Versie 1.1
DUURZAAM ZWAAG Een duurzaam renovatieproject met particuliere eigenaren in Zwaag, Noord-‐Holland
Projectnummer P009 24-‐10-‐11 Teamwork Technology Auteurs Roelof Schuitema Fleur Bakker Timo Spijkerboer
De Weel 20 1736 KB Zijdewind The Netherlands T +31 (0)226 423 411 F +31(0)226 423 433
[email protected] www.teamwork.nl
INHOUD Duurzaam Zwaag ..................................................................................................................................... 1 Inhoud ..................................................................................................................................................... 3 Achtergrond ............................................................................................................................................ 4 Inleiding ................................................................................................................................................... 5 1
Achtergrond en analyse .................................................................................................................. 6 Duurzaam bouwen en renoveren ....................................................................................................... 6 Economie van duurzame renovatie .................................................................................................... 7 Betrekken van bewoners en eigenaren .............................................................................................. 9
2
3
4
Uitdaging ....................................................................................................................................... 10 2.1
Visie ....................................................................................................................................... 10
2.2
Doel ....................................................................................................................................... 10
2.3
Context .................................................................................................................................. 10
Activiteiten .................................................................................................................................... 14 3.1
procesondersteuning van het bewonersinitiatief ................................................................. 16
3.2
Financiering van de renovatie ............................................................................................... 17
3.3
Ontwerp van de renovatie .................................................................................................... 17
Organisatie .................................................................................................................................... 19
3
ACHTERGROND Dit document bevat het concept projectplan Duurzaam Zwaag, opgesteld door Produbo en Meneer de Leeuw. Bewoners worden uitgenodigd om het plan verder aan te scherpen en te verbeteren. Dat zal leiden tot de definitieve vaststelling van versie 1.0 in overleg met de betrokken kopgroep van bewoners. Het projectplan is het eindproduct van de oriëntatiefase. Waar de oriëntatiefase relatief weinig structuur kent, beschrijft dit projectplan een gestructureerde aanpak voor het vervolg van het duurzaam zwaag project. Het projectplan stelt een koers voor en beschrijft de aanleiding van dit project. Het geeft structuur aan het project maar biedt voldoende ruimte voor verdere invulling gaandeweg. Produbo is een nieuw bedrijf opgezet door Teamwork Technology. Produbo stelt zich ten doel duurzame renovaties in de bestaande woningmarkt te realiseren. Duurzaam Zwaag is een eerste project waarin Produbo opereert. Daarom bevat het projectplan Duurzaam Zwaag ook een opschalingsstap om de methoden en kennis opgedaan in Zwaag in te kunnen zetten in andere wijken.
4
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
INLEIDING Duurzaam Zwaag gaat over een integrale aanpak waarin samen met bewoners een verbeterde wijk wordt gerealiseerd op meerdere aspecten. Door het benutten van de samenhang tussen energiebesparende maatregelen, verbetering van het wooncomfort, hernieuwde uitstraling van de wijk en de creatie van sociale cohesie ontstaat een project dat aantrekkelijk is voor de bewoners en dat bovendien economische voordelen biedt. Produbo beoogt de aanpak in Duurzaam Zwaag te ontwikkelen tot een algemenere methode die landelijk ingezet kan worden. Duurzaam Zwaag betreft een project rond 289 woningen (Fruitlaan en omgeving) waarvan het grootste gedeelte in eigendom is van particulieren. Vanuit de bewoners is het initiatief ontstaan om de wijk duurzaam te renoveren. Door dit initiatief met een vernieuwd co-‐creatie traject te ondersteunen kan een duurzaam renovatieproject van dusdanig formaat worden gerealiseerd dat geprofiteerd wordt van schaalvoordelen. Nieuwe financieringsconstructies worden ontwikkeld om de renovatie aantrekkelijk te maken voor particuliere eigenaren. Bouwende partijen in Nederland geven aan dat er veel behoefte is aan een dergelijke aanpak voor de doelgroep ‘eigenaar-‐bewoners’. Het inzetten op een integrale methode op landelijke schaal heeft dan ook veel potentie. Daarom wordt in een later stadium ook de opschaling van de financieringsconstructies onderzocht.
