Duinen Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden: een wereld van verschil Anton van Haperen

Floron

Nieuws

Duinen Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden: een wereld van verschil Anton van Haperen

Bij grootschalige dynamiek domineert het verstuivingsproces sterk over de vegetatieontwikkeling. Overjarige duingraslandplanten komen hier weinig voor. Helmvegetaties, en na fixatie, ook duindoornstruwelen bepalen het vegetatiebeeld. foto: A. van Haperen

Dat de plantengroei in de duinen langs de Noordzeekust ter hoogte van Bergen (NH) plotseling verandert is algemeen bekend. Voor het gebied ten noorden van Bergen spreken floristen en vegetatiekundigen over het Waddendistrict en ten zuiden van Bergen bevindt zich het zogenaamd Renodunaal district. Veel minder bekend is dat zich binnen het Renodunaal district, op de Zeeuwse en Zuid-Hollandse Eilanden, ook grote verschillen in de plantengroei voordoen. Eddy Weeda heeft in dat verband sommige delen van de duinen van Schouwen wel eens betiteld als: “een enclave van het Waddendistrict binnen het Renodunaal district”. Tot voor kort waren die verschillen echter nog nooit goed beschreven, laat staan verklaard. Promotieonderzoek in de afgelopen jaren vulde die leemte op. De duinen van Voorne hebben een plantengroei die sterk lijkt op die van de Hollandse vastelandskust. Kalkminnende plantensoorten, zoals Welriekende salomonszegel, Ruig viooltje en Wegedoorn komen hier algemeen voor, terwijl veel braamsoorten, anders dan Dauwbraam, hier opvallend zeldzaam zijn. De duinen van Schouwen en Walcheren hebben een geheel andere plantengroei. Veel kalkminnaars ontbreken hier of zijn opvallend zeldzaam en in de struweelontwikkeling spelen bramen van de sectie Rubus een belangrijke rol. De duinen van Goeree nemen in dit spectrum een tussenpositie in. Sommige gedeelten lijken sterk op de duinen van Schouwen en Walcheren. Op andere plaatsen, met name aan de westzijde van de binnenduingebieden West-, Middel- en Oostduinen, vinden we veel soorten die ook op Voorne worden

Nummer 12 – april 2010

aangetroffen zoals Nachtsilene en Grote thijm. Opvallend is ook dat op Goeree een aantal kalkminnende graslandplanten veel algemener voorkomen dan op Voorne, bijvoorbeeld Fakkelgras en Zachte Haver . Deze verschillen in de plantengroei blijken samen te hangen met drie verschillende factoren: de geologie en de stromingspatronen in het kustgebied, ruimtelijke isolatie als gevolg van de zeegaten en tenslotte het gebruik van de duinen door de mens.

Bloeiwijze van Kruipend stalkruid (Ononis repens subsp. repens). foto: A. van Haperen

Geologie en stromingspatronen In het kustgebied van Zuidwest-Nederland doen zich grote verschillen voor in de samenstelling van het duinzand. De duinen van Walcheren en Schouwen zijn opgebouwd uit relatief grof zand, dat weinig kalk en ijzer bevat. Het duinzand van Voorne is fijner en rijker aan kalk, ijzer en enkele andere metalen. Goeree neemt in dit plaatje een tussenpositie in: op sommige plaatsen is

het duinzand verwant met dat van Schouwen en elders meer met dat van Voorne. Deze verschillen in de duinchemie hangen samen met een verschillende geologische herkomst van het zand. Het duinzand van Voorne en sommige delen van Goeree is afkomstig uit de ondergrond van het Haringvliet. Dit materiaal is in het Laat Pleistoceen aangevoerd door de Rijn en de Maas. Het duinzand van Walcheren, Schouwen en de andere delen van Goeree heeft een meer mariene oorsprong. Deze geologische verschillen worden versterkt door de stromingspatronen in het kustgebied. De getijstroom trekt langs de Nederlandse kust van zuid naar noord en zorgt voor een noordwaarts gericht zandtransport. Het zand dat de Rijn en de Maas in de monding van het Haringvliet hebben afgezet heeft de meer zuidelijke kusten van Walcheren en Schouwen dus nooit kunnen bereiken. Dit in tegenstelling tot het zuidelijke deel van de Hollandse vastelandskust die direct met de Rijn verbonden zijn geweest. Geïsoleerde ligging Na de ijstijden is de kustvlakte van Nederland en Vlaanderen geruime tijd van de zee afgesloten geweest door stelsels van strandwallen. Deze strandwallen en de duinen, die zich daarop ontwikkelden (de zogenaamde Oude Duinen), waren de voorlopers van ons huidige duinlandschap, dat omstreeks 1000 na Chr. ontstond. Langs de Hollandse vastelandskust liggen de Oude Duinen aan de binnenzijde van het huidige duinlandschap. De Oude Duinen speelden in de ontwikkeling van de Nederlandse flora na de ijstijden een belangrijke rol als refugia voor veel kalkminnende duinplanten. De geologische ontwikkeling van de Zeeuwse kust is echter heel anders dan die van de Hollandse kust. Hier raakten, mede als gevolg van het ontstaan van de zeegaten, de strandwallen en de Oude Duinen al voor de Romeinse tijd onderhevig aan kusterosie. In de postRomeinse periode zijn zij grotendeels opgeruimd. Als de Oude Duinen hier al een refugiumfunctie voor kalkminnende duinplanten en struweel- en bossoorten gehad hebben, dan is deze al kort na de Romeinse tijd verloren gegaan. Veel van deze soorten moesten de duinen van de Zeeuwse en ZuidHollandse Eilanden na de fase van de Jonge Duinvorming in de Middeleeuwen dus opnieuw koloniseren. Zij werden daarbij geconfronteerd met een sterke versnippering van dit gebied en de aanwezigheid van brede zeegaten. Naast de verschillen in de chemische samenstelling van het duinzand verklaart dit het ontbreken van veel duinplanten op vooral de Zeeuwse eilanden Walcheren en Schouwen.

Vervolg zie pagina 9

van het landelijk bureau Drie nieuwe districtscoördinatoren

Patrick Lansing

In Gelderland-midden (D22) en Gelderlandwest (D9) nemen Elmar Prins en Hans Inberg het coördinatorschap over van Johan Peters en Ineke Jansonius. Het coördinatorschap zal worden uitgevoerd in de vorm van een districtsteam.

Elmar Prins

Hans Inberg

Elmar is woonachtig te Velp (Gelderland). In 1990 ging hij, niet al te lang nadat hij geïnteresseerd was geraakt in de wilde flora, voor het eerst mee op een Floronexcursie in Twente, waar hij vandaan kwam. Na jarenlang docent natuurbeheer te zijn geweest, is hij nu werkzaam als projectleider/ecoloog bij een adviesbureau. Elmar is ook actief als admin voor de planten bij Waarneming.nl. Bij FLORON hoopt hij een bijdrage te kunnen leveren aan het behoud van de bedreigde wilde flora. Hij hoopt op een leuke, leerzame en zinvolle samenwerking met alle andere floristen, van beginner tot specialist.

Hans is al langer actief in FLORON en tal van andere verenigingen (zoals KNNV, PKN, BLWG en JNM), en zal dus voor velen geen onbekende zijn. Hans woont sinds enkele jaren in Renkum, daarvoor onder andere in Zutphen en Groningen. Hij werkt als ecoloog-adviseur-projectleider bij een ecologisch adviesbureau, en is een expert op het gebied van vegetatiekarteringen. Bij FLORON wil Hans zich niet uitsluitend bezighouden met floristiek, maar ook met plantenbescherming en ecologie. Ook in Utrecht is het stokje overgedragen. Patrick Lansing is bereid gevonden het coordinatiewerk van Wim Vuik over te nemen. Patrick werkt voor het natuuronder-

2

zoek bij de provincie Noord-Brabant. Hij weet veel over monitoring en kartering van flora en vegetatie. In D11 streept hij al meer dan 10 jaar voor FLORON, met name op en rond de Utrechtse Heuvelrug. Wim heeft een district met veel actieve vrijwilligers achtergelaten. Patrick hoopt hen en andere floristen snel tijdens een van de excursies of zomaar in het veld te ontmoeten. FLORON bedankt vanaf deze plek Ineke, Wim en Johan van harte voor hun jarenlange inspanningen als FLORON-DC!

Nieuwe voorzitter FLORON FLORON heeft een nieuwe voorzitter. Hij heet Hans van Dord en stelt zich hieronder beknopt voor. Sinds kort ben ik toegetreden tot het bestuur van FLORON. Ik werd daarvoor benaderd en heb na een aantal gesprekken en een “proefvergadering” aangegeven dat ik graag de komende 3 jaar (de statutaire zittingstijd) als voorzitter mijn bijdrage wil leveren aan het welzijn van FLORON. De reden dat er aan mij werd gedacht toen Niels Jeurink zou terugtreden als voorzitter moet denk ik gezocht worden in mijn recente voorzitterschap van SOVON, dat ik acht jaar met veel plezier heb gedaan. Ik kom niet voort uit een van de PGO’s, maar heb er in mijn jaren bij SOVON zeer veel affiniteit mee ontwikkeld. Een wereld van enthousiaste vrijwilligers, die zeer veel tijd en energie investeren in het behouden en ontwikkelen van waardevolle ecosystemen en biodiversiteit. Daar draag ik graag mijn steentje aan bij. Mijn achtergrond is allereerst een studie in Wageningen, waarna ik dertien jaar gewerkt heb bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. Daar ben ik onderwerpen rond vegetatie tegengekomen in mijn eerste job, bij de inrichting van de drooggevallen gronden in de Grevelingen. Later ook bij de ontwikeling en het beheer van de Oostvaardersplassen, in mijn rol als plaatsvervangend directeur Landinrichting. De laatste 21 jaren van mijn loopbaan werkte ik bij de Heidemij, wat vervolgens ARCADIS werd. Daar heb ik steeds in managementfuncties gewerkt,

zowel binnen Nederland als ook internationaal. Op 1 januari 2008 ben ik met pensioen gegaan. Mijn gepensioneerde leven heb ik voor ongeveer 40% ingevuld met bestuurlijke en adviserende activiteiten, die sterk lijken op wat ik in mijn werkzame leven ook deed. Het belangrijkste verschil is dat er nu ook ruimte in mijn leven is voor aktiviteiten die voorheen nooit de prioriteitenlijst haalden, zoals op de kleinkinderen passen en allerlei kleine dingetjes die het leven kleur geven. Ik verheug me op de samenwerking met de collega-bestuursleden, met de mensen van het landelijk bureau en met de groep vrijwilligers, zonder wie we als FLORON niet zouden bestaan.

FLORON verhuist naar Nijmegen Het landelijk bureau van FLORON verhuist in juni van Leiden naar Nijmegen. In Nijmegen wordt op het universiteitsterrein het nieuwe Natuurplaza betrokken, een gezamenlijk gebouw waarin sinds kort ook SOVON, RAVON, de VOFF, Stichting Bargerveen en de Zoogdierenvereniging al zijn gehuisvest. Het bestuur van FLORON verwacht veel van de hechte samenwerking met deze verwante organisaties. Daarbij gaat het om zaken als het ondersteunen van vrijwilligers en het opstarten en uitvoeren gezamenlijke projecten. Uiteraard heeft het vertrek uit Leiden ook schaduwkanten, zoals de gevolgen voor (een deel van) het personeel. FLORON heeft verder historische en inhoudelijke banden met het Nationaal Herbarium in Leiden. Met het Herbarium en Naturalis (die deelnemen aan het het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit) zijn we in overleg om ook in de toekomst samenwerking te continueren. Het bezoekadres van Natuurplaza is Toernooiveld 1 (Mercator 3), 6525 ED Nijmegen.

Coördinatoren gezocht! Floristen zijn veelal betrokken personen en dat valt zeker te zeggen van de FLORONdistrictscoördinatoren. Veel van deze DC’s vervullen deze rol jarenlang achtereen. Toch komt er een moment waarop ze het stokje over willen dragen. We hebben net 3 nieuwe coördinatoren voorgesteld, maar er zijn elders nog enkele vacatures (zie het overzicht op de laatste pagina). Mocht u belangstelling hebben in deze regio’s (een deel van) de coördinatiewerkzaamheden te verrichten neem dan contact op met het landelijk bureau van FLORON. Om de taken af te stemmen en te verdelen proberen we in de regio’s zoveel mogelijk in districtsteams te gaan werken.

