Duurzaamheid in Scholen 20 november 2014 Herman Eijdems
Excursie De Werkplaats Bilthoven
Groene Kamer: "WC's op scholen stinken nog net zo als vroeger. Genoeg te doen dus aan het binnenklimaat” 16 juni 2014 BREEAM-NL Junior en Medior kinderen kunnen zelf hun eigen school beoordelen op duurzaamheidsprestatie Handboek BKK -> eisen voor klaslokalen en overige ruimten
20 november 2014
Herman Eijdems
2
BREEAM-NL Junior–Milieuscan Basisschool is een lespakket met een set van 10 scorekaarten waarmee leerlingen zelfstandig de duurzaamheid van de school in kaart brengen. doelgroep Tijdsbesteding
Basisonderwijs groep 6/7/8
Leerkracht: Voorbereidingstijd 15 - 45 minuten Lesduur: 1 tot 2,5 uur
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Werkgroep met leerlingen en docenten. Milieuscan Actie Kiezen van een thema en bedenken van actie hier omheen. Monitoring en evaluatie Bijhouden van je eigen vooruitgang op school. Curriculum Vastleggen van duurzaamheid / het gekozen thema in curriculum. Informeren en betrekken Bijvoorbeeld profilering van de school en contacten met pers, ouders en andere betrokkenen. 7. Eco-Code Maken van Eco-Code, bijvoorbeeld een lied, poster, filmpje of rap, die laat zien wat uw school doet aan duurzaamheid. 20 november 2014
Herman Eijdems
3
00 Introductie-BREEAM-NL 01 Afval 02 Communicatie 03 Energie 04 Gebouw en omgeving 05 Groen 06 Hygiëne 07 Mobiliteit 08 Veiligheid 09 Voedsel 10 Water
20 november 2014
Herman Eijdems
4
00 Introductie-BREEAM-NL 01 Afval 02 Communicatie 03 Energie 04 Gebouw en omgeving 05 Groen 06 Hygiëne 07 Mobiliteit 08 Veiligheid 09 Voedsel 10 Water
20 november 2014
Herman Eijdems
5
GREEN DEAL Verduurzaming Scholen • gezonde leer- en werkomgeving • duurzaam en • betaalbaar H.G.J. Kamp EZ S.A. Blok BZK W.J. Mansveld I&M S. Dekker OCW
20 november 2014
Herman Eijdems
6
Tot 1940 1940 – 1960 1960 – 1980 1980 – 2000 2000 = tot nu
9% 11 % 38 % 24 % 18 %
Label C of lager: Label G 20 november 2014
75 % 25 % Herman Eijdems
7
Overwegingen: • adequaat onderwijsgebouw wezenlijk voor goed onderwijs en goede leerprestaties • Energieakkoord voor duurzame groei – VNG
• Wetwijziging Overheveling buitenonderhoud en aanpassing per 1-1- 2015 • benutten financiële oplossingen uit de markt • verbinden van vraag en aanbod – voorbeeldprojecten • nieuwbouw energieneutraal in 2020 • Bestaande gebouwen (Wet MB): > 25.000 m3 gas en > 50.000 kWh elektriciteit alle energiebesparende maatregelen te nemen met een tvt < 5 jaar • voorbeeldfunctie voor de omgeving en leerlingen • technologie en gedrag • compleet beeld van de ontwikkelingen in de benodigde huisvesting de komende jaren • gebruik maken van de kennis en ervaringen die is opgedaan in reeds uitgevoerde projecten 20 november 2014
Herman Eijdems
8
nieuwe partijen kunnen toetreden tot deze Green Deal inventariseren van initiatieven en best practices, uitwerking in voorbeeldprojecten
toegankelijk maken van kennis en kennisstructuren
uitwerken concepten, uitvoeringsbegeleiding, financiering, Esco’s
INZET
ontwikkelen van kwaliteitskaders huisvesting
consultatieronde wensen, behoeften, knelpunten op scholen 20 november 2014
financiële bijdrage Rijksoverheid
Herman Eijdems
9
20 november 2014
Herman Eijdems
10
20 november 2014
Herman Eijdems
11
Door wie wordt u ingeschakeld/betrokken bij een advies ?
Architect 21%
Schoolbestuur 14% Gemeente 15%
Bouw-management bureau, huisvestingsadviseur 21%
Projectontwikkelaar 14% Aannemer 15%
24 september 2014
Herman Eijdems
12
Als u wordt ingeschakeld voor een advies bestaat de opdracht meestal uit ?
