivatie voor event. behandeling 10
Het voor dyslexie specifieke cognitieve profiel 3 domeinen met 2 parameters • Fonologische verwerking
accuratesse en snelheid
• Grafeem-foneem associatie accuratesse en snelheid • Snelheid van serieel (continu) benoemen cijfers en letters (alfanumerieke factor) testprestaties in laagste 10% op ≥ 2 v.d. 6 indicatoren = positieve indicatie dyslexie
11
Voorbeelden fonologische vaardigheden • Gletscher: spooner items : bij mondelinge aanbieding de eerste letters van beide woorden verwisselen ruime kabine nieuwe wagen leuk boek koud bier zieke man dikke vis rode bal
-
kuime rabine 12
Vervolg voorbeeld • Gletscher: omkeren : bij mondelinge aanbieding bepalen of de woorden wel of niet elkaars omgekeerde zijn vats-stav kel-let leks-skel mig-gims nirl-rlin tis-sit luts-slut
ja ja ja ja ja ja ja
/ / / / / / /
nee nee nee nee nee nee nee 13
Wat willen ouders (zie Balans, 2013) • Helderheid richtlijnen onderzoek • Keuzevrijheid bij de behandeling • Begeleiding van de ouders • Versterking zelfvertrouwen • Aandacht voor het gebruik van hulpmiddelen • Lotgenotencontact en uitwisselen ervaringen
14
Samenwerking met ouders en school Werkwijze Dyslexie Collectief • Behandelovereenkomst • Startgesprek en evaluatiegesprekken • Digitale communicatie DyscoWeb • Aanvullend aanbod voor ouders: psycho-educatie dyslexie, ICTbijeenkomst, lotgenotencontacten • Aanvullend aanbod voor kinderen: psycho-educatie, typecursus 15
Van behandeling naar schoolcontext en v.v. Kennis en vaardigheden worden in de behandeling op een bepaalde wijze aangeleerd • Kennis van begrippen (declaratief) • Kennis van procedures (procedureel) • Kennis over wat je wel/niet weet en kan (metacognitie) De behandeling moet afgestemd zijn op schoolsituatie i.v.m. wendbaarheid 16
Voorbeelden van lesmateriaal Wat moet je allemaal weten en kunnen om deze uitleg te snappen? De volgende dia’s geven voorbeelden van een Klassikale taalmethode taaljourmaal Specifieke (klassikale) methode taal in blokjes Uitleg bij eemn dyslexiebehandeling spellingsmethode STAAL omschrijving van spellingsregels 17
18
Taal in blokjes werkblad
19
Voorbeeld uitleg spelling
20
Staal
21
Letterdief en verdubbelaar • Letterdief regel: Voorbeeld woord: ramen Verdeel het woord in lettergrepen: RA-MEN Hoor je een lange klank op de hoek? Ja, je hoort namelijk de AA Er staat een lange klank op de hoek, dus er raakt een letter zoek. Verdubbelaar regel: Voorbeeld woord: klappen. Verdeel het woord in lettergrepen: KLAP-PEN Hoor je een korte klank? Ja, je hoort de A. Dan komt de verdubbelaar langs en schrijf je twee medeklinkers.
22
Vignet 1 Daniel • Daniel is 9 jaar en zit in groep 5. Hij heeft een heel hoog leestempo maar maakt veel fouten. Bij het lezen van een tekst kan hij redelijk compenseren door zijn goede verbale vaardigheden, maar ook daar leest hij heel veel radend en slaat hij woorden over. De behandelaar heeft het accent in de behandeling gelegd op nauwkeurigheid en niet op snelheid. Ook worden hem vragen gesteld over de betekenis van een gelezen zin, begrijpt hij wat hij leest? Kan hij zijn fouten corrigeren? Daniel wordt boos bij deze inmenging, hij wil verder lezen en geeft aan dat hij in de klas zo snel mogelijk de woorden moet lezen, hij wil ook racelezen! 23
Vignet 2 Steven • Steven is 8 jaar en wordt aangemeld half groep 4, hij doubleert dit jaar. Hij leest nog spellend en heeft veel moeite met de spelling. Hij heeft de klank-tekenkoppeling niet paraat en heeft ook moeite met de juiste schrijfwijze van de letters. Hij geeft hij aan dat hij liever in losse letters schrijft maar op school aan elkaar moet schrijven. Hij laat na ieder woord zijn pen los, schudt zijn hand en zegt dat hij kramp krijgt. Zijn houding is krampachtig, hij beweegt zijn bovenlijf en mond mee bij het schrijven. Zijn handschrift is niet goed leesbaar, hij kan zelf ook niet teruglezen wat er staat. De behandelaar overweegt om de spelling te gaan oefenen met een clevybord en advies te vragen aan een ergotherapeut. 24
Vignet 3 Thomas • Thomas wordt aangemeld voor de vergoede zorg eind groep 5, hij is bijna 9 jaar. Hij leest traag maar nauwkeurig. Hij scoort zeer laag op de spelling en maakt fouten in de basale categorieën. Tijdens het onderzoek vertelt hij dat er op school een handig boek wordt gebruikt en dat hij nu veel beter de woorden snapt. Bij enkele dicteewoorden tijdens de test geeft hij commentaar bijvoorbeeld: “dat is een luchtwoord”. Bij het adviesgesprek op school blijkt dat er net een nieuwe spellingsmethode is ingezet. Besproken wordt hoe deze ingezet wordt bij zwakke spellers.
