Duurzame energie en toerisme op Goeree-Overflakkee. Literatuurstudie naar de attractie en belevingswaarde

Duurzame energie en toerisme op Goeree-Overflakkee Literatuurstudie naar de attractie en belevingswaarde

Duurzame energie en toerisme op GoereeOverflakkee Literatuurstudie naar de attractie en belevingswaarde

Duurzame energie en toerisme op Goeree-Overflakkee

Colofon Kenniscentrum Recreatie, juni, 2011 Auteur: Tanja Emonts In opdracht van: Intergemeentelijk Samenwerkingsverband, Dhr. L. Seriese Uitgever: Kenniscentrum Recreatie Raamweg 19 2596 HL Den Haag telefoon 070-312 49 70 fax 070-312 49 99 e-mail [email protected] www.kenniscentrumrecreatie.nl


Inhoudsopgave 1

Inleiding 1.1 Aanleiding 1.2 Onderzoeksvraag 1.3 Aanpak 1.4 Beperkingen in het onderzoek

5 5 5 5 6

2

Toerisme op Goeree-Overflakkee 2.1 Goeree-Overflakkee en het toeristisch aanbod 2.2 De bezoeker aan Goeree-Overflakkee

7 7 8

3

Belevingswaarde van duurzame energie 3.1 Houding van toeristen t.o.v. windenergie 3.2 Positieve aspecten van windenergie 3.3 Negatieve aspecten van windenergie 3.4 Wensen t.a.v. aantal turbines/windparken en ontwerp 3.5 Locatie van windmolens 3.6 Andere duurzame energiebronnen 3.7 Conclusies

11 11 13 14 16 16 18 18

4

Attractiewaarde van duurzame energie 4.1 Windmolens als attracties 4.2 Effecten van windturbines op toerisme 4.3 Houding van vakantiegangers t.o.v. duurzaam toerisme 4.4 Conclusies

21 21 22 25 29

5

Relevantie voor Goeree-Overflakkee

31

6

Aanbevelingen voor vervolgtraject

33

Literatuur Bijlage 1 Aanbevelingen t.a.v. windturbines in het landschap Bijlage 2 Voorbeelden van windparken als attractie

Kenniscentrum Recreatie

35 37 39

3


4



1

Inleiding

1.1

Aanleiding Goeree-Overflakkee is een aantrekkelijk eiland voor toeristen en recreanten. De uitgebreide stranden, mooie natuur, fiets- en wandelmogelijkheden, watersport en gezellige winkelkernen trekken veel bezoekers. Goeree-Overflakkee heeft naast de ambitie om toeristische bezoekers aan te trekken ook een energieambitie. Het eiland moet energieneutraal zijn in 2030. Om dit te bereiken wil het eiland duurzame energiebronnen inzetten. Duurzame energiebronnen, zoals windturbines, hebben invloed op het landschap. Het intergemeentelijk samenwerkingsverband wil weten of de ontwikkeling van duurzame energie, zoals bijvoorbeeld het plaatsen van windmolenparken, wel samengaat met de toeristisch-recreatieve ambitie.

1.2

Onderzoeksvraag Het intergemeentelijk samenwerkingsverband Goeree-Overflakkee (ISGO) wil inzicht in de relatie tussen initiatieven voor duurzame energie en het toerisme op het eiland. Het gaat hierbij om zowel de belevingswaarde als de attractiewaarde van duurzame energie in relatie tot de bezoekers van Goeree-Overflakkee. Deze twee elementen nemen wij dan ook mee in dit onderzoek: 



Wat is de belevingswaarde van duurzame energie door bezoekers op GoereeOverflakkee? Onder beleving verstaat het ISGO ‘elke persoonlijk ervaren gevoel opgeroepen door de omgeving waarin de toerist zich op dat moment bevindt’. Het ISGO wil weten of er sprake is van een spanningsveld tussen (opwekkingsmiddelen voor) duurzame energie, energiebesparing en de beleving van de bezoeker, en zo ja, in welke mate. Wat is de attractiewaarde van duurzame energie door bezoekers op Goeree-Overflakkee? Onder attractiewaarde verstaat het ISGO ‘het toevoegen van een beleving als economisch stimulerende factor’. U wilt weten of er wellicht juist ook kansen voortkomen voor het toerisme uit de energieambitie. Is een klimaatneutraal GoereeOverflakkee misschien zelfs extra aantrekkelijk voor ‘de’ toerist en kunnen de plannen daarmee ook tot toenemende bezoekersaantallen leiden?

Met bezoekers bedoelt het ISGO niet alleen toeristen, maar ook eigenaren van tweede woningen die in hun vrije tijd het eiland bezoeken.

1.3

Aanpak Literatuuronderzoek en vertaling naar de situatie van Goeree-Overflakkee Met literatuuronderzoek brengen we in dit rapport bestaand onderzoek over de belevingswaarde en attractiewaarde van duurzame energie in relatie tot toerisme in beeld. Het onderzoek richt zich zowel op bestaand relevant onderzoek in Nederland als in het


5


buitenland. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van de bibliotheek van het Kenniscentrum Recreatie en zijn relevante onderzoeken via het internet geraadpleegd. Inhoudelijk richtten wij ons op de relatie van attractie- en belevingswaarde met wind-, water-, zon- en biomassaenergie (voor zover beschikbaar). Hierbij keken we zowel naar de relatie met energieopwekking als energiebesparing. Allereerst brachten we de toerisme situatie op Goeree-Overflakkee in kaart. Vervolgens verzamelden en analyseerden wij de belangrijkste uitkomsten uit het literatuuronderzoek en brachten de resultaten bij elkaar om de twee deelvragen te beantwoorden. Met deze informatie vond vervolgens een vertaling naar de relevantie van de gegevens voor het eiland Goeree-Overflakkee. Hieruit blijkt dat er nog een aantal witte vlekken bestaan die middels vervolgonderzoek nog verder onderzocht moeten worden. Tenslotte geven we een aantal aanbevelingen mee voor vervolgonderzoek.

1.4

Beperkingen in het onderzoek Uit de inventarisatie naar bestaand onderzoek bleek dat er volop onderzoek is gedaan naar het onderwerp windenergie en de relatie met toerisme. Op het gebied van zonne-, wateren biomassaenergie en de relatie met toerisme is voor zover ons bekend geen onderzoek uitgevoerd. Deze rapportage richt zich dan ook met name op de relatie tussen windenergie en toerisme. Sporadisch vonden we (niet goed onderbouwde) informatie over andere energievormen en de relatie met toerisme. Deze informatie is meegenomen in de rapportage.

Het open landschap op Goeree-Overflakkee

6



2

Toerisme op Goeree-Overflakkee In dit hoofdstuk geven we een korte schets van het toerisme op Goeree-Overflakkee. We starten met een korte beschrijving van (het toeristisch aanbod op) het eiland, waarna we ingaan op de bezoekers aan het eiland en hun wensen.

2.1

Goeree-Overflakkee en het toeristisch aanbod Goeree-Overflakkee wordt in de recent uitgebrachte recreatievisie (ZKA in opdracht van PZH, 2011) als volgt getypeerd: Goeree-Overflakkee beschikt over een aantal unieke kenmerken waardoor het aantrekkingskracht heeft op toeristen en recreanten. De kracht van het eiland zit hem vooral in de rust, de ruimte en de openheid op steenworpafstand van de drukke Randstad. Je kunt er recreëren aan het strand en op het land en genieten van natuur en cultuur. Het eiland ligt in een populair watersportgebied. De meeste voorzieningen en dienstverlening stammen uit de 70'er jaren. De campings en andere accommodaties, en dan vooral de kleinere terreinen, zijn daardoor over het algemeen (sterk) verouderd met vaak geen adequate voorzieningen. Anders dan in andere kustgebieden heeft Goeree-Overflakkee in dit opzicht een relatief beperkte productontwikkeling doorgemaakt. De omvang van de verblijfsaccommodatie op de Kop van Goeree is weliswaar aanzienlijk, maar grotendeels opgebouwd uit relatief kleinschalige en deels verouderde bedrijven.

Vervolgens verdeelt het rapport het eiland onder in twee regio’s: 



Kop van Goeree, gekenmerkt door een sterk toeristisch-recreatief karakter, met kust, duin en kleinschalig agrarisch gebruik en veel voorzieningen (maar met een gebrek aan slechtweervoorzieningen). Overflakkee, met een beperkte toeristische ontwikkeling. Gekenmerkt door rust, veel ruimte en stadjes met een cultuurhistorisch karakter. Echte belevingswaarde ontbreekt, met een minder aantrekkelijk landschap en een versnipperd en kleinschalig aanbod.

Verder verwijst het rapport ‘eilandbreed’ naar een regiodekkend fietsroutenetwerk en in ontwikkeling zijnde andere routenetwerken. Daarnaast wordt de waarde van de watersport voor de regio benoemd, rond de Brouwersdam, de Grevelingen en het Haringvliet. Zowel op het Grevelingenmeer als op het Haringvliet zijn ontwikkelingen nodig om het marktaandeel te kunnen behouden of vergroten. De ontwikkelingsstrategie van het eiland is gericht op het versterken van recreatie en toerisme op de Kop van Goeree en die ontwikkelingen door te trekken naar het gehele eiland. Het moet hierbij gaan om innovatieve en spraakmakende concepten. Een aantal belangrijke hoofdontwikkelingen zijn: 

Versterken van de verblijfsrecreatie op een aantal strategische locaties in de randzone van het eiland,


7


   

Verder ontwikkelingen van de watersport langs de Grevelingen en het Haringvliet Het opknappen van cultuurhistorisch waardevolle kernen en havens. Het meer toegankelijk en beleefbaar maken van het buitengebied en natuurgebieden Via een gerichte promotie bij de gewenste doelgroepen bekend raken. Ruimtelijke opgaven die hierin een rol vervullen zijn onder andere de aanleg van informatiepunten en uitzichtpunten en verbetering van de entrees van het eiland.

Het grootste gedeelte van de verblijfseenheden op het eiland is geconcentreerd in de gemeente Goedereede (69%). Dat geldt voor alle accommodatievormen (ZKA 2010). Verder valt op dat een grote meerderheid van de recreatiewoningen niet of nauwelijks toeristisch wordt geëxploiteerd.