Oplossen klachten bij gebruik 15% Toetsing aan materiaal bij gestelde eisen 16%
Advies over materialisatie en ruimtevorm om aan de gestelde eisen te voldoen 28%
24 september 2014
Als de architect u inschakelt bestaat de opdracht meestal uit ?
Opstellen van PvE 18%
Advisering over akoestische eisen per ruimte, waar moeten de ruimtes aan voldoen? 23%
Oplossen klachten bij gebruik 12% Toetsing aan materiaal bij gestelde eisen 15%
Herman Eijdems
Opstellen van PvE 12% Advisering over akoestische eisen per ruimte, waar moeten de ruimtes aan voldoen? 19% Advies over materialisatie en ruimtevorm om aan de gestelde eisen te voldoen 42%
13
Wat zijn de werkzaamheden die u voor bovenstaande vraagstelling verricht? Anders,nl.: … 2%
In situ metingen 24% Berekenen nagalmtijd met a.Sabine/ b.Eyring/ c.Fitzroy/ d.NEN 12354-6 bijlage 4 24%
Inspectie 17%
Documentatie van leveranciers bestuderen 21%
24 september 2014
Herman Eijdems
Simulaties met behulp van een Ray tracing model 7% Laboratoriumtesten 5%
14
Past u een correctiefactor toe bij het berekenen van de nagalmtijd i.v.m. de aanwezigheid van een absorberend plafond? (geen Sabine ruimte)
Nee 36% Ja 64%
24 september 2014
Herman Eijdems
15
Hoe beoordeelt u de akoestische eigenschappen van een materiaal?
Op gevoel 9%
Ervaring 29%
24 september 2014
anders 3%
Eigen database 24%
Gegevens fabrikant (alfa W, NRC, spectraal) 35%
Herman Eijdems
16
Welke waarde adviseert u (nagalmtijd) voor een standaard klaslokaal (150 m3 leeg, niet ingericht)? eis, 0,8 s, streven 0,6 s met sterke voorkeur voor verstrooiing/ absorptie bij één of twee wanden.
0.5 – 0.6 s
Standaard < 0,8 s, maar bij voorkeur (als er budget/ambiti e is bij de opdrachtgever < 0,6s. Daarbij dan bij voorkeur klankkaatsers bij de docent en absorptie op de achterwand.
24 september 2014
Niet langer Zonder een dan 0.8, nadere behaald via omschrijving van plafond en de ruimtevorm dan en het beoogde aanvullende ruimtegebruik maatregelen hanteren wij (in voor een onze eigen PVE's) goede een bandbreedte ruimteakoesti van gemiddeld ek 0,5-0,7 sec voor octaafbanden 125-4000 Hz. Deze eis stellen we wel in combinatie met een laag achtergrondgeluid/installatie geluid (LiA = 3035 dB(A)).
0,6-0,8 sec
0,7 – 0,8 s 0,5-0,7s
Herman Eijdems
0,7 s
Wij gaan eigenlijk 0,8 s altijd uit van een oningericht ingerichte situatie. of 0,6 Indien niet-ingericht ingericht geneigd naar 0,8 s, met inrichting kom je dan op 0,5 s.
0,5-1,0 s
Gebaseerd op: • Voormalige eisen • Ervaring • Onderzoek • Rgd richtlijnen • PvE Frisse scholen • Algemeen bekend • Spraakverstaanbaarheid/Alcons • Nuancering • Publicaties • Raytracing 17
Gebruikt u ook andere akoestische parameters voor een klaslokaal?
Nee 43% Ja 57%
24 september 2014
Herman Eijdems
Geschikt zijn: • enkele ‘standaard’ inrichtingen met kwaliteitsklassen erin, wellicht te combineren met andere geluid parameters, zoals achtergrondgeluidsniveau (buitengeluid/installaties), vrije hoogte, etc. • Absorptie coëfficiënt (i.p.v. RT), STI, U50, G • Spraakverstaanbaarheid (STI) tussen leraar en leerlingen. • Maat voor de spreiding van absorptie over de ruimte. Gaat nu op gevoel / inzicht
18
Adviseert u ook over andere ruimtes in de school bijv. open leercentra, gangen, aula/kantine, atrium, docentenkamer, bibliotheek, techniekruimten, gymzaal?
