Drivers of Change. Port of Rotterdam. o rm. Energy

Po rts

ent m n iro Env

rela ted ind ust ry

So cie ty

log no ch Te on y

Su pp ly

C ha in s

Transpor t

G eo po lit i

Drivers of Change

ati o rm Inf

onomics Global ec

Port of Rotterdam

cs

Energy

11

Inhoudsopgave 1.

Trends in port related industry: Made in Europe; stijgende erts en kolenprijzen; tekort aan zeldzame aardmetalen

p. 3 - 5

2.

Trends in (Informatie)- technologie: electric cars-battery swap system; ondergronds bouwen; smart road; verdergaande integratie IT producten; next generation internet

p. 6 - 10

3.

Trends in Transport: bunkerbrandstoftransitie; verdergaande schaalvergroting in transport;

p. 11 - 14

4.

Trends in Supply Chains: actief management van infrastructuur; CO2 footprint van supply chains, closed loop supply chains;

p. 15 -17

5.

Trends in Energy: energie-efficiency; hernieuwbare energie: zon; kolen en CO2 reductie; biobased en groene chemie; 3D printing

p. 18 - 22

6.

Trends in (Geo)politics: schaarste; crisis in Europa; afhankelijkheid wereldeconomie

p. 23 - 25

7.

Trends in Global economy: verschuiving zwaartepunt naar Azie; transitie naar duurzame macro-economie; stabiliteit EU/Europese economie; localisering/protectionisme; intensievere concurrentie in de HLH range

p. 26 - 30

8.

Trends in Society: toename individualisering; toename schaarste op arbeidsmarkt;

p. 31 - 35

9.

Trends in environment

p. 36 - 39

2

Port related industry

Made in Europe / Made in Germany

Kwaliteitsrevival in de industrie “Made in Germany”

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex

(Industriële) productie in Europa staat voor een omslag. Er vindt een revival plaats van hoogwaardige en kwalitatieve productie, terwijl conventionele (bulk gedreven) industrie zoals staalproductie afneemt en zich verplaatst richting de bron.

• Een verschuiving van conventionele industrie in Europa naar een hoogwaardige en kwalitatieve variant kan voor Rotterdam een afname in bepaalde goederenstromen betekenen (bv. ijzererts).

Wereldwijd zal er vraag ontstaan naar deze kwaliteitsproducten “Made in Europe”, wat zich voor industriële productie wellicht beter laat omschrijven als “Made in Germany”. Producten gemaakt in Duitsland staan wereldwijd synoniem met hoge kwaliteit, innovatief en volgens de laatste technologieën. Duitse export naar bijvoorbeeld China is dan ook de hoogste in Europa en bestaat vooral uit de export van machines en auto’s.

• Daartegenover staat een verwachte toename van kwaliteitsproducten (export) en import van hoogwaardige chemieproducten en halffabricaten.

Duitsland is het enige land in Europa dat echt substantieel naar China exporteert. Het zijn de Nederlandse toeleveranciers aan de Duitse industrie die dat effect in hun orderportefeuille terugvinden. N.b.: De export van Nederland naar Duitsland is tien keer zo groot als die naar China (45 miljard tegenover 5 miljard).

Bronnen - artikel NRC: De gasturbine, symbool van Duitse export succes (20121222) -http://opinie.volkskrant.nl/artikel/show/id/7419/Duitsland_is_belangrijker_dan_China -Min Buza, Duitsland Instituut

3


Stijgende erts- en kolenprijzen

Stijgende grondstofprijzen mogelijk belemmering herstel Duitse staalindustrie De explosief stijgende prijzen van ijzererts, cokeskolen en legeringsgrondstoffen kunnen in de na-crisis periode ondanks goede conjunctuurvooruitzichten een belemmering vormen voor een stevig herstel van de Duitse staalproductie. De kostenbeheersing van de staalindustrie wordt de komende jaren steeds moeilijker, omdat de kostenstijgingen niet evenredig zijn aan de groei van de Europese vraag. De meerkosten als gevolg van stijgende grondstofprijzen zijn inmiddels het dubbele van het geïnvesteerde vermogen in de staalindustrie.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex Staalfabrieken die vooral op de bouwsector gericht zijn (buizen en pijpen, rails, scheepswanden e.d.) krijgen het moeilijk. De hoogwaardige staalproductie in Duitsland ten behoeve van de automobiel- en machine-industrie blijft overeind, tenzij ook deze bedrijfstakken hun productie buiten West Europa verplaatsen en hier alleen nog assemblage plaatsvindt Er ontstaat een verschuiving van de import van ijzererts naar de import van ruwstaal. Een alternatief voor cokeskolen is het gebruik van goedkopere energiekolen, dit wordt al toegepast (pulverised coal injection) maar daar is een grens aan.

Dergelijke prijsstijgingen zijn volgens de WirtschaftsVereinigung Stahl een wezenlijke bedreiging voor het herstel van de staalindustrie en de algehele kracht van de Duitse industrie omdat de hogere productiekosten van staal immers doorberekend moeten worden in de eindproducten. De oorzaak van de enorme prijsstijgingen komt voort uit de marktmacht van de grote mijnbouwconsortia en de enorme vraag van met name de Aziatische landen. Daarnaast is de hoogoven het meest energieverslindende en milieubelastende onderdeel van de staalproductiecyclus. Er zal daarom een geleidelijke verschuiving plaatsvinden van de import van ijzererts naar de import van ruwstaal. Nu al produceert ThyssenKrupp staal (de bekende "brammen") in Brazilië dat vervolgens naar fabrieken in Duisburg en Alabama gaat voor de verdere verwerking. Ruwstaal zal dus in toenemende mate het alternatief voor ijzererts vormen

Bronnen Wirtschaft Vereinigung Stahl Study on the Competitiveness of the European Steel Sector Within the Framework Contract of Sectoral Competitiveness Studies. Final report, August 2008 Steelmaking Raw Materials, CRU, diverse edities http://www.steelonthenet.com/feeds/europe.php http://www.steel-grips.com/newsdesk/business_news/index.html

4


Tekort aan zeldzame aardmetalen Chinees embargo Europa haalt 90% van de zeldzame aardelementen die ze gebruikt uit China en maakt zich hierdoor kwetsbaar. Duitsland is het eerste slachtoffer van het onofficiële Chinese embargo op de uitvoer van zeldzame aardmetalen. Deze metalen zijn onmisbaar bij de productie van high tech producten. Een aantal bedrijven in Duitsland zit door zijn voorraad zeldzame aardmetalen heen en heeft zijn productie beperkt. De prijs van zeldzame aardmetalen is tussen januari en augustus van dit jaar drastisch verhoogd, een aantal aardmetalen zelfs met 700%. Ook enkele Nederlandse bedrijven zijn afhankelijk van de invoer uit China en maken zich inmiddels zorgen.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex De export van elektronica-afval zal verdwijnen. Geen direct effect qua goederenstroom door het zeer kleine volume. Indirect effect in de toekomst wellicht doordat de industriële productie in Europa verzwakt, dan wel noodgedwongen verplaatst wordt naar Azië.

Zeldzame aardmetalen zijn van essentieel belang in de productie van tal van elektronische producten, zoals computers en computerschermen, DVDspelers, krachtige batterijen, hybride auto's, semiconductoren, gsm's, windturbines en elektromotoren. Vanwege het toenemende belang van milieutechnologieën (intussen een speerpunt in de Chinese industriële politiek) wordt een blijvend groeiende vraag naar zeldzame aardmetalen verwacht. De Europese Commissie acht recycling van levensbelang, maar verwacht dat het 5 tot 10 jaar duurt voordat dergelijke energie-, chemie- en kennisintensieve processen operationeel zijn. Daarnaast moet er ingezet worden op het ontwikkelen van alternatieven door innovatie van bestaande concepten.

Bronnen: Wirtschafswoche, Spiegel etc. Study on Rare Earths and Their Recycling, January 2011(www.oeko.de/oekodoc/1112/2011-003-en.pdf) NRC: Wedloop om grondstoffen leidt tot krapte (20110202)

5

Technologie

Electric cars – battery swap system

Elektrisch rijden steeds populairder

Elektrisch rijden wordt steeds populairder. De meeste ontwikkelingen gaan uit van een oplaadsysteem met zuilen of vaste oplaadpunten.


