Duitsland: van de democratie van Weimar naar Hitlers Nazi- Duitsland ( )

Nederland-Rusland Centrum

Duitsland: van de democratie van Weimar naar Hitlers NaziDuitsland (1918-1939) College IV – 12-02-2015


Staatsvorming na WO I • Einde WO I is een periode van chaos – Omverwerping Duitse keizerrijk is een revolutie • Grote tekorten • Het gevoel van verlies • Voorbeeld van de Russische revolutie

– Muiterij matrozen in Kiel wordt echte socialistische revolutie – Revolutie werd door SPD gestaakt • SPD geen voorstander van een snelle gewelddadige revolutie, maar naar een langzame overgang naar socialisme • Gematigde SPD’ers gingen samenwerken met de oude elite – Meer radicale revolutionairen (communisten, onafhankelijke SPD’ers; USPD) stoppen – Prijs: antidemocratische elementen in de nieuwe staat

12-02-2015


Meer redenen voor chaos • Britse blokkade van Duitsland duurde voort • In het oosten treffens tussen het Poolse en Duitse leger • Spanningen tussen verschillende socialistische groeperingen – SPD -> democratische staat – USPD -> staat van arbeidersraden

• SPD leider Friedrich Ebert sloot daarom overeenkomsten met de zgn. Vrijkorpsen – Eenheden terugkerende militairen – Radicale opstanden tegengaan • Bekend voorbeeld: Spartakistenopstand in januari 1919 – Karl Liebknecht & Rosa Luxemburg vermoord

12-02-2015


Vorming nieuwe partijen • •

Links-liberale Deutsche Demokratische Partei (DDP) -> democratische constitutie Katholieke centrumpartij scheurde uiteen: – – –

•

Beierse volkspartij Centrumpartij Beide steunden democratische verkiezingen

Rechts formeerden zich twee partijen – –

Industrialistische Deutsche Volkspartei (DVP) Antidemocratische en conservatieve Deutschnationale Volkspartei •

•

Coalitie van rechtse en antisemitische partijen

Januari 1919 Verkiezingen leveren een duidelijk democratisch mandaat op: – – – – – – –

SPD 37.9% Centrumpartij 15,9% Democratische partij 18,6% USPD slechts 7,6% DNVP 10,3% DVP 4,4% Meer dan 70% voor een democratische constitutie

12-02-2015


Nationale assemblee •

Plaats Weimar – Symbolisch vanwege ‘Duitse humanistische geest’ •

•

Voorlopige staatsstructuur – – – – – – –

•

Afwijzing Pruisisch militairisme

President met een sterke positie Dagelijks bestuur in handen van de rijkskanselier en zijn regering Rijksdag (voorlopig was de assemblee echter zelf het parlement) Friedrich Ebert werd gekozen tot president Sociaal-Democraat Philipp Scheidemann als kanselier Kabinet van SPD, Centrumpartij en Democratische partij Individuele Duitse deelstaten kregen soortgelijke democratische regeringen

Aan een definitieve constitutie kon nu worden gewerkt.

12-02-2015


Een nieuwe grondwet • Februari – juli 1919 onderhandelingen – In mei: ontslag regering vanwege het verdrag van Versailles

• Definitieve constitutie bevatte de staatsstructuur zoals van kracht sinds februari • Positie president – Benoemde en ontsloeg regering – Kon rijksdag ontbinden – Artikel 48: democratische orde kon worden gehandhaafd door middel van de noodtoestand • Regeren per decreet, grondwet buiten werking • Achteraf goedkeuring van de rijksdag

– Recht een referendum uit te schrijven

12-02-2015


Een nieuwe grondwet •

Positie rijksdag – Controleerde de regering – Kon president verzoeken de kanselier te ontslaan •

President kon er ook voor kiezen de rijksdag te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven

– Verkozen door middel van proportionele verdeling • •

Algemeen kiesrecht Geen kiesdrempel

•

Bij petitie van 10% van de kiesgerechtigden moest een zaak per referendum worden voorgelegd