Woningen aan de Fruitlaan in Zwaag
5
1 ACHTERGROND EN ANALYSE Deze paragraaf beschrijft kort de ontwikkeling van ‘duurzame renovatie’1 in Nederland. Er wordt met name ingegaan op het betrekken van particuliere eigenaren. Waar het totaal aantal duurzame renovaties langzaam toeneemt, blijven de renovaties van particuliere eigenaren achter. Met de aanpak in het project Duurzaam Zwaag, willen we methoden ontwikkelen die hier verbetering in brengen.
DUURZAAM BOUWEN EN RENOVEREN
NL Energiegebruik 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%
In Nederland wordt bijna 20% van de energie gebruikt in woningen. De gehele gebouwde omgeving in Nederland verbruikt een derde van het Nederlandse gebruik. De aanpak van het energiegebruik in de gebouwde omgeving is daarom ook een van de aandachtspunten van de overheid. De energieprestatie-‐eisen voor nieuwbouwhuizen voortdurend opgeschroefd. Echter, energiebesparing in de bestaande bouw is ook noodzakelijk voor het behalen van de doelstellingen. Het overheidsbeleid streeft energiebesparing en de opwekking van duurzame energie na. Het doel is 20% duurzame opwekking in 2020 en 2% energiebesparing per jaar2. Het convenant Meer Met Minder is een afspraak tussen de overheid, energiebedrijven, woningcorporaties, bouw-‐ en installatie bedrijven om de bestaande woningen zuiniger te maken. Hierin is opgenomen om tot 2020 100PJ3 te 1
Met duurzame renovatie wordt bedoeld het renoveren van woningen naar energiezuinige en duurzame woningen. De definitie van duurzaam wordt niet expliciet uitgewerkt, maar geeft aan dat breder dan alleen energiegebruik wordt gekeken. Energiegebruik van woningen in de gebruiksfase is wel het belangrijkste speerpunt. 2 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/energiebesparing/beleid-‐doelen-‐en-‐acties 3 3 100PJ komt overeen met de energie-‐inhoud van 2,9 miljard m aardgas, oftewel het gasverbruik van 1,8 miljoen huishoudens. 6
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
besparen in de gebouwde omgeving. Dat komt overeen met 30% energiebesparing bij 200.000 tot 300.000 woningen per jaar4 Met de Innovatieagenda Energie – Gebouwde omgeving geeft de overheid routes en voorwaarden aan om tot dergelijke besparingen te kunnen komen5. Lokale overheden dragen op hun beurt ook bij aan de nationale en EU doelstellingen. Hoorn doet dat via het programma Puur Hoorn. De gemeente Hoorn heeft als doel klimaatneutraliteit in 20406. In het programma van de gemeente is energiebesparing in de bestaande bouw een belangrijk thema.7 De overheidsambities laten zien dat de overheid bewust is van de noodzaak en kansen op het gebied van energiezuinig bouwen. Dit bewustzijn is er inmiddels ook bij meer partijen, zoals bouwbedrijven, projectontwikkelaars, installateurs, corporaties en architecten. Ook bewoners zien steeds vaker het voordeel van een energiezuinige aanpak van hun woningen. Een vergelijking van de besparingsdoelen (Schoon en Zuinig) met de huidige realisatie laat zien dat de besparingen helaas achter blijven8. Eén van de knelpunten is de financiering van duurzame maatregelen. Voor woningen geldt dat de investeringen die nodig zijn zich ruim terugverdienen binnen de levensduur van de woning, maar niet binnen de horizon van bewoners en ontwikkelaars. Het is daarom noodzakelijk een aantrekkelijker perspectief te bieden. Waarbij er meerdere doelen (herontwikkeling, comfort verbetering, gezondheid, woningwaarde) behaald worden om de investering te verantwoorden en waarbij de investering (mentaal) gekoppeld is aan de woning. De meeste duurzame renovaties in Nederland worden uitgevoerd bij woningen die in eigendom zijn van woningbouwcorporaties. Waar de corporaties en grotere verhuurders zien dat zij hun woningen verhuurbaar moeten houden, is de particuliere eigenaar minder gemotiveerd om duurzame verbeteringen door te voeren. Eén van de belangrijkste uitdagingen op dit moment is het meenemen van de particuliere eigenaar bewoners bij grootschalige en ambitieuze duurzame renovaties.