FloronNieuws - April 2010

van het landelijk bureau Bundeling van krachten VOFF en Natuurmonumenten Nynke van der Ploeg (Natuurmonumenten) & Sander Turnhout (Secretaris VOFF)

“Hart voor de natuur, dat is wat ons bindt.” Met deze mooie constatering van Teo Wams (directeur Natuurbeheer NM) en Theo Verstrael (directeur Vlinderstichting) ondertekenden de Stichting Veldonderzoek Flora en Fauna (VOFF) en Natuurmonumenten woensdag 20 januari 2010 een samenwerkingsovereenkomst. De bundeling van krachten gaat zich richten op het werven en opleiden van vrijwilligers. Zodat er steeds meer en betere vrijwilligers zijn die meer, betere natuurgegevens verzamelen waarmee natuurterreinen beter beheerd kunnen worden. Veel van de verspreidingsgegevens in natuurgebieden worden verzameld door vrijwilligers en zijn belangrijk om het beheer goed te sturen en te kunnen evalueren. Natuurmonumenten kan het beheer bijvoorbeeld beter afstemmen op het voorkomen van kwetsbare soorten. Zo kan met het maaibeheer bijvoorbeeld rekening gehouden worden met de rupsen van vlinders. FLORON en andere Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s) binnen de VOFF gebruiken de gegevens onder andere voor het opstellen van landelijke verspreidingsatlassen, het berekenen van landelijke trends en het opstellen van de Rode Lijsten. Zonder vrijwilligers zou het Natuurmonumenten niet lukken om voldoende natuurgegevens te verzamelen. De huidige vergoedingen vanuit Programma Beheer zijn ontoereikend om alle monitoring zelf uit te kunnen voeren. Onzeker is nog hoe dat in de nieuwe subsidieregeling zal uitpakken. Maar de verwachting is dat vrijwilligers een belangrijke rol zullen blijven spelen. In sommige gebieden is het lastig om voldoende goede vrijwilligers te vinden om de aanwezigheid van kwetsbare soorten en de effecten van beheermaatregelen te monitoren. De PGO’s, waarbij duizenden vrijwilligers zijn aangesloten, gaan samen met Natuurmonumenten kijken hoe de vrijwilligers het meest effectief kunnen bijdragen. Ook zullen de PGO’s de gegevensverzamelaars opleiden zodat de verzamelde gegevens van goede kwaliteit zijn en bruikbaar voor toepassingen in het beheer. Natuurmonumenten zal via Natuurbehoud en Internet haar steentje bijdragen aan het werven van steeds meer nieuwe vrijwilligers. FloronNieuws - April 2010

Tenslotte zullen de VOFF en Natuurmonumenten de vele gegevens die ze beide beheren gaan uitwisselen, zodat we de natuur in Nederland beter kunnen beheren en beschermen.

Nationale bundeling gegevens op streek De Gegevensautoriteit Natuur (GaN) werkt met de VOFF samen aan het bundelen van grote hoeveelheden waarnemingen van planten en dieren in de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF). Momenteel (april 2010) zitten er ruim 13 miljoen plantwaarnemingen in, ten opzichte van ruim 17 miljoen waarnemingen van alle andere soortgroepen. Van FLORON gaat het op dit moment om de km-waarnemingen t/m 2008 en detailwaarnemingen t/m 2009. Via www.telmee.nl (onder soortinformatie) is de landelijke verspreiding van soorten (met instelbaar begin- en eindjaar!) te raadplegen. Met het toevoegen van nieuwe gegevenssets (Staatsbosbeheer, Natuurbank Limburg, Vegetatiedatabank, etc.) wordt deze informatie steeds completer.

Oprichting NCB Naturalis Op 28 januari is in Leiden het Nationaal Centrum voor Biodiversiteit (NCB Naturalis) feestelijk geopend. Aan de oprichting van dit topinstituut waarin ondermeer Naturalis, het Nationaal Herbarium Nederland en het Zoologisch Museum Amsterdam samenkomen is jarenlang gewerkt. De opening werd tevens benut als start van het internationale jaar van de biodiversiteit 2010. NCB Naturalis beheert nu een collectie die tot de top-5 van de wereld behoort (planten, dieren, fossielen, geologische collecties). Alle belangrijke herbaria van Nederland zijn hierin verenigd. NCB Naturalis wil niet alleen onderzoeksinstituut zijn, maar heeft ook een belangrijke publieksfunctie, met name via Het Soortenregister (www.nederlandsesoorten.nl) en door middel van tentoonstellingen. Bij het NCB Naturalis staat de Nederlandse biodiversiteit hoog in het vaandel. Vandaar dat er al een aantal jaren wordt samengewerkt met de PGO’s, o.a. in het samenstellen van atlassen. Dit jaar brengt NCB Naturalis samen met de PGO’s een boek uit over de Nederlandse biodiversiteit.

Steeds meer zichtbaar voor waarnemers Halverwege 2010 krijgen vrijwilligers van FLORON bovendien de kans om al hun eigen bij FLORON aangeleverde gegevens via Telmee terug te zien. Je moet je dan wel bij Telmee aanmelden. Er wordt ook gestart met een nieuwe organisatie van de kwaliteitsbeoordeling, de zgn. validatie. De FLORON-districten werken daarin samen met plantenvalidatoren van Waarneming.nl. Deze nieuwe validatie zal in eerste instantie alleen bij Telmee plaatsvinden, later ook bij Waarneming.nl. Wie Margreet Reijntjes, Onno Hoes, GerdaVerburg, Telmee gebruikt om waarnemingen door te Ronald Plasterk en Bert Geerken heffen het glas ter gelegenheid van de oprichting van NCB Naturalis. geven kan dit jaar al in contact komen met validatoren die navraag doen over bijzondere waarnemingen. Bij de opening waren minister Plasterk en Houd voor verdere ontwikkelingen de webVerburg aanwezig en benadrukten ook de site in de gaten. ministers Cramers en Koenders middels een videoboodschap het belang van biodiversiteit. Bijzonder is dat het rapport over de bescherming van Knautia en Knautiabij door Naturalisdirecteur Bert Geerken aan minister Verburg is aangeboden met veel credits aan de samenstellers EIS en FLORON.

3

van het landelijk bureau Passie voor planten Wouter van Eck, directeur FLORON “FLORON is de organisatie van vrijwilligers en professionals op het gebied van Nederlandse wilde planten. Verspreidingsonderzoek (en het vaststellen van trends hierin) moet bijdragen aan bescherming, educatie en beleving. FLORON wil deze doelen realiseren door betrokken mensen te organiseren en te faciliteren.” Deze passage staat centraal in de beknopte notitie Passie voor planten. Het bestuur heeft hierin strategie en visie van FLORON geactualiseerd. Enkele belangrijke punten komen in dit artikel aan bod, de gehele notitie is te lezen op onze website. Met de bovenstaande tekst wordt benoemd wie we willen zijn. Dit maakt meteen ook het onderscheid met andere organisaties duidelijk. De eigen niche van FLORON bestaat uit de combinatie van deskundigheid, inzet van (veel) vrijwilligers en een ideële doelstelling: bescherming van de Nederlandse wilde planten. De afgelopen jaren was FLORON financieel en organisatorisch in zeer zwaar weer geraakt. Samenwerking en afstemming tussen bestuur, Landelijk Bureau en vrijwilligers is niet altijd optimaal geweest. Ook naar de buitenwereld is FLORON onvoldoende zichtbaar en herkenbaar. Afgelopen jaar heeft het bestuur ingegrepen en is het Landelijk Bureau noodgedwongen afgeslankt. Ook dit jaar wordt een aantal verbeteringen worden doorgevoerd. Zo zullen in overleg inspraakmomenten voor actieve vrijwilligers (zoals de Districtscoördinatoren) geformaliseerd worden. Het is de bedoeling om belangrijke punten gezamenlijk te bespreken alvorens de besluitvorming plaats vindt. Ook worden zo betere ‘checks and balances’ binnen FLORON gerealiseerd. De spelregels hiervoor worden vastgelegd in een nieuw op te stellen Huishoudelijk Reglement. Daarin wordt ook de logische taakverdeling tussen bestuur en Landelijk Bureau formeel vastgelegd: het bestuur bestuurt en het Landelijk Bureau verricht het werk voor de dagelijkse uitvoering. Dus het bestuur beslist over de hoofdlijnen van het beleid en wordt daartoe tijdig en toereikend geïnformeerd door het Landelijk Bureau. Hiermee wordt de al eerder begonnen overgang naar een professioneel opererende organisatie doorgezet. Bij de uitvoering hiervan zal het Landelijk Bureau zich onder meer toeleggen op (verdere) implementatie van projectmatig werken, scherpe monitoring van financiën en

4

uren projecten, hogere productiviteit, klantgericht acquireren én klantgericht werken. Met name de beschermingsdoelstelling van FLORON biedt aanknopingspunten voor externe profilering. Denk hierbij aan gerichte aandacht in de media. Via deze route stimuleer je herkenbaarheid en enthousiasme bij (potentiële) vrijwilligers en klanten. Het is uiteraard van groot belang nieuwe vrijwilligers te werven en te blijven binden, door betere herkenbaarheid, een uitnodigende houding en tijdige positieve terugkoppeling. Samen zijn we FLORON, de organisatie die zich met kennis en passie inzet voor bescherming, educatie en beleving van wilde planten.

Koolzaad beter bekend en minder algemeen

koolzaadproject meer dan 25 planten. Vindplaatsen met 500 planten of meer zijn met grote waarschijnlijk het resultaat van het morsen van zaad. Over de bestendigheid van de populaties kunnen we geen harde conclusie geven, omdat de tijdspanne van dit onderzoek daarvoor te kort was. Wel is duidelijk geworden dat er in het verleden veel fouten zijn gemaakt met de determinatie, deels doordat de beschrijving in de flora onvoldoende is en deels vanuit de een zekere gewoonte om Koolzaad aan te strepen. Bovendien lijkt de zoekkaart ook bij niet deelnemers aan het project te resulteren tot een beter inzicht in beide soorten. In 2009 is Koolzaad in de streeplijstgegevens beduidend minder waargenomen dan voorheen. Een mooi bewijs dat de nieuwe informatie over kenmerken meteen wordt toegepast in het veld.

Baudewijn Odé & Sheila Luijten In 2009 hebben 90 waarnemers meegedaan met een grootschalig onderzoek met de vraag of Koolzaad inderdaad algemener is dan Raapzaad, zoals uit de gegevens van FLORON blijkt. Een zoekkaart met uitgebreide determinatiekenmerken van beide koolsoorten en andere gele kruisbloemigen is daarom breed onder floristen verspreid. Het onderzoek werd geleid door Sheila Luijten vanuit de Universiteit Leiden. Verhouding tussen km-hokken met waarnemingen van Raapzaad en en van Koolzaad over de afgelopen 7 jaar (bron Florbase 2N en recente streeplijsten)

In 2010 gaat het wetenschappelijke onderzoek verder op zoek naar o.a. de mogelijke aanwezigheid van hybriden tussen beide soorten.

Uit het onderzoek blijkt Koolzaad (22%) veel minder algemeen is dan Raapzaad (78%). Raapzaad (806 vindplaatsen) is zeer algemeen in het westen van ons land en de populaties zijn veelal groot. Koolzaad (232 waarnemingen) wordt sporadisch gezien in het gehele land met uitzondering van de koolzaadschuur van Nederland, noordoost Groningen, alwaar de soort relatief algemeen is. Het aantal planten per waarneming is doorgaans niet

Koolzaad.

foto: Sheila Luijten

FloronNieuws - April 2010

verspreidingsonderzoek

Bijzondere soorten volgen met verspreidingsonderzoek Wout van der Slikke, Baudewijn Odé en Ruud Beringen Met het project ‘verspreidingsonderzoek 2009’ hebben floristen een belangrijke aanzet gegeven tot de actualisatie van vindplaatsen van bijzondere soorten. FLORON wil deze veelal bedreigde soorten blijven volgen en daarnaast speciale aandacht blijven geven aan nieuw opkomende soorten met een mogelijk invasief karakter. Verspreidingsonderzoek FLORON In het verspreidingsonderzoek flora volgen we de populaties van ruim 150 plantensoorten in Nederland. Zo houden we zicht op hun wel en wee in de loop van de tijd. De soortskeuze is mede gebaseerd op de bedreigde en kwetsbare planten (Rode Lijst) en de wettelijk beschermde planten (Flora- en faunawet en - Europese – habitatrichtlijn). Daarnaast letten we ook op enkele invasieve exoten, soorten die uit andere regio’s hier en daar in ons land opduiken en zich – vaak ten koste van andere plantensoorten - in korte tijd snel uitbreiden. Uitgangspunt is actualisatie van de bekende populaties voor het jaar 2012. Het gaat om vondsten waarvan de laatste waarneming voor 2003 is gedaan. Alle waarnemingen na 2002 worden als geactualiseerd beschouwd. We streven ernaar om in 2012 van alle 150 soorten 70-90% (afhankelijk van de soort) van alle vindplaatsen in de voorgaande 10 jaar bezocht te hebben.