–

•

Gevolg: altijd coalitieregeringen

Volk werd vertegenwoordigd in de rijksdag – Deelstaten hadden een zetel in de rijksraad •

•

Adviserende rol zonder echte bevoegdheden

Constitutie verbood arbeidersraden niet, maar kregen geen functie – Verdwenen al snel weer van het toneel

12-02-2015


Relatie federale regering en deelstaten

• Fundamenteel veranderd

– Duitse keizerrijk: deelstaten hadden eigen fiscaal beleid – Berlijn mocht nu belastingen heffen • Oorlogsschulden en herstelbetalingen moesten betaald worden

– Berlijn kreeg ook zeggenschap over de posterijen, spoorwegen en ambassades

• Pruisen bleef grootste Duitse deelstaat, maar had geen institutionele overheersingskracht meer – Rijkskanselier was niet langer automatisch ook Pruisisch minister – Geen dominante stem meer in de rijksraad

• Het nieuwe Duitsland was dus een eenheidsstaat en veel minder een federale staat – Werd in het zuiden moeilijk geaccepteerd, separatistische bewegingen

12-02-2015


Een nieuwe grondwet • Grondwet was over het algemeen een hele nette grondwet – Zwakheden • Positie president was dankzij artikel 48 erg sterk – Bedoeld om democratie te behouden » Ebert heeft het artikel menigmaal daarvoor gebruikt » Ebert was een democraat, maar opvolger Paul von Hindenburg was dat niet • Hindenburg kon het artikel gebruiken om de democratie te ondermijnen

• Proportionele verdeling bevorderde versplintering van het partijenstelsel – Regeren erg lastig

12-02-2015


Verhouding politiek t.o.v. constitutie

• Probleem zat hem niet in de constitutie, maar in de mensen die er mee moesten werken – Bij daadwerkelijk engagement kon het systeem slagen – Buiten SPD, Centrumpartij en de democratische volkspartij was er weinig engagement voor het democratische stelsel • USPD, DVP en DNVP stemden tegen de constitutie • Coalitie SPD, Centrumpartij en democratische volkspartij was slechts van korte duur – Verdrag van Versailles was vergif voor het Duitse politieke discours » De coalitie tekende het verdrag, dat werd hen kwalijk genomen » Versailles werd als oneerlijk gezien en als een breuk van Wilsons beloften

12-02-2015


Erosie van democratische partijen • 1918-20: democratie onder vuur van zowel links als rechts – Spartakistenopstand – Inzet vrijkorpsen zette kwaad bloed bij Duitse arbeiders – 21 februari 1919: moord op Beierse premier Kurt Eisner (USPD) door extreemrechtse student • Student werd held in rechtse kringen • USPD riep op tot algehele staking – Beieren werd enkele maanden lang een chaos » 7 april radicale socialisten grepen in München de macht » Uitroepen Beierse Sovjetrepubliek • Ook radicale communisten in deze regering » Mei 1919: Beierse Sovjetrepubliek door contrarevolutionairen bloedig neergeslagen

12-02-2015


Kapp-coup • •

Vrijkorpsen radicaliseerden Couppoging in maart 1920 in Berlijn – Wolfgang Kapp (oprichter vaderlandpartij) uitgeroepen als nieuwe kanselier •

Duitse leger weigerde met de coupplegers te vechten – –

• • •

Cruciaal: het leger steunt de democratie niet Leger steunt de coup ook niet » Weinig geloof in slagingskansen van de coup » Leger is ‘neutraal’

SPD-regering vlucht naar het zuiden Coup faalde omdat lokale overheid in Berlijn weigerde samen te werken Buiten de regeringspartijen weinig democratisch engagement – Ook in de rechterlijke macht • •

12-02-2015

Coupplegers in Beieren kregen zware straffen opgelegd Plegers van de Kapp-coup kwamen er zonder kleerscheuren vanaf


Democratische kentering • •

Ontbinding nationale assemblee in juni 1920 Verkiezingen voor de rijksdag werden niets minder dan een aardverschuiving – – – –