ECONOMIE VAN DUURZAME RENOVATIE In de huursector wordt al langer gezien dat de maandlasten van bewoners voor een steeds groter deel bestaan uit energiekosten9. Daarbij komt dat de energiekosten sneller stijgen dan de huurkosten10. Woningbouwcorporaties zien daardoor steeds vaker de noodzaak om bij woningverbetering ook sterk te letten op energiebesparende verbeteringen11. Energiezuinigheid is, naast comfort en gezondheid, een belangrijke eis om woningen verhuurbaar te houden. Corporaties kunnen de investeringen van duurzame renovaties afschrijven over de gehele periode dat een woning weer verhuurbaar is. De investeringen worden terugverdiend uit de huur over langere tijd. Voor particuliere bewoners geldt dit in feite ook, de woning is voor lange tijd onderhouden en heeft lage energiekosten wat resulteert in lage maandlasten. Maar de onzekerheid zit in de woningwaarde. Indien het niet zeker is of de investering terug te zien is in de woningwaarde, weet de particulier onvoldoende zeker of bij verkoop de ‘restschuld’ van de duurzame renovatie 4
http://www.naarenergieneutraal.nl/docs/Samenvatting%20Meer%20met%20Minder.pdf http://www.agentschapnl.nl/content/innovatieagenda-‐energie-‐gebouwde-‐omgeving 6 http://www.hoorn.nl/Int/puurhoorn/Over-‐Puur-‐Hoorn.html 7 Speerpunten pagina 9. http://www.hoorn.nl/puurhoornprogramma 8 http://themasites.pbl.nl/balansvandeleefomgeving/klimaat-‐lucht-‐en-‐ energie/energie/energiebesparingstempo-‐schoon-‐en-‐zuinig-‐2011-‐2020 9 http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-‐en-‐publicaties/rapporten/2011/01/24/woonuitgaven-‐ huurders-‐en-‐kopers/woonuitg-‐huurders-‐kopers-‐webversie-‐def240111.pdf 10 Toolkit bestaande bouw, duurzame woningverbetering, deel 1: algemeen. ISBN 978-‐90-‐75365-‐90-‐0 11 http://www.aedesnet.nl/content/artikelen/achtergrond/unknown/dossier-‐huur-‐en-‐verhuur/Van-‐huurlasten-‐ naar-‐woonlasten.xml 5
7
overgenomen wordt door de nieuwe eigenaar. Hierin ontwikkeld zich wel een trend: op dit moment levert een woning met label A ruim 10% meer op dan label D woningen12. De woningwaarde wordt niet alleen bepaald door de energielasten, maar ook het comfort, de staat van onderhoud, de buurt waarin de woning staat, de uitstraling, etc. Deze subjectieve criteria maken het bepalen van de woningwaarde lastig maar bieden ook de mogelijkheid de woning extra waarde te geven door energiebesparing te combineren met andere verbeteringen. De uitdaging is om het geïnvesteerde bedrag grotendeels terug te verdienen in de woningwaarde. Vervolgens is het ook noodzakelijk dat er voor de particuliere eigenaar voldoende financiële producten zijn die hem in staat stellen over het investeringsbedrag te kunnen beschikken. Bovenstaande rationele afwegingen beïnvloeden de beslissing van particuliere eigenaren die hoofdzakelijk op emotionele gronden genomen zal worden. Juist daarom is een andere aanpak bij particuliere eigenaren cruciaal.