In de vorige aflevering van FloronNieuws hebben we al de eerste resultaten over het afgelopen veldseizoen op een rij gezet. Nu de gegevens van 2009 voor het grootste deel zijn verwerkt ontstaat een meer compleet overzicht. Daaruit blijkt dat er afgelopen jaar aanzienlijk meer waarnemingen van de 150 soorten uit het verspreidingsonderzoek zijn gedaan dan we eerder aannamen. Door verwerking van nagekomen databestanden uit eerdere jaren bleken daarnaast nog meer vindplaatsen geactualiseerd sinds 2003. Desondanks zijn er ook de komende jaren nog meer dan genoeg vindplaatsen na te lopen. (Zie kader ‘Verspredingsonderzoek 2010’). FloronNieuws - April 2010

Van de ca 17000 te actualiseren vindplaatsen (van de ruim 150 verspreidingsonderzoeksoorten in de periode 2009-2012) werden er afgelopen jaar ruim 3100 (18%) bezocht. Rekening houdend met de actualisatiedoelstelling van gemiddeld 80% van de vindplaatsen (zie kader), betekent dit dat in 2009

nog kmhokken kunnen zijn waar een herbezoek wenselijk is. De districtscoördinatoren hebben hiervan een compleet overzicht. De hoogste prioriteit voor actualisatie ligt evenwel in die 10 x10 hokken waar nog helemaal geen actualisaties hebben plaatsgevonden. Soorten als Kruipend moerasscherm en Valkruid zijn - vooral dankzij het Bedreigde Soorten Project, de voorloper van het verspreidingsonderzoek – al min of meer compleet geactualiseerd en ook bij soorten als Bijenorchis, Blauwe zeedistel en Maretak zijn flinke vorderingen gemaakt. Nulwaarnemingen Nulwaarnemingen (soort gericht in juiste periode gezocht, maar desondanks niet aangetroffen) zijn er maar weinig gedaan (minder dan 1% van het totaal aantal meldingen). Uit het Bedreigde Soorten Project (BSP) weten we echter dat dit percentage voor veel zeldzame soorten in werkelijkheid hoger ligt. Het doorgeven van verloren gegane vindplaatsen vraagt dus om extra aandacht.

ongeveer een kwart is gerealiseerd. Daarnaast werden een paar honderd vindplaatsen van de geselecteerde exoten geregistreerd. Op het kaartje zien we dat de waarnemingen door het hele land zijn verricht. Opvallende concentraties bevinden zich in de kuststreek, de wadden en Zuid-Limburg. Op zich niet verwonderlijk, want deze gebieden zijn bijzonder soortenrijk en herbergen dan ook veel bijzondere soorten die we in dit project volgen. Daar komt bij dat ook een belangrijk deel van de focussoorten uit 2009 hier te vinden is. Belangrijke soorten binnen het verspreidingsonderzoek zijn de Habitatrichtlijnsoorten (Groenknolorchis, Drijvende waterweegbree en Kruipend moerasscherm) en karakteristieke soorten van habitatrichtlijngebieden. We geven de vorderingen van het verspreidingsonderzoek van een aantal van deze soorten hier op kaart weer. De weergave is voor de overzichtelijkheid op 10 x 10 km, maar de basis informatie is op kilometerhokniveau verzameld. Dat betekent ook dat binnen geactualiseerde 10x10-hokken

Verspreidingsonderzoek 2010 Het verspreidingsonderzoek gaat in 2010 verder en het wordt ook steeds duidelijker welke kant dat op gaat. De focus komt namelijk meer te liggen op Rode-Lijstsoorten in natuurterreinen. De aandacht voor natuurterreinen sluit mooi aan bij de in januari 2010 gesloten overeenkomst tussen de VOFF en Natuurmonumenten om nauwer te gaan samen werken om betere natuurgegevens en een betere natuurbescherming meer hand in hand te laten gaan (zie nieuws van het Landelijk Bureau, pag.3). Ook met andere terreinbeheerders wordt gestreefd naar een dergelijke samenwerking. In 2010 willen we vanuit deze focus speciale aandacht vragen voor een beperkt aantal biotopen: droge heide, vochtige heide, heischraal grasland, vochtige duinvalleien en kalkgrasland. We vragen om in deze biotopen een detailformulier voor de groeiplaatsen van de Rode-Lijstsoorten in te vullen. Ook de software van waarneming.nl (wnpda en wnsmart) voor mobiele toepassing is geschikt om waarnemingen door te geven. In de loop van het jaar zal meer bekend worden gemaakt over de veranderingen die op stapel staan.

5

oproepen Op zoek naar Zeeuwsche Muizenstaarten

Opnieuw Heemstweken in Zeeland

Justus van den Berg

Resultaten 2009 In Zeeland loopt sinds 2009 een driejarige actie om de gehele provincie te inventariseren op Heemst (Althaea officinalis). In het eerste jaar van de heemstweken is veel veldwerk verricht. Op Schouwen, Tholen, Sint Philipsland en de Bevelanden is intensief gezocht. Daarnaast ook op NoordBeveland en West-Zeeuws-Vlaanderen. In totaal zijn er waarnemingen gedaan in 76 kilometerhokken. Het verspreidingsbeeld komt al aardig overeen met dat van FlorBase (194 kilometerhokken, zie figuur op pag. 8 van FloronNieuws 10 van april 2009). Naast de bekende locaties zijn er gelukkig ook nieuwe groeiplaatsen gevonden (Schouwen en de Hals van de Bevelanden). Op veel groeiplaatsen waarvan de coördinaten bekend waren is de soort niet meer teruggevonden. In de figuur met de nulwaarnemingen is te zien waar we Heemst niet meer hebben kunnen vinden. De volle km-hokken in zwart geven aan dat er in dat hok niets is gevonden (zonder dat er van dat hok detailgegevens bekend waren).

Er is een aantal soorten planten die je maar zelden ziet en waar je maar weinig over hoort. Het kunnen soorten zijn die er niet aantrekkelijk genoeg uitzien of die we maar weinig vinden. Muizenstaart is zo’n soort. Zij hoort thuis in het geslacht van de Ranonkels waar ook de Boterbloemen toe behoren. Het opvallende aan Muizenstaart is dat de bloembodem uitgroeit tot een lange kegel. De plant bloeit al vroeg in het jaar, in april en mei. De bloemen hebben een vijftal witgroene kroonbladen en een stuk of tien meeldraden. Aan het begin van de bloei zie je een kleine verhoogde bloembodem met de stampers en stijl. Tijdens de bloei groeit de bloembodem uit tot een kegel die z’n 5 tot 7 cm lang kan worden. Deze kegel lijkt dan op een wat dik uitgevallen muizenstaart.

Justus van den Berg

zal moeilijk zijn, dus daar zoeken we nog vrijwilligers. De maand augustus blijkt een goede maand te zijn om Heemst te inventariseren, dus die houden we weer. Naast de Zeeuwse delta komt Heemst natuurlijk ook voor op de Zuid-Hollandse eilanden. Het zou leuk zijn als ook hier gericht naar Heemst gezocht gaat worden.

Suggesties Natuurberichten gevraagd Op www.natuurbericht.nl verschijnen dagelijks korte berichten over onze natuur. Wat valt er buiten waar te nemen, welke leuke vondsten of ontdekkingen zijn er gedaan, wat zijn leuke wetenswaardigheden over de natuur in deze tijd van het jaar. De berichten zijn onderverdeeld in verschillende rubrieken waardoor je ook kunt inzoomen op berichten over een of meer specifieke soortgroepen of bijvoorbeeld berichten die betrekking hebben op klimaatverandering. Wie dagelijks de nieuwe berichten in zijn of haar mailbox geserveerd wilt krijgen kan zich daarvoor aanmelden.

Verspreiding Muizenstaart in Zeeland (Florbase 2n, periode 1975-2005)

Bijgevoegd is de verspreidingskaart van muizenstaart in Zeeland. Wat opvalt is dat de soort op Walcheren en Tholen veel is waargenomen en zeer weinig in de Bevelanden. In 2009 is gericht gezocht in de Kapelse en Yerseke Moer met als resultaat: 14 (voor FlorBase) nieuwe kilometerhokken. Voor de beheerder van het terrein (Het Zeeuws Landschap) was dit geen verrassing, maar een actueel Zeeuws verspreidingsbeeld ontbreekt. Dit vormt de aanleiding om in 2010 gericht te gaan zoeken in meer weidevogelgebieden en begraasde natuurontwikkelingsgebieden. Wie zoekt er mee? Als je belangstelling hebt graag aanmelden bij: [email protected].

6

Nulwaarnemingen Heemst in 2009. zwart geen detailgegevens bekend, open rondje, detailgegevens bekend. (kaart M. Karremans)

Een open rondje geeft weer waar de soort ondanks beschikbaarheid van een oude waarneming met detailgegevens niet meer is gevonden. Soms lag de plek nu in de schaduw van bomen of was de sloot gedempt. Veel groeiplaatsen waren langs de waterlijn, op het talud of juist naast de sloot waar de bagger wordt gedeponeerd. Slootonderhoud heeft dus zeker een effect op het voorkomen van Heemst. Vervolg - 2010 Zeeland en Zuid Holland In 2010 gaan we verder met de inventarisaties. Het werken met GPS en Waarneming.nl blijkt goed te gaan. De meeste werkgroepen hebben aangegeven dat hun werkgebied wel in drie jaar geïnventariseerd kan zijn. Oost Zeeuws-Vlaanderen

Het Natuurbericht loopt alweer bijna 2 jaar en voorziet een groeiende lezersgroep van allerhande natuurinformatie. Er komen veel positieve reacties en berichten worden af en toe ook door andere media opgepikt waardoor het bereik verder toeneemt. Sinds kort verschijnen de berichten ook bij onze zuiderburen. Het vinden van nieuwsitems is voor de auteurs niet altijd even gemakkelijk. Ook bij FLORON stellen we regelmatige input hiervoor op prijs. Heeft u iets leuks waargenomen, heeft u een leuke tip, anekdote of nieuws voor een natuurbericht laat het ons dan weten ([email protected]). FloronNieuws - April 2010

exoten / oproepen Aandacht voor bastaardduizendknopen gevraagd. Ruud Beringen Lastige exoten De uit oost-Azië afkomstige soorten uit het geslacht Fallopia (Kielduizendknoop) behoren zowel in Europa als in NoordAmerika tot de meest “lastige” exoten. De Japanse Duizendknoop (Fallopia japonica)is rond 1835 vanuit Japan in Europa ingevoerd. De uit noordoost-Azië afkomstige Sachalinse duizendknoop (F. sachalinensis) is waarschijnlijk iets later ingevoerd. De kruising tussen beide soorten, de Bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica), is in 1983 voor het eerst beschreven in Tsjechië. Al gauw bleek dat de Bastaardduizendknoop al geruime tijd in veel Europese landen aanwezig moet zijn geweest, maar nooit als zodanig herkend was. In Nederland werd deze hybride voor het eerst in 1998 herkend. Door hun grote concurrentiekracht verdringen deze exoten de meeste inheemse planten. De éénvormige massavegetaties die ze vormen hebben ook aan de fauna weinig te bieden. Alleen tijdens de bloeitijd, in nazomer en vroege herfst, zijn ze voor sommige insecten een belangrijke nectarbron. Niet alleen maar ♀ F. japonica De overblijvende Fallopia’s vertonen een geslachtsverdeling die wel met gynodioecie wordt aangeduid. Dat wil zeggen dat planten of vrouwelijk of tweeslachtig zijn. In Europa behoren de meeste, zo niet alle, planten van Japanse duizendknoop tot één kloon: F. japonica var. japonica. Dit is een functioneel vrouwelijke kloon, waarbij de meeldraden geen fertiel stuifmeel vormen. Aangezien er bij gebrek aan stuifmeel geen zaden gevormd kunnen worden, werd alom aangenomen dat de verspreiding van deze plant alleen langs vegetatieve weg plaatsvond. Recent is in Engeland, België en Noord-Amerika echter aangetoond dat Japanse duizendknoop wel kiemkrachtige zaden kunnen vormen. Bovendien blijkt de Bastaardduizendknoop veel algemener te zijn dan eerst werd aangenomen. Geslachtelijke voortplanting blijkt dus wel degelijk een rol te kunnen spelen bij Japanse duizendknopen. Stuifmeelproducerende Fallopia’s In hoeverre er in Nederland ook sprake is van generatieve voortplanting bij Fallopia’s is nog niet duidelijk. Er zijn inmiddels uit Nederland, naast de vrouwelijke F. japonica var. japonica, verschillende “Fallopia’s” bekend die fertiele meeldraden vormen en dus als stuifmeeldonor in aanmerking kunnen komen. Uit onderzoek in Engeland en België is FloronNieuws - April 2010

gebleken dat de Bastaardduizendknoop waarschijnlijk de belangrijkste stuifmeeldonor is voor F. japonica var. japonica. Verder vormt de variëteit F. japonica var. compacta eveneens fertiele meeldraden. Deze varieteit kan zowel kruisen met F. japonica var. japonica als met F. sachalinensis. F. japonica var. compacta is een laagblijvende, roze bloeiende vorm van F. japonica, die in de handel is als sierplant en voornamelijk in tuinen voorkomt. De kruising tussen de beide variëteiten van F. japonica (F japonica var. japonica X F. japonica var. compacta) lijkt sterk op F. japonica var. japonica maar heeft kleinere en wat langwerpiger bladen en bloeiwijzen met overwegend mannelijke bloemen. Deze kruising is in 2008 in Wageningen en Vaassen aangetroffen en in 2009 bij Ellecom, de Postbank en bij Schaarsbergen. Kruisingen van deze kruising met andere Fallopia’s, alhoewel in principe mogelijk, zijn nog niet aangetoond. In Engeland is de Chinese bruidsluier (F. baldschuanica) een belangrijke stuifmeeldonor voor F. japonica, maar vestigingen van de hybride, Fallopia x conollyana, zijn echter uiterst zeldzaam. Bastaardduizendknoop De Bastaardduizendknoop heeft waarschijnlijk een veel ruimere verspreiding dan tot nu toe bekend is. Naar aanleiding van de oproep in FloronNieuws van februari 2009, waarin gevraagd werd uit te kijken naar stuifmeelproducerende Japanse duizendknopen, is er in sommige gebieden in het najaar van 2009 extra op “Japanse duizendknopen” gelet. In het gebied tussen Veenendaal en Oosterbeek bleek Bastaardduizendknoop veruit de meest algemene “Japanse duizendknoop” te zijn. Steeds wanneer er sprake was van massale voorkomens bleek het om de Bastaardduizendknoop te gaan. Op de meeste groeiplaatsen kwamen planten voor met fertiele meeldraden. De Bastaardduizendknoop verschilt van de andere Duizendknopen door de lengte van de haren op de nerven aan de onderzijde van het blad. De plant onderscheid zich verder van F. japonica var. japonica door het blad, dat groter en donkerder groen is en geen duidelijk afgeknotte bladvoet heeft. Een tabel met de kenmerken van de overblijvende Fallopia’s staat op de FLORON-website (onder exoten). Veel informatie over Bastaardduizendknoop en andere Fallopia’s is te vinden op de site van de universiteit van Leicester (http://www2.le.ac.uk/ departments/biology/people/bailey/) Gezien de mogelijk belangrijke rol bij de geslachtelijke voortplanting van Fallopia’s is het van belang om een goed beeld van de verspreiding van de Bastaardduizendknoop te krijgen. Helaas staat hij niet voorgedrukt op de streeplijst, dus schrijf hem bij of geef

je waarnemingen door via de portals! Wees ook bedacht op F. japonica var. compacta en de kruising tussen de beide variëteiten F. japonica var. japonica X F. japonica var. compacta. Mocht je dit jaar planten tegenkomen waarvan je vermoed dat het laatstgenoemde kruising is of andere afwijkende niet goed op naam te brengen Fallopia’s, verzamel dan materiaal en stuur het op naar: NCB Naturalis afdeling NHN, Postbus 9514, 2300 RA Leiden, t.a.v. H. Duistermaat.