SPD gehalveerd (21.7%) Democratische partij ging van 18.6% naar 8.3% Centrumpartij gaat van 15.8% naar 13.6% Democratische coalitie gaat van 70% naar 50% •

–

Winnaars • • • • •

•

Democratische partijen zouden nooit meer dan 50% van de stemmen halen USPD 17.9% Communistische partij (KPD) kreeg slechts 2.1%, maar alleen omdat het zich niet aan de verkiezingen had gecommiteerd Harde optreden van de vrijkorpsen had arbeiders bij de SPD weggejaagd DVP (geleid door Gustav Stresemann) kreeg 13.9% DNVP kreeg 15.5%

Langetermijngevolg: SPD minder snel geneigd regeringsverantwoordelijkheid op zich te nemen –

Grote instabiliteit door minderheidsregeringen •

Hoe zagen die er uit: veelal de centrumpartij als kern, gesteund door democratische partij en soms door de Beierse volkspartij – –

12-02-2015

DVP nam soms ook regeringsverantwoordelijkheid op zich, ondanks kritiek op de democratie en de constitutie Tussen 1925-1927 nam zelfs de monarchistische en antisemitische DNVP mee aan regeringen


Vervullingspolitiek • Herstelbetalingen waren een been aan het blok – Vervullingspolitiek: betalen in de hoop dat de geallieerden Duitsland vervolgens een verlaging zouden aanbieden; politiek geesteskind minister van financiën Matthias Erzberger • Gebeurt niet -> economische chaos – Toegenomen inflatie » Inflatie had wortels in hoge oorlogsuitgaven en werd versterkt door het bijdrukken van geld om de herstelbetalingen te verrichten » Gevolg: politieke crisis • Communistische partij groeit sterk • USPD splitst (een deel naar de SPD, een deel naar de communisten • Erzberger wordt in augustus 1921 vermoord • Minister van Buitenlandse zaken Walther Rathenau word in 1922 vermoord • Beide door rechtse terroristen • Protest tegen vervullingspolitiek • Ook vanwege Joodse achtergrond Rathenau

12-02-2015


Politieke crisis •

Beierse regering droeg ook bij aan crisis – Ondersteunde rechtse partijen omdat zij hoopten hun autonomie terug te krijgen

•

In Januari 1923 bezetten de Fransen en de Belgen het Rurhgebied omdat de herstelbetalingen werden stopgezet – Regering roept op tot ‘passieve weerstand’ • •

•

Algehele staking Versnelt val Duitse markt

Het lijkt alsof Duitsland verenigd is, maar dat is maar schijn – Premier Gustav Stresemann (sinds augustus) beëindigd de passieve weerstand • • •

12-02-2015

Communisten denken een ‘Rode Oktober’ te bewerkstelligen In Saksen en Thuringen worden rode zelfverdedigingstroepen geformeerd Beierse regering rebelleert: plaatst strijdkrachten onder Beiers commando (schending constitutie)


Herstel gezag regering •

Ebert roept artikel 48 in –

Macht overgegeven aan generaal Hans von Seeckt • • •

Geen democraat, maar zag niets in rechtse machtsovername Militaire interventie in Thüringen en Saksen Niet in Beieren –

•

Tegen die achtergrond komt in Beieren de Nationaal-Socialistische Arbeiderspartij (NSDAP) op – – –

Geleid door Adolf Hitler Gesteund door Ernst Röhm en de SA-knokploegen Ondernemen couppoging in München 8-9 november 1923 •

Doel: militaire dictatuur o.l.v. generaal Erich Ludendorff –

–

–

Gebruiken als tussenstap naar gehele Duitse machtsovername

Bierkellerputsch faalt • • •

•

Weigering de wapens op te nemen tegen ‘eigen mensen’

Hitler landelijk bekend, held in rechtse kringen NSDAP en SA officieel verboden Coupplegers krijgen (lage) gevangenisstraffen en zijn voorlopig onschadelijk