2.2

De bezoeker van Goeree-Overflakkee De binnenlandse toerist in Goeree-Overflakkee is als volgt te typeren (Kenniscentrum (Kust)toerisme 2010, gebruik makend van cijfers uit 2009): 

 



 



 

8

Het eiland wordt (qua aantal bezoekers) voor ruim 51% bezocht door vaste gasten. In vergelijking met andere regio’s is dit zeer hoog. Kijken we niet naar aantallen bezoekers, maar naar aantallen overnachtingen, dan is dit percentage zelfs ruim 66%. De grootste groep bezoekers verblijft in een recreatiewoning (bijna 75%). Hotel- en kampeerovernachtingen komen op Goeree-Overflakkee relatief zeer weinig voor. De belangrijkste ondernomen activiteiten zijn respectievelijk: uit eten gaan, zwemmen, wandelingen maken, tochtje met de auto en funshopping. Opvallend is de hoge ‘notering’ van funshoppen op het eiland, en de relatief lage positie van bezoek aan het strand, dat niet in de top-5 van meest ondernomen activiteiten voorkomt. De toeristische bezoeker van Goeree-Overflakkee geeft relatief weinig uit: €160,- per vakantie (exclusief vaste gasten), minder dan de andere regio’s in de Zuidwestelijke Delta. De meeste binnenlandse bezoekers komen uit de provincies Zuid-Holland (27%), Noord- Brabant (22%) en Utrecht (16%). Het eiland wordt in vergelijking met andere regio’s in de Zuidwestelijke Delta veel bezocht door kinderen van 6 tot 14 jaar en jongvolwassenen tussen 30 en 39 jaar. Onder de vaste gasten aan de regio bevinden zich juist veel 50+-ers (56%). Gezien de genoemde leeftijden wekt het geen verbazing dat het eiland ook relatief veel bezocht wordt door gezinnen. Het eiland wordt het meest bezocht (34%) door ‘sociale klasse CD’ (in het rapport van het Kenniscentrum (kust)toerisme beschreven als ‘tamelijk laag’ tot ‘laag’. Hierin onderscheidt Goeree-Overflakkee zich overigens niet van de andere regio’s in de Zuidwestelijke Delta. De meeste vakanties worden doorgebracht met drie tot vier personen. Bezoekers van het eiland zijn gemiddeld gezien net iets minder tevreden dan bezoekers van Zeeland of de rest van Nederland. Toch zijn de gemiddelde scores nog redelijk hoog, tussen de 7,4 en 7,7 (op een schaal van 1 tot 10). Maar liefst 31% van de bezoekers van het eiland geeft een 9 of hoger aan hun vakantie.



Goeree-Overflakkee wordt ongetwijfeld niet alleen door Nederlandse toeristen bezocht, maar ook door buitenlandse toeristen. Opvallend echter is dat er geen enkel onderzoek beschikbaar is wat aangeeft hoeveel buitenlandse toeristen het eiland bezoeken, wat hun nationaliteit is en wat hun wensen zijn. Wel zijn gegevens beschikbaar op het niveau van de ‘Zuidwestelijke Delta’, waartoe Goeree-Overflakkee behoort. Uitgaande van deze gegevens kunnen we het volgende over de buitenlandse toerist in de Zuidwestelijke Delta zeggen:  

39% van de bezoekers is van buitenlandse afkomst. Verreweg de grootste groep (27%) komt uit Duitsland, gevolgd door Belgen (9%), veelal Vlamingen (CBS Statline, 2011).

Vanwege de omvang van de Duitse groep, gaan we nog dieper in op de wensen van de Duitse kusttoerist:    

Het herhalingsbezoek vanuit Duitsland aan de Nederlandse kust ligt vrij hoog. De maanden mei tot en met augustus zijn het meest populair om een vakantie naar de Nederlandse kust te ondernemen. Het merendeel (53%) bracht hun laatste vakantie door in een vakantiehuisje, op afstand gevolgd door hotels (18%) en campings (18%). Opvallend is dat driekwart (gedeeltelijk) rekening houdt met de duurzaamheid van de accommodatie (NBTC, 2009). Keurmerken als de Blauwe Vlag en Green Key worden met respectievelijk 18% en 8% relatief vaak herkend door Duitsers. Wat betreft de Blauwe Vlag stelt 69% van de Duitse bezoekers waarde te hechten aan de Blauwe Vlag.

Opvallend is dat duurzaamheid voor de Vlaamse consument op dit moment geen belangrijk criterium is bij de keuze voor een vakantiebestemming. Zowel de Duitse als de Vlaamse markt wordt door het NBTC als groeimarkt gezien voor de kust de komende 10 jaar (NBTC, 2011).


9


Strandbezoek, niet één van de top 5 activiteiten

10



3

Belevingswaarde van duurzame energie Zoals eerder aangegeven richten wij ons hier in dit hoofdstuk uitsluitend op windenergie, aangezien ons geen onderzoek bekend is over de belevingswaarde van zonne-, water- of biomassa-energie. Van windenergie is bekend dat deze vorm het meest controversieel is van de duurzame energiebronnen vanwege de visuele effecten van turbines in het landschap. In paragraaf 2.6 wordt wel kort ingegaan op bekende informatie rondom de andere duurzame energiesoorten.

3.1

Houding van toeristen t.o.v. windenergie De meerderheid van de toeristen heeft een positieve houding ten opzichte van windenergie, zo blijkt uit meerdere onderzoeken uit Duitsland, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Zo is in Ierland 85% positief over windturbines in het landschap. De ondervraagden vinden niet dat de aanwezigheid van de molens afdoet aan de kwaliteit van het landschap. 45% vond zelfs dat de aanwezigheid van de windmolens een positief effect had op de beleving. 15% ondervond een negatief effect (Failte Ireland, 2008). Bijna 50% van de ondervraagden had ook daadwerkelijk windturbines gezien tijdens de vakantie. In het Verenigd Koninkrijk laten onderzoeken in verschillende regio’s eenzelfde beeld zien, namelijk dat zo’n 78 tot 87% een positief beeld heeft van windmolenparken in het landschap (BWEA, 2006). In Wales en Cumbria was 21% van de ondervraagden negatief over de ontwikkeling van windmolens. In Cumbria, een regio in Noord-Engeland, geeft 79% van de bezoekers aan dat windfarms geen invloed hebben op vakantieplezier en geeft 91% aan dat windmolenparken geen reden zijn om Cumbria niet te bezoeken (BWEA, 2006). 68% van de bezoekers aan Wales zijn dezelfde mening toegedaan, volgens onderzoek van de Wales Tourist Board in 2003 (BWEA, 2006). Maar volgens de Wales Tourist Board (2003) vindt maar 19% van de toeristen in Wales dat windmolens extra bijdragen aan hun plezier aan de kust. 10% vindt windturbines storende structuren die de schoonheid van het landschap en de skyline aantasten. 6% vindt ze luidruchtig. Uit Schots onderzoek (MORI, 2002) blijkt dat 90% van de toeristen vindt dat de aanwezigheid van windmolenparken geen invloed of een positieve invloed heeft op het vakantieplezier. 8% ervaart een negatief effect. In Duitsland accepteert 75-80% van vakantiegangers en inwoners windparken in het landschap. 30% vindt windmolens echter storend (Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, 2003). Op vakantie worden de windturbines eerder getolereerd dan in de eigen woonomgeving, volgens onderzoek in SchleswigHolstein (N.I.T., 2000). In het Amerikaanse Delaware is onderzoek gedaan naar de relatie tussen bezoek aan stranden en offshore windparken onder toeristen. 25% van de bezoekers die niet uit de staat zelf komen wijkt uit naar een ander strand wanneer een windpark op 10km van de kust wordt gerealiseerd. Hoe verder het windpark ligt van de kust, hoe meer mensen geneigd zijn om het strand opnieuw te bezoeken. Interessant genoeg prefereren Amerikanen (83%) offshore windparken boven onshore windparken. Dit geldt overigens


11


ook voor toeristen in Schleswig-Holstein (N.I.T, 2000). Zij vinden windparken op het land esthetisch minder mooi en vinden de impact op het milieu groter. Toeristen uit Wales die vakantie houden in Wales zijn dezelfde mening toegedaan, maar andere Europeanen hebben een duidelijke voorkeur voor windmolenparken op het land (Wales Tourist Board, 2003). Uit onderzoek uit Australië blijkt dat toeristen juist positiever zijn over onshore windmolenparken dan offshore parken (Dalton, 2008). In Australië (AusPoll study, 2001) geeft onderzoek onder de bevolking van Portland aan dat 94% windturbines interessant vindt en 74% vindt de molens zelfs stijlvol om te zien. Australisch onderzoek van AusPoll uit 2002 onder toeristen laat zien dat 36% zelfs meer geneigd is om een kustgebied te bezoeken wanneer deze een windmolenpark heeft. 55% geeft aan dat de aanwezigheid van windfarms geen effect heeft op het bezoek. Daarnaast zijn er nog wat relevante onderzoeken die niet specifiek onder toeristen, maar onder bewoners, zijn gehouden: 85% van Amerikaanse toeristen geeft aan positief of zeer positief te zijn over windenergie. 80% ziet een positief effect voor het milieu in het algemeen, maar wanneer naar het effect op het landschappelijk schoon wordt gevraagd is 50% neutraal, en is 25% zowel negatief als positief. Verder lijkt het of bewoners en toeristen die het strand vaker bezoeken grotere impact ervaren m.b.t. het visuele aspect en milieukosten dan bezoekers die minder frequent komen (Blaydes Lilley e.a., 2010). In Nederland is door Intomart GfK (2006) onderzoek gedaan naar beleving en acceptatie van een windpark voor de kust bij Egmond aan Zee. Dit is het eerste grote windpark dat in de Noordzee is gebouwd (2006). Het park ligt 10 tot 18 kilometer uit de kust en bestaat uit 36 windmolens. Het totale gebied van het park beslaat zo’n 27 km2. Bij helder weer is het park zichtbaar vanaf het strand. Voordat het park is aangelegd is aan de hand van fotosimulaties onderzoek gedaan naar de beleving van het windpark. Hieruit bleek dat de zichtbaarheid vanaf strand en duin cruciaal is. Het liefst wil men een windpark in zee niet zien, ondanks dat men overwegend positief tegenover windenergie staat (Alterra, 2008). Weerstand tegen plaatsing van windturbines lijkt leeftijdsgebonden. Ouderen blijken vaker bezwaar te hebben tegen windturbines dan jongeren. De reden hiervoor is dat jongeren de wereld niet anders kennen dan met turbines (Alterra, 2007). Dit volgt ook uit buitenlandse onderzoeken. Onderzoek van NBTC-NIPO (2009) onder Nederlanders laat zien dat 55-plussers een duurzame vakantie belangrijker vinden dan de leeftijdsgroep 35-44 jaar. Dit lijkt tegenstrijdig, maar het gaat hier om duurzaamheid in het algemeen zowel op sociaal als milieugebied. Er is niet specifiek gevraagd naar de mening over windturbines.