Meldt zieke Fallopia japonica! Ria Glas In het najaar van 2009 zijn op een aantal plaatsen in Nederland Japanse duizendknopen (Fallopia japonica) gezien die afstierven. Op de variadag zijn hiervan foto’s getoond. De verschijnselen: ● Na maaien loopt de plant niet of nauwelijks uit, er ontstaan nauwelijks jonge scheuten, (1-5% van normaal). ● Bij drogend weer verdrogen sommige takken en sterven af, andere takken blijven wel groen. Sommige takken verdrogen deels. Gezond en dood staat door elkaar heen. ● Vooral takken in de schaduw verdrogen. ● De (half) verdroogde takken hebben vele kleine (<1 mm) wortelaanzetjes aan de stengelbasis. ● De (half) verdroogde takken zijn makkelijk uit de grond te trekken. Ook de kroon van de wortel komt eenvoudig mee, de wortel breekt op 10-20 cm onder de grond af. ● Een deel van de “groene” planten maakt een slappe, fletse indruk, niet het frisgroene vitale normale beeld. Het was gezien de locatie geen kwestie van watergebrek, gif of andere mechanische schade. Er zijn monsters van de wortelstokken genomen. Daaruit zijn schimmels geïsoleerd waarmee dit jaar in het lab (Universiteit Wageningen) besmettingsproeven worden gedaan. Hopelijk zit er een pathogeen bij, die kan worden ingezet als bestrijder van Japanse duizendknopen. Op de bekende groeiplaatsen zullen in overleg met de eigenaren veiligheidsproefjes worden gedaan. Floron-waarnemers worden opgeroepen om aantastingen in Fallopia te melden. Op de website van FLORON staat een formulier waarmee u uw waarnemingen via de mail ([email protected]) kunt doorgeven. Informatie over het al - of niet ziek zijn van andere planten in de buurt (landbouwgewassen, wilde planten) is daarbij van groot belang.

7

kort flora - nieuws Wilde narcissen: ook in Drenthe zijn ze er nog! Werkgroep Florakartering Drenthe De Narcis (Narcissus pseudonarcissus) is een veel gekweekt bolgewas waarvan allerlei soorten en cultivars verkrijgbaar zijn. De Trompetnarcis is daarbij van oudsher de bekendste en meest gekweekte vorm. Minder bekend is dat de Narcis oorspronkelijk inheems is in ons land. De wilde vorm is een van de zeldzaamste soorten van de Nederlandse flora. Ze komt nog maar op een paar oorspronkelijke groeiplaatsen voor, het meest nog in ZuidLimburg. Vroeger moet zij in Drenthe en aangrenzend Friesland en Overijssel behoorlijk algemeen zijn geweest. Het grote aantal Drentse dialectnamen voor de Wilde narcis (Tieloos, Tijloos, Paosbloem, Meertbleuier, Meertbloem en Boerengeelegien) is wat dat betreft veelzeggend. In 1939 trok het voorkomen van Wilde narcissen in de boerentuinen van Drenthe de aandacht van de bioloog Beijerinck. Hij trof ze vooral aan op erven en in boomgaarden in een aantal streekdorpen in Zuidwest-Drenthe en aangrenzend Friesland. Beijerinck veronderstelde dat de Wilde narcis oorspronkelijk inheems was in de beekdalen en daarvandaan in cultuur was genomen. Dit vermoeden werd bevestigd door de mededeling van een oude streekbewoner dat kinderen vroeger de planten uitstaken in beekdalgraslanden en naar tuinen overbrachten. Behalve om de mooie bloemen was ook de giftigheid van de planten mogelijk een reden om deze uit de weiden te verwijderen. De huidige vindplaatsen van Wilde narcissen in boerentuinen vormen nog min of meer een afspiegeling van de oorspronkelijke verspreiding. De wilde vorm is lastig te onderscheiden van de tuinvormen. Beijerinck geeft in De Levende Natuur (jrg 60 pag. 283-288) een helder signalement: “Deze tijlozen hebben min of meer knikkende of zijwaarts afstaande bloemen van 5-6 cm diameter, waarvan de kroonslippen veelal iets lichter geel getint zijn dan de dooiergele bijkroon of trompet, die ongeveer even lang is als de kroonslippen. De bloemen steken niet of weinig boven de blauwgroene, smal lintvormige, 0.5 – 1.5 cm brede bladeren uit. De planten zijn duidelijk kleiner dan die der gekweekte en later bloeiende trompetnarcissen”. En die kleine lichtgele narcissen waren hier toen zo talrijk dat je “ze vanuit een langzaam rijdende auto gemakkelijk” op een kaart kon intekenen. Nu zou je dat niet meer in dank worden afgenomen…. Benieuwd naar het actuele voorkomen van

8

Wilde narcissen in een Drentsche boerentuin (4 april 2009). foto: Ben Hoentjen

Wilde narcissen in Drenthe hebben leden van de Werkgroep Florakartering Drenthe in het vroege voorjaar van 2009 het oorspronkelijke bolwerk van Wilde narcis in de omgeving van Nijeveen en Ruinerwold op de fiets doorkruist. De zoektocht wordt in 2010 voortgezet. Weliswaar blijken er gaten te vallen in het historische verspreidingsbeeld, maar toch konden in 2009 gelukkig nog heel wat groeiplaatsen worden teruggevonden. De Wilde narcis weet zich dus al meer dan 100 jaar te handhaven in boerentuinen in Zuidwest-Drenthe!

Maïsakker flora Maïsakkers hebben een slecht imago. Weinig floristen zullen de moeite en tijd nemen om er eens rustig in rond te neuzen. Hoogstens wordt er in het najaar bij de ingang van het perceel uitgekeken naar C4-grassen. Peter Venema, die jaarlijks een km-hok in de omgeving van Meppel intensief onderzoekt, pakt het onderzoek van maïsakkers echter grondig aan en doorkruist deze gedurende het seizoen meermalen. Als het moet zelfs op de knieen. En dat leidt tot verrassende ontdekkingen.

Zo blijken maïsakkers in de omgeving van Meppel opmerkelijk rijk aan Klein bronkruid (Montia minor). Klein bronkruid heeft in Drenthe een sterke binding met de beekdalen. Rondom Meppel komt het algemeen voor in de bebouwde kom (in afgetrapte gazonnetjes en perkjes) en daarnaast in weilanden, langs waterkanten, in wegbermen en op parkeerplaatsen. Het massale voorkomen van Klein bronkruid in maïsakkers was verrassend. Maar liefst de helft van de totale populatie binnen een onderzocht hok komt in maïsakkers voor. Voor het vinden van Klein bronkruid op een maïsakker moet je al vroeg in het veldseizoen op pad. De beste maand daarvoor is maart, voordat de akkers worden geploegd en het ‘onkruid’ wordt bestreden. Bron: Nieuwsbrief nr. 45 van de Werkgroep Florakartering Drenthe. Deze is te downloaden via www.wfdrenthe.nl.

Europese Rode Lijst De IUCN zal in 2010 een voorlopige Rode Lijst van Europa maken. Het is de bedoeling dat 2000 van de ruim 12.000 soorten planten in Europa worden beoordeeld. Het gaat om 1000 wettelijk beschermde soorten (incl. orchideeën), 500 soorten die verwant zijn aan economische gewassen en 500 water- en oever planten. Welk aandeel van deze soorten uiteindelijk bedreigd zal worden geacht is best spannend. Er zijn in ieder geval een enkele soorten in Nederland die kans maken op de Europese lijst te komen, zoals Herfstschroeforchis, Veenmosorchis en Kruipende moerasweegbree. Welke status Europese RodeLijstsoorten vervolgens in het Nederlandse beleid zullen krijgen is nog niet duidelijk. meer info: Baudewijn Odé, [email protected]

Een bijzondere vondst op de Vlashoven Bep van Geldermalsen (KNNV plantenwerkgroep Leiden)

Maïsakkers bieden Klein bronkruid een uitstekende groeiplaats. foto: Peter Venema

De Vlashoven is een oud verbindingswegje tussen Noordwijkerhout en Noordwijk. Aan de zeekant staan vooroorlogse huizen met tuintjes en opritten. Op zo'n oprit vond ik een plantje dat zich tussen de stenen had genesteld. Wat was dat? Voor Varkensgras zag het er toch wat wonderlijk uit. Er stonden er vier dus vond ik dat ik wel een takje mee kon nemen. Thuis begon ik te kijken bij Varkensgras maar het blad was niet zo lang en smal maar eirond, ongeveer een halve centimeter lang. Op dat kleine blad ook nog een zwarte vlek. Met een loep leken de bloempjes totaal niet op die van Varkensgras. Ik zag een bolletje met nog FloronNieuws - April 2010

kort flora-nieuws / publicaties iets. Wat te doen? Ha, ha! Laat ik de Stadsplantengids van Ton Denters er maar eens bijhalen. De bloempjes zijn roze, dus gezocht in de rubriek “roze”. Daar vond ik hem meteen: Straatwolfsmelk (Euphorbia maculata). Ja, ja maculata, een vlek op het blad. En wat schrijft Ton er in 2004 nog meer over? "Straatwolfsmelk is in aantocht. Deze Noord-Amerikaanse soort is in korte tijd in grote delen van Europa thuis geraakt". In Nederland vestigde deze eenjarige zich in 1997 in Maastricht, waarschijnlijk vanuit België, en is daarna op nog meer plaatsen in het land opgedoken. Straatwolfsmelk is gebonden aan snel opwarmende, stenige plaatsen. Eenmaal gevestigd voelt ze zich al gauw thuis en breidt ze zich gemakkelijk uit. Nu nam ik mijn camera mee om de nieuweling te vereeuwigen. Aangekomen op de Vlashoven zag ik een auto stoppen bij het huis met de groeiplek. De eigenaar van het huis. Ik vroeg of ik nog even op zijn oprit mocht kijken. Ja, daar stond mijn vondst nog. Een praatje met de heer des huizes leerde mij dat deze man regelmatig met de auto naar Italië rijdt. Dus waarschijnlijk hebben zijn autobanden voor het vervoer gezorgd.

Fjildbiology plantencursussen georganiseerd om het aantal waarnemers op peil te houden. Vanaf de derde editie wordt deze cursus in samenwerking met FLORON gegeven. In de zevende editie, die afgelopen jaar gehouden werd, deden cursisten uit Friesland, Groningen en Drenthe mee. Veel deelnemers kwamen uit Leeuwarden; daar zal komend seizoen een plantenwerkgroep met nieuw elan van start gaan. Hoofdzaak is dat de deelnemers leren te determineren en ‘volledig’ te inventariseren. Gedurende een jaar hebben we negen theoretische avonden gehouden, en zeven cursusdagen met een theoretisch deel en een excursie. Afgelopen december liep de cursus af. Tweeëntwintig cursisten (73%) hebben hun certificaat gehaald, vier cursisten (13%) hebben de afronding nog even uitgesteld.