Beieren wordt terug in het gareel gebracht

Waarom overleefde de democratie dit? –

Vijanden konden het onderling niet eens worden

12-02-2015


Terugkeer van relatieve rust • Na 1924 keert de relatieve rust weer terug – Stresemann was in 1923 alweer afgetreden als premier – Als minister van Buitenlanse zaken bewerkstelligde hij internationale toenadering • Geallieerden overtuigd dat een stabiel Duitsland in hun voordeel was – Dawes-plan bood verlichting » Private Amerikaanse leningen zouden de Duitse economie een impuls geven, herstelbetalingen konden worden verricht – Internationale ontspanning: verdrag van Locarno (1925) 12-02-2015


Rijksdagverkiezingen van 1924 • Mei 1924 – Rechtse partijen groeien – Splinterpartijen groeien – Nieuwe regering geleid door Wilhelm Marx (Centrumpartij) • Gesteund door DVP en Democratische partij • Ratificeert het Dawes-plan – Voortdurend aangevallen door DNVP » Stresemann zou een verrader zijn » Marx en Stresemann verzochten Ebert de rijksdag te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven » Nieuwe parlement minder radicaal • Centrumpartij vroeg Beierse volkspartij en DNVP om mee te regeren • Meerderheidscoalitie geleid door partijloze financiele expert Hans Luther • DNVP doet mee! • Trok zich na Locarno weer terug

12-02-2015


Reichspresident Hindenburg •

Februari 1925: Ebert overlijdt – Gevolg van een uitgestelde blindedarmoperatie •

•

Moest rechtszaak wegens laster bijwonen

Een opvolger vinden bleek lastig – Alle partijen hadden een eigen kandidaat, eerste stemronde leidde tot niets – Tweede ronde Wilhelm Marx gezamenlijke kandidaat van de SPD, Centrumpartij en Democratische Partij – DNVP wilde daar een sterke naam tegenoverstellen, gevonden in Paul von Hindenburg • •

Hindenburg weigerde Overgehaald door Admiraal Von Tirpitz –

•

•

Toestemmingstelegram van Keizer Wilhelm II

Doorslag wordt gegeven door Beierse volkspartij

Hindenburg deed aanvankelijk wat er van een democratisch gekozen president verwacht mag worden – Ondanks zijn antidemocratische houding – Ondanks bedoelingen van rechtse partijen

12-02-2015


Grote coalitie • Nationale verzoening had kunnen plaatsvinden – Economie staat op rood • Overproductie in de landbouw • Bijkomende hoge sociale lasten

– Verkiezingen 1928: SPD groeit, DNVP verliest, communistische partij wint • NSDAP (inmiddels weer legaal) verliest • Splinterpartijen groeien • Lichte winst SDP zorgt er voor dat andere partijen naar rechts opschuiven

• Toch een vorm van nationale verzoening – Stresemann formeert een coalitie van de DVP, SPD, Centrumpartij, Democratische Partij en de Beierse volkspartij • Geleid door Hermann Müller (SPD) • Coalitie was broos, maar zolang de economie nog enigszins functioneerde stabiel

12-02-2015


Rampjaar 1929 • Oktober 1929 Stresemann overlijdt – Bruggenbouwer verdwijnt uit het bestel

• Beurskrach in de Verenigde staten – Einde grote coalitie • Werkloosheid in Duitsland nam met rasse schreden toe • 40% van de industrie moest de deuren sluiten

• Rechtse partijen groeiden – Communistische partij organiseerde eigen knokploegen ter verdediging – Communistische partij had het idee van een coup opgegeven • Was in het verleden gefaald • Weigerde samen te werken met de SPD, vanwege samenwerking met de vrijkorpsen na WO I

12-02-2015


Positie NSDAP •

NSDAP had mogelijke couppogingen opgegeven –

Meedoen in het politieke bestel

– –

Koers van de partij bewust minder antisemitisch Tot 1925 was de NSDAP vooral een Beiers fenomeen geweest