12



Tabel 1: Overzicht houding en beleving windturbines door toeristen Gebied

Houding toerist t.o.v

Beleving windturbines (ex ante/ ex post)

windturbines Ierland

85% is positief over

-45% positief (ex post en ex ante)

windturbines

-15% negatief (ex post en ex ante)

Verenigd

78-87% is positief over

- 79% in Cumbria ziet geen effect op beleving (ex ante)

Koninkrijk

windturbines

-19% in Wales positief (ex ante) -10% in Wales is negatief over impact op landschap (ex ante) - 6% in Wales in negatief over geluid (ex ante) - 90% in Schotland ziet geen of positieve invloed op beleving ( ex post) -8% in Schotland ervaart een negatieve invloed ( ex post)

Duitsland

75-80% accepteert

- 30% negatief (ex ante of post niet bekend)

windturbines Australië

Niet bekend van toeristen

- 55% van de toeristen zegt dat windturbines geen effect op

Amerika

85% is positief over

- 25% is positief (ex ante)

windenergie

- 25% is negatief ( ex ante)

bezoek hebben (ex ante)

‘ex post’ staat voor de onderzoeken waarbij de windturbines al zijn geplaatst en mensen daadwerkelijk het effect van windturbines ervaren. ‘ex ante’ staat voor de onderzoeken waarbij de windturbines nog niet zijn geplaatst. Ondervraagden worden, al dan niet met visualisaties, gevraagd naar de effecten die zij mogelijk gaan ervaren. Het is waarschijnlijk dat de ‘ex post’ onderzoeken een realistischer beeld geven dan de ‘ex ante’ bezoeken.

3.2

Positieve aspecten van windenergie Uit de onderzoeken blijkt dat toeristen verschillende positieve aspecten ervaren bij windenergie, zoals een positief imago en milieuvriendelijkheid.

Windmolenparken versus andere constructies in het landschap Toeristen zijn positiever over windmolenparken in het landschap dan over telecommunicatiemasten en elektriciteitsmasten, volgens Iers en Duits onderzoek (Failte Ireland, 2008 en N.I.T, 2000). Ook in Amerika ontwijkt men liever een strand vanwaar men een elektriciteitscentrale in het binnenland kan zien, dan een strand met offshore windturbines op gelijke afstand. De moderne windturbines passen goed binnen de traditie van windmolens in Nederland. Dat vindt ruim 75% van de duizend Nederlanders (niet specifiek toeristen) die NIPO in 2001 enquêteerde (Bron:www.eneco.nl).


13


Milieuvriendelijkheid Toeristen hebben bij windmolens een associatie met milieuvriendelijkheid. Deze alternatieve energiebron wordt daarom positief ervaren. Dit verzacht ook het visuele effect op het landschap enigszins. Imagobuilding van de regio Vooral bewoners, maar ook toeristen, vinden dat windenergie de regio een positief imago geeft omdat ze zich met duurzame energie bezighoudt, maar ook met vooruitstrevende technologie. Dit blijkt uit meerdere onderzoeken, o.a. in Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken. Vanzelfsprekend is het aan de regio zelf om dit positieve imago te versterken middels marketing en promotie. Communicatie beïnvloedt de mening en houding van toeristen sterk ten aanzien van het plaatsen van windturbines. Het is daarom van belang om de positieve effecten goed te communiceren.

Afbeelding 3: Windturbine op Goeree-Overflakkee

3.3

Negatieve aspecten van windenergie Onderzoeken laten zien dat toeristen ook een aantal negatieve aspecten zien. Dit zijn: verstoring van het landschap, geluidshinder, schaduwen en beschadiging van het ecosysteem.

Verstoring van het landschap Het is duidelijk dat windturbines impact hebben op het landschap. Het is dan ook zeer belangrijk om de juiste locatie te zoeken met de minste impact en turbines zo goed mogelijk in het landschap in te passen. Uit onderzoek onder Nederlanders (niet specifiek toeristen) blijkt dat 27 % van de ondervraagden windmolens ziet als landschapsvervuiling, 49 % vindt dit juist niet en 34 % heeft hier niet echt een mening over (Bron: onderzoek milieu centraal, 2006). Onderzoek

14



uit Wales onder toeristen (Wales Tourist Board, 2003) wijst uit dat 33% van de toeristen vindt dat de schoonheid van het landschap wordt aangetast. 18% heeft geen problemen met de windmolens en het grootste deel van de ondervraagden is neutraal. Outdoor enthousiastelingen vinden windturbines vooral erg storend volgens onderzoek in Noorwegen (Poulsen, 2009), maar ook in Schotland. Belangenverenigingen voor de outdoorsport zien veel conflicten met windturbines en vrezen voor een negatief effect op toerisme. Toch is er geen bewijs dat windturbines een negatief effect hebben. De meeste mensen vinden dat de bijdrage aan duurzame energie zwaarder weegt dan de impact van de windturbines op het landschap (Alterra, 2008). Alterra heeft aanbevelingen gegeven om nivellering van het landschap tegen te gaan ten gevolge van windmolens. Deze staan in bijlage 1.

Geluidsoverlast Geluidsoverlast is een veel gehoord bezwaar tegen windenergie, vooral onder bewoners. Toeristen noemen dit negatieve aspect nauwelijks in de geraadpleegde onderzoeken. De moderne turbines zijn erg stil. Voor de helft van de tijd zijn ze nauwelijks hoorbaar. Als het hard waait, neemt het achtergrondgeluid (van bijvoorbeeld wegen en blaadjes aan bomen sterk toe en worden de turbine daardoor overstemd. Volgens huidige regels mag een windmolenpark ’s nachts niet meer geluid maken dan het geluidsniveau van 40 dB(A). Dat is minder dan het geluidniveau van een gesprek (www.windenergie.nl). Door rekening te houden met voldoende afstand van bewoning en toeristische verblijfsaccommodaties en door turbines te plaatsen in een buurt waar andere geluidshinder het geluid van de windmolens ver overstijgt (bijv. langs snelwegen) kan geluidsoverlast sterk verminderd worden. In een studie van Pedersen en Van de Berg uit 2008 (Senter Novem, 2009) is onderzocht hoe mensen windmolens in hun woonomgeving ervaren. Een opvallende uitkomst van het onderzoek is dat mensen die economisch belang hebben bij windenergie vrijwel geen hinder ondervinden van windmolengeluid. Van de deelnemers aan het onderzoek heeft 14% economisch voordeel van de windmolens. Doordat ze er zelf één bezitten, of doordat ze aandelen in een windpark hebben. Deze mensen hóren de turbines wel even sterk als degenen die op dezelfde afstand tot een windmolen wonen, maar er geen economisch belang in hebben. Een voor de hand liggende verklaring is dat het windmolengeluid de positieve associatie van een beloning krijgt. Uit literatuur blijkt ook dat mensen die controle over hun situatie hebben minder snel last hebben van hinder. Wanneer je weet dat je een windmolen uit kunt zetten (controle), zul je hem minder snel als hinderlijk ervaren (Senter Novem, 2009). Schade aan het ecosysteem Toeristen noemen in sommige onderzoeken het mogelijk negatieve effect op het ecosysteem. Zij geven aan dat het geluid dieren kan afschrikken en dat het zelfs dieren (vogels) kan beschadigen of doden (Failte Ireland, 2008). Toch blijkt dat autowegen en hoogspanningskabels veel meer slachtoffers eisen dan windturbines. Per jaar komen er 2 miljoen vogels om op het asfalt en 1 miljoen door hoogspanningskabels. Het aantal te verwachten slachtoffers door windmolens wordt geschat op 21.000 (ECN, 2004).


15


Schaduwen Storende flikkeringen en slagschaduw vormen een ander vaak gehoord bezwaar bij bewoners. Slagschaduw is de schaduw van de rotorbladen. In de geraadpleegde onderzoeken geven toeristen overigens dit negatieve aspect niet aan. Schaduwhinder kan worden beperkt door voldoende afstand tussen de turbine en woningen of verblijfsrecreatiecomplexen. Ook kunnen windmolens computergestuurd automatisch stilgezet worden op het moment dat slagschaduw zou kunnen optreden. Door wieken langzamer te laten draaien treedt ook minder hinder op (ECN, 2004).

3.4

Wensen t.a.v. aantal turbines/windparken en ontwerp Er is een voorkeur voor kleine windmolenparken met grote turbines, blijkt uit onderzoek. In Ierland hebben toeristen bij een gelijke elektriciteitsproductie liever een klein windmolenpark (<25 turbines) met grote turbines (55%) dan een groot park met kleine turbines (18%) (Failte Ireland, 2008). In Wales leeft ook deze voorkeur bij toeristen (Wales Tourist Board, 2003). In Nederland is onderzoek gedaan naar het ontwerp van windturbines en beleving (niet specifiek onder toeristen). De resultaten laten zien dat de meest uitgesproken en expressieve modellen zowel het meest mooi als het meest lelijk worden beoordeeld. Ze ontlokken de meeste en zwaarste reacties. Het blijkt dat de ‘beste’ modellen een ingetogen karakter hebben en er licht uitzien. Uit de onderzoeken komt naar voren dat er een voorkeur is voor een slanke mast. Tevens zijn er modellen aan te wijzen die in een bepaald landschap passen en andere die in ieder landschap passen (Alterra, 2007). Daarnaast is er een voorkeur bij burgers (niet specifiek toeristen) voor lijnopstellingen in kleine groepen maar wordt anderzijds concentratie beter gevonden dan spreiding (Alterra, 2007). De landschappelijke inpassing van windenergie wordt als een duidelijke verbetering ervaren bijvoorbeeld bij lijnvormige infrastructuurelementen zoals dijken, in een industriegebied en op sommige solitaire locaties (de energie -en ruimteagenda, 2003). Duits onderzoek onder toeristen wijst uit dat zij liever enkele turbines in het landschap zien (N.I.T. 2000). Toch is dit niet aan te bevelen. In Flevoland staan veel windmolens en is wildgroei opgetreden. Dit is geen gewenste ontwikkeling (VROM, 2010).