25
Vignet 4 Laura • Laura is 12 jaar en zit in groep 8. De behandeling loopt tegen het eind. Laura en haar ouders zouden graag verlenging willen omdat ze erg onzeker zijn hoe het moet zonder de hulp. De behandelaar probeert bij Laura de zelfstandigheid en zelfredzaamheid te vergroten. Ze heeft samen met Laura een hulpkaart gemaakt ‘mijn moeilijke woordenlijst’, die Laura in de klas kan gebruiken. Ook zijn adviezen aan school gegeven over het inzetten van digitale toetsafname. Laura vertelt een aantal weken later dat ze de hulpkaart niet gebruikt want een klasgenoot had naar de kaart gekeken en opgemerkt dat het helemaal geen moeilijke woorden zijn. 26
Samenwerkingsmogelijkheden Vignetten: bespreken van oplossingen bij de 4 voorbeelden 1. 2. 3. 4.
Overleg over het stoppen van racelezen in dit geval Overleg over het handschrift Afspraken over de spellingstermen en volgorde Psycho-educatie (empowerment) en het pedagogisch didactisch klimaat in de klas Versterken inzet van ouders, wijzen op de mogelijkheden 27
Vergoede dyslexiezorg De knelpunten: enorme groei • Teveel kinderen worden aangemeld, geen effectieve poortwachtersfunctie • Verschillende interpretaties ontvankelijkheid schooldossier • Diagnostiek is te weinig onderscheidend • Te lang behandelen • Druk van ouders 28
Vergoede dyslexiezorg na 2014 Transitie Jeugdzorg • Per 01-01-2015 gemeente verantwoordelijk voor de jeugdzorg waar onder ook de vergoede dyslexiezorg • Dyslexie dient complementair te zijn aan het onderwijs en niet vervangend • Goede selectie van de groep EED en tijdige doorverwijzing en • begeleiding voor leerlingen met minder ernstige lees- en spellingsproblemen vanuit passend onderwijs 29
Voorstellen voor toekomst Rol samenwerkingsverband • SWV is poortwachter en aanspreekpunt (ook voor ouders) • Beter zicht op het voortraject • Zicht op zwakke scholen en de noodzaak deskundigheidsbevordering • Functioneren van een benchmark: een maat om kwaliteit aantoonbaar te maken (scholen binnen een SWV maar ook SWV onderling)
30
Voorstellen voor toekomst • Samenwerking zorg en onderwijs • Kennis van de gespecialiseerde dyslexieaanbieders in de school halen • Voortraject en nazorg verbeteren • Meer differentiatie in behandeling (kortere trajecten, aanbod van modules, groepsgewijze ondersteuning) • Wetenschappelijk onderzoek, analyse van beschikbare data • Samenwerking met gespecialiseerde GGZ bij co-morbiditeit • Experimenteren met intensieve, tijdelijke opvang binnen passend onderwijs 31
Tot slot
Van gescheiden trajecten onderwijs
Voortraject??
Nazorg?? Individuele behandeling 40-60 sessies
ouders??
32
Tot slot Via verkennende samenwerking onderwijs Voortraject 3 metingen Nazorg?? Individuele behandeling 40-60 keer
ouders?? 33
Voor Tot slot traject
onderwijs
Module PO
Module PO
Module PO
Individueel traject
ouders
Nazorg
Behandeling GGZ 20-40 keer
bekostiging vanuit GGZ en SWV in het onderwijs 34