•

• •

Hoop: manipulatie van het bestel als middel om aan de macht te komen

Landelijk opereren omdat Beieren-marsroute niet werkte SA opnieuw opgericht –

•

Gevechten tussen SA, communistische en andere paramilitaire eenheden

Verkiezingen van 1930 en 1932: NSDAP groeit; in 1928 2,7%, 1932 ruim 37,4% –

NSDAP verhaal werd geloofwaardig gebracht • •

–

NSDAP had een goede campagneorganisatie •

–

Afwijzing van het bestel van Versailles Herstel van orde Huren van nét te kleine ruimtes voor campagneactiviteiten

Wie stemden er op de NSDAP? • •

Voormalige stemmers van de Democratische partij, DVP en in mindere mate de DNVP Vooral: stemmers van splinterpartijen (proteststem!) –

12-02-2015

Kiezers raakten hun geduld kwijt, NSDAP kwam niet op tijd langs


Uiteenvallen Grote coalitie •

Weimar faalde glansrijk: – Splijtzwam: economische crisis •

Niet socialistische partijen wilden werkloosheidsuitkeringen beëindigen – –

•

Niet meer te betalen SPD kon zich daar niet in vinden

Na grote coalitie kwam er nooit meer een meerderheidsregering – Nieuwe regering geleid door Heinrich Brüning (Centrumpartij) • •

Doel: autoritairdere constitutie, socialisten en vakbonden van de macht weg houden Rugdekking van Hindenburg, belofte om artikel 48 in te zetten bij gebrek aan steun vanuit de rijksdag –

•

Op verzoek van Brüning wordt de rijksdag in 1930 en 1932 ontbonden – –

12-02-2015

Hindenburg werd steeds ouder, toen hij verkozen werd was hij al 76! » Steeds vatbaarder voor zijn entourage van rechtse industrialisatie en grootgrondbezitters Extremistische partijen, waaronder de NSDAP en communistische partij kregen meer aanhang Exact wat Brüning en Hindenburg poogden te bereiken » Rijksdag onschadelijk maken door polarisatie » 1930 gevechtspartij tussen communisten en NSDAP in de vergaderzaal


Einde aan regering Brüning • 2e speerpunt Brüning: Verdrag van Versailles – Slecht draaiende economie kwam daarbij niet slecht uit – Brüning kon weinig doen omdat hij door internationale afspraken (Young-plan 1929) niet langer de geldpersen kon gebruiken of een begrotingstekort kon laten oplopen • Concessies uit het buitenland – Herstelbetalingen tijdelijk gestopt – Internationale ontwapeningsonderhandelingen (zoals in het verdrag van Versailles afgesproken!)

• Brüning verloor Hindenburgs vertrouwen – Reden: Hindenburgs termijn zat er bijna op en Brüning kreeg een herverkiezing in de rijksdag niet voor elkaar • Hindenburg moest het daarom in de verkiezingen opnemen tegen o.a. Adolf Hitler en communist Ernst Thälmann • Hindenburg won in de 1e ronde vooral door steun van de SPD • Ontslag Brüning in mei 1932

12-02-2015


Franz von Papen • Opvolger Franz von Papen kreeg nauwelijks parlementaire steun – Streefde vorming presidentiële dictatuur na • Met hoop op steun van de NSDAP • Hindenburg weigert echter samen te werken met de ‘Boheemse korporaal’ Adolf Hitler • Von Papen verzocht Hindenburg de Reichstag te schorsen, maar werd door minister van Defensie Kurt von Schleicher tegengehouden – Polen zou van die gelegenheid gebruik kunnen maken tegen Duitsland te opereren

• November 1932 gedwongen af te treden

• Verkiezingen van 1932: Licht verlies van de Nazi’s (4.3%, totaal 33.1%) – Wel grootste partij – Ook groei communisten en DNVP

12-02-2015


Hitler aan de macht •

Richtingenstrijd binnen de NSDAP – –

•

Von Schleicher wilde een coalitie over links vormen –

•

SA wilde graag deelnemen aan de regering Hitler alleen als kanselier Industriëlen en grootgrondbezitters rondom Hindenburg overtuigen Hindenburg dat Hitler kanselier moet worden

30 januari 1933: Hitler tot kanselier benoemd – –

2 NSDAP’ers benoemd tot minister (waaronder Herman Göring) Franz von Papen vicekanselier •

Zelf initiator van deze ontwikkelingen – –

12-02-2015

Arbeidersbeweging buiten spel plaatsen NSDAP breken » NSDAP zou geen regeringsverantwoording aankunnen en daarmee ongeloofwaardig blijken • Verkeerde gok: geen rekening gehouden met de SA • Exact wat er in Italië ook mis ging • SA werd het middel om de eigen macht uit te breiden.