3.5

Locatie van windmolens Uit meerdere (buitenlandse) onderzoeken blijkt dat iedere potentiële locatie afzonderlijk moet worden onderzocht op geschiktheid voor het realiseren van een windmolenpark. Planning en inpassing van windmolenparken in het landschap is essentieel, zodat effecten in het landschap minimaal zijn. Uit onderzoek in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Ierland blijkt dat toeristen uitbreiding van windmolenparken ondersteunen. Maar dit moet wel gecontroleerd gebeuren, liefst in afgelegen gebieden die toeristisch niet ontsluitbaar zijn en bij al bestaande windenergieparken. De acceptatie van windmolens staat of valt vaak met de visuele inpassing in het gebied aldus Wolsink (in Alterra, 2007). Weerstand tegen plaatsing lijkt mede afhankelijk van de

16



reeds aan- of afwezigheid van turbines in de buurt van de locatie. Wanneer er al enkele turbines zijn mogen er nog wel wat bij geplaatst worden. Uitbreiding van de functies die er al zijn, heeft de minste gevolgen voor de beleving van het landschap. Maar als er al een groot aantal turbines zijn, is er vaak minder tolerantie. Er is overigens geen onderzoek wanneer er een ‘teveel’ aan turbines is. Dit is erg afhankelijk van de desbetreffende locatie. In een open landschap wordt de zichtbaarheid bepaald door de helderheid van de atmosfeer. Deze is niet elke dag en op elke plek gelijk, maar het zicht kan op heldere dagen wel dertig kilometer bedragen. Iers onderzoek laat zien dat negatieve effect op beleving van het landschap toenemen wanneer windmolenparken gesitueerd zijn bij de kust (Failte Ireland, 2008). Volgens Duits onderzoek hebben vakantieregio’s met windmolens een emotioneel negatievere uitwerking dan vakantieregio’s zonder windmolens. Windmolenparken kunnen daarom het beste maar zover mogelijk van vakantiegebieden worden neergezet (N.I.T. 2000). In onderzoek van Alterra naar windturbines in het landschap (2007) wordt juist gesteld dat recreatielandschappen juist een oplopende tolerantie hebben voor ‘storende elementen’ als windturbines (zie bijlage 1).

Windturbines en andere infrastructuurelementen in het landschap van Goeree-Overflakkee

Uit onderzoek onder burgers (dus niet specifiek toeristen) van het ministerie van VROM (2010) blijkt dat burgers vooral voordelen zien van windmolens in combinaties met industrie. Zo vallen windmolens weg op industrieterreinen. En als windmolens bij industrie worden geplaatst, is dit tegelijkertijd ver weg van de bewoonde wereld. Ook transport van energie is beperkt, omdat deze wordt gebruikt daar waar het wordt opgewekt. Burgers zien ook voordelen bij het combineren met infrastructuur. Zo passen windmolens goed bij snelwegen, aanbod aan wind en vraag om energie zijn hoog, kosten worden bespaard en onderhoud van windmolens kan gemakkelijk verricht worden. Over het combineren met landbouw zijn burgers het minst positief. Burgers zijn ook terughoudend m.b.t. windturbines in natuurgebieden en kwetsbare landschappen.


17


3.6

Andere duurzame energiebronnen Zonne-energie is de meest populaire vorm van duurzame energieopwekking onder toeristen (Dalton, ea. 2008). 90% is voorstander van de inpassing van zonnepanelen wanneer dit in de architectuur is verwerkt. Het Zonnebos, een innovatief project waarbij zonnepanelen tussen bomen moesten worden geplaatst in recreatiegebied Bussloo is uiteindelijk door weerstand van de bewoners en gemeente Bussloo niet doorgegaan. De ruimtelijke impact van de hoge betonnen palen met doorzichtige zonnepanelen in de vorm van bomen met een omvang van 60.000 m2 werd uiteindelijk toch te groot bevonden. Dit laat zien dat inpassing in het landschap erg belangrijk is in de acceptatie van dergelijke grote projecten ondanks dat zonne-energie de meest populaire vorm is van duurzame energie (Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte, 2011). Biomassa als duurzaam energiesysteem wordt vooral toegepast op agrarische bedrijven. Stank wordt genoemd als negatieve effect, maar tegenwoordig is de technologie al zo ver dat stank beperkt blijft. Er is overigens geen onderzoek beschikbaar over de beleving of attractiewaarde van biomassa bij toeristen. Hydro-elektronische dammen worden relatief weinig als hinderlijk gezien door toeristen in Wales (Wales Tourist Board, 2003). Maar dit is gebaseerd op één onderzoek onder 266 mensen en dus niet heel sterk onderbouwd. In Nederland liggen plannen voor een getijdecentrale bij de Brouwersdam, maar ook hier is geen onderzoek beschikbaar naar de belevingswaarde en attractiewaarde van de centrale. Toch is de verwachting dat de centrale met bezoekerscentrum zo’n 200.000 bezoekers per jaar trekt gebaseerd op opinies van experts en soortgelijke centrales in het buitenland.

3.7

Conclusies Er is onvoldoende onderzoek beschikbaar over de belevingswaarde van andere duurzame energiebronnen dan windenergie. Daarom trekken we hier enkel conclusies over de belevingswaarde van windmolens bij toeristen. De meerderheid van de toeristen heeft een positieve houding ten opzichte van windenergie. 75 tot 90 procent van de toeristen vindt dat de aanwezigheid van windmolenparken geen invloed heeft op het vakantieplezier. Op vakantie worden de windturbines eerder getolereerd dan in de eigen woonomgeving en toeristen zijn positiever over windmolenparken in het landschap dan over andere constructies als telecommunicatiemasten en elektriciteitsmasten. We kunnen verder de volgende belangrijkste conclusies trekken:     

18

Er zijn verschillen in voorkeuren voor onshore en offshore windmolenparken. Hoe verder een offshore windmolenpark van de kust ligt, hoe groter de acceptatie ervan. Positieve effecten van windenergie zijn een positief imago en milieuvriendelijkheid. Negatieve effecten zijn verstoring van het landschap, geluidshinder, beschadiging van het ecosysteem en schaduwen. Alleen de eerste drie worden genoemd door toeristen. De meeste mensen vinden dat de bijdrage aan duurzame energie zwaarder weegt dan de impact van de windturbines op het landschap. Er is een voorkeur voor kleine windmolenparken met grote turbines.



     

De ‘beste’ windturbinemodellen hebben een ingetogen karakter en zien er licht uit volgens onderzoek onder burgers. Er is een voorkeur bij burgers (niet specifiek toeristen) voor lijnopstellingen in kleine groepen maar wordt anderzijds concentratie beter gevonden dan spreiding. Planning en inpassing van windmolenparken in het landschap is essentieel Iedere potentiële locatie afzonderlijk moet worden onderzocht op geschiktheid voor het realiseren van een windmolenpark. Toeristen zien windmolenparken liever niet in gebieden die druk bezocht worden door toeristen. Ouderen lijken meer bezwaar te hebben tegen windmolens dan jongeren, maar 55plussers vinden een duurzame vakantie belangrijker dan jongeren.


19


20



4

Attractiewaarde van duurzame energie Dit hoofdstuk richt zich voornamelijk op de attractiewaarde van windenergie. Voor zover beschikbaar gaan we ook in op onderzoek naar andere duurzame energiebronnen.

4.1

Windmolens als attracties Windmolenparken hebben zich naast energieleverancier ook in vele landen ontwikkeld tot succesvolle toeristenattractie. In een aantal onderzoeken geeft een klein aantal toeristen zelfs aan dat zij juist aangetrokken wordt door de (te ontwikkelen) windmolens en daarom voor een herhaalbezoek willen komen. Volgens Amerikaans onderzoek onder toeristen is het aantal mensen dat stranden met offshore windturbines zal mijden kleiner dan het aantal mensen dat het juist aantrekt (Blaydes Lilley e.a., 2010). 66% van de ondervraagden geeft aan dat zij vermoedelijk of zeer vermoedelijk op zijn minst één keer een bezoek zal brengen aan een strand wanneer er een offshore windfarm op 10 km wordt gebouwd. Het aantrekkingseffect lijkt groter te zijn dan het afstotingseffect. 44% van de toeristen is ook bereid om te betalen voor een boottrip naar een offshore windpark. Uit de ‘North Cornwall Tourists Survey’ van 1996 blijkt dat 4% aangeeft dat de aanwezigheid van windmolenparken juist een aantrekkingsfactor is (BWEA, 2006). Uit Onderzoek in het jaar 2000, Cumbria blijkt dat 28% een windmolenpark een aanvullende attractie vindt (BWEA,2006) Volgens onderzoek van MORI uit 2002 is 80% van de toeristen geïnteresseerd in een bezoek aan een bezoekerscentrum wanneer dit geopend wordt, 54% is zelfs zeer geïnteresseerd. 19% is niet geïnteresseerd. In Wales was volgens onderzoek in 2003 van de Wales Tourist Board 68% geïnteresseerd in een bezoek aan een bezoekerscentrum over windmolenontwikkeling. 35% van de toeristen in Schleswig-Holstein interesseert zich voor een bezoek aan een informatiecentrum over windenergie (NIT, 2000). Er zijn veel succesvolle voorbeelden beschikbaar van windparken die aantrekkingskracht uitoefenen op toeristen. De bezoekersaantallen verschillen van 10.000 tot 100.000 bezoekers per jaar. Activiteiten rondom windmolenparken zijn o.a. : bezoekerscentra, boottochten, fietstochten langs windturbines (ook in Flevoland), windturbines die dienen als uitzichttorens. Ook zijn er windparken die een combinatie maken met andere duurzame energiebronnen en zo een energielandschap als toeristenattractie ontwikkelden met zonnepanelen en biomassacentrales. Voorbeelden van windparken staan genoemd in bijlage 2.