12
http://www.agentschapnl.nl/sites/default/files/bijlagen/Rapport%20Het%20energielabel%20op%20de%20-‐ koopwoningmarkt.pdf 8
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
BETREKKEN VAN BEWONERS EN EIGENAREN Uit besprekingen met experts blijkt dat met name de bewonersaanpak het minst tastbaar en meetbaar is. Echt veel succesvolle voorbeelden zijn er nog niet in Nederland. Laat staan methodes die schaalbaar en kopieerbaar zijn. In het consortium voor Duurzaam Zwaag is specifiek gezocht naar partners die mee investeren in het optimaal betrekken van bewoners en eigenaren. Het consortium stelt zich ten doel: 1. zoveel mogelijk bewoners mee te kunnen laten doen aan het renovatieproject van de wijk 2. bewoners in de wijk veranderen hun gedrag op het gebied van energiegebruik Tien strategische stappen om bewoners te betrekken Vanuit ervaring met andere wijkinitiatieven zijn de volgende tien strategische stappen geformuleerd: 1. Identificeer de koplopers en initiators uit de wijk. Wie zijn de mensen die altijd initiatief nemen in verenigingen of buurtfeesten? 2. Co-‐creatie. Betrek bewoners en hun expertise bij het ontwikkelen van de plannen en creëer zo draagvlak 3. Besteed veel aandacht aan een creatief concept. Bedenk een goed idee om het project aantrekkelijk te maken. 4. Fun! Bewoners houden van straatbarbecues, wedstrijdjes doen en samen zich inzetten voor een goed doel. Zorg dat het leuk is en speel in op trots zijn op de wijk en gemeenschapszin. 5. Kennis en geld. Gezamenlijk een wijk renoveren betekent ook samen inkopen, kennis ontwikkelen en financiering zoeken. Experts eromheen kunnen daar goed in ondersteunen. 6. Persoonlijke betrokkenheid. Bedrijven, gemeente, milieudienst willen allemaal bewoners betrekken. Persoonlijke betrokkenheid ontstaat als individuen binnen organisaties ook echt betrokken zijn, hun gezicht laten zien, contact maken. Vermeid commercieel belang of wees daar eerlijk over. 7. Media. Als het project in de krant, op internet of op TV komt is het voor de buurt al snel geslaagd. Zorg voor een mediapartner zodat ook mensen die niet meedoen van het project afweten. 8. Praten en doen. Bewoners motiveren, de gemeenschap activeren moet op meerdere levels gebeuren. Via de kinderen op school, door gezamenlijk iets te maken voor de buurt of door inspirerende thema-‐avonden te houden. 9. Ambassadeurs en initiators. De trekkers van een project zijn heel belangrijk. Zorg dat zij binnen het team genoeg tijd hebben om anderen te inspireren. Zorg dat zij er altijd bij zijn en betrokken zijn tot het eind. 10. Vier resultaat. In een wijk is het belangrijk om samen te vieren wat er is bereikt. Op een feestelijke manier met lekker eten en drinken. Informeel met evt een formeel tintje als een prijsuitreiking. De goede sfeer kan veel invloed hebben op een vervolgtraject. Cohesie in de wijk kan positief gedrag in de wijk beïnvloeden.
9
2 UITDAGING 2.1
VISIE
Duurzaam en energiezuinig bouwen zal over tien jaar de norm zijn. Dit is te verwachten op basis van de overheidsinzet, maar ook gezien de ontwikkelingen in de bouw en de stijgende energieprijzen. De nieuwbouw zal over tien jaar energieneutraal zijn, de lijn is ingezet en energie neutrale nieuwbouw rond 2020 is een logisch gevolg13. De kosten voor duurzaam bouwen zullen zakken, vanuit de nieuwbouw vindt uitstraling plaats naar de bestaande bouw plaats en schaalgrootte zal de kosten verlagen. De marktwaarde van woning zal sterker afhankelijk zijn van de mate van duurzaamheid14. Deze ontwikkeling is gestart en wordt uit steeds meer voorbeeldprojecten duidelijk. Duurzaam Zwaag maakt hier deel van uit. Duurzaam Zwaag wordt door Produbo ondersteund om ze koploper te kunnen laten zijn vanuit de bovengenoemde visie.