Waarom de Nazi’s? •

Weimar faalde – Economische crisis •

Versailles

– Democratie heeft nooit een kans gehad • •

SPD en democratische partijen konden nooit een basis creëren Anti-democratische elementen binnen de Weimarrepubliek –

Geholpen door de dolkstootlegende

– Macht van de industrialisten en grootgrondbezitters •

•

Zwakker wordende Hindenburg

Waarom specifiek de Nazi’s als winnende partij? – Bonden stemmen van antidemocratische partijen – Inhoud van het programma • • • • •

Afschaffing van Versailles (maar niet heronderhandelen a la Brüning) Herstellen van recht en orde Economisch herstel Antisemitisme Het meest aansprekende verhaal voor de toekomst –

12-02-2015

Een nieuw glorierijk Duitsland


Wie draagt er schuld? • Natuurlijk de Nazi’s zelf • Kortgezegd: iedereen – Industrialisten en grootgrondbezitters ondermijnden Weimar – Communisten ondermijnden Weimar – SPD deed weinig tegen het gevaar van antidemocraten • Tolereerden Brüning als een minder kwaad dan Hitler • Stemden voor Hindenburg in 1932 om te voorkomen dat Hitler president zou worden

• Presidentiële dictatuur had komst van de Nazi’s kunnen voorkomen – Dergelijk systeem is ook niet ongevaarlijk

• Sleutel lag bij de grootgrondbezitters en industrialisten – Zij hielpen Hitler aan de macht • Beweegreden: Geen communisme in Duitsland • Had dat op een andere manier gekund?

12-02-2015


Nazi-Duitsland tot 1940 • Periode 1933-1940 Nazi-Duitsland is een ‘succesverhaal’ – Populariteit Hitler blijft groeien – Economie krabbelt op – Hitler boekt internationale successen • Duitsland stond weer terug op de kaart • Hitler brokkelde Versailles beetje bij beetje af

12-02-2015


Machtsconsolidatie • Machtsconsolidatie noodzakelijk – Geruststellen van Hitlers broodheren (grootgrondbezitters, industrialisten) – Nieuwe regering benadrukte continuïteit • Slechts drie ministers uit de NSDAP • Negen ministers afkomstig uit kabinetten van Brüning, Papen en Schleicher

• Cruciaal: – Hermann Göring naast rijksminister ook minister van Binnenlandse zaken van Pruisen – NSDAP’er Wilhelm Frick rijksminister van binnenlandse zaken – Ergo: controle over politieapparaat in de grootste Duitse deelstaat & landelijk • Belangrijk machtsmiddel

12-02-2015


Machtsconsolidatie • 1 februari 1933: Hitler liet parlement ontbinden door Hindenburg – Tijdens verkiezingen SA en politieapparaat gebruiken om een meerderheid in het parlement te halen – Rijksdagbrand van 27 februari 1933 prachtig propagandamiddel • Marinus van der Lubbe • “Communistische revolutie is nabij” -> nooddecreet: Naziterreur door gelegaliseerd, Communistische partij verboden 12-02-2015


Verkiezingen • • •

5 maart 1933 Nazi’s van 33% naar 44% Communistische partij van 16% naar 12% – –

•

SPD viel van 20% naar 18% –

•

Prominenten inmiddels in concentratiekampen Zetelwinnaars vóór eerste bijeenkomst van de Rijksdag gearresteerd Ook slachtoffer van SA-terreur