Ja 100%
24 september 2014
Herman Eijdems
19
Zo ja, Welke parameters hanteert u hierbij?
Nagalmtijd 63%
24 september 2014
Anders nl.: 37%
Herman Eijdems
Wat en welke waarde? • afhankelijk van gebruik: DIN 18041 / NOC|NSF • Verdeling absorptie/voorkomen harde reflecties wanden • achtergrond lawaai (Background noise <40 dB) • LiA • alleen in uitzonderlijke gevallen : STI en Spatial decay rate: DL2,S (ISO 3382-3)). Deze laatste wanneer spraakonverstaanbaarheid gewenst is (bijv. zelfstudieplekken) • Afname per verdubbeling van afstand D/2r (@1kHz) • Gemiddelde absorptiewaarde (m2 per m2 vloeropp., als maat voor de ruimtedemping) • STI, EDT, C50, C80, etc.
20
Zoekt u de zelf de absorberende materialen uit of doet de architect dat? Hoe ligt die verhouding? (percentage)
Architect 53%
24 september 2014
Zelf 47%
Herman Eijdems
21
Op basis waarvan selecteert u deze materialen? Wensen opdrachtgever/architect, algemeen gebruik, ervaring
Ervaring, prijs
Naast de Alpha en/of Primair op de Visuele esthetische NRC-waarden, geluidabsorptie randvoorwaarde wens van de ervaring, per n en beschikbaar architect op toepasbaarheid frequentieband oppervlak en ervaring. voor de situatie, Indien nodig benodigde wensen van de ook: directe absorptiecoefarchitect geluidisolatie, ficient overlangsgeluid -isolatie, molestbestendigheid / en vervangbaarheid, kosten
24 september 2014
Herman Eijdems
Absorptiecoëfficiënt, spectraal of als αw.
kosten
Akoestische prestatie, uiterlijk, stootvastheid
Uitgebreidheid van de documentatie en voorkeur van de architect.
Primair op akoestische eigenschappen
22
Adviseert u weleens absorptie aan te brengen aan de wanden? …… Ja! werkt zeer positief. Wordt vervolgens nauwelijks toegepast.
helpt de horizontale nagalm vermijden
dit de ruimteakoestiek verbeterd. Minder kans op akoestische defecten en een betere spraakverstaanbaarheid.
24 september 2014
dat de ruimteakoestiek ten goede komt
omdat dit het het voor veel geluidveld hinderlijke ruimtedan meer reflecties vormen een homogeen doet belangrijke (diffuus) verminderen bijdrage wordt en er levert aan de minder kans spraakveris op staanbaarhinderlijke heid (door reflectie/flutt het opheffen er van de van flutters, achterwand staande en parallelle golven en wanden een betere SNR) Wandvoorzieningen moeten bij nieuwbouw vaak uit een andere potje worden. Achteraf, wanneer er klachten zijn, wordt pas overwogen om het aan te brengen.
Herman Eijdems
tegengaan horizontaal veld
dat noodzakelijk is
In verband dit beter ik het wat met de werkt meer hoogte van (nagalmtijd’ verdeelt over de ruimte, en tot betere de ruimte wil voorkomen spraakversta hebben en er van anbaarheid elders vaak flutters/refle leidt niet genoeg cties/horizon oppervlak taal beschikbaar galmveld, is geen of beperkte mogelijkheid om absorptie in plafond toe te passen.
23
JA: • Als alternatief voor absorptie aan de wand. Open kastenwanden zijn praktischer dan absorptie. • Het nuttig kan zijn dat geluid wordt verstrooid, bijvoorbeeld wanneer muziek ten gehore wordt gebracht. • Dit fluttereffecten en staande golven sterk kan reduceren en daardoor ook leidt tot een verkorting van de nagalmtijd. M.b.t. diffusie gaan wij uit van meubels en niet zozeer van de commercieel verkrijgbare difussoren. • Het hinderlijke reflecties doet verminderen. • Voorkomen van flutters/reflecties/horizontaal galmveld, betere verdeling van geluid. • Beperkt omdat…harde wanden tegenover elkaar niet wenselijk zijn. • Dit heel vaak noodzakelijk is om de gewenste akoestiek te bereiken.