Rotterdam kan als pilotgebied optreden, met het testen van de verwisselbare .. accu’s. Bij een geslaagde proef kan het systeem uitgerold worden over Europa. Voordeel voor de haven: import van accu’s via Rotterdam, import van elektrische auto’s en voorloper met een smart grid.

Een nieuwe ontwikkeling is gebaseerd op het concept van verwisselbare accu’s. Een auto gaat niet aan de stekker, maar rijdt naar een regulier pompstation. Daar wordt de accu omgewisseld. Keuze uit twee typen: korte actieradius (50 km, voldoende voor een aantal woon-werkverkeer ritjes) of grote actieradius (300 km). Voordeel is gewichtbesparing op de korte ritten. De accu’s worden onder ideale omstandigheden (4 graden celsius) opgeladen, waardoor ze langer meegaan. Tevens kunnen de accu’s fungeren als onderdeel van een smart grid. Bij piekvolumes in energieproductie (wind, zon) kan de vooraad accu’s bij een pompstation dienen als buffer. Voordeel voor de automobilist is de snelle service. Een auto hoeft niet een hele nacht opgeladen worden. Ander voordeel is gelegen in de infrastructuur: in plaats van vele decentrale oplaadpunten, zijn er pompstations met een geconcentreerde hoeveelheid technologie en apparatuur.

http://images.fastcompany.com/upload/yokohama_event_11_1-1.jpg http://money.cnn.com/2009/04/13/technology/gunther_electric.fortune/ http://www.wired.com/autopia/2009/05/better-place/ http://www.mnn.com/green-tech/transportation/stories/ev-battery-swap-model-raises-questions http://www.greencarcongress.com/2011/01/china-20100108.html http://blogs.edmunds.com/greencaradvisor/2010/02/battery-swap-proponent-better-place-opens-ev-demonstration-center-in-israel.html http://autonews.gasgoo.com/china-news/china-baic-to-launch-battery-swap-ev-101116.shtml

6

Technologie

Ondergronds bouwen

Doorbraak ondergronds bouwen onzeker Ondergronds bouwen is de overkoepelende naam voor al het constructiewerk dat in de ondergrond plaatsvindt. De aanleg van leidingen, metro-, spoor- en autotunnels, ondergrondse opslag en zelfs ondergronds wonen, alles valt onder de noemer ondergronds bouwen of ondergronds ruimtegebruik. De ondergrond zal vooral gebruikt (blijven) worden voor: - transport : metro, trein, snelweg - parkeergarages - pijpleidingen / kabels - energie-opslag / CO2-opslag / waterberging -winkelcentra / musea / overheidsgebouwen

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex Veel architecten ontwerpen futuristische ondergrondse woningen en zelfs hele steden, maar of ondergronds bouwen op grote schaal toegepast zal worden in industriële omgevingen valt te betwijfelen. Er zijn geen trends zichtbaar die grootschalige bouwactiviteiten inluiden, waarbij ondergronds gewerkt of gewoond wordt. Zeker in Nederland is de focus op slimmer en goedkoper bouwen, door nieuwe technologie. Vooral voor functies die we van het maaiveld weg willen hebben. Denk dan aan overlast veroorzakende activiteiten als transport of ruimte-consumerende zaken als opslag van grondstoffen. Bij dit laatste is de trend vooral richting opslag van gasvormige producten (CO2).

Trends en ontwikkelingen vinden plaats in de technologieën en processen rond ondergronds bouwen: trillingsproblematiek renovatie en onderhoud, waterbeheersing, veiligheid. Een bioscoop, een zwembad een parkeergarage; het kan prima onder de grond en dat gaat ook gebeuren. Arnhem wil de ondergrondse hoofdstad van Nederland worden. Amsterdam heeft ambitieuze plannen voor onder de stad. Nederland loopt voorop als het gaat om kennis over bouwen onder het oppervlak. Maar moet je bovengronds voor iedere schuur, dakkapel of uitbouw een vergunning hebben, ondergronds is niets geregeld. Er is daarom een sterke roep om het ontwikkelen van een bestemmingsplan voor de ondergrond.

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/609297/tunnels-and-underground-excavations/72474/Future-trends-in-underground-construction http://www.underground-energy.com/Contact.html Innoveren met impact - TNO Strategisch Plan 2011-2014 SKB-project Diep&Duurzaam / TNO-034-DTM-2009-05119-BAG-GSAC-20400 http://www.cob.nl/nieuws/nieuwsbericht/alles-over-de-kennisagenda-van-de-ondergrond-onderbouwing8.html http://www.arcspace.com/books/Below_Ground/below_ground_book.html http://www.vastgoedplatform.be/ondergronds-bouwen-heeft-de-toekomst-maar-er-is-niets-geregeld/ http://www.city-build.ru/home/sections/underground.aspx http://www.undergroundconstructionmagazine.com/pipeline-outlook-studies-indicate-strong-years-ahead http://www.depers.nl/cultuur/166796/Alles-onder-de-grond.html http://www.fidato.nl/nieuws/index.php/itemID/203/categorieID/288/Ondergronds_congres_in_de_ondergrondse_hoofdstad_van_Nederland

7

Technologie

Smart Road

Slimme ICT bevordert doorstroom, veiligheid en duurzaamheid Om reden van doorstroming en duurzaamheid worden steeds meer technologische vindingen toegepast op de weg en in auto’s. De ontwikkelingen zijn in een aantal aspecten op te delen: - aanpassingen / toevoegingen aan de weg - aanpassingen / toevoegingen aan het voertuig - software / communicatiemiddelen

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex Slimme tools kunnen de capaciteit van het wegennet vergroten. Dit biedt veel kansen voor het bereikbaar houden van de haven. Ook de mogelijkheden van energiewinning uit asfalt (warmte, zonnecellen) biedt kansen voor het terugdringen van de CO2-footprint van de haven. De ontwikkelingen gaan snel. Samenwerking met technologie-bedrijven en kennisinstellingen is van belang.

Wegen worden steeds meer voorzien van sensoren om de snelheid en bewegingen van voertuigen te detecteren en met deze informatie aanpassingen te doen in bijvoorbeeld de maximum snelheid, breedte van rijstroken (met LEDs), verlichting en invoegen van verkeer. De eerste proeven worden gedaan met zonnecellen in het wegdek en draadloos opladen van telefoons in de auto. Auto’s worden meer en meer uitgerust met sensoren en intelligente software. Hiermee worden kop-staartbotsingen voorkomen, wordt de snelheid gereguleerd (brandstof bespaard), kan er in ‘’treintjes’’ gereden worden en wordt de bestuurder geattendeerd op gevaarlijke situaties (zijwegen, zebrapaden, blinde hoek, ed.). Steeds meer zullen applicaties op een smartphone of ander mobiel internet device de verkeersdeelnemers ondersteunen bij de rijtaken. Slimme ICT kan de doorstroom bevorderen, de veiligheid vergroten en de CO2-uitstoot verlagen.

http://www.ad.nl/ad/nl/1006/Autowereld/article/detail/544714/2010/11/25/Brabant-werkt-aan-slimme-weg.dhtml http://download.intel.com/pressroom/images/innovation/SmartRoad1.jpg http://www.vtti.vt.edu/virginiasmartroad.html http://www.sweco.se/sv/Sweden/Temp/ITS-at-Sweco/Road-safety-inspections/ http://www.themotorreport.com.au/51229/rta-nsw-intelligent-speed-assist-can-bring-considerable-road-safety-benefits http://www.evworld.com/press/betterplace_swapstation_illust.jpg

8

Informatie technologie

Verdergaande integratie IT in producten

Technologieën gaan het natuurlijke vervangen


“We are moving from an era where machines enhanced the natural – speeded our movements, saved our sweat, stitched our clothing – to one that brings in technologies that resemble or replace the natural – genetic engineering, artificial intelligence, medical devices implanted in our bodies. As we learn to use these technologies, we are moving from using nature to intervening directly within nature.” (Brian Arthur, 2009: 11-12)

remote operated container cranes, robots as process operators in chemical plants, autonomous vehicles for hinterland transport • Dit leidt tot een afname en verandering in de vraag naar arbeid: minder arbeid maar hoogwaardiger .