2.2
DOEL
De ambitie is om in de wijk rond de Fruitlaan in Zwaag samen met de bewoners een energetische verbetering van de wijk te realiseren. Hierin staat een vernieuwde bewonersaanpak centraal. Het doel is een methode te ontwikkelen om (voornamelijk) particuliere eigenaar bewoners te helpen bij het energetisch verbeteren van hun woningen. Specifiek doel van het gezamenlijke project is het realiseren van energiereducerende renovaties aan de Fruitlaan, Zuiderstraat inliggende gaarden en omliggende hofjes te Zwaag. Een groep van koplopers wordt uitgedaagd de woning energieneutraal te renoveren. De groep koplopers dienen als inspiratie voor een bredere groepen in de wijk die minder ambitieuze besparingsmaatregelen zullen doorvoeren. Deze combinatie van verbreding en verdieping zal resulteren in voldoende volume om seriematig te renoveren. Uiteindelijke inzet is om minimaal 80% energie te besparen bij 30 woningen, 60% energiebesparing bij nogmaals 30 woningen en minimaal 40% bij de laatste 30 woningen. Het bereiken van dit doel zal samengaan met een wooncomfort verbetering en hogere waardering van de woningen en de buurt. In een vervolg stadium kan de toegepaste methode worden opgeschaald naar een aanpak ter verbetering van oudere wijken in Nederland.
2.3
CONTEXT
In Nederland worden ongeveer 60 000 tot 70 000 nieuwe woningen per jaar gebouwd. In totaal heeft Nederland ongeveer 7 miljoen woningen, waarvan 4 miljoen koopwoningen. De buurt van de Fruitlaan in Zwaag vertegenwoordigd precies een grote groep woningen die in Nederland veel aanwezig zijn: koopwoningen gebouwd in de periode vanaf 1971. Dit maakt het zeer effectief om een methode te ontwikkelen voor het verbeteren van dit soort woningen, de impact op Nederland kan groot zijn.
13
http://www.agentschapnl.nl/programmas-‐regelingen/publicaties-‐energieneutraal-‐bouwen http://www.eigenhuis.nl/energie/waarom-‐energie-‐besparen/woningwaarde-‐verhogen/
14
10
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
Voor het project Duurzaam Zwaag beschouwen wij de wijk als: de Fruitlaan, de binnenliggende ‘gaarden’ en de omliggende ‘hofjes’. Daarbij komt een deel van de Zuiderstraat en de Willem Alexanderstraat. In dit gebied staan 289 woningen, waarvan het merendeel particulier en 24 huurwoningen. Het grotere gebied rond de Fruitlaan (aangeduid met gebied 3001) kent de volgende bewonersstatistiek:
11
In de onderstaande figuur is de wijk voor Duurzaam Zwaag met groen aangegeven.
Uit een eerste inventarisatie blijkt dat de woningen rond de Fruitlaan een label E hebben. De eerste meterstanden die zijn opgevraagd bij bewoners, komen overeen met het landelijke gemiddelde. Eén van de activiteiten is het huidige energiegebruik goed in kaart te brengen en te koppelen aan bewonerspatronen en gebouweigenschappen. Een eerste aantal van acht tot tien bewoners is reeds actief geworden om meer mensen in de wijk te mobiliseren. De wijk kent een actief verleden waarbij collectief een deel van de woningen van de toenmalige verhuurder zijn overgekocht. Op de website http://fruitlaan.wordpress.com is door de kopgroep een start gemaakt met informatievoorziening aan de mensen in de buurt. 12
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
Conclusie Duurzaam Zwaag gaat over de verbetering van een wijk dat zeer geschikt is voor de beschreven aanpak om de volgende redenen: • • • • •
De woningen zijn geschikt voor verbeteringen, de doelgroep sluit aan bij lopende ondersteuningsprogramma’s, de omvang van de wijk en het soort woningen maakt opschaling kansrijk, er is reeds een actieve groep koplopers aanwezig, het project sluit aan bij de landelijke en lokale doelstellingen.
13
3 ACTIVITEITEN Onderstaande afbeelding toont de vijf kernactiviteiten van het project. Resultaat van de activiteiten is een uitgewerkt ontwerp voor de renovatie inclusief financiering met draagvlak van de bewoners. Het project kan binnen een stedebouwkundige visie geplaatst worden en het is aantrekkelijk toegepast financieringsmethoden op te schalen. In deze paragraaf worden de activiteiten verder toegelicht.