Coalitie van Hitler met de DNVP was mogelijk geweest – –

Hitler koos er voor de Rijksdag op te schorten 2/3e meerderheid nodig •

Daarvoor was verzoening met Hindenburg en zijn entourage nodig

•

Ermächtigungsgesetz aangenomen op de volgende dag

– –

–

Verzoeningsceremonie in Potsdam in lijn met het Pruisische erfgoed Hitler had 4 jaar de mogelijkheid per decreet te regeren » Gesteund door rechtse partijen • Dachten dat de Nazi’s de wet verder zouden respecteren na deze 4 jaar • Redden eigen huid » SPD stemde tegen • Veel SPD’ers direct opgepakt

Na 23 maart werd de SA geheel losgelaten op oude vijanden

12-02-2015


Machtigingswet

12-02-2015


Machtigingswet

12-02-2015


Antisemitisme • Na machtigingswet eerste antisemitische maatregelen – 1 april 1933 Boycot Joodse winkels – Joden in overheidsdienst ontslagen • Aantal verboden beroepsgroepen meteen uitgebreid

12-02-2015


Gelijkschakeling • Gleichschaltung – Verbod op andere politieke partijen • Ook ‘vrijwillige’ontmanteling

– Verbod op vakbonden – Deelstaten vervangen door Nazi-gouverneurs (Gauleiters) – Verenigingsleven door de Nazi’s overgenomen

• 10 mei 1939 eerste openbare boekverbranding – Democratische, socialistische en joodse auteurs

• Uitzondering: Kerken – Concordaat met het Vaticaan: R.K. kerk zou zich buiten de politiek houden, Katholieken zouden met rust worden gelaten – Lutherse kerk intern verdeeld, richtingenstrijd nooit opgelost • ‘Duitse Christenen: Christendom zuiveren van Joodse invloeden en Nazistisch maken • Bekennende Kirche (Martin Niemöller): eigen theologische positie behouden 12-02-2015


Relatie met het leger • Enige overgebleven machtsblok was het leger • Spanningen tussen leger en de SA – Leger zag de SA als een bende van beschamende allooi – Leger weigerde onder commando van de SA geplaatst te worden – Hoge officieren wel content: ‘Rode gevaar’ was opgeruimd 12-02-2015


Bezinking • Eind 1933 was men ofwel onderdrukt ofwel content met de gang van zaken – Economie trok aan • Vooral het gevolg van internationale economische verbetering – Ook van maatregelen die door Brüning waren genomen

– Rode gevaar verdwenen – Zolang je niet socialist, communist of joods was ging het leven eigenlijk gewoon door – Regime redelijk populair • Ook internationaal – Na afzwakken terreur dacht men dat het nazisme een goede stabiele regeringsvorm voor Duitsland kon zijn

12-02-2015


Nacht van de Lange Messen •

Hitler moest samen werken met de bestaande elite – Geldt voor elke revolutionaire beweging

•

Politie in nazi-handen – Maakte SA overbodig

•

Hitler zag liever een professioneel leger dan knokploegen – Besluit om de Schutzenstaffel SS uit te bouwen tot elite-eenheid

•

Vertrouwen van het leger kon worden gewonnen door de SA uit te schakelen – 30 juni 1934: SA-leider Röhm valselijk beschuldigd van het ondernemen van een couppoging • •

SA-leiders werden gedood Ook afrekening met oude vijanden zoals oud-kanselier Schleicher

– Nacht van de Lange messen vergrootte populariteit Hitler • •

Zouden de Nazi’s nu de wet respecteren? Immers de SA was uitgeschakeld Leger bedankt Hitler met een persoonlijke eed van trouw –

12-02-2015

"Ich schwöre bei Gott diesen heiligen Eid, daß ich dem Führer des Deutschen Reiches und Volkes Adolf Hitler, dem Oberbefehlshaber der Wehrmacht, unbedingten Gehorsam leisten und als tapferer Soldat bereit sein will, jederzeit für diesen Eid mein Leben einzusetzen."