21


Bezoekers op de Albany Windfarm in Australie. Bron: www.verveenergy.com.au

4.2

Effecten van windturbines op toerisme Effecten op toeristenaantallen en overnachtingen Volgens Duits onderzoek (Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, 2003) is er geen significante samenhang tussen de ontwikkeling van het aantal windturbines op het land en de ontwikkeling van toeristenaankomsten (aantal overnachtingen). Het aantal gastenaankomsten en overnachtingen is gestegen in de periode van 1998-2002 in onderzochte toeristengebieden waar het aantal windturbines is gestegen. Dit betekent dat de uitbreiding van het aantal turbines in ieder geval geen negatief effect heeft gehad op het toerisme. Uitzondering hierop vormen de regio’s Stormann en Rendsburg-Eckernförde in Schleswig-Holstein die respectievelijk een daling kende van -2,7% en -12,4% in aantal toeristen en -3,0% en -1,1% in overnachtingen. (Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, 2003). Het is wel de vraag of dit aan de windturbines te wijten is. Helaas is hier geen specifiek onderzoek naar gedaan. De meeste onderzoeken in andere landen zoals het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Denemarken en Australië laten ook geen significante negatieve impact zien van windturbines op het toerisme. Er zijn geen redenen om aan te nemen dat dit niet ook zo is in Nederland (http://www.nwea.nl/windenergie-en-toerisme). Er zijn meer voorbeelden bekend waarbij het toerisme is gelijk gebleven of juist is toegenomen. In Denemarken was erg veel oppositie tegen de bouw van de Horns Rev Offshore windfarm. De bevolking was bang dat het landschap zou worden aangetast en dat dit zou resulteren in een negatief effect op het toerisme en daarmee de lokale economie. Na constructie bleek dit niet het geval te zijn. Huurprijzen van zomerhuisjes zijn op gelijke tred gestegen met andere regio’s in het land. Deze resultaten hebben gezorgd voor acceptatie van de windfarms bij de lokale bevolking (Kuehn, 2005 en Struck, 2004). In veel gevallen vreest juist de toeristenindustrie dat windmolens een negatief effect hebben op toeristen aantallen en daarmee de toeristische inkomsten, toch is hier volgens het geraadpleegde onderzoek geen reden toe (op eerder genoemde Schleswig-Holstein na).

22



Soms worden om die reden wel alternatieve locaties gezocht waar minder negatieve effecten te verwachten zijn, zoals het geval was bij het windmolenpark Hanstholm Harbour. De initiële locatie was een belangrijke windsurflocatie. Aanleg van het park zou volgens de Deense windsurforganisatie leiden tot een daling van bezoekers en daarmee een verlies opleveren voor de toerisme industrie van 3,6 miljoen pond. Om deze reden is een alternatieve locatie gezocht (Poulsen, 2009). In Nysted, Denemarken was de lokale bevolking aanvankelijk tegen ontwikkeling van windmolens. Na de bouw bleek dat er geen negatieve effecten voor toerisme optraden. Nu is de bevolking trots op de offshore windmolens. Onderzoek uit 2003 door Star Consultants en Leeds Metropolitan University naar de houding van bezoekers, en toerisme organisaties t.o.v. windmolens op de grens van het Lake District National Park laat zien dat het grootste aandeel van toerisme organisaties geen negatief effect had van windmolenparken in de nabijheid van hun bedrijf op het toerisme (BWEA, 2006). In Australië is geen onderzoek bekend waarin windmolenparken een negatief effect hebben op het toerisme (www.auswea.com.au).

Herhaalbezoek Windmolens hebben nauwelijks effect op het herhaalbezoek van een regio. Gemiddeld geeft 95% van de bezoekers aan het Verenigd Koninkrijk aan dat windmolens, of de toekomstige ontwikkeling ervan geen reden is om niet meer naar het gebied terug te keren. In sommige gevallen is het zelfs zo dat bezoekers aangeven juist vanwege windmolenparken terug te komen (6%-13%) (BWEA, 2006). In het Lake District echter geeft 22% wel aan het gebied minder te bezoeken als er meer windturbines komen (Starconsultants, 2003). Het Lake District is een nationaal park en in natuurgebieden zien toeristen liever geen windturbines, blijkt ook uit onderzoek uit Ierland en Nederland (Failte Ireland, 2008, VROM, 2010). In Schotland gaf 25% van de bezoekers aan gebieden met windturbines te mijden (Visit Scotland, 2002). Het desbetreffende onderzoek is niet geheel onomstreden (BWEA, 2006). Ander Schots onderzoek door MORI (2002) laat namelijk zien dat 90% van de toeristen niet wordt beïnvloed door de aanwezigheid van windmolens. 4% komt juist terug, terwijl 2% het gebied voortaan zal mijden. Ook in Somerset geeft 91,5% in een onderzoek van 2002 aan dat een eventueel windpark geen invloed uitoefent op de frequentie waarmee het gebied wordt bezocht. 3,6% zegt dat ze het gebied minder vaak zal bezoeken. Daar staat tegenover dat 3,9% het gebied juist vaker wil bezoeken met de komst van een windmolenpark (BWEA, 2006). Uit onderzoek van Cumbria Tourist Board bleek dat windmolenparken voor 71% van de ondervraagden geen reden zijn voor het al dan niet wel bezoeken van de regio (BWEA, 2006). Onderzoek uit 2004 in North Wales geeft aan dat maar 4% van de toeristen niet terugkomt voor een herhaalbezoek wanneer de Gwynt y Môr offshore wind farm werd gerealiseerd (BWEA, 2006). Onderzoek uit Noord Devon (in Engeland) in 2004 geeft aan dat 6% niet zo snel zou komen voor een herhaalbezoek. Maar een hoger percentage (7,2%) wordt juist aangetrokken door een windmolenpark (BWEA, 2006). In Cornwall is het percentage van herhaalbezoek niet veranderd van 1996 tot 2000 volgens de Cornwall Tourist Board Holiday Survey in 2000 (BWEA, 2006). In 1996 gaf 79,6% aan dat zij terug zouden keren. In 1997 was dit 81,2%, in 1998 was het 80,1%, in 1999 79,2% en in 2000 81,5%. Onderzoek in Cornwall onder toeristen in 1996 geeft aan dat het herhaalbezoek bij 94% van de toeristen niet wordt beïnvloed door de aanwezigheid van windmolenparken.


23


Uit Amerikaans onderzoek (Blaydes Lilley, 2010) blijkt dat het aantal toeristen dat stranden met offshore windturbines mijden kleiner is dan het aantal dat er juist door wordt aangetrokken. Onderzoek van Failte Ireland (2008) in Ierland laat ook zien dat wind farms geen of juist een positieve impact hebben op herhaalbezoek onder 75% van de ondervraagden. In Duitsland geeft slechts een heel klein aantal ondervraagden (2-6%) pas na expliciete ondervraging aan vanwege windmolens een toekomstige vakantie mogelijk elders te boeken (Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock, 2003). Toeristen storen zich vele malen meer aan kolen- of kerncentrales, flats, fabrieken, autowegen, zendmasten en hoogspanningslijnen dan aan windturbines. Volgens onderzoek in Schleswig-Holstein (N.I.T, 2000) zijn herhaalbezoeken van toeristen net zo hoog naar oorden waarin veel, gemiddeld of weinig windmolens zijn. Op zichzelf staande windturbines zijn voor gasten in Schleswig-Holstein geen reden om een gebied niet meer te bezoeken. Windparken en offshore parken zijn minder geliefd en vormen eerder een reden om naar een ander gebied uit te wijken. Uit het onderzoek blijkt dat ‘stamgasten’ windturbines meer storend vinden dan anderen. Deze uitkomst is van belang voor GoereeOverflakkee waar relatief veel vaste gasten komen.

Tabel 2: Overzicht houding herhaalbezoek door toeristen Gebied

Houding toerist herhaalbezoek in relatie tot windmolens(ex ante/ ex post)

Verenigd Koninkrijk

95% geen effect op herhaalbezoek (ex ante)

algemeen

6-13% komt juist naar het gebied (ex ante)

Lake District (VK)

22% zal gebied minder bezoeken

Schotland (VK)

90% geen effect op herhaalbezoek (ex ante) 4% komt juist 2% mijdt het gebied (in omstreden rapport 25%)

Somerset (VK)

95% geen effect op frequentie bezoek (ex ante) 3,9% komt juist naar het gebied 3,6% mijdt het gebied

Cumbria (VK)

71% geen effect op bezoek (ex ante)

North Wales (VK)

4% komt niet voor herhaalbezoek (ex ante)

North Devon (VK)

7,2% komt juist (ex ante) 6% mijdt het gebied (ex ante)

Cornwall (VK)

95% geen effect op herhaalbezoek (ex ante)

Ierland

-75% geen effect of juist positief effect (ex ante en ex post)

Duitsland

- 2-6% mijdt het gebied (ex ante of ex post niet bekend) -geen effect op herhaalbezoeken in Schleswig-Holstein (ex post)

Amerika

- het aantal ondervraagden dat het gebied mijdt is kleiner dan zij die worden aangetrokken (ex ante)

‘ex post’ staat voor de onderzoeken waarbij de windturbines al zijn geplaatst en mensen daadwerkelijk het effect van windturbines ervaren. ‘ex ante’ staat voor de onderzoeken waarbij de windturbines nog niet zijn geplaatst. Ondervraagden worden, al dan niet met visualisaties, gevraagd naar de effecten die zij mogelijk gaan ervaren. Het is waarschijnlijk dat de ‘ex post’ onderzoeken een realistischer beeld geven dan de ‘ex ante’ bezoeken.