14
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
15
3.1
PROCESONDERSTEUNING VAN HET BEWONERSINITIATIEF
De groep bewoners ontplooit het initiatief in de wijk en fungeert als opdrachtgever binnen het consortium. Produbo ondersteunt de bewoners in beide rollen (blauwe en groene balken). Initiatief in de wijk Produbo adviseert de bewoners over de wijze waarop de wijk wordt betrokken. Die adviezen zijn reacties op de situaties zoals die ontstaat gaande het proces. Dit vanuit de ervaring dat geen enkel succesvol wijkinitiatief op dezelfde wijze verloopt. Toch zijn in ieder initiatief de volgende fasen te herkennen: 1. 2. 3. 4.
enthousiasmeren vertrouwen winnen ideeën ontwikkelen (divergentie) selectie van ideeën (convergentie)
Dit proces wordt gestuurd door een kerngroep van bewoners. Deze groep fungeert als initiatiefnemer maar niet als vertegenwoordigers van de wijk. Door het organiseren van verschillende formele en informele bijeenkomsten wordt het contact met de gehele wijk gewaarborgd15. In dit proces wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende groepen die ieder een andere benadering vragen: Initiators en ambassadeurs Dit is een kleine groep van 10 bewoners die bij de eerste kleine bijeenkomst al enthousiast zijn. Zij organiseren mee. Hebben zelf soms expertise op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing en zijn idealistisch ingesteld. Hebben gewacht met het investeren in hun woning omdat ze onderling hebben gesproken om gezamenlijk te gaan investeren in energiebesparing. Zij zullen de ambassadeurs zijn van het project. Overstappers en kantelaars Een groep van 60 bewoners zijn naar verwachting geïnteresseerd om mee te doen met dit traject. Dit is een groep die goed geïnformeerd dient te worden. Zij zijn niet bij uitstek gedreven door het duurzame aspect van de renovatie. Twijfelaars en tegenstribbelaars Deze groep komt niet naar de bijeenkomsten of sporadisch en hebben niets met duurzaamheid. Of ze zijn niet in de gelegenheid te investeren in hun woning. Toch is dit een belangrijke groep om te betrekken bij de communicatie. Deze groep kan het slagen van initiatieven waarvoor een gezamenlijke investering vereist is tegenhouden. Met laagdrempelige projecten via school of verenigingen kan deze doelgroep toch betrokken worden bij energiebesparing. Uiteindelijk zal een denktank van bewoners in samenwerking met verschillende experts renovatievoorstellen ontwerpen die worden voorgelegd aan de wijk. Dit gebeurt in een co-‐creatie proces waarin alle stakeholders op basis van gelijkwaardigheid en in volledige openheid met elkaar ontwerpen. De vragen en suggesties van de bewoners zijn het startpunt van dit proces. Naast bovenstaande procesondersteuning voert Produbo ook inhoudelijk werk uit voor het opstarten van het initiatief daar waar specifieke kennis en vaardigheden vereist zijn. Dat betreft voornamelijk juridisch advies en creatieve communicatie taken. Bewoners als opdrachtgever Het project heeft bestaansrecht dankzij de bewoners. De bewoners beslissen over de loop van het 15
Participatie Nieuwe Stijl, workshop: informele & formele bijeenkomsten, woonstad Rotterdam 21 juni 2011
16
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
project. Daarom zetten de overige consortium partijen zich maximaal in om het proces van de bewoners goed te laten verlopen. Produbo ondersteunt de bewoners in hun rol als opdrachtgever op de volgende wijze: -‐ -‐ -‐ -‐
3.2
verbinden van alle disciplines: architectuur, veiligheid en gezondheid, installatietechniek, bouwtechniek en bewonersgedrag toegankelijk maken van technisch en financieel complexe informatie kritisch beoordelen van voorstellen door bouwende partijen vertalen van bewonerseisen naar technische doelstellingen
FINANCIERING VAN DE RENOVATIE
In deze activiteit worden bestaande financieringsmogelijkheden slim gecombineerd om de renovatie financieel aantrekkelijk te maken voor particuliere eigenaren. Dat betekent: -‐ -‐ -‐
in kaart brengen van de meest aantrekkelijke leningen in kaart brengen van exploitatiemogelijkheden van de installaties door externen onderzoek naar de te verwachten stijging in woningwaarde
De uitkomsten uit deze activiteiten worden verwerkt in een financieel model waarmee per huishouden verschillende financieringsvarianten op eenvoudige wijze worden gepresenteerd. Hierbij worden twee perspectieven gehanteerd. Met het eerste perspectief ziet men de verandering in de maandlasten nu en de komende jaren. Daarmee kan het effect van de fluctuerende energieprijs inzichtelijk gemaakt worden. Met het tweede perspectief wordt er naar de investeringen in de onroerende en roerende zaken van de woning gekeken. Daarmee worden de financiële risico’s en het financieel rendement van de investering zichtbaar. Er wordt speciaal aandacht gegeven aan de verschillen in de uitgangssituaties van de bewoners. Huizen waar al isolatie of hoogwaardige installaties aanwezig zijn moeten voordeel hebben van hun eerdere investeringen. Daarnaast zal ook naar de eindsituatie gekeken worden. Het financieel plaatje bij verkoop van het huis is bepalend voor de beslissing van bewoners.