Technologieën als levende organismen Technologies are becoming more biological in the sense that they are acquiring properties we used to associate with living organisms (cf. Bedau, McCaskill et al. 2009). Sophisticated “smart” technological systems in the future are expected to have characteristics such as being self-organizing, self-optimizing, self-assembling, self-healing, and cognitive. Synthetic biology and research on protocells present visions of the future that go beyond alternating life by creating living systems from scratch, that is, from non-living materials. Moreover, nowadays we are confronted with more and more artifacts being developed that display certain forms of ‘intelligent’ behavior. Think for instance of smart cameras that can detect aggressive behavior, and robots that can display ‘emotions’ or even autonomous decision making capabilities.

Voorbeelden van algemeen geaccepteerde implantaten

Bronnen European Technology Assessment Group ITAS DBT FCRI ISI IST ITA TC Rathenau ETAG Making Perfect Life Bio-engineering (in) the 21st Century

9

Informatie technologie

Next generation internet: Internet of Things / web3.0 Internet steeds minder virtueel Het is nog niet eens zo makkelijk om een goed voorbeeld van een location based service in de ‘oude’, internetloze wereld te bedenken. Ik bedoel daarmee een dienst die weet welke persoon zich aandient, en waar die zich op dat moment bevindt. Bijvoorbeeld een restaurant waar ik binnenkom, de eigenaar herkent me en geeft me meteen de kleine kaart. Of een nieuwe verpleegster aan het ziekbed, die precies weet wat er gedaan moet worden. In Japan passen billboards langs de weg zich aan aan de automobilist die op dat moment langsrijdt.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex •Portbase kan hierop in spelen en in belang groeien •Kansen voor het optimaliseren van havenprocessen •Meer mogelijkheden voor actief management van infrastructuur

Het internet is al lang niet meer alleen het web van mainframes, pc’s en laptopjes. Rond ieder computerpunt van het netwerk zwermen duizenden apparaatjes, draadjes en zendertjes die iets kunnen vertellen over de locatie van een persoon, over een artikel in het schap, het weer, de kleur van een akker, een lampje, de decimeters sneeuw of de snelheid van een auto. Het internet is een ‘internet of things‘ geworden. En zo’n ‘ding’ doet pas mee aan het grote spel als het met het moedernet kan praten. Ik ben verbonden, dus ik besta. Zo worden karrenvrachten informatie aan elkaar geknoopt die als er een slim algoritme op wordt losgelaten kan worden omgezet in een betekenisvol – gewenst of ongewenst – profiel. En zeg niet dat de mens dit niet wil. De een twittert elke dag hoe laat hij opstaat, de ander foursquaret waar hij is, een derde vult op zijn AH-bonuspas en iPhone menu-applet levensechte gegevens in en niemand kijkt meer raar op als het smsje ‘welkom in België‘ binnenkomt.

Bronnen http://www.cisco.com/en/US/netsol/ns827/networking_solutions_sub_solution.html http://www.analysysmason.com/Research/Content/Reports/RRY04_Internet_of_Things_Oct2010/ http://www.frankwatching.com/archive/2010/03/28/the-internet-of-things/#comments

10

Transport

Bunkerbrandstof transitie

Bunkerbrandstof transitie


Onder invloed van regelgeving, een steeds grotere roep om schoon transport en een eindige olievoorraad die steeds duurder wordt, zal een transitie ontstaan naar schonere bunkerbrandstof voor de scheepvaart. De eerste transitie is noodzakelijk door IMO regelgeving waardoor in 2020 nog maar 0,5% zwaveluitstoot door schepen zal worden toegestaan. Dit betekent dat stookolie dan niet meer zomaar te gebruiken is als bunkerbrandstof en investeringen nodig zullen zijn voor het ontzwavelen hiervan. Het is nog onduidelijk of schepen naar investeren in ontzwavelinstallaties, waardoor ze op stookolie kunnen blijven varen, of dat raffinaderijen investeren in ontzwavel technieken zodat schepen op schonere diesel gaan, of dat er meteen een overstap gemaakt wordt naar een alternatieve energiebron. Varen op schonere olieproducten blijft de komende 2 decennia mogelijk, maar daarnaast zullen andere brandstoffen nodig zijn voor het post-olie tijdperk. Er zijn verschillende alternatieven voor de huidige bunkerbrandstof, met name LNG. De eerste schepen op LNG motoren worden ontwikkeld, volgens ‘geruchten’ zouden de nieuwe mega schepen van Maersk op LNG varen. Tweede generatie biofuels lijkt ook een goed alternatief.

• Rotterdam is een belangrijke bunker haven. Veranderingen in deze markt kunnen een grote impact hebben. Rotterdam is goed gepositioneerd ook ook voor nieuwe scheepsbrandstoffen een belangrijke bunkerhaven te worden, maar zal vroegtijdig moeten inzetten op de beschikbaarheid van alle alternatieve brandstoffen. • In het kader van duurzaamheid zou HbR nu al schonere bunkerbrandstof als uitdaging op kunnen pakken. Hierbij valt te denken aan het (financieel) stimuleren ervan en het aantrekken van de juiste partijen die hier op in zetten.

Andere energiebronnen? Naast bovenstaande alternatieven wordt ook wordt onderzoek gedaan naar andere vormen van “clean shipping”, zoals brandstofcellen, maar ook nieuwe schepen aangedreven door kernenergie.

Bronnen - Artikel NRC: virtuele schandpaal voor vervuilende zeeschepen - www.worldbunkering.com: Singapore launches fuel cell research projects

11

Transport

Verdergaande schaalvergroting transport



De afgelopen jaren heeft een verdere schaalvergroting van transportmiddelen plaatsgevonden (schepen, vliegtuigen, trucks). Zo zijn inmiddels containerschepen met een capaciteit van zo’n 13,000 TEU in de vaart en in bestelling.

• Rotterdam heeft voldoende diepgang voor de de grootste containerschepen, Antwerpen en Hamburg zijn minder snel en veilig aan te lopen. Bovendien is Rotterdam voor veel reders, vanwege de grote volumes een ‘must call’ haven. Beperkting van het aantal havens in Europa dat aangelopen wordt kan daarom voor Rotterdam gunstig uitpakken, waardoor de hub-positie in de HLH-range verstevigd kan worden.

De vraag is hoeveel groter de schepen zullen worden, gegeven economische overwegingen. Grotere schepen kunnen minder havens aanlopen. Overigens neemt de diepgang bij verdere schaalvergroting maar zeer beperkt toe. Grotere schepen gaan gepaard met andere maritieme netwerkstructuren, met een belangrijkere rol voor een beperkt aantal hubs. Volgens vakbladen is Maersk, eerder ook de leider in het proces van schaalvergroting, bezig is met de bestelling van schepen met een capaciteit van 18,000 TEU. Dit type schip zou ook nieuwe containerkranen vereisen.

Voor treinen, trucks en binnenvaartschepen is de verwachting niet dat er een forse schaalvergroting zal optreden. Voor weg wordt beperkt geexperimenteerd met Lange Zware Vrachtwagens. Voor de binnenvaart beperken vaarwegen en inland terminals de schaalgrootte, en ligt mogelijk de grootste potentie in flexibele koppelsystemen. Voor treinen is de omvang van terminals de beperkende factor. In Europa is dat in veel gevallen ca 800 meter de maximale lengte. Ook double stack is in Europa niet mogelijk, gegeven de beperkte hoogte van tunnels en bovenspanning. Het ligt niet in de verwachting dat daar snel verandering in zal komen.

Bronnen - artikel: Mearsk set to order 18,000 TEU containerships - Rapport: propulsion trends in containervessels

12

Transport


More integrated planning of transport operations


Advances in information technology, as well as increasing recognition of the need for cooperation to further improve transport efficiency are expected to enable further collaborative planning in transport chains.