Districtscoördinator van district 3 en cursusleider Harry Waltje reikt het cursuscertificaat uit aan cursiste Violet von Kruchten

Straatwolfsmelk

foto: Benno te Linde

Plantencursus Friesland en omstreken digitaal beschikbaar Harry Waltje & Gertie Papenburg Voor de twee districtscoördinatoren in Friesland is het een bron van voortdurende zorg dat de qua oppervlak grootste provincie zo weinig inwoners heeft. Het is een hele toer om voor die ruim 3.300 km2 vast land voldoende mensen te vinden die kunnen en willen inventariseren. Het aantal actieve floristen schommelt rond de 70. Per waarnemer is dus een kleine 50 km2 beschikbaar. Maar floristen opereren lang niet altijd zelfstandig, velen inventariseren in over de provincie verspreide werkgroepjes. Ook op de Waddeneilanden zijn de waarnemers dun gezaaid, alhoewel daar ook door de natuurbeherende instanties wordt geïnventariseerd. Al vanaf de vroege jaren tachtig worden in Friesland door de Fryske Feriening foar FloronNieuws - April 2010

Het ‘examen’ bestond uit het maken van een portfolio met daarin de volgende onderdelen: 1. een persoonlijke ‘nulmeting, 2. een ingevulde Floron-streeplijst over één zelf geïnventariseerde km2, 3. een eenvoudige vegetatiekaart van een gebiedje, 4. een ‘officieel’ herbarium met tenminste tien soorten, 5. een zelf geschreven monografie van een soort, 6. een vegetatieopname en 7. een evaluatie. Voor deze zevende editie is het cursusboek in aanzienlijke mate herschreven; het heeft nu o.a. uitvoerige aandacht voor internetbronnen. Er komt heel wat kijken bij het organiseren van zo’n cursus, maar voor groepen elders in het land die zoiets zouden willen, is in ieder geval het cursusboek digitaal beschikbaar. Dat is op onze eigen contreien afgestemd en het zal dus op onderdelen aan de eigen omgeving aangepast moeten worden. Ook over de organisatie willen wij onze ervaringen delen. Mochten er individuele belangstellenden zijn, dan kunnen zij de beschikking krijgen over enkele pdfbestanden met het cursusmateriaal. Neem in dat geval contact op met Gertie Papenburg: [email protected].

vervolg pagina 1 Rol van de mens Ook het gebruik van de duinen door de mens heeft bijgedragen aan de verschillen. Vanaf de Middeleeuwen tot in de 18e eeuw was het duingebruik op de verschillende eilanden sterk vergelijkbaar. Zij werden verpacht voor de vangst van konijnen, wat aanvankelijk veel geld opbracht. In het midden van de 18e eeuw deden zich belangrijke veranderingen voor. Dit leidde tot een differentiatie van het duingebruik op verschillende eilanden. Zo zijn op Voorne de binnenduinen in de loop van de 19e en 20e eeuw geleidelijk aan ontgonnen en bebost, terwijl op Goeree in vergelijkbare binnenduinen de begrazing met runderen sterk werd uitgebreid. Dit verklaart waarom anno 2010 op Goeree een aantal duingraslandplanten veel meer aanwezig is dan op Voorne. Dynamiek belangrijk voor flora Tot het begin van de 20e eeuw werden de duinen van Zuidwest-Nederland gekenmerkt door de aanwezigheid van verstuivingen en duindynamiek. Dat is sterk veranderd, omdat in de loop van de 20e eeuw vrijwel alle duinen zijn vastgelegd en deels ook bebost. De instandhouding van de kenmerkende flora en vegetatie van de duinen is op langere termijn zeer onzeker geworden, omdat zij afhankelijk is van een regelmatige verjonging van het duingebied. De kritische soorten en vegetatietypen kunnen alleen worden behouden als de duindynamiek wordt hersteld.

Proefschrift Anton van Haperen Op 28 oktober 2009 is Anton van Haperen gepromoveerd aan de Wageningen Universiteit op het onderzoek naar de duinen in het deltagebied (zie voorpagina). In zijn proefschrift ‘Een wereld van verschil; landschap en plantengroei van de duinen op de Zeeuwse en ZuidHollandse Eilanden’ worden de verschillende typen dynamiek nader besproken en worden aanbevelingen gedaan voor gewenste maatregelen. Anton M.M. van Haperen, 2009. Een wereld van verschil; landschap en plantengroei van de duinen op de Zeeuwse en Zuid-Hollandse Eilanden. KNNVuit-geverij, Zeist; prijs € 52,95 (leden KNNV) of 59,95 (niet-leden).

9

publicaties

kampverslagen 2009

Nieuwe gids ontsluit schatkamers wilde planten

FLORONkamperen in Altweerterheide (Midden Limburg)

Wouter van Eck

John Bruinsma

In de trein had ik er al veel in gebladerd. De Planten kijk/wandelgids van Ton Denters staat vol prachtige foto’s en enthousiasmerende beschrijvingen. De liefde voor wilde planten spat van de pagina’s. Dit weekend ga ik voor deze column een deel van een van de routes uit de gids wandelen, op en rond de Duivelsberg in het Rijk van Nijmegen. Het is een beetje een thuiswedstrijd, want ik ken dit terrein al lang. In de tijd dat ik vlakbij woonde heb ik hier vaak gewandeld, vaak met bezoek dat zich vergaapte aan het fraaie bos op de hellingen en de prachtige uitzichten over de Ooijpolder. Nu ga ik alleen. Ik wil nu niet gezellig zijn, maar vooral testen of ik met hulp van deze gids meer te weten kom over de flora in dit gebied. Het vinden van de bijzondere planten lukt goed. De groeiplaatsen van zeldzame planten worden zo helder beschreven dat ik die plekken zo terugvind, zelfs zonder GPS. De grootste tegenvaller is eigenlijk nog dat veel van die planten (nog) niet in bloei staan. Zo mooi als ze op de foto’s in het boek ogen zie ik ze dus niet. Nu ik weet dat ze er groeien verlang ik naar de bloesems van mispel en wilde appel in dat struweel. Met één keer wandelen kom je er dus niet, je zult de routes vaker moeten lopen om al het schoons te zien!

Van 12 tot 19 juni is er een hele week geFLORONkampeerd in Altweerterheide. De regio Weert was gekozen, omdat deze de florist veel te bieden heeft/had en er desondanks weinig volledige streeplijsten in de regio gemaakt zijn. De 29 deelnemende floristen hebben in 26 hokken streeplijsten ingevuld, zowel aan de Limburgse als aan de Noord-Brabantse kant van de provinciegrens. Het aantal genoteerde soorten varieerde van 148 (een selectiehok met veel dennenakkers) tot 324 (stadshok in Weert). Het gemiddelde aantal soorten per km-hok bedroeg 240. In totaal zijn er 742 soorten waargenomen, ongeveer de helft van de Nederlandse flora. Er zijn 47 Rode-Lijstsoorten aangetroffen, waaronder wel enkele ‘inzaailingen’.

Struinend over de Duivelsberg begin ik een beetje tegen auteur Ton Denters aan te praten. Er is immers geen ander gezelschap. Ton schrijft aanstekelijk. Is zijn gids wordt Nederland een paradijs vol prachtige planten. Ik laat me graag betoveren, maar sputter ook wat tegen. We zijn óók het land met veel verdwenen en bedreigde soorten. In de nog altijd groen ogende landbouwgebieden heeft de vermesting veel soorten verdreven. De versnippering van natuurgebieden richt ook schade aan. Mijn gemopper zakt weg als Ton me op de vingerhelmbloem wijst die op de begraafplaats in Beek-Ubbergen bloeit. Daar ben ik duizenden keren onwetend langsgefietst! Maar in het prachtige Kastanjedal heeft een willig gemeentebestuur een projectontwikkelaar geholpen om voor een bouwplan de EHS wat op te schuiven. Ton negeert deze schanddaad. Tegelijkertijd leert hij me wel dat juist hier de zeldzame slanke zegge groeit. Kortom, de gids levert een essentiële bijdrage aan de kennis van goed en kwaad. Ton Denters, Planten kijk/wandelgids van Nederland Fontaine Uitgevers. € 24,95

10

Natuurterreinen In de natuurterreinen waren Wilde gagel, Galigaan en Moerashertshooi de meest aangestreepte bijzondere soorten. Wilde gagel is een soort van niet al te zure, (matig) voedselarme omstandigheden. Vaak is er op de groeiplaatsen lokale kwel aanwezig. Op zo’n zelfde standplaats werd ook een aantal keer Koningsvaren genoteerd. Galigaan hoort bij voedselrijkere moerassen. In het onderzochte gebied liggen de grootste bestanden langs de Zuid-Willemsvaart (kanaalkwel!). Langs dit kanaal zijn er kansen op veel meer moois als vervuiling en voedselrijkdom worden verminderd. In een elzenbroek langs dit kanaal vond Edwin Dijkhuis Carex x boenninghausiana, de kruising van Pluimzegge en IJle zegge. Als dit al niet de eerste vondst in ZuidNederland is, dan is hij hier toch wel uiterst zeldzaam. Vennen en poelen Het ven- en poelherstel heeft in het water en op de oevers een groot aantal bijzondere soorten opgeleverd. De meeste soorten zijn pioniersoorten die in de loop van de successie weer verdwijnen. De meeste herstelde poelen en vennen liggen in al dan niet recent aangekochte natuurgebieden. Vergelijkbare situaties bevinden zich ook op het terrein van de zinkfabriek, waar zinkfabricageafval is afgegraven. Moerashertshooi is van de tijdens het kamp waargenomen venherstelsoorten het meest genoteerd. Ook elders in Zuid-Nederland verschijnt deze soort vaak na het herstel van vennen en poelen. Een blijvertje is het alleen als er op een of andere wijze zwak gebufferd water aanwezig is en de omstandigheden niet al te voedselrijk zijn. Bijzondere soorten die verder in bescheiden aantallen in vennen en op venoevers zijn waargenomen zijn o.a.: Teer gui-

chelheil, Ondergedoken moerasscherm, Kruipende moerasweegbree, Stijve moerasweegbree, Gesteeld glaskroos, Oeverkruid, Waterlepeltje, Pilvaren, Spits fonteinkruid, Ongelijkbladig fonteinkruid en Klein blaasjeskruid. Agrarisch gebied Het agrarisch gebied was over het algemeen soortenarm. Ook waar landbouwgrond recent was afgegraven, hebben we geen bijzondere soorten gezien. De grootste verrassing was nog wel het Rapunzelklokje. Daarbij zij aangetekend dat het voorkomen van deze soort mogelijk het gevolg is van de activiteiten van een inzaaiende hobbyist. Op drogere, afgegraven of anderszins open terreinen, buiten de agrarische sfeer, zijn wel bijzondere soorten gezien, zoals Echt duizendguldenkruid, Steenanjer, Dwergviltkruid, Duits viltkruid, Grijs havikskruid (subsp. bauhinii) en Akkerogentroost. Bebouwd gebied Weert en de rand van Maarheeze zijn behoorlijk soortenrijk. Er werden weinig verwilderde tuinplanten in de rand van de bebouwing aangetroffen, maar wel veel min of meer inheemse, soorten die waren ingezaaid. Het oude rangeerterrein in Weert is, ook buiten de RodeLijstsoorten, interessant voor planten.

Bloemrijke berm met inzaailingen. foto: Ger Breman

Moeselpeel De Moeselpeel ligt direct ten zuidoosten van Weert. Dit gebied bestaat voornamelijk uit berkenbroek en rietlanden. In de schrale rietlanden groeit veel Wateraardbei en Moerasvaren. In de randen van de Moeselpeel liggen graslanden, waarin we Kamgras aantroffen. In een poel in een van de graslanden vonden we Waterlepeltje, hetgeen naderhand een herhaling van een eerdere opgave bleek te zijn. Enkele recente ontwikkelingen Rond 2000 heb ik samen met anderen twee artikelen geschreven over watervegetaties rond Weert. Wanneer we deze waterpartijen tien jaar later opnieuw bezoeken, is het resultaat schrikken. De FloronNieuws - April 2010

kampverslagen 2009 poelen langs de Zuid-Willemsvaart zijn verdroogd. Van de afgegraven plek in de Kruispeel is een waterrietmoeras zonder ondergroei over. In de Tungelroyse beek bij het kanaal zijn Ongelijkbladig fonteinkruid en Klein fonteinkruid verdwenen en zitten de resterende planten onder een zwarte laag. De uiterst zeldzame Potamogeton x fluitans is hier door werkzaamheden bijna verdwenen. Van de voormalige soortenrijkdom in het Roukespeelven is letterlijk niets meer over. Aan het Weerterbos hielden we gemengde gevoelens over: nog volop pioniersoorten in een groot ven, maar vrijwel niets bijzonders meer in een snel dichtgroeiende slenk.

Hengelen naar waterplanten in de bovenloop van de Tungelroyse Beek . foto: Ger Breman

Totaalindruk Het gemiddelde aantal van 240 soorten per km-hok lijkt me landelijk gezien veel, vooral als we bedenken dat dit aantal is gehaald met 1 inventarisatieronde. Ook het kampresultaat van ruim 700 standaardlijstsoorten in 26 km-hokken mag er zijn. Naast soorten van voedselrijke omstandigheden, vonden we in de regio toch ook allerlei soorten die op minder voedselrijke omstandigheden wijzen. Snavelzegge en Veldrus, in respectievelijk 15 en 16 km-hokken waargenomen, laten zien dat minder voedselrijke omstandigheden - al dan niet kleinschalig – in veel km-hokken aanwezig zijn. Het lijkt erop dat de herstelwerkzaamheden op zich veel zeldzame soorten hebben opgeleverd, maar dat zonder vervolgbeheer de ontstane natuurwaarden weer snel verdwijnen. Wat op zich geen pleidooi is voor doorlopend, intensief onderhoud aan dezelfde plekken, maar eerder voor het op grote schaal, gefaseerd in de tijd, aanleggen van nieuwe kansrijke plekken.