24 september 2014
Adviseert u weleens diffusie aan te brengen aan de wanden?
ja, omdat... 54%
Herman Eijdems
nee, omdat... 46%
NEE: • Niet in klaslokaal; • Eerder advies om absorptie aan te brengen om ook de nagalmtijd nog verder te verkorten. • De inrichting vaak al als diffusie werkt, en geadviseerde wandabsorptie ook als diffusie werkzaam is. • Niet nodig met de inrichting. • Dat slechts bij uitzondering kosten-effectief is (wand uit het lood zetten). • De ruimte doorgaans te klein is en het budget voor afwijkende constructies ontbreekt.
24
JA: • Tapijt naast de nagalmtijd ook de contactgeluidisolatie en reflectiegeluid vaak sterk verbeterd. In de praktijk blijken opdrachtgevers doorgaans echter voor makkelijk reinigbare ondergronden (rubber/marmoleum e d.) te kiezen. In onze conceptberekeningen voor de nagalmtijden gaan we doorgaans dan ook niet uit van vloerbedekking. • Dat helpt • Verminderen loopgeluiden in de ruimte, aanvullende geluidabsorptie indien plafond/wand niet voldoende.
24 september 2014
Adviseert u weleens vloerbedekking toe te passen?
nee, omdat... 73%
ja, omdat... 27%
Herman Eijdems
NEE: • Dit in de praktijk toch nooit wordt gekozen vanwege onderhoudsaspecten (hygiëne, vervuiling etc.) • Andere dan akoestische motieven bepalen welke vloerbedekking wordt toegepast. • Vervuiling/veroudering weegt niet op tegen akoestische kwaliteit. • Niet in klaslokaal.. in sportzaal wel • Liever niet, alleen als andere opties echt niet mogelijk blijken (bij voorkeur niet omdat dit voor de verdeling van de frequenties niet ideaal is). • De meeste winst daar niet te behalen is. • Een harde vloerafwerking in het TPvE staat. • Dit niet geschikt is voor een klaslokaal.
25
Doet u wel eens een nameting? Hoe doet u dat en wat meet u? ja. Nagalmtijd, luchtgeluidsisolatie, contactgeluidsisolatie, geluidwering gevel, ..
We doen meestal tweede opinie etc…
Helaas wordt nauwelijks, dit er vaak maar als dat uitbezuinigd. gebeurt dan is dat de nagalmtijd en niet de andere ruimteakoestische parameters.
24 september 2014
We doen Ja. Ruisbron. bijna altijd Nagalmtijd nametingen en bij de geluidisolatie projecten binnenwaar we zelf wanden. geadviseerd hebben . Hierbij gebruiken we onze eigen meetketen voor een steekproefcontrole op de relevante akoestische parameters.
Ja, incidenteel, conform NEN 5077.
Herman Eijdems
Nagalmtijd, afname met afstand, STI
Ja, afhankelijk van project met impulsresponsmetingen. Voornamelijk T30, maar ook STI, C50 etc.
nee
Nagalmtijd en, EDT en pulsresponsies
26
Komt u weleens klachten tegen? En welke? Ja, veelal uit oudere of slecht gerenoveerde gymzalen.
Niet van toepassing
In oude klaslokalen zonder goed plafond komen zeker klachten voor.
24 september 2014
Te veel galm, Over ruimteJa. Niet over omdat er akoestiek in Stemklachten nagalm of geen klaslokalen van spraakvervoorzieninzelden. docenten. staangen zijn Eventuele Rumoerighei baarheid. getroffen, of klachten d in de Wel over te weinig gaan bijna school. geluidover(meestal altijd over dracht vanuit slecht geluidisolatie andere plafond). of installatieruimten, met geluid door name uitvoeringssportzalen fouten. boven onderwijsruimten.
Herman Eijdems
Te lawaaiig
VanzelfNee, vaak is Ja, in sprekend. Te de situatie klaslokalen lange zoveel beter zijn dit nagalmtijd, dan het oude meestal te rumoerig, gebouw dat spraakslechte men hoe dan verstaanbaar verstaanbaar ook heid heid, te hoge enthousiast problemen geluidniveaus is. , focussering
27
Wat bepaalt naar uw mening het akoestisch comfort in een school? voldoende, maar ook niet te veel absorptie (bibliotheekeffect)
Verstandig ontworpen form, toepassing van absorptie en isolatie natuurlijk…
Combinatie van ruimteakoestiek , geluidisolatie, geluidwering en gebruik.