Rotterdam moet, gegeven haar positionering voorop lopen in dergelijke initiatieven, om zodoende onderscheidend vermogen t.a.v. efficiency en duurzaamheid te versterken.

One initiative ‘virtual arrival‘ focuses on liquid bulk shipping and aims at using arrival information to adapt sailing speeds. This is expected to reduce fuel consumption and CO2 emissions at no costs. A related initiative is that of container shipping companies to substantially increase ‘schedule integrity’. Currently, around 50% of all container vessels do not call at a port on time (measured in days!). This unreliability is unwelcome, both from an operational point of view (for terminals and shipping lines) as well as from a customer point of view. Maersk, leading in improving schedule integrity, aims to move towards 95% schedule integrity. This requires more information exchange and collaborative planning and provides opportunities for substantially improved planning of intermodal services. Advances in information technology increasingly allow for ‘planning apart together’. In such systems, agent technology is used to ensure that individual companies can continue to do their planning independently, but based on relevant information from other companies. Such systems may be especially relevant for hinterland transport, where barges, trains and trucks currently perform planning independently, leading to congestion when they all intend to arrive at the port terminal more or less at the same time. A final development in this respect is interfirm empty container repositioning systems. Currently, import containers that are delivered inland (often to a distribution center) are often returned empty to the seaport, even though empty containers are also brought from the seaport to export locations for containers. This is due to lack of information exchange. Especially given increased costs of road transport (congestion, emissions and infrastructure charges), investments in collaboration are to be expected. Bronnen - Virtual Arrival – Oil companies International Marine Forum

13

Transport

Sustainable transport

More sustainable transport infrastructure


Not only transport vehicles, but also transport infrastructure can be made more sustainable. For instance, the sustainability of roads can be improved by using recycled material, by generating energy from roads, by reducing the energy use of lightning and by more sustainable maintenance.

•Het toepassen van deze mogelijkheden kan met name het maatschappelijk draagvlak voor infraqstructuur-aanleg vergroten

Initiatives to rate the sustainability of roads have started up, while in some countries (e.g. France) an agreement between the State and road construction companies sets clear sustainability objectives, such as 100% recycling of materials. Energy could be generated by roads by using solar technologies, to be inserted in the road surface, or by using the heath of the road surface to heath water. This heath can then be used for other purposes, such as heating buildings. Also, technologies are developing to re-use the energy from vehicles through generating energy from vibrations of vehicles that use the road.

NB. Deze trend sluit aan bij technologie trend: Smart Road, p.7

Bronnen - essay: Building Sustainable Roads, Patrice DANZANVILLIERS

14

Supply chains

Actief management van infrastructuur

Actief management van infrastructuur


Met toegenomen druk op modaliteiten zal er meer en meer actief management van infrastructuur gaan ontstaan. Dit om processen beter op elkaar te laten aansluiten door bijvoorbeeld het invoeren van time slots. Ook zullen er steeds meer door IT ondersteunde programma’s ontstaan die efficiënter transport zullen bevorderen. Daarbij kan gedacht worden aan de reeds beschikbare navigatieprogramma’s die automatisch file-updates meenemen en alternatieve routes berekenen, maar ook aan nog te ontwikkelen programma’s die de planning van modaliteiten aan elkaar kan koppelen. Zo is onlangs in Rotterdam de pilot met bluetooth uitgevoerd, waarmee verkeersstromen en daarmee reistijden gemeten kunnen worden.

• Actief management van infrastructuur (m.b.v. ICT) kan ingezet worden om de bereikbaarheid en transportefficiency in Rotterdam te verbeteren. Hierin kunnen nog grote stappen gezet worden.

Driverless cars

Automatically guided road transport In automatically guided road transport systems, cars in specific highway sections, are not managed by the driver, but by a computer. Such a system would reduce congestion as well as accidents. The technology is available and tested (amongst others in a project called SARTRE). In principle, such a system could be introduced gradually, because cars would adapt their speed automatically based on the distance from other cars. The technology is also available for trucks. It is unlikely to be implemented at all highways, but may be especially useful for congested highways. Companies such as google have also identified these developments as possible business opportunity.

Bronnen - Nieuwsblad Transport: Duitsers willen via satelliet containers controleren (20101216) -

15

Supply chains

CO2 footprint supply chains De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex CO2 footprint supply chain Meer en meer verladers brengen de footprint van hun producten omlaag, waarbij ze ook kijken naar de footprint van de totale supply chain. Op dit moment lopen ze daarbij tegen processen aan die lang niet altijd transparant zijn, maar allen hebben ze tot doel dit in de toekomst wel voor elkaar te krijgen. Daarnaast wordt er ook op politiek niveau (EU) gedacht over het toewijzen van externe kosten aan transport. Dat zou betekenen dat vervoerders moeten gaan betalen voor de vervuiling en overige negatieve externe effecten veroorzaakt door het transport.

• In hun inspanningen om de supply chain te vergroenen zullen verladers vroeg of laat ook voor schonere transportmethoden en havens kiezen. Hierbij valt te denken aan meer transport via binnenvaart en spoor, maar ook de keuze voor havens dichtbij de eindlocatie. Rotterdam heeft hiervoor een prima uitgangssituatie, maar zou zelf ook actief moeten inzetten op het verder “vergroenen” van de haven en de logistieke processen. • Er zou ook een verschuiving kunnen plaatsvinden terug naar lokale / regionale supply chains. Dit kan voor Rotterdam een afname in ladingstromen betekenen.

Sony Eerder dit jaar heeft Sony aangekondigd in 2050 een “zero environmental footprint” te willen hebben, genaamd road to zero. Hierbij richten ze zich o.a. op het conserveren van natuurlijke materialen, door deze (in 2050) niet meer te gebruiken en/of te recyclen, en het overschakelen op duurzame energiebronnen.

Carbon disclosure project Importance carbon criteria

Willing to deselect suppliers that fail sustainability criteria

Nike Nike heeft een partnerschap gesloten met het WWF, genaamd “Climate Savers”. In dit programma streeft Nike naar een … Hierbij wordt ook de supply chain meegenomen. Zo wil Nike de emissie veroorzaakt door het vervoer met …% terugbrengen in 2020. Wal-Mart Wal-Mart is druk bezig met het opzetten van een Sustainability Product Index, een methode die de footprint van producten inzichtelijk moet maken zodat consumenten betere keuze’s kunnen maken (gericht op duurzaamheid). Hierbij verlangen ze van hun leveranciers dat zij gaan voldoen aan deze index en de juiste informatie aanleveren. Bronnen - Nike en WWF: http://www.worldwildlife.org/climate/climatesavers2.html - Sony Road to Zero: http://www.sony.net/SonyInfo/csr/eco/RoadToZero/ - Wal-Mart:

16

Supply chains

Closed loop supply chains

Closed loop supply chains


Most companies nowadays think in terms of ‘forward supply chains’ from raw materials to end users. This scope is broadened in a ‘closed loop supply chain, which includes the returns processes and includes strategies of manufacturers to create and capture additional value for users, for instance through product acquisition at the end of the life cycle for re-use, repair, or recycle, or disposal. Companies that think in terms of ‘closed loops’ may move from offering products to offering services. A good example is in printing: companies can sell printers (simple forward chain), or sell a printing service. In this case they ensure users the availability of well functioning printers for a certain time. This implies they become responsible for maintenance, repair, replacement of printers and re-use of obsolete printers. The latter ‘closed loop’ approach, creates additional value for companies, but also requires development of new capabilities.

• Deze trend kan leiden tot een verschuiving in de balans tussen stromen grondstoffen naar stromen recycling materialen. Zo zou de hoeveelheid importstaal substantieel kunnen afnemen als autoproducenten closed loop supply chains ontwikkelen. Een mogelijke kans is de vestiging van (hoogwaardige) recyclingindustrie Rijnmond

Thinking in terms of closed loops has economic advantages as well as ecological advantages, as it is likely to lead to more re-use and re-cycle of products and raw materials. Legislation that requires companies that sell products to deal with them at the end (as is the case in Europe for e.g. dishwashers) of their life cycle increases the relevance of closed loop supply chains. Until recently much of the re-use was concentrated in high value goods. However, companies now remanufacture large volumes of low-value items, for example mobile telephones and ink-jet printers. Closed loop supply chains lead companies to re-think product design, i.e. modularity, repairability, recyclability, as well as the optimal locations of storage facilities.