FloronNieuws - April 2010

programma meerdaagse excursies 2010 Midden-Brabant 11 t/m 18 juni Een hele week, van vrijdag 11 juni tot en met vrijdag 18 juni, of een deel ervan, de gelegenheid om planten te inventariseren in Midden-Brabant: tussen Oisterwijk en ’s-Hertogenbosch. Het is een van de slechtst onderzochte delen van D19, terwijl de kaart interessante hokken belooft. Er zijn: het zand en de beken in de Kempen, de overgangszone naar de Maas, het rivierdal zelf en de stads- en dorpsflora ’sHertogenbosch, Boxtel en kleinere dorpen. En uiteraard vinden we altijd verrassingen. We verblijven op een minicamping annex B&B in Haaren (NBr). Al kamperend zorg je zelf voor de inwendige mens. Het alternatief is logies met ontbijt. Mensen die logies met ontbijt willen wordt aangeraden zich zo snel mogelijk op te geven in verband met reservering. Geef ook aan of je de kamer wel of niet wilt delen. Overdag zijn we van 9 uur tot in de middag bezig met inventariseren. De namiddag en avond worden gevuld met planten bestuderen, eten verzorgen en gezelligheid. Er is een zaaltje waar we in geval van slecht weer ’s avonds terecht kunnen. Je kunt de hele week komen, maar als je een hele week wat te veel van het goede vindt, kun je een dag iets anders gaan doen. De camping/pension ligt in een mooie fietsomgeving. Je kunt een fiets meenemen, maar ze zijn ook op station ’sHertogenbosch en Boxtel te huur. Mensen die in de buurt wonen, kunnen zich ook overdag aansluiten. Opgave (voor 1 mei 2010!) en informatie bij John en Willie Bruinsma. 0499-473384 [email protected] Een inschrijfformulier is te downloaden op www.floron.nl onder Activiteiten

Zuid Kennemerland 2 t/m 4 juli In het weekeinde van vrijdag 2 tot en met zondag 4 juli 2010 wordt voor het eerst een inventarisatiekamp van FLORON in Zuid-Kennemerland gehouden. Het kamp is specifiek gericht op het brede duingebied tussen IJmuiden en Noordwijk. Het omvat onder meer het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, de Amsterdamse waterleidingduinen en Hollands Duin. De inventarisaties zijn gericht op strand, zeereep, duinen, zeedorpen en landgoederen. Hier groeien soorten van de kalkrijke duinen zoals Zeewolfsmelk, Blauwe zeedistel, Parnassia, Slanke gentiaan, Grote tijm, Nachtsilene, Oorsilene en Daslook.

Gebieden die wie zullen bezoeken zijn o.a. het Kennemerstrand, de Duinen van Velsen, landgoed Elswout, het zeedorpenlandschap van Zandvoort en de Luchterduinen. De overnachtingslocatie ligt net ten oosten van Haarlem (km-hok 106-489): Fort Penningsveer, Penningsveer 2, Haarlemmerliede (023-5310874). Er zijn voldoende bedden aanwezig, maar je kunt ook op het terrein kamperen. Het kamp is goed bereikbaar per openbaar vervoer: trein tot NS-station Haarlem-Spaarnwoude, daarna gedurende 1,5 kilometer te voet verder naar Fort Penningsveer. We komen je graag ophalen bij de noordzijde van het NS-station. De kosten voor twee nachten inclusief ontbijt, lunchpakket en catering op vrijdag, zaterdag en zondag zijn nog niet exact bekend, maar we verwachten dat die – mede dankzij financiële bijdragen van terreinbeherende organisaties – tot ongeveer € 40,-- beperkt blijven. Informatie en opgave bij Niko Buiten: 023-5403266 / 06-12645287, [email protected].

Zeeland 10 t/m 12 sept. vrijdagmiddag 10 september tot en met zondag 12 september wordt er voor de twaalfde keer een FLORON inventarisatieweekend in Zeeland georganiseerd. Het is het tweede kamp van een reeks langs nieuwe natuur in Zeeland. Dit jaar specifiek gericht op Duiveland, de eilanden in de Grevelingen en Sint Philipsland. De inventarisaties zijn gericht op de natuurontwikkelingsgebieden, het urbane gebied en de overgang zee naar land. Natuurlijk laten we bestaande natuurgebieden niet links liggen. De overnachtingslocatie is Landschapscamping Kijkuit, Rietdijk 12 te Zonnemaire (kilometerhok 55/416). Het aantal bedden is beperkt dus de nadruk ligt op kamperen. Er is een mooie groepsaccommodatie. De kosten zijn net als de voorafgaande jaren geraamd op €35,- (bij een zeer groot aantal deelnemers wordt de bijdrage mogelijk hoger). Deze lage prijs is mogelijk door een bijdrage van de terreinbeherende instanties. Het kamp begint vrijdags vanaf 13.00 uur en duurt tot en met circa 16.00 uur. Je kunt natuurlijk ook een deel van het kamp bijwonen. Informatie en opgave bij Justus van den Berg: 0113-271210 [email protected]. Het uitgebreide programma is te downloaden op: www.floron.nl onderActiviteiten.

11

dagexcursies 2010 Programma Dagexcursies Onderstaand overzicht geeft een zo volledig mogelijk beeld van de dagexcursies die er komend seizoen in de FLORON-districten worden georganiseerd. De nummers van de districten staan meteen achter de datum vermeld. De excursies betreffen meestal inventarisatie-excursies voor één van onze projecten. Voor de meeste excursies geldt dat zij plaatsvinden op zaterdag en duren tot ca. 16.00 uur. De deelnemers dienen zelf voor lunchpakket en drinken te zorgen. Indien van deze opzet wordt afgeweken is dat bij de excursieaankondiging in onderstaand overzicht vermeld. Voor elke excursie is aangegeven bij wie u terecht kunt voor nadere informatie. In veel gevallen is het nodig u vooraf aan te melden. De telefoonnummers van met een * gemarkeerde personen kunt u vinden bij het overzicht van Floron-districten op de laatste pagina. De meest recente informatie over excursies, contactpersonen en de locatie van de verzamelpunten is te vinden op www.floron.nl onder Activiteiten of onder Districten. APRIL zaterdag 24 april (D1) Blijham en Oudeschans Twee selectiehokken dichtbij Winschoten. 267/570 Blijham, voornamelijk bebouwde kom. 272/573 Oudeschans, dorp (stinzenplanten), bouwland. Verzamelen: 9:30 uur parkeerplaats station Winschoten. Info: Anneke Nieuwenhuijs* zaterdag 24 april (D18) Etten-Leur km-hokken 103/395 en 104/396 (reserve 103/396 en 104/395). Dagexcursie ten zuiden van Etten-Leur. Km-hok 103/395 en 104/396 zijn voor het laatst gedaan in 2000. Door de aanleg van de snelweg kunnen we vast verrassende soorten tegenkomen zoals Wouw en Bonte wikke. Van de reservehokken wordt misschien maar een gedeelte gedaan (zie zaterdag 4 september). Verzamelen: 10:00 uur station Etten-Leur. Anders om 10.15 uur bij de rotonde N 637 (km-hok 104/396) van de Rijsbergseweg en de Sprundelsebaan net na het viadukt over A58. Waarschijnlijk moeten we hier even zoeken naar geschikte parkeerplaats. Info: Petra van der Wiel* zaterdag 24 april (D7) Losser, Liesket Selectiehok: voorjaarsflora op de uitlopers van de Oldenzaalse stuwwal. Verzamelen: 10:00 uur parkeerplaats Losserhof; coördinaten 262,78/478,13. Info: Otto Zijlstra*

12

dinsdag 27 april (D21) Roosteren Voorjaarsbezoek aan km-hok 186/344. Een km-hok met behalve de A2 ook de Geleenbeek en het Julianakanaal. (vervolgbezoek op 10 augustus) Verzamelen: 10:00 uur achterzijde station Maastricht en 10:30 bij de kerk van Roosteren. Info: Jan Egelmeers*.

Verzamelen: 10:00 uur aan het einde van de Zuiderkoogweg. Info: Jaap Groot*

MEI zaterdag 1 mei (D3&4) Schiermonnikoog Vroege soorten zoeken op Schiermonnikoog. Cursisten van de in 2009 gegeven cursus hebben voorrang, maar naar verwachting zal er steeds wel ruimte zijn voor andere belangstellenden. Verzamelen: 9:30 uur vertrek met de veerboot vanaf Lauwersoog. Info en opgave: opgave uiterlijk maandag 26 april bij (dhr.) bij Gertie Papenburg (D4*): [email protected], of telefonisch 0511 541376. Vermeld s.v.p.: naam en adresgegevens, telefoonnummer, en of je een fiets wilt huren via ons (heren/dames, met/zonder versnellingen).

zaterdag 15 mei (D6) Nieuw Heeten Excursie naar het km-hok 218/480, gebied met bos en waterschapsleidingen westelijk van Nieuw Heeten. Random selectiehok FLORON. Verzamelen: 9:30 uur station Wijhe. Info: Piet Bremer*

dinsdag 4 mei (D21) Kerkrade Voorjaarsbezoek aan km-hok 198/318. Een km-hok met veel bedrijventerreinen. Altijd goed voor verassingen. (vervolgbezoek op 17 augustus) Verzamelen: 10:00 uur achterzijde station Maastricht en 10:30 uur bij het Rodastadion. Info: Jan Egelmeers*

zaterdag 15 mei (D15) Excursie door het Zeedorpenlandschap van Zandvoort Selectiehok 98/489. Voorjaar aan zee, dat gaan we ervaren in de zeeduinen van Zandvoort-Noord. We maken een wandeling door het dorp en de Noordduinen en strepen de aangetroffen plantensoorten en bij goed weer ook de vlinders. De terugweg gaat langs boulevard en/of strand. Zelf een hapje en drankje meenemen. Verzamelen: 11:00 uur NS-station Zandvoort aan Zee. Info en opgave: Joop Mourik*

zaterdag 8 mei (D5) Ruinerwold / Koekange Op het programma staan meetnethokken langs de Wold Aa en een zijbeek hiervan, de Koekanger Aa. Het is een oud slagenlandschap met elzensingels. Verzamelen: 10:00 uur Brasserie d’Olde Stee, Dorpsstraat 72-B, De Wijk (0522 442600) www.Brasseriedeoldestee.nl Info en afspraken over vervoer: Els Heijman* of Edwin Dijkhuis*. zaterdag 8 mei (D19) Vught, Bergen, Herlaarhof en De Guit Km-hok 149/406, afwisselend terrein waarbij we de grote weg zoveel mogelijk zullen mijden. Dit hok ligt op korte afstand van het station. Verzamelen: 10:00 uur station Vught. Info: Joep Spronk* zaterdag 8 mei (D12) Oude Wierdijk, Wieringen Km-hok 127/545. Dit kilometerhok ligt grotendeels op het voormalige eiland Wieringen. Met de aanwezige variatie in biotopen, waaronder de oude Wierdijk moet het lukken een omvangrijke soortenlijst bij elkaar te strepen.

woensdag 12 mei (D10) Nunspeet Vanavond bezoeken we een selectiehok in het buitengebied van Nunspeet in de omgeving van het Veluwemeer (181/491). Verzamelen: 19.00 uur station Nunspeet. Info: Egbert de Boer*

zaterdag 15 mei (D8) Kandia ten zuiden van Duiven Kandia ten zuiden van Duiven. Stroomdalflora en moerassen. Voor 2003 zijn hier o.a. Bevertjes en Ruige weegbree aangetroffen. In het gebied is de Betuwelijn ondergronds aangelegd. Er is dus nogal wat gebeurd. Verzamelen: 10:00 uur station Duiven. Info: Louis-Jan van den Berg*

zaterdag 22 mei (D9) Gelderse vallei Tussen Veenendaal en Rhenen. Eerst gaan we ons nuttig maken met de inventarisatie van een selectiehok (168/445 en bij voldoende deelnemers tevens 167/446). Na afloop brengen we een bezoek aan één van de nabijgelegen natuurreservaten (De Hel, Bennekomse Meent, of Kwintelooijen, afhankelijk van vergunningen). Verzamelen: 10:00 uur station Rhenen. Afhalen op een ander station mogelijk, in overleg. Info en Opgave: Hans Inberg* zaterdag 22 mei (D16) Eiland van Dordrecht Het zuidelijkste puntje van het Eiland van Dordrecht. Km-hok 103/416, een selectiehok. We bezoeken voor een deel grienden langs Hollandsdiep. Verzamelen: 10:00 uur parkeerplaats bij benzinestation langs A16 richting Breda (102,8/416,3) Info: Adrie van Heerden* en Jo Schunselaar* FloronNieuws - April 2010

dagexcursies 2010 zaterdag 22 mei (D19) Helmond Bakelsbosch Km-hok 176/388 en 177/388, verspreidingsonderzoek Jeneverbes. Verzamelen: 10:00 uur station Helmond Brouwhuis Info: Joep Spronk* zaterdag 22 mei (D20) Hapse polder bij voormalig kruispunt Beugen Km-hok 190/411. Hok wordt doorsneden door hooggelegen spoorlijn en daarnaast een ven, in verleden uitgegraven voor huidige spoordijk, die vroegere spoorlijn Boxtel-Wesel overbrugde. Verzamelen: 10:30 uur bij voormalig gemeentehuis Oeffelt, gelegen aan rotonde; 192,8/412,1. Daar is ook een bushalte. Info: Fons Reijerse* zaterdag 29 mei (D2) Niekerk Selectiehok 219/582 (zuidelijk Westerkwartier) ligt op een middelhoge dekzandrug (in ’t Gronings gast). Het omliggende land bestaat uit laagveen met in de ondergrond een ondoorlaatbare laag keileem en potklei. Het km-hok is door FLORON geselecteerd. Verzamelen: 9:30 uur bij de oude kerk in het centrum van het dorp. Info: Willem Stouthamer* zaterdag 29 mei (D18) Bergen op Zoom Km-hok 80/391. De laatste jaren zijn we al vaker in Bergen op Zoom geweest. Dat heeft telkens bijzondere soorten opgeleverd. In dit km-hok is de enige groeiplaats van Stijf vergeet-mij-nietje in WestBrabant te vinden. Maar ook tal van urbane soorten als Amaranten en Fijnstralen kunnen we tegenkomen. Verder liggen er in het hok enkele (zandwin)plassen, spoorlijn en snelweg. Verzamelen: 10.00 uur op het station van Bergen op Zoom. Anders om 10.15 uur in de buurt van spoorwegovergang Marconilaan, industrieterrein De Lage Meren Bergen op Zoom. Dit is net buiten het kmhok. Even zoeken naar een geschikte parkeerplaats. Routebeschrijving als u rechtstreeks naar km-hok 80/391 komt. Vanaf A58 uit de richting Roosendaal, afslag 27, richting centrum Bergen op Zoom. Onderaan links onder viadukt snelweg door. Onderlangs klaverblad en bij Wouwsestraatweg rechtsaf. Gelijk daarna rechtsaf Marconilaan. Na ongeveer 250 meter komt de spoorwegovergang. Info: Petra van der Wiel* zaterdag 29 mei (D10) Lelystad Vandaag bezoeken we een of meer selectiehokken aan de oostzijde van Lelystad, omgeving Gelderse Hout – Lage Vaart (163/501 & 164/501). Verzamelen: 10.00 uur station Lelystad Info: Egbert de Boer* FloronNieuws - April 2010

zaterdag 29 mei (D7) Beckum, De Knoef Selectiehok: heide, bouwland en water. Verzamelen: 10:00 uur parkeerplaats rechts van de weg Beckum-Haaksbergen; coördinaten 246,99/469,52. Info: Otto Zijlstra*