De mate waarin de docent verstaanbaar is en het voorkomen van teveel galm waardoor het een kakofonie van stemmen wordt.
De meeste ruimten in scholen krijgen door eisen aan nagalmtijd en installatiegeluid een goed akoestisch comfort, maar niet voor álle leerlingen . Voor instructieruimten is tevens een goede spraakverstaanbaarheid van belang.
24 september 2014
Optimale Het samenspel spraakverstaan- van wering van baarheid en geluiden van beperking van buiten of uit niveaus d.m.v. andere ruimten, totaal van het ruimteakoestiek achtergrondachtergrondgeluidniveau geluid installaties, beperking van stoorgeluiden uit andere ruimten, goede lucht- en contactgeluidisolatie.
Herman Eijdems
De ruimtedemping
Lage niveaus en Een, gegeven de een goede ruimte, spraakverstaanoptimale baarheid combinatie van de bepalende akoestische parameters
28
NEE: • Wijze van berekenen/meten niet omschreven. Is daarmee een loze ontwerpnorm. • Met alleen een eis aan de nagalmtijd geen goede ruimteakoestiek is gewaarborgd. En daarom is akoestisch advies gewenst! • De eisen die in deze richtlijnen voor de laagste prestatieklasse (Klasse C) worden aangehouden, zijn naar onze mening te zwak (betreft de gemiddelde nagalmtijd T250-2000 ≤ 0,8 sec, voor de ingerichte ruimte). • Er geen onderscheid wordt gemaakt tussen klaslokalen en open leergebieden, met name de laatste vragen specifieke aandacht en eisen. • Deze teveel nagalmtijd geörienteerd zijn.
24 september 2014
Voldoen de gestelde eisen in de huidige richtlijnen (PvE Frisse Scholen, Scholenbouwwaaier, Kwaliteitskader van Stichting Ruimte OK) wat u betreft?
nee, omdat... 71%
Herman Eijdems
ja, omdat... 29%
JA: • Omdat je richtlijnen niet te streng moet maken. Adviseurs hebben de vrijheid voor de specifieke situatie het beste advies te geven. • Weet ik niet. • Sorry geen tijd. • Ze niet tot een structureel klachtenpatroon blijken te leiden.
29
Heeft u behoefte aan een norm of praktijkrichtlijn met betrekking tot het aspect akoestiek in onderwijsgebouwen? Een vorm van standaard is wenselijk. Geldt overigens voor meer gebouwtypen.
ja
Wij hebben op Akoestiek is in de Een dergelijk instrument zou basis van onze regelgeving van voor scholen in Nederland ervaring onze ondergeschikt zinvol zijn omdat daarmee ook eigen richtlijnen belang, ten de bewustwording bij de in ons hoofd onrechte, dus wat schoolbesturen en de andere zitten. Kan niet dat betreft zou bouwpartijen (niet alleen de verkeerd zijn om alle aandacht akoestisch adviseur) wordt deze beschikbaar gewenst zijn. vergroot. In Engeland heeft te stellen voor men hiervoor een publicatie leken. Belang van (Building Bulletin 93, zie akoestiek is bijgaand in de email) belangrijk. Nadruk opgesteld waarin de zou dan m.i. akoestische kwaliteit van vooral op de schoolgebouwen veel breder effecten moeten wordt behandeld. Ook in liggen en minder Vlaanderen heeft men met de op de eisen an norm NBN S 01-400-2 een sich. opzet gegeven voor een meer gedetailleerde invulling van de ruimtespecifieke eisen in scholen. Iets dergelijks zou voor Nederland ook nuttig zijn.
ja
ja
ja
Ja.
Ja. De huidige normen / praktijkrichtlijnen sluiten onvoldoende aan bij de moderne onderwijsvormen. Hierdoor vallen bepaalde ruimten tussen wal en schip. Dit moet aan de voorkant (p.v.e.) goed worden geregeld, anders is de kans groot dat akoestische maatregelen aan de achterkant vergeten worden. Een dergelijk effect zie ik ook bij kantoren.
ja
ja
Simpele praktijkrichtlijn gericht op het ‘verkopen’ van wandabsorptie)
btj
Zou beter zijn, mits niet te technisch en te uitbereid. Vrijheid als adviseur is een groot goed. Bovendien ontbreekt vaak het budget voor uitgebreide berekeningen.
btj
nee
nee
Bedankt voor uw aandacht 24 september 2014
Herman Eijdems
30