24



4.3

Houding van vakantiegangers t.o.v. duurzaam toerisme Nederlanders Duurzaamheid op een toeristische bestemming is voor de Nederlandse vakantieganger nauwelijks een criterium bij de vakantiekeuze. De helft van de Nederlanders heeft niets met duurzaamheid en vakanties (NBTC-NIPO, 2009). Veel mensen vinden duurzaamheid een belangrijk onderwerp. 7,2 miljoen mensen vinden dat er aandacht moet zijn voor duurzaamheid bij hun vakanties (NBTC-NIPO, 2010). Toch blijkt men tijdens de vakantie wel enigszins anders tegenover duurzaamheid te staan. Hier wordt volgens Elise Allart (TUI) het verschil tussen burger en consument duidelijk: “Hoewel de burger duurzaamheid belangrijk vindt, wil de consument niet dat het belemmeringen oplevert tijdens de vakantie(-keuze)”. Ook de wetenschappers Ton van Egmond (NHTV) en Gert Spaargaren (Wageningen UR) bevestigen dit beeld (Schuttelaar & Partners, 2010). Het toenemend gebruik van duurzame energie staat op de derde plaats wanneer naar belangrijkheid wordt gekeken (na kinderarbeid en goede werk- en leefomstandigheden voor de lokale bevolking. (NBTC-NIPO 2009). Volgens onderzoek van ING Business Banking onder 50.000 bezoekers aan de ing website houdt men geen rekening met de CO2 uitstoot bij het plannen van een vakantie. Zie figuur 1. Als het gedrag moet veranderen worden ‘milieu’ maatregelen het meest gedragen door de Nederlandse bevolking volgens een representatief onderzoek onder 1.181 Nederlanders (NBTC-NIPO 2009). Zie figuur 2.

Figuur 1: CO2 uitstoot en vakantie

ING vraag van de dag (tot 55 duizend respondenten) Houdt u bij het plannen van uw vakantie rekening met uw CO2-uitstoot?

16 m ei 2011

3

Bron: ING Business Banking, 2010


25


Figuur 2: Verduurzaming vakantiegedrag

Duurzame vakantie: ver van mijn bed of dicht bij huis?

Planet maatregelen krijgen de meeste steun Kiezen voor acco's met aandacht voor…

42

12

natuur en milieu

Ter plaatse meer aandacht voor natuur en…

41

14

milieu hebben

Kiezen voor vakantiebestemming met groen…

29

7

imago

Kiezen voor vakantiebestemmingen…

9

dichterbij huis

Niet vliegen

27 25

13

Kiezen voor pakketreizen met een…

6

duurzaamheids label

22

Ter plaatse andere, minder milieubelastende… 3

19

activiteiten ondernemen

Bijdragen aan een project tgv de lokale… 4

17

bevolking

Kiezen voor een lange ipv meerdere korte… 4 vakanties

Minder vaak op vakantie gaan

16 15

5

Compenseren van CO2-uitstoot

4

Kiezen voor een ander type vakantie

3

10

Kiezen voor een andere wijze van vervoer

2

10

Ter plaatse minder activiteiten ondernemen

2

10

Anders

13

Als het gedrag moet veranderen worden ‘planet’maatregelen het meest gedragen onder de Nederlandse bevolking grootste belang totaal (max 5)

2 2

0

10

20

30

40

%

13 januari 2010 | 16

Bron: NBTC-NIPO, 2009

Er is niet veel onderzoek gedaan naar de aspecten die consumenten belangrijk vinden bij duurzaam toerisme. Uit onderzoek van Center Parcs blijkt dat klanten energiebesparing bij Center Parcs het meest belangrijk vinden. Daarna komt waterbesparing, gebruik van zonne-energie, duurzame producten met A-label en beperking van chloorgebruik in het zwembad (Center Parcs, 2008 uit Schuttelaar & Partners, 2010). Consumenten hebben bij duurzaam toerisme de meeste aandacht voor vervoer en energieverbruik. Bij reizen naar het buitenland heeft men meer aandacht voor duurzaamheid dan bij reizen in Nederland (Gerlings, 2008 uit Schuttelaar & Partners, 2010). Dit beeld wordt bevestigd door het relatief grote aantal duurzame initiatieven van touroperators en verre-reizen-specialisten. Uit onderzoek van het Digipanel over toerisme (2007) blijkt dat 26% van de Nederlanders bereid is om de vakantie duurzamer te maken. Een aantal acties die zij noemen, heeft betrekking op energie en waterbesparing. Uit het onderzoek komen de volgende acties naar voren die mensen al doen (of zouden ze willen doen) om hun vakantie duurzamer te maken. Zie figuur 3.

26



Figuur 3: Overzicht acties die Nederlanders willen ondernemen om hun vakantie duurzamer te maken

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Resultaten Digipanel over toerisme (2007) onderzoek onder Nederlanders Acties die Nederlanders willen ondernemen om hun vakantie duurzamer te maken De (beschermde) flora en fauna met rust laten Zuinig omgaan met water op de bestemming Geen verboden souvenirs kopen Afval scheiden op de vakantiebestemming Geen vervuilende of verstorende activiteiten uitvoeren Gebruik maken van milieuvriendelijke accommodatie Minder de auto gebruiken op de bestemming Lokale gids gebruiken om de omgeving te verkennen Klimaatcompensatie Met een milieuvriendelijker vervoersmiddel naar de vakantiebestemming reizen Het steunen van lokale projecten Een vakantiebestemming dichter bij huis kiezen Minder vaak, maar wel langer met vakantie gaan

Bron: Schuttelaar & Partners, 2010

De prijs van een vakantie is belangrijker dan het milieu. De meerderheid van de Nederlanders is ook niet bereid om meer te betalen om de CO2 uitstoot van de vakantie te compenseren. Zie ook figuur 3. Toch is er wel een trend gaande waarin meer aandacht is voor duurzaamheid. Hier kan Goeree-Overflakkee op inspelen met duurzame energie.

Figuur 4: Compensatie voor CO2 uitstoot op vakantie

ING vraag van de dag Hoeveel zou u betalen om de CO2-uitstoot van uw vakantie te compenseren?

16 mei 2011

4

Bron: ING Business Banking, 2010


27


Duitsers Na kwaliteit vindt de Duitse consument duurzaamheid het belangrijkste aspect van een product. Op plaats drie de prijs. Pas op nummer zeven staat het merk. Dit blijkt uit onderzoek dat is uitgevoerd door het Institut für Handelsforschung (IfH) in samenwerking met het online portaal Stayfair.de. Bijna de helft van de consumenten is bereid meer te betalen voor duurzame producten en diensten. Dit geldt vooral voor levensmiddelen (35 procent) en kleding en textiel (16 procent). Slechts weinig Duitse consumenten (6 procent) zijn bereid meer te betalen voor duurzaam reizen. De verwachting is dat steeds meer consumenten het duurzaamheidaspect in hun aankoopbeslissing laten meewegen (http://www.agentschapnl.nl/nieuws/duitsland-duitseconsument-vindt-duurzaamheid-steeds-belangrijker). Ook het NBTC geeft aan dat Duitsers meer prioriteit geven aan duurzaamheidsaspecten dan Nederlanders. Zo zijn de Green Key (voor duurzame accommodaties) en de Blauwe vlag (voor schone stranden) belangrijke keurmerken die een rol spelen bij de keuze van een vakantiebestemming. In Denemarken is de Duitse markt een doelgroep die specifiek met marketing wordt benaderd om de windparken te promoten. Duitsers zijn niet alleen milieubewust. Zij zijn ook geïnteresseerd in nieuwe technologie (www.Auswea.com.au).

Andere nationaliteiten Internationaal onderzoek laat hetzelfde beeld zien als in Nederland. Toeristen vinden het milieu belangrijk en vinden dat hotels moeten voldoen aan energiebesparingsmaatregelen. Hoewel de meerderheid van de toeristen aangeeft dat zij zelf aan milieubesparing willen doen blijkt in de praktijk dat toeristen zelf weinig bereid om vrijwillig hun energieconsumptie op vakantie te reduceren door bijvoorbeeld meer lichten uit te laten of de airconditioning niet aan te doen. Luxe gaat hier dan toch voor het milieu. Ook is de meerderheid van toeristen niet bereid om meer te betalen voor hotelaccommodatie waar men duurzame energie gebruikt (Dalton, 2008). Australisch onderzoek (Dalton, 2008) lijkt aan te geven dat Amerikanen wat minder tolerant zijn ten aanzien van windmolenparken in vergelijking met andere nationaliteiten zoals Nederlanders, Ieren en Engelsen. Ook Japanners lijken minder enthousiast te zijn over alternatieve energiebronnen. Dit hangt mede samen met het feit dat zij denken dat duurzame energie minder betrouwbaar is in het leveren van energie.

28



4.4

Conclusies Uit voorgaande paragrafen kunnen de volgende conclusies worden getrokken met betrekking tot attractiewaarde van windmolens bij toeristen:     



Er zijn veel windparken die ontwikkeld zijn tot succesvolle toeristenattracties. De bezoekersaantallen verschillen van 10.000 tot 100.000 bezoekers per jaar. Een meerderheid van de toeristen geeft aan graag een bezoek te brengen aan een bezoekerscentrum van een windmolenpark. De aanwezigheid van een windmolenpark is eerder een (geringe) aantrekkingsfactor dan afstotingsfactor. Er is geen significante samenhang tussen de ontwikkeling van het aantal windturbines op het land en de ontwikkeling van toeristenaankomsten (aantal overnachtingen). Windmolens hebben nauwelijks effect op het herhaalbezoek van een regio. Zo’n 2 tot 6 procent geeft aan niet voor herhaalbezoek te komen bij aanleg van een windmolenpark of uitbreiding ervan. Duurzaamheid op een toeristische bestemming is voor de Nederlandse vakantieganger nauwelijks een criterium bij de vakantiekeuze. Nederlanders hebben op vakantie de meeste aandacht voor energiebesparende maatregelen. Duitse vakantiegangers geven meer prioriteit aan duurzaamheidsaspecten dan Nederlanders. Op kwaliteit na is duurzaamheid met meest belangrijke aspect van een product. Keurmerken zijn dan ook erg belangrijk voor hen. Toeristen geven vaak wel aan duurzaamheid belangrijk te vinden, maar zijn zelf niet bereid om concessies te doen op hun vakantie. Luxe gaat voor het milieu.