Bronnen Artikel: Concurrent product and closed-loop supply chain design with an application to refrigerators, International Journal of Production Research, Krikke et al.

17

Energy

Energie efficiency

De vraag naar energie zal toenemen. De wereldwijde energieconsumptie zal groeien met 47% tot 2030. Ruim 70% van de stijging in energiebehoefte komt de komende 20 jaar van ontwikkelende economieën en vooral China (30%). Energie efficiency gaat van keuze naar noodzaak

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • Als de energie-efficiency trend doorzet zal de vraag naar energie afnemen. Dit kan gevolgen hebben voor Rotterdam energy-port. •Als de energie-efficiency stijgt is dat een concurrentievoordeel.

Gezien toenemende milieueisen is meer productiecapaciteit is niet het antwoord. Energie-efficiency echter wel. Veel technologieën voor duurzame energieopwekking en het afvangen en opslaan van CO2 zijn nog experimenteel. Technieken voor energie-efficiency echter, bestaan al. Volgens een rapport van de National Research Council kan de toepassing van bestaande energie-efficiency verhogende technologieën in de bouw, transport en industrie sector het voorspelde energieverbruik in de VS terugbrengen met 15% in 2020 en 30% in 2030. En met een actiever stimuleringsbeleid zelfs meer dan dat. Industrie China’s energy efficiency industry is emerging as a high growth sector with the country projected to spend as much as Rmb2.1 trillion (USD300 billion) over the next five years on products and services that cut energy use Huishoudens Er is een trend in de richting van meer decentrale opwekking in combinatie met smart grids. Zo verwacht energieleverancier Eneco dat over tien jaar de meerderheid van de Nederlanders zelf energie opwekt. Bijvoorbeeld via een HR-e-ketel, zonnecellen of windmolens. Eneco voorziet dat consumenten een andere en wederzijds afhankelijke relatie krijgen met energiebedrijven. Smart Grids zijn een goede methode om energie-consumenten meer energie efficiënt te worden.

Reclame van bedrijf Rockwool)

Bronnen Deloitte energy predictions 2030 Tijdschrift voor marketing

18

Energy

Hernieuwbare energie: zon

Duitsland


Tien jaar geleden stelde de regering in Duitsland het zgn. feed in tarif (FIT) in Achterliggende reden was dat Duitsland zich onafhankelijk moest maken van fossiele brandstoffen en over moest stappen op zonne- en windenergie. Het resultaat mag er wezen: in 2008 werd 15 % van alle energie in Duitsland opgewekt uit zon en wind. Dat is 11 % meer dan in 2000 toen de wet werd ingevoerd. Duitsland hoopt in 2030 de 100 % te halen. De FIT leverde tot 2008 bijna een kwart miljoen nieuwe banen in de wind en zonne-industrie op.

• Voor Rotterdam kan dit zowel een kans als een bedreiging zijn. Kans om het industriecomplex van duurzame energie te voorzien. Een bedreiging voor energyport omdat energie uit kolen op termijn duurder (want vervuilender) wordt.

Arabische wereld In zes uur tijd ontvangen woestijnen meer energie van de zon dan de hele wereldbevolking in een jaar consumeert. Vanwege dit soort getallen richt men zich in de Arabische wereld op zonne-energie in de voorbereiding op de energietransitie. Volgens Nicolas Sarkis, directeur van het Arab Petroleum Research Centre (APRC), adviseur van de Organisation of Arab Petroleum Exporting Countries (de organisatie van tien olieproducerende landen uit het Midden-Oosten) kan de Arabische regio op termijn een belangrijks exporteur worden van zonne-energie. Voor de olieproducerende landen is het streven naar de uitbouw van een grote capaciteit aan zonnekracht ingegeven door een dubbele motivatie, waarbij ze zowel de aantasting van het leefmilieu willen beperken als zich kunnen voorbereiden op een tijdperk waarin de olieproductie definitief tot het verleden behoort. China In China wordt op dit moment gebouwd aan de grootste zonne-energie centrale ter wereld met een vermogen van 2 gigawatt (GW). Het project maakt deel uit van een geplande 11,95 GW Nieuwe Energie Industrie Politiek in de stad Ordos in Binnen Mongolië. De stad is voorbestemd om met behulp van zonne-energie, wind, hydro-elektriciteit en biomassa energie te leveren aan de regio, inclusief de hoofdstak Beijing. In China schijnt men ook te werken met een feed-in tarief. Deze heeft een dusdanig niveau dat stroom opgewekt uit zonne-energie tegen vergelijkbare kosten kan plaatsvinden als traditionele elektriciteitsproductie. Bronnen Deloitte. Energy predictions 2010, NRC, Reuters, World Rescources institute (WRI)

19

Energy

Kolen en CO2 reductie

Groeiende weerstand tegen kolen


In Nederland is een groeiende weerstand tegen kolen als basis voor elektriciteitsvoorziening zichtbaar. Politieke partijen, wetenschappers, NGO’s spreken zich steeds luider uit tegen de keuze van de Nederlandse overheid om door middel van kolengestookte elektriciteitscentrales energie op te wekken en te exporteren. Met de keuze voor kolencentrales dreigt Nederland op termijn de ‘vieze man van Europa’ te worden.

• Toename van activisme tegen kolencentrales in aanbouw op MV • Europese regels kunnen er op korte termijn toe leiden dat de bouw van de twee kolencentrales stopgezet moet worden • Mogelijk op termijn afname van de vraag naar ‘niet groene’ elektriciteit door consument

Ook in andere landen groeit de weerstand tegen kolencentrales. Zo kreeg de kolenindustrie in de VS de afgelopen jaren de ene na de andere klap te verwerken. Volgens de Sierra Club, die sinds 2000 bijhoudt welke nieuwe centrales er gepland worden, zijn al 123 centrales tegengehouden. Tegen 51 andere projecten lopen nog rechtszaken. In mei 2007 weigerde Florida een vergunning voor een centrale ter waarde van 5,7 miljard dollar, goed voor 1960 megawatt. De aanvragers konden niet aantonen dat het bouwen van de centrale goedkoper zou zijn dan investeren in natuurbeheer, efficiëntie en hernieuwbare energie. Europese regels Recent sprak de advocaat van het Europese Hof uit dat de vergunning voor de bouw van twee kolengestookte energiecentrales in Rotterdam onterecht verleend waren. Dit omdat de centrales ervoor zullen zorgen dat Nederland volgend jaar de door de EU vastgestelde emissienormen voor bepaalde schadelijke stoffen niet zal halen. Elektriciteitsbedrijf gooit strategie om Dezelfde Europese klimaatregels zijn mede oorzaak van de recente strategiewijziging van grote energieproducten E-ON. De Europese regels rondom CO2 uitstoot worden langzaamaan strenger waardoor de kolengestookte centrales duurder worden. Om deze reden heeft het Duitse elekriciteitsbedrijf aangekondigd de komende jaren sterk in duurzame energie met name wind en zon te gaan investeren. Bronnen NRC Diverse media Open brief wetenschappers tegen kolencentrales 11 december 2010

20

Energy

Biobased / Groene Chemie

Biobased economie / groene chemie De milieuregels worden strenger en de prijzen van de klassieke producten die worden gemaakt op basis van aardolie stijgen. ‘Wanneer het gebeurt is onduidelijk, maar op de lange termijn kunnen we ons geen petrochemie meer veroorloven op basis van aardolie.’stelt professor Gerrit Eggink, hoogleraar industriële Biotechnologie. Dat is ook de achtergrond van het project Bio-based Sustainable Industrial Chemistry (BBasic).’ In het project gaat in totaal vijftig miljoen euro om. Ook in Brabant zien ze het belang van groene chemie. Het onlangs ingestelde duurzaamheidsprogramma bevat ook een investeringsfonds waarin de provincie 10 miljoen euro stopt bestemd voor het stimuleren van bedrijvigheid rond groene chemie.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • Groene chemie is voor Rotterdam zowel een kans als een bedreiging vanwege haar grote chemische cluster. De vraag is of dit cluster in staat is tijdig de transitie te maken.