3.3
ONTWERP VAN DE RENOVATIE
Vanuit het bewonersperspectief is renovatie iets anders dan energetisch verbeteren. Bewoners associëren renovatie met verbouwen of verbeteringen. Deze verbeteringen zijn: meer ruimte, licht, comfort, onderhoud, nieuwe ketel, nieuwe badkamer etc. Wat de exacte beweegredenen en associaties zijn, zal uit het co-‐creatieproces duidelijk worden. Vanuit de kernactiviteit ‘ontwerp van de renovatie’ wordt gewerkt met de volgende noodzakelijke onderdelen: -‐ -‐ -‐ -‐ -‐
Wooncomfort Gezondheid Esthetica, uiterlijk, architectonische mogelijkheden Energiebesparing Bewonersprofiel
Deze aspecten hebben allen een bouwkundige kant (steen, hout, isolatie, beglazing), een installatie kant (ventilatie, heet water, verwarming, verlichting) en een bewonerspatroon kant (wensen, gedrag, gezinssamenstelling, allergie). Het ontwerp van de renovatie ten behoeve van Duurzaam Zwaag gaat uit van vier globale stappen. Deze stappen worden door het ‘technische team’ uitgevoerd maar staan via de procesbegeleiding in direct verband met de bewoners.
17
1e stap: bepaling huidige situatie: energiegebruik, comfort, gezondheid, wensen. 2e stap: beschrijven basisvarianten (S-‐M-‐L) van renovatie ten behoeve van co-‐creatie proces. 3e stap: verfijnen, aanpassen basisvarianten n.a.v. co-‐creatie proces. 4e stap: detail ontwerp en presentabel maken voor de gehele wijk. In het proces zijn er een aantal belangrijke aandachtspunten. De communicatie met de bewoners is een belangrijk element waarmee veel gewonnen maar ook gebroken kan worden. Het projectteam moet hier zorgvuldig mee omgaan. In voorlopige plannen of schetsen moet bijvoorbeeld niet gesuggereerd worden dat de gevels wit gestuct gaan worden terwijl rode baksteen ook een optie zijn. De communicatie zal daarom via de procesbegeleiders lopen. Hiermee willen we afvangen dat foute (visuele) informatie mensen op een verkeerd been zet, dat technocratisch taalgebruik mensen afschrikt en dat er goed geluisterd wordt naar de bewoners. Taken en werkzaamheden: Binnen de taak ‘Ontwerp van Renovatie’ worden de volgende werkzaamheden uitgevoerd. Afhankelijk van de energetisch ambitie en de verschillende soorten woningen worden renovatie ontwerpen gemaakt. De volgende stappen worden gezet: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Goede ijking huidig gebruik woningen Bepaling doelstelling in energiereductie Globale berekening benodigde isolatiewaarden en installatie Simulatie van verbeteringen aan woningen, toets aan doelstelling. Uitwerking van de isolatiewaarden naar precieze aanpak. Architectonisch ontwerp. Beschrijving en begroting aanpak woningen
Deze stappen kunnen verschillend zijn voor verschillende typen woningen. Deze stappen zijn deels ook afhankelijke van de doelstelling. Er is een goede interactie met de denktank noodzakelijk, het ontwerp is mede afhankelijk van medewerking van de bewoners. Verschillende opties (wel niet inpakken balkon, daken met/zonder dakkapel etc.) moeten constant overlegd worden. Daarbij kunnen aspecten als vergroting van de woningen een positief effect hebben op de woningwaarde.