29


30



5

Relevantie voor Goeree-Overflakkee Uit het onderzoek naar belevingsen attractiewaarde van duurzame energie onder toeristen zijn de volgende relevante zaken voor Goeree-Overflakkee te distilleren:

Toeristen positief over windenergie De meerderheid van de toeristen heeft een positieve houding ten opzichte van windenergie. 75 tot 90 procent van de toeristen vindt dat de aanwezigheid van windmolenparken geen invloed heeft op het vakantieplezier. Dit is positief nieuws voor Goeree-Overflakkee, dat sterker wil inzetten op duurzame energie waaronder windenergie. Windmolens hebben echter nauwelijks effect op het herhaalbezoek van een regio. Zo’n 2 tot 6 procent geeft aan niet voor herhaalbezoek te komen bij aanleg van een windmolenpark of uitbreiding ervan. Windmolenparken als attractie Er zijn talloze voorbeelden van succesvolle windmolenparken die als toeristische attractie dienen. De meerderheid van de toeristen geeft aan een dergelijk park te willen bezoeken. Hiermee kan een windmolenpark dus een pull-factor zijn voor toeristen. GoereeOverflakkee kan hierop inspringen en een nieuwe toeristische trekpleister realiseren. Er zijn veel windparken die ontwikkeld zijn tot succesvolle toeristenattracties. De bezoekersaantallen verschillen van 10.000 tot 100.000 bezoekers per jaar. Uiteraard is het feit of een dergelijk park succesvol wordt afhankelijk van allerlei factoren, waaronder marketing en promotie.

Windmolens bekijken als toeristische attractie (Bron: oronieuwsblogspot.com)

Locatie en inpassing in het landschap Het is erg belangrijk om een onderzoek uit te voeren naar geschikte locaties en de inpassing van windturbines op deze locatie waarbij de visuele impact zoveel mogelijk wordt beperkt. Hier moeten zowel toeristen als de lokale bevolking worden betrokken. Wat betreft de locatie volgt uit dit onderzoek dat de toerist windturbines liever niet in toeristengebieden en langs de kust ziet en dat er minder bezwaren bestaan tegen nieuwe windmolens op plekken waar al windmolens staan. Nader onderzoek kan uitwijzen wat de meest geschikte locatie is voor de toerist en de lokale bevolking. Er is een voorkeur voor kleine windmolenparken met grote turbines. De ‘beste’ windturbinemodellen hebben een


31


ingetogen karakter en zien er licht uit. Er is een voorkeur bij burgers (niet specifiek toeristen) voor lijnopstellingen in kleine groepen maar anderzijds wordt concentratie beter gevonden dan spreiding.

Vaste gasten en lokale bevolking Op Goeree-Overflakkee zijn relatief veel vaste gasten. Vaste gasten nemen waarschijnlijk toch iets andere standpunten in met betrekking tot de houding t.a.v. windenergie. Het is aannemelijk dat zij eerder zullen reageren als de lokale bevolking aangezien zij zo sterk gebonden zijn aan het gebied. Op vakantie worden de windturbines namelijk eerder getolereerd dan in de eigen woonomgeving. Het dient aanbeveling om hier nader onderzoek uit te voeren om te achterhalen hoe zij denken over de plaatsing van windturbines. Volgens buitenlands onderzoek is de lokale bevolking vaak huiverig over de aanleg van een windmolenpark en worden negatieve effecten op toerisme gevreesd. Het NIMBY-effect speelt dan op. Mensen staan dan wel positief tegenover duurzame energieopwekking van windmolens, maar willen liever niet dat ze er in hun nabije omgeving een windmolenpark wordt gerealiseerd. Uit dit onderzoek blijkt echter dat er geen significante relatie bestaat tussen de ontwikkeling van het aantal windturbines op het land en de ontwikkeling van toeristenaankomsten (aantal overnachtingen). In meerdere onderzoeken wordt genoemd dat het belangrijk is om de lokale bevolking te betrekken bij het planningsproces. Bezwaren kunnen dan gelijk meegenomen worden. Uiteindelijk blijft er in de meeste gevallen maar een kleine kern van tegenstanders over (SEI, 2003). De grootste verwachte negatieve problemen waren de visuele verstoring en geluidsoverlast bij de lokale bevolking in Zuidwest Ierland. Na aanleg van de windmolens gaf 73% van de mensen aan dat angsten ongegrond waren. Hier treedt dan een inverse NIMBY effect op (een omgekeerd NIMBY-effect: er ontstaat juist een positiever beeld over de geplaatste windturbines) (SenterNovem, 2009a). Bewoners zijn zelfs vaak trots op de windturbines en het progressieve duurzame imago dat ermee samenhangt. Zij kunnen dan als ambassadeurs optreden in andere regio’s waar windmolenparken gepland zijn. Of deze ambassadeurs inderdaad leiden tot meer draagvlak voor een nieuw te ontwikkelen windmolenpark bij desbetreffende lokale bevolking is niet bekend (SEI, 2003). Duurzaamheid als aantrekkingsfactor Duurzaamheid op een toeristische bestemming is voor de Nederlandse vakantieganger nauwelijks een criterium bij de vakantiekeuze. Of de promotie van Goeree-Overflakkee als duurzaam eiland extra Nederlandse toeristen gaat trekken valt daarom te betwijfelen. Duitse vakantiegangers geven meer prioriteit aan duurzaamheidsaspecten dan Nederlanders. Op kwaliteit na is duurzaamheid met meest belangrijke aspect van een product. Keurmerken zijn dan ook erg belangrijk voor hen. Speciale marketingcampagnes waarin het duurzaamheidsimago van het eiland naar voren komt kan (in beperkte mate) interessant zijn om de Duitse toerist aan te trekken. In zijn algemeenheid geven toeristen vaak wel aan duurzaamheid belangrijk te vinden, maar zijn zelf niet bereid om concessies te doen op hun vakantie. Luxe gaat voor het milieu. Aandachtspunt is ook dat onder de vaste gasten op Goeree-Overflakkee relatief veel 50-plussers zijn. Uit dit onderzoek blijkt dat ouderen vaker weerstand hebben tegen de ontwikkeling van windmolenparken. Tegelijkertijd laat onderzoek zien dat 55-plussers een duurzame vakantie belangrijker dan de leeftijdsgroep 35-44 jaar. Nader onderzoek moet vaststellen welke van de twee uitkomsten van toepassing is op Goeree-Overflakkee.

32



6

Aanbevelingen voor vervolgtraject Op basis van de beschikbare onderzoeken blijkt een algemeen positief beeld van belevingsen attractiewaarde van windenergie, bij toeristen. Door het ontbreken van onderzoek naar de relatie tussen andere vormen van duurzame energie en toerisme en recreatie, kan hierover nog geen uitsluitsel worden gegeven. De onderzoeken die op dit gebied gedaan zijn kunnen niet klakkeloos vertaald worden naar Goeree-Overflakkee. Iedere plek is uniek en heeft haar eigen bijzonderheden. Houdingen t.a.v. duurzame energie en toerisme kunnen ook per nationaliteit verschillen.

Onderzoek op Goeree-Overflakkee Het is van belang om gericht onderzoek te doen op Goeree-Overflakkee onder bezoekers naar de relatie tussen duurzame energie en toerisme. Dan krijg je het meest betrouwbare beeld van hoe mensen ter plaatse over de materie denken. Het gaat dan om een belevingsen attractiewaarde onderzoek onder bewoners en bezoekers. Daarnaast is ook een onderzoek onder niet-bezoekers interessant. De centrale vraag moet dan zijn: is een duurzaam Goeree-Overflakkee een reden om wel naar het eiland af te reizen? Speciale aandacht moet er zijn voor de doelgroepen:  

Tweede woning eigenaren (vaste gasten) Buitenlandse bezoekers

Voor de eerste doelgroep moet aandacht zijn omdat zij in dit onderzoek een beetje buiten de boot vallen, waardoor niet goed bekend is hoe zij over duurzame energie en toerisme denken. Voor de tweede doelgroep moet extra aandacht zijn omdat niet specifiek voor Goeree-Overflakkee bekend is hoeveel en welke buitenlandse bezoekers het eiland bezoeken en dit wel van invloed is op de mate waarin duurzaamheid een rol speelt of niet.

Onderzoek naar andere duurzame energiebronnen Aangezien er weinig bekend is van de attractie- en belevingswaarde van zonne-, water en biomassaenergie kan hier specifiek aandacht aan worden besteed in het onderzoek. Dit is uiteraard wel van belang om nader te onderzoeken wanneer Goeree-Overflakkee op grote schaal aan de slag wil met deze duurzame energiebronnen. Dat is bij de onderstaande vragen echter nog niet meegenomen. Te onderzoeken onderwerpen t.b.v. windenergie en toerisme Belangrijke onderwerpen m.b.t. windenergie die in het onderzoek onder toeristen aan bod moeten komen zijn:  Profiel van de buitenlandse toerist Welke buitenlandse bezoekers komen naar Goeree-Overflakkee? En wat is hun standpunt t.a.v. duurzame energie en windenergie? 

Duurzaamheidsprofiel van de Nederlandse bezoeker


33


Hoe denkt de Nederlandse bezoeker aan Goeree-Overflakkee over duurzaamheid in het algemeen en windenergie in het bijzonder? Is hij bereid ook voor duurzaamheid te betalen?  Positieve en negatieve associaties met windenergie Hebben deze associaties effecten op (toekomstig) bezoek?  Attractiewaarde van windmolenparken Trekt een bezoekerscentrum met rondleidingen en wellicht andere meer actieve activiteiten bezoekers aan? En wat wil men ervoor betalen?  Duurzaam Goeree-Overflakkee als aantrekkingsfactor Maakt een duurzaam Goeree-Overflakkee het eiland interessanter om te bezoeken?  Visuele impact op het landschap Wat is acceptabel en wat niet meer? Beeldmateriaal met impressies moet aan de ondervraagden voorgelegd worden  Aantal turbines/ windparken en ontwerp Gaat de voorkeur uit naar grote of kleine windparken met grote of kleine turbines?  Locatie van windmolens Aan de kust, in toeristisch gebied of juist op een afgelegen plek? Welke opstelling heeft de voorkeur? De exacte onderzoeksvragen en –methodiek moet uiteraard nog verder worden uitgewerkt. We benadrukken dat een gedegen onderzoeksmethodiek met een niet sturende vraagstelling van groot belang is. Het onderzoeken van wensen of ideeën van consumenten is lastig, omdat dit lang niet altijd overeen komt met het feitelijke gedrag van de consument. Door een dergelijk onderzoek uit te voeren krijgt Goeree-Overflakkee zich op de onderlinge relatie tussen toerisme en duurzame energie. Het onderzoek laat zien waar de kansen en belemmeringen liggen om de ambities in beide sectoren te realiseren.