11 t/m 18 juni (D19) InventarisatieweekMidden-Brabant tussen Oisterwijk en ’s-Hertogenbosch (zie pagina 11)

zaterdag 29 mei (D11) Natuurontwikkeling langs de Lek in Culemborg e.o Net ten NW van Culemborg langs de Lek zijn enkele uiterwaarden op de schop gegaan. Zeldzame soorten zijn zeker te verwachten. Verzamelen: 10.00 uur op NSstation Culemborg. Info en opgave: Patrick Lansing*

zaterdag 12 juni (D3-4) locatie onbekend. De locatie van deze excursie is nog niet bekend maar het doel wordt waarschijnlijk Fonteinkruiden. Nadere info is (t.z.t.) te vinden op de FLORON website of de site van de Fryske Feriening foar Fjildbiology (http://www.fjildbiology.nl/). Cursisten van de in 2009 gegeven plantencursus hebben voorrang, maar naar verwachting zal er steeds wel ruimte zijn voor andere belangstellenden. Verzamelen: Nog niet bekend. Info en opgave: Gertie Papenburg (D4)*

zondag 30 mei (D14) Oostelijk havengebied (beginnersexcursie) Excursie in het Oostelijk havengebied van Amsterdam met veel aandacht voor de verschillende soorten varens. Verzamelen: 13:30 uur plein voor de Albert Heijn aan de Oostelijke Handelskade. Info: Claud Biemans, 06-44566395 JUNI woensdag 2 juni (D10) Hoog Soeren Vanavond een bezoek aan een selectiehok in de omgeving van het dorpje HoogSoeren (185/472) in de bossen ten westen van Apeldoorn. Verzamelen: 19.00 uur Hoog-Soeren, kerkje Info: Egbert de Boer* donderdag 3 juni (D17) Wandeling bloemdijken Nisse (11 km). Een wandeling op de Bloemdijken in de Zak van Zuid-Beveland, zoals beschreven in de gids van Ton Denters. We doen de zuidelijke route uit de gids en dat is op een avond toch een stevige wandeling. We gaan speciaal op zoek naar de Paardebloemstreepzaad. Daarnaast natuurlijk de voorjaarssoorten van de bloemdijken in de Zak van Zuid-Beveland (zoals Muizenoortje, Maarts viooltje en Gewone bermzegge). Verzamelen: 19.00 uur Goes, Ravelijn de Groene Jager (50.8/391.7) of 19.15 uur nabij Nisse op de Valdijk (onderdeel van de wandelroute) (47,5/385,0) Info: Justus van den Berg* zaterdag 5 juni (D5) Mantingerweiden We bezoeken meetnethokken bij Garminge en Balinge waarin delen van het natuurgebied Mantingerbosch en –weiden, het brongebied van het Oude diep, zijn gelegen. Verzamelen: 10:00 uur Hotel “Het Witte Veen”, K. Brokweg 16, Witteveen (0593 552429) www.hotelwitteveen.eu. Info en afspraken over vervoer: Els Heijman* of Edwin Dijkhuis*

zaterdag 12 en zondag 13 juni Roggeleliewandelingen in Govelin (zie pagina 16)

zaterdag 12 juni (D16) Bieslandse Polder bij Delft Een selectiehok (86/449) met natuur- en recreatiegebied, waar inmiddels voor een deel bebouwing wordt gerealiseerd. Verzamelen: 10:00 uur op de meest noordoostelijke parkeerplaats in de Delftse Hout (85,9/449,1). Info: Adrie van Heerden* en Jo Schunselaar* zaterdag 12 juni (D10) Almere Inventariseren bij industriegebied De Vaart (145/491 & 146/491) bij Almere. Verzamelen: 10.00 uur station Almere – Centraal Station Info: Egbert de Boer* vrijdag 18 juni (D15) AW Duinen Zwerftocht door de Amsterdamse Waterleidingduinen (KNNV Haarlem eo). Tijdens deze excursie letten we speciaal op de grassen die in deze tijd van het jaar volop in bloei staan, maar kijken ook uit naar vlinders en hun voedselplanten. Verzamelen: 13:00 uur bij AWD ingang Zandvoortselaan. Info en opgave: Joop Mourik* zaterdag 19 en zondag 20 juni Roggeleliewandelingen in Govelin. Op zondag 20 juni is er van 10.30 - 16.00 een excursie met o.a. Fred Bos. (zie pagina 16) zaterdag 19 juni (D11) Vaarexcursie Nieuwkoopse plassen We varen gemarkeerde route’s en kijken uit naar soorten voor het verspreidingsonderzoek. Tevens bezoeken we hokken voor de D11 projecten RFS en Opkrikhokken. De kosten voor botenverhuur worden gedeeld. Maximaal 10 deelnemers. Verzamelen: 9.30 uur NS-station Woerden. Info en verplichte opgave: Patrick Lansing*

13

dagexcursies 2010 zaterdag 19 juni (D6) Sallandse heuvelrug Bezoek aan selectiehok 224/487, randzone Sallandse heuvelrug met bos en stukje heide. Verzamelen: 9:30 uur station Raalte. Info: Piet Bremer* zaterdag 19 juni (D14) Zanderij Cruysbergen Hok Cruysbergen (km-hok 138/475) is een voormalige zanderij. Aan het eind van de vorige eeuw, na de ontzanding, is het noordelijke gedeelte geschikt gemaakt voor landbouw. Een groot stuk is in 1993 door het Goois Natuurreservaat aangekocht. Het gebied is van 2005 tot 2007 opnieuw ingericht. De toplaag is afgegraven en gebruikt voor de natuurbrug Crailo. Het terrein schijnt al aardig mooi te worden. We gaan eens kijken wat dat voor een streeplijst oplevert. Verzamelen: 10:00 uur station Bussumzuid Info: Peter Wetzels* zaterdag 19 juni (D7) Weerselo, Bekhuis. Selectiehok. Recent grotendeels onbekend. Verzamelen: 10:00 uur driesprong Plegtsweg-Benkhuisweg; cöordinaten 255,4 / 487,1. Info: Otto Zijlstra* zaterdag 19 juni (D13) WestKnollendam Molletjesveer en Krommeniëer Woudpolder. Inventarisatie van een selectiehok (113/502) waar grote veranderingen hebben plaatsgevonden, dus tijd om te kijken wat er nu voorkomt. Verzamelen: 10.00 uur NS-station Wormerveer. Info en opgave: Koos Ballintijn* zaterdag 19 juni (D15) Zoetermeerse grassendag (KNNV Zoetermeer). (zie pagina 16) Verzamelen: 10:00 uur Wijkpost Meerzicht, Uiterwaard 29, Zoetermeer. Vlak bij Randstadrail station Meerzicht. Info en opgave: Joke de Ridder, 0793616973 zaterdag 26 en zondag 27 juni Roggeleliewandelingen in Govelin. (zie pagina 16) zaterdag 26 juni (D1) Bourtange Twee selectiehokken dichtbij Bourtange (273/561) Oude Veendijk (Hebrecht), bouwland en 274/558 Wollingboermarke, bouwland, Ruiten Aa-kanaal. Verzamelen: 9:30 uur parkeerplaats station Winschoten. Info: Anneke Nieuwenhuijs*

14

zaterdag 26 juni Grassencursus Utrecht. (zie pagina 16) Verzamelen: 10:00 uur, NME-centrum, Vancouverdreef 70, Utrecht. Info en opgave: Ria Glas, [email protected] zaterdag 26 juni (D13) Egmond Binnen Selectiehok 105/510 op de overgang van duinen en geestgronden. Verzamelen: 10.00 uur op de PWNparkeerplaats aan de Oude Schulpweg (Coördinaten 104,350/512,350). Info en opgave: Aart Swolfs* JULI 2 t/m 4 juli (D15) Inventarisatiekamp Zuid-Kennemerland (zie pagina 11) zaterdag 3 juli (D2) Lauwersmeer De gebieden ten westen van de N361 in de Lauwersmeer, nationaal park en Natura 2000-gebied, zijn van Staatsbosbeheer. Wie ontdekt een nieuwe vindplaats van Bonte paardenstaart? Verzamelen: 9:30 uur ingang camping Lauwersoog, Strandweg 5. Info: Willem Stouthamer* zaterdag 3 juli (D3-4) locatie onbekend. De locatie van deze excursie is nog niet bekend maar het doel wordt waarschijnlijk Fonteinkruiden. Nadere info is (t.z.t.) te vinden op de FLORON website of de site van de Fryske Feriening foar Fjildbiology (http://www.fjildbiology.nl/). Cursisten van de in 2009 gegeven plantencursus hebben voorrang, maar naar verwachting zal er steeds wel ruimte zijn voor andere belangstellenden. Verzamelen: Nog niet bekend. Info en opgave: Gertie Papenburg (D4)* zaterdag 10 juli (D5) Havelterberg e.o. We brengen een bezoek aan de Grote startbaan en meetnethokken die gelegen zijn in het Natura 2000 gebied Havelte-Oost en het aangrenzende beekdal van de Oude Vaart bij Ettelte. Verzamelen: 10:00 uur bij Hester Heinemeijer, Anserweg 8, Uffelte (0521351057) Info en afspraken over vervoer: Els Heijman* of Edwin Dijkhuis* zaterdag 10 juli (D19) Vught, Bergen, Herlaarhof en De Guit Km-hok 149/406, afwisselend terrein waarbij we de grote weg zoveel mogelijk zullen mijden. Dit hok ligt op korte afstand van het station. Verzamelen: 10:00 uur station Vught. Info: Joep Spronk* zaterdag 17 juli (D13) Bergen NH Inventarisatie van een selectiehok (105/520) in de duinen van het Noord-

Hollands Duinreservaat. – Toegangs(dag)kaart verplicht!! – Verzamelen: 10:00 uur op het parkeerterrein De Uilenvanger aan de Zeeweg naar Bergen aan Zee, (Coördinaten 106,000 / 520,250). Info en opgave: Koos Ballintijn* zaterdag 17 juli (D8) Het Grote Goor bij Bredevoort Het Grote Goor bij Bredevoort. Een excursie in een gebied met natuurontwikkeling langs de Schaarsbeek. Het gebied is een jaar of tien geleden ingericht en wordt begraasd door Galloways. Rijk aan zeggesoorten. Verzamelen: 10:00 uur station Winterswijk. Info: Louis-Jan van den Berg* zaterdag 17 juli (D20) Looierheide, Gennep Km-hok 197/411. Gebied rondom voormalig Duits lijntje (Boxtel-Wesel) met bos, voedselarme vennetjes, zandverstuiving en voormalige vuilnisbelt met aan de rand bebouwing. Verzamelen: 10:30 uur busstation Gennep (195,6/411,8) Info: Fons Reijerse* zaterdag 24 juli (D19) Helmond Bakelsbosch Km-hok 176/388 en 177/388, verspreidingsonderzoek Jeneverbes. Verzamelen: 10:00 uur station Helmond Brouwhuis Info: Joep Spronk* zaterdag 24 juli (D16) Duingebied Quackjeswater Deel duingebied boven Quackjeswater in selectiehok 64/430, een voorkeurhok. Verzamelen: 10:00 uur op de Parkeerplaats Houten Paardjes (64,4/430,6) te bereiken vanaf Rockanje. Info: Adrie van Heerden* en Jo Schunselaar* zaterdag 31 juli (D14) Ruigoord Hok Een streepexcursie in een selectiehok (111/491) in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. De Afrika-haven is aangelegd. In de hele omgeving is veel op de schop gegaan, maar de kunstenaars enclave Ruigoord bestaat nog. Wat groeit er nu? Vanwege het vervoer naar Ruigoord is aanmelding verplicht! Verzamelen: 10:30 uur station Sloterdijk in Amsterdam. Info en verplichte opgave: Peter Wetzels* AUGUSTUS dinsdag 10 augustus (D21) Roosteren Vervolgbezoek aan km-hok 186/344, (zie 27 april).