Afgezien van dit soort initiatieven is het tot op heden nog niet zover dat er al over (grootschalige) nieuwe groene chemie gesproken kan worden. Wel is er mede naar aanleiding van vergaande ambities die door verschillende overheden uitgesproken worden, veel aandacht voor technologieontwikkeling. Tot op heden zijn er echter nog maar zeer weinig groene technologieën in staat om de concurrentie met de conventionele chemie aan te gaan, waardoor de grote spelers op chemiegebied zich nog niet grootschalig op de markt begeven om nieuwe licenties aan te kopen. Azië Ook in Azie is de belangstelling voor biobased chemie in opkomst. China en India tellen al meer dan een dozijn universitaire onderzoeksinstellingen die zich toeleggen op groene chemie. Groene chemie probeert nieuwe synthetische stoffen te maken die "benign by design" zijn – milieuvriendelijk ontworpen. Gespecialiseerde chemici zoeken naar nieuwe verbindingen en productieprocessen die geen vervuiling veroorzaken en niet gevaarlijk zijn. Dat is efficiënter dan eventuele vervuiling of gezondheidsrisico's later in te dammen. Er zijn ook minder dure beschermingsmaatregelen nodig voor de opslag en het vervoer van milieuvriendelijke producten. De geneesmiddelenindustrie en de textielnijverheid in India werken al volop aan nieuwe processen waarbij geen gevaarlijke oplosmiddelen en andere schadelijke reagentia meer nodig zijn. "We moeten de mythe ontkrachten dat investeren in groene chemie de kosten opdrijft.

Bronnen -http://sync.nl/brabant-stopt-10-miljoen-in-groene-chemie/ -Wageningen Universiteit

21

Energy

3D printing

3D printing


Als je in de Apple Store door het ruime aanbod van iPhone-hoesjes browset dan zal het woord revolutionair niet snel in je opkomen. Toch is één hoesje in de Apple Store, de FreshFiber Weave Case, de mascotte van een heuse revolutie. Het hoesje is het eerste product op de consumentenelektronicamarkt dat op grote schaal wordt gefabriceerd via rapid manufacturing oftewel 3Dprinting. Deze technologie is sterk in opkomst in verschillende sectoren. Boeing bijvoorbeeld print vliegtuigonderdelen en ook de medische sector onderzoekt de mogelijkheden van het printen van protheses of zelfs organen. Het Universitair Medisch Centrum in Utrecht doet onderzoek naar de mogelijkheid van het printen van levend kraakbeen.

• Als 3D printing op grote schaal gebruikt gaat worden dan zal dat grote gevolgen hebben voor de haven. Gecombineerd met de cradle to cradle filosofie dat alles hergebruikt kan worden zal het tot een verandering van type goederenstromen (meer bulk) leiden. Maar vooral zal het een afname van goederenstromen tot gevolg hebben.

Dit is een foto van Urbee, de eerste hybride auto die gemaakt is door 3Dprinting. Bronnen NRC Reumafonds Youtube http://www.intermediair.nl/artikel//43395/nieuwe-botten-kunstmatig-kweken-succesvol.html

22

Geopolitics

Schaarste

Onzekerheid grondstofvoorraden Olie en aardgas, water, voedsel en mineralen zijn cruciaal voor onze welvaart en welzijn. Door economische groei, bevolkingsgroei en klimaatverandering zijn deze grondstoffen steeds gevoeliger voor prijsstijgingen, tekorten en export restricties. De mismatch tussen toekomstige vraag en aanbod ontwikkelt zich tot een van de meest complexe en urgente vraagstukken van de 21e eeuw. Dat heeft consequenties voor de stabiliteit in de wereld. Spanningen rond eigendom van strategische hulpbronnen zullen toenemen en meer regionale conflicten zijn dan onvermijdelijk.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex Ontwikkelingen in transport volgen de ontwikkelingen in bevolkingsgroei, industriële productie en de vraag naar grondstoffen. Schaarste kan leiden tot een lagere economische groei en daarmee een afname in goederenstromen.

Noodzaak van het inzetten van het ‘ tweede spoor’: ruimte reserveren voor nietfossiele industrie.

China’s hunt for raw materials De wereldbevolking en daarmee de vraag naar voedsel zal blijven groeien. Ook het gemiddelde welvaartspeil zal stijgen wat zorgt voor een groeiende vraag naar energie, grondstoffen en industriële productie. We hebben verschillende trends gevonden die erop wijzen dat landen en dan met name China bezig zijn grondstofvoorraden (olie en gas) maar ook landbouwgronden voor het verbouwen van voedsel of biomassa over de hele wereld veilig te stellen en te beheersen. Zeldzame aardmetalen Daarnaast berichten kranten bijna dagelijks over internationale spanningen rond strategische of kritieke mineralen zoals zeldzame aardmetalen. Sinds vijf jaar heeft China een snelle afbouw van de exportquota doorgevoerd voor een aantal zeldzame metalen en tegen het midden van het nieuwe decennium is een volledig exportverbod voorzien voor de uitvoer van onder meer dysprosium, terbium, thulium, tutetium en yttrium, metalen die gebruikt worden in hightech producten, zoals computers tot windturbines en batterijen voor elektrische wagens. Negentig procent van de wereldvoorraden aan zeldzame aardmetalen bevindt zich in de Chinese provincie Binnen- Mongolië. Het veiligstellen van de toegang tot deze en andere ‘strategische’ grondstoffen is een strategische prioriteit aan het worden voor meerdere landen.

Chinese arbeiders met blokken neodymium, een zelfzaam metaal. Neodymium wordt gewonnen uit de mineralen monaziet en bastnoniet en wordt ondermeer gebruikt in de glasindustrie. Foto Bloomberg

Bronnen Islam Qasem; Recource Scarcity in the 21th century: conflict or cooperation? 2010 (3) HCSS & TNO NRC

23

Geopolitics

Crisis in Europa

Financiële crisis en eurocrisis

De impact op het Rotterdamse haven en industriecomplex

De economische en financiële crisis zorgt voor veel problemen in Europa. Zo zijn er banken in problemen gekomen en hebben overheden van de lidstaten veel geld moeten vrijmaken om hen te helpen. Ook de Euro staat onder druk. De stabiliteit van de Euro dreigt in gevaar te komen door het enorme begrotingstekort en de hoge staatsschuld in Portugal, Ierland, Italië, Griekenland en Spanje (PIIGS).

Een instabiel Europa kan een afname van goederenstromen tot gevolg hebben. Overheden zullen meer de eigen havens bevoordelen wat ten koste gaat van het level playing field.

Protectionisme/ nationalisme Overal in Europa is een ‘ruk naar rechts’ waarneembaar. Ook populistische en anti-Europees gezinde partijen worden groter. In november waarschuwde President van de Europese Raad Herman van Rompuy scherp voor de groeiende nationalistische, populistische en antidemocratische krachten binnen de lidstaten van de Europese Unie. Deze krachten zouden de terugkeer van een euroscepticisme tot gevolg hebben. "It is a feeling all over Europe, not of a majority, but everywhere present.“ De zware bezuinigingen die noodzakelijk zijn kunnen de opkomst van populistische leiders die naar het buitenland wijzen als bron van alle ellende in de hand werken. Tweedeling in Europa Er zijn grofweg drie scenario’s te bedenken voor de toekomst van Europa. Het eerste is het scenario dat de landen met de grootste financiële problemen (PIIGS) uit de Eurozone treden. Dit heeft een forse daling van de groei in Europa tot gevolg. Een tweede scenario is een deling van Europa in twee zones met elke een eigen munt (neuro) en (zeuro). De neuro zal sterker zijn dan de zeuro wat negatief is voor de exporterende landen in het Noorden. Het derde scenario is het totale uiteenvallen van de Europese muntunie. Gevolgen daarvan zijn ernstig. De vraag en daarmee de economische groei storten in en de inflatie stijgt tot grote hoogte.