34



Literatuur Acrres-Wageningen UR (2009) Spin-off Windenergie; een onderzoek naar de economische, duurzaamheids- en regionale effecten van windenergie. Alterra (2007) Windturbines in het landschap. Alterra (2008) De beleving van grote wateren; de invloed van een aantal man-made elementen onderzocht. AusWEA (unknown) Windfarms and tourism. Blaydes Lilley, M., e.o.(2010) The effect of wind power installations on coastal tourism. BWEA (2006) The impact of wind farms on the tourist industry in the UK. CBS Statline (2011) Countryside Energy Co-operative (unknown) Windfarms & Tourism. Dalton, G.J. e.o.(2008) A survey of tourist attitudes to renewable energy supply in Australian hotel accommodation. ECN (2004) Alles in de Wind, vragen en antwoorden over windenergie. Failte Ireland (2008) Visitor attitudes on the environment; Windfarms. ING Business Banking (2010) Sectorstudie ING Reisbranche Duurzaamheid rendeert. Kenniscentrum (kust)toerisme (2010) Toeristische rapportage Goeree-Overflakkee 20092010. Kuehn, S (2005) Sociological Investigation of the Reception of Horns Rev and Nysted Offshore windfarms in het local communities, annual status report 2003. NBTC (2009) Kustvakanties im Holland; Een onderzoek naar de concurrentiepositie van de Nederlandse kust op de Duitse markt. NBTC (2011) Expertmeeting in kader van onderzoek Kenniscentrum Recreatie voor verblijfsrecreatie in Schouwen-Duiveland. NBTC-NIPO research (2009) Duurzame vakantie: ver van mijn bed of dicht bij huis? Neue energie (2004) Windkraft-Tourismus NewYork Power Authority (2011) Tourism Fact Sheet. N.I.T (2000) Touristische Effekte von On- und Offshore Windkraftanlagen in SchleswigHolstein. Ostseeinstitut für Marketing, Verkehr und Tourismus an der Universität Rostock (2003) Wirkungseffekte van Offshore-Windkraftanlagen in Mecklenburg-Vorpommern auf touristische Nachfrage- und Angebotsstrukturen. Ostsee zeitung (2004) Offshore-Park Nysted ist eine Touristen-Attraktion Poulsen (2009) Wind energy experience from Denmark and Norway. SEI (2003) Attitudes towards the development of wind energy in Ireland.


35


SenterNovem (2009) Participatie in windenergie projecten. SenterNovem (2009a) Molenlandschappen vol Mensen- een onderzoek naar de relatie tussen landschap en windturbines. Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte (2011) Sleutels voor innovatie in recreatie en ruimte. Struck, G. (2004) Offshore-Park Nysted ist eine Touristen-Attraktion. Ostsee Zeitung. VROM (2010) Nationaal Ruimtelijk Perspectief Windenergie op Land; uitgangspunten voor nieuw beleid. Wales Tourist Board (2003) Investigation into the potential impact of wind farms on tourism in Wales. www.agentschapnl.nl/nieuws/duitsland-duitse-consument-vindt-duurzaamheid-steedsbelangrijker www.eneco.nl www.nwea.nl www.windenergie.nl ZKA (2010) Deeltijdwonen Goeree-Overflakkee; Onderzoek naar behoefte en kansen voor Goeree-Overflakkee. ZKA (2011) Goeree-Overflakkee: Belevingseiland in de Delta; uitwerking motie 168: Recreatievisie Goeree-Overflakkee.

36



Bijlage 1 Aanbevelingen t.a.v. windturbines in het landschap Aanbevelingen om nivellering van het landschap ten gevolge van windturbines te voorkomen (Alterra, 2007): 











Wanneer er overal windturbines geplaatst en zichtbaar worden treedt er onvermijdelijk een nivellering van het bestaande landschap op. Mogelijk kunnen nieuwe landschapstypen gerealiseerd worden waar windturbines een prominente plaats hebben, maar dat gaat dan ten koste van de oorspronkelijke landschappen. Er zullen keuzen moeten worden gemaakt. In de volgende reeks landschapstypen is sprake van een oplopende tolerantie voor ‘storende elementen’: natuurgebieden-> landelijke landschappen-> dorpslandschappen-> landschappen met een intensief grondgebruik, recreatie- en stedelijke landschappen. Deze reeks zou als leidraad kunnen fungeren bij de situering van nieuwe windmolenparken. Daarnaast zal de afstand tussen windmolenparken voldoende moeten zijn om interferentie en cumulatie te voorkomen. Dee afstand moet groter zijn naar geland het landschap opener is. Uit het voorgaande is duidelijk dat de plaatsing van nieuwe windmolenparken zorgvuldig zal moeten worden gepland. Het is daarom noodzakelijk dat het rijk of de provincie de regie voert over het plaatsingsgebied en dat niet iedere willekeurige groep van ondernemers bij een gemeente kan aankloppen voor een wijziging van het bestemmingsplan om hun plannen uit te voeren. Er moet op een hoger schaalniveau worden nagedacht waar de hoe geplaatst moet worden. De landschappelijke differentiatie zal ernstig worden aangetast indien de solitaire plaatsing bij individuele bedrijven voor de nieuwe generatie windmolens zal worden gecontinueerd. Het is van belang om werkelijkheidsgetrouwe visualisaties van landschappen met windturbines te maken bij het bepalen van de locaties en het ontwerpen van windmolenparken. Hierdoor kunnen de effecten beter worden ingeschat en keuzes beter worden beoordeeld.


37


38



Bijlage 2 Voorbeelden van windparken als attractie In Denemarken is het windmolenpark bij Nysted een toeristenattractie geworden. Naar dit offshore park worden zeer populaire boottochten georganiseerd (bron: Poulsen, R. en Holst Nielsen M. ,2009, Wind energy experience from Denmark and Norway). Windmolenparken kunnen toeristenattracties worden. In Engeland zijn o.a. het Ecotech Centre en Gaia Energy Centre zijn populaire bezoekersattracties. Het Scroby Sands information centre verwelkomde 30.000 mensen in het eerste half jaar na opening (BWEA, 2006) en trekt nu meer dan 35.000 bezoekers per jaar (http://www.eonuk.com/generation/scrobysands.aspx). In Duitsland bestaan verschillende duurzame-energieattracties die toeristen kunnen bezoeken: 











 

Windpark Holtriem in Westerholt (Ostfriesland) waarin een turbine beklommen kan worden naar een uitzichtsplatform. Jaarlijks trekt dit 4000 bezoekers. Een wenteltrap met 274 treden leidt tot een uitzichttoren op 65 meter hoogte, waar acht mensen tegelijk in kunnen. Van hier is er een bijzonder uitzicht, bij helder weer tot de Ostfriese waddeneilanden. Er staan in het windpark 35 windturbines van het type Enercon E66. In 1998 was dit het grootste windpark van Europa. Het levert jaarlijks stroom voor 37.000 huishoudens. Ieder jaar bezoeken 4.500 toeristen het park. Er worden rondleidingen gegeven en er is een kinderspeelparadijs (www.nwea.nl). Windpark Proschim is een ander themapark over energie en milieu in het oosten van Duitsland. Dit park trekt niet alleen mensen uit de nabije omgeving, maar zelfs uit Polen. Een ander park in de buurt van Proschim is Windparks Klettwitz. In Nordseehaus Wangerland besloot men een koppeling te maken tussen de Waddenzee en windenergie met exposities waarin bezoekers over beiden worden geinformeerd. In 2 jaar tijd trok deze attractie 50.000 bezoekers (Neue energie, juli 2004). In windpark Westküste im Kaiser-Wilhelm-Koog in Schleswig-Holstein is een informatiecentrum gevestigd waar de historie van windenergie en ontwikkeling van turbines te zien is. Dit informatiecentrum trekt 30.000 bezoekers per jaar (Neue energie, juli 2004). In Emden, een stad waar veel duurzame energie wordt opgewekt, kan de bezoeker een rondleiding door de stad maken die langs zonne-energieprojecten en een geotermische installatie voert (Neue energie, juli 2004). In Morbach (Hunsrück) kunnen toeristen het populaire energielandschap bezoeken. Het park heeft 14 windmolens, zonnepaneelinstallaties en een biomassa centrale. http://www.energielandschaft.de/ In NordFriesland kunnen bezoekers ook abseilen van een windturbine. Zelfs windmolenparken zonder bezoekersfaciliteiten zijn populair bij bezoekers. Zo bestaat er in OstFriesland (Duitsland) een 250 km lange rondtocht langs historische molens en moderne windparken. In Sachsen Anhalt vormt een windpark één van de toeristische attracties in een industriële wandelroute (Neue energie, juli 2004)


39


In Palm Springs in Amerika is zelfs een touroperator gestart met Windmill tours dat dagelijks meerdere tours aanbiedt. Volgens onderzoek uitgevoerd door de United States Army Corps of Engineers in 2004 bezoeken zo’n 10.000 toeristen het windmolenpark elk jaar (NewYorkPowerAuthority, datum onbekend). In Australië zijn meerdere windparken open voor bezoekers. Ook deze parken trekken veel bezoekers met als toppers: de Albany windfarm in West Australië die in 2002 zo’n 100.000 bezoekers aantrok. Codrington windfarm in Victoria (jaarlijks 50.000 bezoekers). In Nederland, in Flevoland zijn fietsroutes ontwikkeld langs windturbines. (AcrresWageningen UR, 2009)

40


Duurzame energie en toerisme op Goeree-Overflakkee. Literatuurstudie naar de attractie en belevingswaarde

Recommend Documents