FloronNieuws - April 2010

dagexcursies 2010 zaterdag 14 augustus (D6) Kriegshuusbelten Excursie naar km-hok 224/492. In dit hok is in een natuurontwikkelingsgebied van Natuurmonumenten over enkele hectaren de bovengrond afgegraven in 2008/2009. In 2009 stond hier overal al Waterpunge. We hebben nu de kans om het gebied goed uit te kammen. Verzamelen: 9:30 uur station Heino. Info: Piet Bremer* dinsdag 17 augustus (D21) Kerkrade Vervolgbezoek aan km-hok 198/318. (zie dinsdag 4 mei) Info: Jan Egelmeers* en www.nhgl.nl/ onder agenda. zaterdag 21 augustus (D16) Deel van de Kwade Hoek Selectiehok 58/428 op Goeree. Verzamelen: 10:00 uur op de parkeerplaats van de Kwade Hoek op (58,2/428,4). Info: Adrie van Heerden* en Jo Schunselaar* zaterdag 21 augustus (D11) Hoorneboegsche heide bij Hilversum Km-hok 140/468. Selectiehok met veel variatie. Bijna 300 soorten van bekend met diverse zeldzaamheden. Verzamelen: 10.00 uur op NS-station Hollandsche Rading. Info en opgave: Patrick Lansing* zaterdag 21 augustus (D14) Zaanse schans Hok Km-hok 116/498. Een streepexcursie rond een toeristische attractie, maar ook veenweide, sportvelden, industrie terreintjes, haventjes en de Zaan. Verzamelen: 10:00 uur station KoogZaandijk. Info: Peter Wetzels* zaterdag 28 augustus (D10) Lelystad Opnieuw een bezoek aan een of meer selectiehokken aan de oostzijde van Lelystad, omgeving Gelderse Hout – Lage Vaart (163/501 & 164/501), zie 29 mei. Verzamelen: 10.00 uur station Lelystad achterzijde Info: Egbert de Boer* SEPTEMBER zaterdag 4 september (D3-4) locatie onbekend. De locatie is nog niet bekend. Nadere info is (t.z.t.) te vinden op de FLORON website of de site van de Fryske Feriening foar Fjildbiology (http://www.fjildbiology.nl/). Cursisten van de in 2009 gegeven plantencursus hebben voorrang, maar naar verwachting zal er steeds wel ruimte zijn voor andere belangstellenden. Verzamelen: Nog niet bekend. Info en opgave: Gertie Papenburg (D4)*

FloronNieuws - April 2010

zaterdag 4 september (D8) Rijnstrangengebied in de omgeving van Aerdt Dit gebied is relatief onbekend. Gevonden zijn Waterscheerling en Stoppelleeuwenbekken. Verassingen zijn niet uitgesloten. Verzamelen: 10:00 uur station Zevenaar Info: Louis-Jan van den Berg* zaterdag 4 september (D5) EmmerErfscheidenveen We zijn benieuwd wat we op deze najaarsexcursie aantreffen in de waterrijke omgeving van de veenkolonie EmmerErfscheidenveen tussen Emmen en Emmer-Compascuum. Verzamelen: 10:00 uur Old Pub Café, Oosterdiep Wz 3, Emmer-Compascuum (0591 353885). Info en afspraken over vervoer: Els Heijman* of Edwin Dijkhuis* zaterdag 4 september (D7) Nijverdal, Fuutweg e.o. Veelzijdig (selectie)hok: industrieterrein, water, spoorbaan, heide, bos. Verzamelen: 10:00 uur weg AlmeloNijverdal, afslag Rijssen - Industrieterrein 't Lochter; coördinaten 231,62 / 486,61. Info: Otto Zijlstra* zaterdag 4 september (D18) Etten-Leur Km-hokken 103/395 en 104/396 (reserve 103/396 en 104/395). Herbezoek en restanten van de km-hokken die op 24 april voor het eerst bezocht zijn. De ervaring leert dat een herbezoek later in het seizoen altijd weer verrassende vondsten oplevert. (zie zaterdag 24 april) Info: Petra van der Wiel* zaterdag 4 september (D9) Spannend hok langs de Maas Eerst gaan we een selectiehok inventariseren. Het betreft een spannend hok langs de Maas (158/424), dat tevens de dorpskern van Lith bevat, en ook een stukje Maasuiterwaard. . Na afloop een bezoek aan het nabijgelegen Fort Sint Andries. Verzamelen: 10:00 uur bij de kerk in Lith. Afhalen op een station (Tiel of Oss) mogelijk, in overleg. Info en opgave: Ineke Janssonius*

een herbezoek later in het seizoen altijd weer verrassende vondsten oplevert. (zie zaterdag 29 mei) Info: Petra van der Wiel* zaterdag 18 september (D22) Verrassingshok. We beginnen in ieder geval met kilometerhok 199/456. Een hok zonder meldingen, waar verrassingen mogelijk zijn. Een deel van huisjespark Coldenhove ligt in het hok. Verder veel bos. 198/456 kan eventueel ook nog worden bekeken. Hier zijn 15 soorten gevonden, een hok met bos en hei. Verzamelen: 10.00 uur bij de hoofdingang van Coldenhove te Eerbeek. Info en opgave: Elmar Prins* zaterdag 25 september (D11& D19) Den Bosch Afsluitende excursie van districten 11 (Utrecht) en 19 (Noord-Brabant Oost) Verzamelen: 10.00 uur station Den Bosch westzijde Info en opgave: Joep Spronk* en Patrick Lansing* zaterdag 25 september (D16) Stadsexcursie Delft Stadsexcursie in een selectiehok. Verzamelen: 10:00 uur station Delft (hoofdstation). Info: Adrie van Heerden* en Jo Schunselaar* NOVEMBER november (D5) Op zoek naar de Bastaardbosbes Ergens in november. Houd de FLORON website in de gaten! Komt de Bastaardbosbes ook in Drenthe voor? Op deze late najaarsexcursie gaan we op zoek naar de kruising tussen de Rode- en de Blauwe bosbes. Verzamelen: 10:00 uur in ??? Info en afspraken over vervoer: Els Heijman* of Edwin Dijkhuis* .

10 t/m 12 september (D17) Inventarisatiekamp Zeeland 2010 (zie pagina 11) zaterdag 18 september (D10) Ermelo We inventariseren een selectiehok (S) in de bebouwde kom van Ermelo (170/478). Verzamelen: 10.00 uur station Ermelo Info: Egbert de Boer* zaterdag 18 september (D18) Bergen op Zoom Herbezoek en restjes van km-hok 80/391, een gevarieerd hok aan de noord-oostrand van Bergen op Zoom, dat op 29 mei voor het eerst bezocht is. De ervaring leert dat

15

mededelingen Soort en vegetatie: eenheid of tweestrijd?

Grassencursussen in Zoetermeer en Utrecht. Zaterdag 19 juni organiseert de KNNV Zoetermeer de Zoetermeerse grassendag. Op deze instructiedag leer je om bloeiende en niet-bloeiende grassen te determineren aan de hand van de sleutels in de Heukels' flora. Na een introductie door Joop Mourik gaan we 's middags het veld in om de soorten op naam te brengen. Voor lesmateriaal (binoculairs en demonstratie grassen) en koffie wordt gezorgd. De deelnemers wordt verzocht zelf een lunchpakket, een Heukels' flora (editie 22 of 23) en een loep mee te brengen. De cursus begint om 10:00 uur en wordt gegeven in Wijkpost Meerzicht, Uiterwaard 29 te Zoetermeer (Vlak bij Randstadrail station Meerzicht). Info en opgave: Joke de Ridder, 0793616973 Op zaterdag 26 juni verzorgd Ria Glas een grassencursus. De cursus begint om 10.00 uur en wordt gegeven in het NMEcentrum bij de natuurtuin Klopvaart aan de Vancouverdreef 70 te UtrechtOvervecht. Tijdens deze cursus wordt geoefend met de soms best wel lastige sleutels in de Heukels’ flora. Van een aantal belangrijke kenmerken waar in de sleutels naar wordt gevraagd is gedroogd materiaal aanwezig. Vervolgens gaan we naar buiten om het geleerde "in het wild" toe te passen. En passant komen we daarbij beslist de meest gangbare grassoorten tegen, zodat je die goed leert kennen. Bij opgeven geldt: wie het eerst komt, die het eerst maalt. De kosten (huur van de zaal) worden hoofdelijk omgeslagen over de deelnemers en worden geschat op ca. € 10 Info en opgave: bij Ria Glas: [email protected].

Roggelelie-excursies in Govelin Op onderstaande dagen worden kunt u tussen 14.00 en 16.00 uur meelopen met de Roggeleliewandelingen in Govelin nabij de Elbe in Duitsland: Plaats van samenkomst: familie Bergman, Za. 12 juni

Zo. 20 juni

Zo. 13 juni

Za. 26 juni

Za. 19 juni

Zo. 27 juni

Govelin no. 2, 29473 Göhrde. Fred Bos is aanwezig tussen 14 t/m 28 juni 2010. Op zondag 20 juni is er van 10.30 - 16.00 een excursie met o.a. Fred Bos. Meer Informatie op: www.lilienpfad.de. Bekijk de folder met de link op de FLORON-website!

16

Met bovenstaande titel wordt op donderdag 16 september 2010 een discussie/ lezingenmiddag georganiseerd door de KNBV, in samenwerking met FLORON. Doel is om mensen uit de floristische wereld en vegetatiekundige wereld bij elkaar te brengen. Er zal zowel worden gesproken over de verschillen tussen beide benaderingen, maar vooral ook over de overeenkomsten en de mogelijkheden bij een bundeling van krachten. Nadere details worden via de FLORONwebsite bekend gemaakt.

Overzicht districten met districtscoördinatoren en excursieleiders 1.Groningen-Oost: Vacature; Anneke Nieuwenhuijs, tel: 0597-414973 (geen e-mail). 2. Groningen-West: Willem Stouthamer, tel: 050-3143841, e-mail: [email protected]. 3. Friesland-Oost: Harry Waltje, tel: 0512543443, e-mail: [email protected]. 4. Friesland-West: Gertie Papenburg, tel: 0511-541376, e-mail: [email protected]. 5. Drenthe: Edwin Dijkhuis, tel: 050-3600155, e-mail: [email protected]; Els Heijman (excursies), tel. 050-4092836, e-mail: [email protected]. 6. Beneden-IJssel: Piet Bremer, tel: 038-4535753, e-mail: [email protected]. 7. Twente: Otto Zijlstra, tel: 053-4331589, e-mail: [email protected]. 8. Achterhoek: Fred Bos (DC), tel: 0543-515341, e-mail: [email protected]; Louis-Jan van den Berg (excursies), tel. 0544-372594, e-mail [email protected]. 9. Gelderland-West: Hans Inberg, tel: 0317313750 (06-12979989), e-mail: [email protected], Ineke Jansonius, tel: 0317-413884, e-mail: [email protected]. 10. Flevoland: Egbert de Boer, tel: 0578-572292, e-mail: [email protected]. 11. Utrecht: Patrick Lansing, tel: 030-6933646, e-mail: [email protected], Wim Vuik, tel: 0344-663693, e-mail: [email protected]. 12. Noord-Holland Noord: Jaap Groot, tel: 0226-312770, e-mail: [email protected]. 13. Noord-Holland Midden: Aart Swolfs (DC), tel: 072-5093315, e-mail: [email protected]; Koos Ballintijn (excursies) 0299-772543, e-mail: [email protected]. 14. Groot-Amsterdam: Peter Wetzels, tel: 0206928352, e-mail: [email protected]. 15. Hollands Duin: Vacature; Joop Mourik, tel: 023-5285502, e-mail: [email protected]; Niko Buiten (excursies), e-mail: nikobuiten @orange.nl; tel 023-5403266 . 16. Zuid-Holland Zuid Adrie van Heerden (DC), tel: 015-3696164, e-mail: famheerden @wanadoo.nl; Jo Schunselaar (excursies), tel. 015-2620997, e-mail: [email protected]. 17. Zeeland: Justus van den Berg, tel: 0113271210, e-mail: [email protected]. 18. Noord-Brabant Markiezaat: Petra van der Wiel, tel: 0165-533059, e-mail: [email protected]. 19. Noord-Brabant Oost: Joep Spronk, tel: 040-2120672, e-mail: [email protected].

20. Noord-Limburg: Vacature; Fons Reijerse (excursies), tel 0485-571212, e-mail: [email protected]. 21. Zuid- en Midden-Limburg: Vacature; Marian Baars (DC), tel: 043-3478083, e-mail: [email protected]; Jan Egelmeers (excursies), 043-6042655, e-mail: [email protected]; 22. Gelderland-Midden: Elmar Prins, tel: 026-3622787 (06-19188404), e-mail: [email protected] 23. Noord-Brabant Baronie: Vacature; Peter van Ruth, tel: 0162-311463, e-mail: [email protected].

Floron Nieuws wordt verspreid onder de actieve waarnemers van de Stichting FLORON en verschijnt twee keer per jaar. Redactie: Landelijk Bureau FLORON Stichting FLORON Postbus 9514 2300 RA Leiden tel. 071-5273533 [email protected] www.floron.nl FloronNieuws - April 2010