Bronnen: NRC Der Spiegel Europa Nu

24

Geopolitics

Afhankelijkheid wereldeconomie

Afhankelijkheid van de dollar

Impact op HbR en Haven en industriecomplex

Berichten vanuit verschillende hoeken (The Independent, uitspraken Dominique Strauss Kahn, topman van IMF) wijzen erop dat er nagedacht wordt over een alternatief voor de dollar als globale reservemunt. De meeste olieproducerende landen waaronder ook Rusland zouden samen met ondermeer China, Japan, Brazilië en Frankrijk onofficieel gesprekken voeren om een einde te maken aan de hegemonie van de Amerikaanse dollar op de oliemarkt. De bedoeling zou zijn om binnen negen jaar de Amerikaanse dollar uit de oliehandel te weren.

Mocht er een handelsoorlog uitbreken tussen China en de VS dan zal de wereldhandel daardoor geraakt worden. De haven van Rotterdam is afhankelijk van de wereldhandel en zal dit merken door stagnatie van goederenstromen.

Voor de Chinezen kan de dollar niet snel genoeg uit de oliemarkt verdwijnen. Zij stellen voor om goud te gebruiken als overgangsbetaalmiddel. China is ondertussen de grootste verbruiker van olie in de wereld geworden. De Chinezen moeten 60 procent van hun olie importeren. Die moeten ze halen uit Rusland en de Golfstaten. Specialisten zien de volgende jaren een economische oorlog tussen de Chinezen en de Amerikanen om de olie in het Midden-Oosten. Staatsschuld Verenigde Staten Volgens Judd Gregg (republikeins senator en beoogd minister van Handel in regering Obama) wordt de staatsschuld van de Verenigde Staten binnen 5 tot 7 jaar zo groot dat een financiële meltdown onvermijdelijk wordt. Gregg doet deze uitspraak in een interview met de Britse krant Financial Times. China in bezit van grote hoeveelheden Amerikaanse staatsobligaties In China wordt het bezit van grote hoeveelheden Amerikaanse staatsobligaties genoemd als mogelijk middel om de VS onder druk te zetten. Tegelijkertijd is de Chinese economie (vooralsnog) gebaat bij een sterke dollar.

Bronnen: Independent Financial Times

25

Global economy

Verschuiving zwaartepunt wereldeconomie naar Azië

Zwaartepunt wereldeconomie verschuift richting Azië


De (economische) macht verschuift richting Azië.In 2009 was het aandeel van Azië in de “global GDP” 27%. Begin jaren ’80 lag dit percentage nog op zo’n 20%. Verwacht wordt dat dit aandeel de komende decennia zal toenemen tot boven de 40%. Meer en meer Aziatische bedrijven staan in de global Fortune 500 (dit jaar waren er alleen al 45 Chinese bedrijven, waarvan 3 in de top 10). Naar verwachting zal dit aandeel toenemen en zal het aantal multinationals uit de ‘emerging markets’ verder stijgen.

• Verdergaande globalisering zal naar verwachting leiden tot groei goederenstromen Rotterdam. • Havensector zal vooral fors gaan groeien in de BRIC landen. Dit biedt kansen voor omzet en winstgroei HbR, door middel van internationale deelnemingen. • Een toenemend aantal multinationals komt uit de BRIC landen. Dit vereist mogelijk andere manier van acquisitie en account management.

China Het aandeel van China in de wereldeconomie is toegenomen van 3% (in BBP) in 1981 tot 16% in 2007. Daarmee is het aandeel van China vervijfvoudigd. China is nu al belangrijker dan het eurogebied, terwijl de Verenigde Staten, momenteel de grootste economie, waarschijnlijk aan het einde van dit decennium zullen worden gepasseerd. In 2009 werd China de grootste exporteur ter wereld, een positie die lang door Duitsland werd aangevoerd. Daarnaast passeerde China in 2010 Japan als tweede grootste economie ter wereld. India Ook de Indiase economie is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Op de lange termijn heeft India ook goede vooruitzichten vanwege bevolkingstoename (in China krimpt de bevolking juist op langere termijn).

Bronnen -Artikel NRC Handelsblad: Japan door China gepasseerd als tweede economie -Global Fortune 500: www. Fortune.com, http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Australia.html -The economist: The balance of economic power – East or Famine (20100225) -Goldman Sachs: global economics paper no.192: the long term outlook for the BRICs (20091204)

26

Global economy

Transitie naar een duurzame macro economie

Transitie naar een duurzame macro-economie Het huidige economische systeem is gebaseerd op continue economische groei. Business cases en beleidstudies gaan uit van een bepaald groeipercentage en daar worden investeringen op afgestemd. Meer en meer ontstaat een tegengeluid wat beperkingen ziet in dit systeem en aandacht vraagt voor een transitie naar een duurzame macroeconomie.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • De transitie naar een duurzame economie zal impact hebben op de goederenstromen in Rotterdam. Dit kunnen er minder worden, maar het kan ook dat ze in samenstelling veranderen (meer recycling, duurzame energie leveranciers, bv. Algen) • HbR is in de huidige vorm erg afhankelijk van zogenaamde “fossiele industrie”. Dit is altijd een kracht geweest, maar juist deze afhankelijkheid kan in de toekomst een grote zwakte blijken te zijn. Vooral in het omschakelen naar een duurzamere economie, zou het HIC achterop kunnen raken.

Welvaart zonder groei Tim Jackson zet in zijn boek “Welvaart zonder groei” de gedachte uiteen dat een duurzame economie nodig is, omdat oneindige groei niet past bij een eindige planeet. Hij pleit voor duurzame groei, die niet alleen gericht is op groei van het BBP, maar op een breder welzijnsbegrip, met behoud van grondstoffen en ecosystemen.

Voorbeeld: Unilever start met duurzame strategie

Alternatief voor GDP Franse en Duitse economen hebben onlangs (dec 2010) een rapport gepresenteerd aan Merkel en Sarkozy waarin ze pleiten voor welvaartmeters anders dan alleen GDP. Zo zou economische welvaart gemeten moeten worden naast levenskwaliteit en duurzaamheid. Dit vanuit het bredere Europese initiatief beyond GDP, waarin meerdere partijen deelnemen. VET ipv VAT Het idee is ontstaan om in plaats van een value added tax (belasting op toegevoegde waarde) juist een value extracted tax in te voeren (belasting op onttrokken waarde). Dit zou duurzaam grondstoffengebruik stimuleren. Bronnen - Artikel NRC Handelsblad: Groeiverslaving zal het Westen opbreken - Beyond GDP: http://www.beyond-gdp.eu/news.html - Value extracted tax: welvaart in een wereld van schaarste, Ex’Tent BV - Opiniestuk NRC Handelsblad:”Het herstel van deze economie leid tot een ramp” – Arnold Heertje en Wouter van Dieren - Unilever: Met dit beleid nemen we een risico (NRC 20101115) /

27

Global economy

Instabiliteit EU – Europese economie Onzekerheid rondom stabiliteit EU – Europese economie


Er is een toegenomen onzekerheid rondom de stabiliteit van de Europese economie en de economische unie. Mede als gevolg van de kredietcrisis hebben landen hoge schulden opgebouwd, die leiden tot fors oplopende rentelasten. Kredietbureaus schroeven vervolgens de ratings van deze landen omlaag, wat het voor hen nog duurder maakt om geld te lenen op de kapitaalmarkten. Een dreiging van het failliet van landen is niet ondenkbaar en het voortbestaan van de europese economische unie en ook economisch herstel staat voortdurend onder druk.

Bij het uitblijven van hervormingen en mogelijk een impasse, zal het effect op Rotterdam met het inzakken van goederenstromen groot kunnen zijn. Voorlopig lijkt noordelijk Europa (met daarin Duitsland vooroplopend) echter stabiel, en zal het effect op Rotterdam mee kunnen vallen. Een aantal zaken kunnen zich echter wel voor gaan doen: - Bedrijven en overheden krijgen (her)financieringsproblemen; het investeringsklimaat in Europa is ongunstig. Dit kan leiden tot een uitstel van investeringen en daarmee een minder vitaal haven- en economisch complex - Er kan een stagnatie van groei plaatsvinden. De vraag is of dit tijdelijk is, of dat dit een langer permanent effect heeft (naar voorbeeld Japan).