Overlijden Hindenburg • 2 augustus 1934 – Hitler daarna uitgeroepen tot Kanselier en President • Geboorte van de ‘Führer’

• Staat nu volledig onder Nazi-controle – Theoretisch was Hindenburg de enige geweest die Hitler had kunnen ontslaan

• Naziterreur inmiddels geïnstitutionaliseerd binnen de SS en de Gestapo – Terreur veranderd van vorm: minder uitgesproken – Noodzaak nam af • Verzet was hopeloos • Hitlers populariteit gestegen 12-02-2015


Hoe won Hitler het vertrouwen van mensen?

• Indammen van het rode gevaar

– Judeo-Bolsjewistische sentimenten + Dolkstootlegende

• Hitler gaf industrialisten posities in zijn regering en bestuur • Zakenlieden werden na de nacht van de lange messen meer gerust • Arbeiders: onduidelijker – Toegenomen werkgelegenheid • In 1937 zelfs een tekort aan arbeidskrachten • Scholingsprogramma’s • Vrijetijdsprogramma’s (Kraft durch Freude) – Volkswagenprogramma (KdF-Wagen)

• Boeren: grote rol die landbouw speelt in Nazi-ideologie – Duitsland moest een autarkisch-boerenstaat worden • Lebensraum in het oosten

12-02-2015


Volksgemeinschaft • Duitsland als Volksgemeinschaft – Arbeiders, boeren en vrouwen samen een verenigde en verbonden gemeenschap – Radicale transformatie van de samenleving • Eugenetische gedachte • Sterilisatie gebruikt om ‘asocialen’ uit de genenpoel te verwijderen – Criminelen, prostitués, homoseksuelen

• Arische ras zuiver maken

– Mogelijkheden staat daartoe tussen 1933-1935 steeds groter gemaakt

• Zuivering moest echter verder gaan: – Judenrein maken – Een Jood kon in nazi-ogen nooit Duits zijn of worden • Moesten worden ‘gestimuleerd’ het land te verlaten – Dat geen enkel land Joden zou willen opnemen was niet belangrijk

12-02-2015


Neurenberger wetten • • • • •

1935 Joden werd staatsburgerschap ontnomen Verbod op gemengd huwelijk Verbod de Duitse vlag uit te hangen Probleem: “Wie is een jood” – Omslachtige definitie • Joods zijn bepaald door lidmaatschap van een Joodse gemeenschap van iemands grootouders

– Beperkingen voor Mischlinge waren minder streng 12-02-2015


Neurenberger wetten

12-02-2015


Kristallnacht • •

Neurenberger wetten waren segregatiewetten, geen genocide Voorlopig dieptepunt – Rijkskristallnacht, 9 november 1938 – Aanzet dood van Nazi-diplomaat in Parijs door Poolse jood •

Moordaanslag ingegeven door uitwijzing Poolse Joden uit Duitsland

– Datum symbolisch •

•

9 november zowel de verjaardag van de abdicatie van Wilhelm II als van de Bierkellerputsch

Joodse eigendommen branden af, terwijl politie en brandweer toekeken – 91 doden, 26,000 Joodse mannen werden zonder juridische grondslag vastgezet in concentratiekampen

•

Kristallnacht veranderde weinig aan Hitlers populariteit – Nog negatief nog positief – Gewone Duitsers, ook niet-antisemitische, waren door alle antisemitische maatregelen volledig vervreemd geraakt van Joden in Duitsland – Joden onbemind: om hun lot werd niet meer gegeven.

12-02-2015


Internationale politiek • Hitlers politiek kan een succes worden genoemd – In 5 jaar werd de orde van Versailles doorbroken – Duitsland herbewapend – Assertieve internationale politiek • Geveinsde ‘vreedzame bedoelingen’

• Deel van college X 12-02-2015


Volgende week • Zowel in Duitsland als Italië was het ‘rode gevaar’ een belangrijke factor in de totstandkoming fascistische dictatuur • Ook in Spanje komt er een fascistische dictatuur – Ook daar speelt het ‘rode gevaar’ een grote rol – Maar ook hulp van zowel Mussolini als Hitler! 12-02-2015

Duitsland: van de democratie van Weimar naar Hitlers Nazi- Duitsland ( )

Recommend Documents