18
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
4 ORGANISATIE Onderstaande partijen vormen het consortium voor dit project.
Teamwork Technology ontwikkelt innovatieve producten op het gebied van duurzame energie. Deze worden onder gebracht in nieuwe organisaties die uitgroeien tot zelfstandige bedrijven. Met het opzetten van de Noord Hollandse Energie Coöperatie (NHEC) heeft Teamwork Technology laten zien dat het in staat is om burgers te betrekken bij energietransitie. De pilot in Zwaag is het eerste project voor een nieuw bedrijf dat duurzame renovatie in Nederland zal katalyseren. www.teamwork.nl Timo Spijkerboer, projectleider
Timo voert de leiding over het project en communiceert met de bewoners van de wijk. Hij maakte zich het projectmanagement eigen bij het Solar Team Twente. Timo studeerde werk-‐ tuigbouwkundige aan de Universiteit Twente. Roelof Schuitema, expert duurzaam bouwen
Roelof is specialist “energie en gebouwen”. Hij is als onderzoeker en projectleider acht jaar werkzaam geweest bij het ECN – Energieonderzoek Centrum Nederland op het gebied van Energie in de Gebouwde Omgeving. Nu past hij zijn kennis toe. Fred Gardner, concept ontwikkelaar Fred is conceptueel ontwikkelaar van duurzame energie systemen en organisaties. Hij bewaakt de visie achter het nieuwe renovatie concept.
19
Meneer de Leeuw is een werkplaats voor maatschappelijke verandering en duurzame innovatie. De filosofie van Meneer de Leeuw is dat je alleen dingen bereikt door niet over anderen, maar samen met anderen te denken. We zijn goed in het opzetten van vernieuwingsnetwerken en co-‐creatie. Andere woorden voor wat we doen is draagvlakversterking en radicale participatie van burgers. Met het succesvolle besparingsproject ‘Zaanstrijd’16 heeft Meneer de Leeuw laten zien dat het in staat is bewoners te enthousiasmeren voor duurzaamheidsmaatregelen. Contactpersoon: Fleur Bakker http://www.meneerdeleeuw.nl/
Gemeente Hoorn Het bewonersinitiatief in Zwaag is vanaf start ondersteund door de Milieudienst West-‐Friesland van de gemeente Hoorn. De gemeente toont in het programma Puur Hoorn17 de ambitie om werk te maken van duurzaamheid in de gebouwde omgeving. De gemeente beschouwd het initiatief in Zwaag als veelbelovend. Contactpersoon: Gine Nicolai http://www.hoorn.nl/
Schouten Techniek Schouten Techniek is een groot installatie bedrijf uit Zwaag. Schouten Techniek heeft ruime ervaring met het plaatsen van diverse duurzame installaties op het gebied van warmte en elektriciteit voor zowel woningen als utiliteitsbouw. Schouten Techniek werkte eerder mee aan ‘de stad van de zon’ in Heerhugowaard en de nieuwe ‘Icoon woning’ van Willem Koppen18. Contactpersoon: Coos Schouten http://www.schoutentechniek.nl/
VDM VDM heeft zich als één van de eerste bouwers toegelegd op dikkere isolatie en passief woningen. Ze hebben in diverse gemeenten in Nederland passiefhuizen19 gerealiseerd. VDM is geïnteresseerd in de duurzame renovatie markt en onderkent de behoefte aan een manier om particuliere eigenaren te benaderen voor renovatieprojecten. Contactpersoon: Rob van der Hoek http://www.vdm.nl/
16
http://www.oost-‐knollendam.nl/zaanstrijd/default.aspx http://www.hoorn.nl/puurhoornprogramma
17
18
http://www.icoonwoning.nl/
19
http://www.vdm.nl/actief_huis_2.ashx en http://www.vdm.nl/prestigieus_passief-‐ woningrenovatieproject_te_roosendaal.ashx 20
Duurzame herontwikkeling van jaren ’70 wijken
21