Politieke Unie Mede onder invloed van de europese instabiliteit gaan er meer en meer stemmen op (waaronder econoom Milton Friedman) die pleiten voor het oprichten van een politieke europese unie. Dit zou voor meer solidariteit tussen de landen zorgen. Echter, met het groot aantal nationalistische regeringen en sentiment dat over Europa waait, lijkt dit voorlopig niet realiseerbaar. Bezuinigingen De komende periode zal voor veel landen in de eurozone in het teken staan van drastische bezuinigingen om de staatsschuld niet nog verder op te laten lopen. Daarnaast zijn er ook landen (m.n. Zuid-Europa) waar een groot tekort in de pensioenpotten wordt voorzien. De druk op de begrotingen van de Euro-landen en daarmee instabiliteit van de EU lijkt dan ook voorlopig niet van de baan. Bron: FD Outlook (Dec 2010) Bronnen - FD Outlook, Dec 2010 - NRC Handelsblad diverse artikelen: stabiliteit onder druk in eurozone, individuele eurolanden moeten hervormen, het grote gelijk van Milton Friedman - Elsevier: De echte ellende komt nog (20100508)

28

Global economy

Localisering / protectionisme

Localisering


Er zijn diverse ontwikkelingen die wijzen op een afname van globalisering en juist op een terugkeer naar lokalere economieën. Allereerst kiezen multinationals (onder invloed van stijgende kosten) ervoor om productie dichter bij afzetmarkten te plaatsen. Zo heeft Philips afgelopen jaar een deel van de productie van scheerapparaten voor de Europese markt terugverhuisd van China naar Friesland. Het bleek niet efficiënt om de apparaten voor de Europese markt in China te laten maken en vervolgens naar Europa te verschepen.

Het HIC en HbR hebben altijd veel baat gehad bij globalisering, wat steeds tot toenemende goederenstromen heeft geleid. Met een teruggang naar lokalere economieën kan dit gaan veranderen. Het zou mogelijk een afname van goederenstromen betekenen (in tonnen), en/of leiden tot een verandering van de goederenmix (hoogwaardiger, halffabricaten).

Daarnaast wordt verwacht dat onder invloed van stijgende (transport)kosten het niet langer interessant zal zijn alle productie ver van de uiteindelijke afzetmarkt te plaatsen. Jeff Rubin beschrijft dit in zijn boek “Why your world is about to get a whole lot smaller”. Hij verwacht dat reiskosten voor zowel mensen als producten, als gevolg van sterk stijgende olieprijzen, zo hoog zullen oplopen dat de samenleving weer veel kleinschaliger wordt. Dit geldt met name voor goedkope producten.

Met het terugplaatsen van productie dichter naar de bron, zullen locaties scherp met elkaar gaan concurreren in het aantrekken van deze faciliteiten en investeringen. Mogelijk staat het level playing field van havens hierbij onder druk, omdat de verschillende overheden gunstige condities zullen proberen te creëren.

“Buy American” Daarnaast is er ook een consumententrend (weliswaar nog heel klein en m.n. bij kleine groepen), die erop wijst dat consumenten meer kiezen voor lokale producten. Dit is vooral goed te zien in de voedselindustrie. Er is toenemende populariteit voor bewegingen als slow food, biologische streekproducten, en het hebben van een eigen moestuin. Ook maken politici (m.n. in Amerika) dankbaar gebruik van de crisis om consumenten te stimuleren Amerikaanse producten te kopen om zo de economie te stimuleren. Hierbij ontstaan zelfs protectionistische maatregelen (buy american recovery act) om dit af te dwingen. Bronnen - Boek: Why Your World Is About To Get A Whole Lot Smaller, Jeff Rubin (2009) - Artikel FD: Productiewalhalla China is al snel op zijn retour (20101204) - Artikel NRC: In de volkstuin zetten de Ieren hun zorgen opzij (20101125) - Financial Times: Paris piles pressure on Renault (20100114)

29

Global economy

Overcapaciteit en intensievere concurrentie in de Hamburg – Le Havre range Overcapaciteit


In veel havens in de Hamburg – Le Havre range wordt fors geïnvesteerd in capaciteitsvergroting, met name in de containeroverslag. Op de kortere termijn (in het geval van uitblijven van sterke groei als gevolg van de economische crisis) leidt dit tot overcapaciteit en hevigere concurrentie tussen de havens.

Overcapaciteit zal leiden tot intensievere concurrentie in de Hamburg-Le Havre range. Mogelijk zullen de tarieven (van zowel terminals als zeehavengeld) hierdoor onder druk komen te staan.

In de periode 2008-2020 wordt er 66% containerport capaciteit toegevoegd in Noord Europa (tot ruim 126 miljoen TEU / jaar). In de periode 2008-2015 wordt hier al 110 miljoenTEU van gerealiseerd. Als er geen oude capaciteit gesloten wordt, dan zal dit naar verwachting leiden tot overcapaciteit met bijbehorende druk op de prijzen.

Vanwege dezelfde overcapaciteit kan Rotterdam ook profiteren van gerationaliseerde diensten en daarmee de hub-positie uitbouwen. Dit omdat de verwachte overcapaciteit m.n. het containersegment raakt, en Rotterdam hier een goede hub-uitgangspositie heeft (diep water, schaalgrootte, achterlandverbindingen).

In een forecast van Ocean Shipping Consultants (zie figuur rechtsonder) is te zien dat het verwachte gebruik van container terminal capaciteit in de periode 2010-2020 onder de 70% ligt. Wetende dat dit percentage voor iedere terminal idealiter rond de 80-85% ligt, is duidelijk dat hier druk op de terminals zal komen te staan.

Source: Ocean Shipping Consultants (2009) Bronnen - Europe faces wave of moth-balled ports projects (20091207) - Nieuwsblad Transport: containerterminals en congestie (20091218) - Rapport North European Container Port Markets to 2020 – Ocean Shipping Consultants (2009)

30

Society

Toename individualisering door keuzevrijheid, digitalisering en versnelling samenleving

Omschrijving trend


Individualisering is een algemene trend die al decennia bezig is, steeds vanuit een andere achtergrond, en die van invloed is op allerlei aspecten van de samenleving.

•Bedrijven zullen zich meer bezig gaan houden met financieel steunen van organisaties in sport, kunst, cultuur, hulpverlening, evenementen, recreatie, ook door een terugtredende overheid.

Begrippen als solidariteit en collectief belang verdwijnen niet, maar veranderen in de richting van nieuwe vormen van gemeenschappen of netwerkvorming. Mensen kiezen zelf – als individu - bij welke groep ze zich aansluiten en kunnen daar ook weer snel uitstappen. Dat is heel anders dan in traditionele gemeenschappen zoals religieuze verbanden of sportverenigingen in kleine dorpen.

•Maatschappelijk betrokken ondernemen wordt verder doorgetrokken naar het steunen van die communities waar zowel personeel als lokale omgeving wat aan heeft. Personeel mag helpen kiezen en bijdragen, vrijwilligerswerk gebeurt dan in tijd van de baas. •Tegentrend slow down kan zorgen voor afname consumentisme, afname goederenstromen.

Sociale druk is niet langer lokaal maar globaal via de computer. Individualisering hoort bij het snelle leven in de stad waar niemand elkaar kent, maar waar mensen toch op zoek gaan naar een vorm van verbinding. Op lange termijn worden steden nog groter en lopen dorpen meer leeg (demografische ontwikkelingen). Doordat werk en privé meer door elkaar lopen is er minder aaneengesloten tijd om op één plek aan één hobby te besteden. Sportclubs moeten de bardiensten door betaalde krachten laten doen. Bedrijven zetten maatschappelijk betrokken ondernemen door naar het verstevigen van communities waar zij zich mee willen verbinden. Ontkerkelijking zorgt voor minder sociale cohesie enerzijds, maar zorgt voor betere integratie van verschillende bevolkingsgroepen anderzijds. Ook afname van het verenigingsleven zorgt voor minder cohesie. Tegentrend: 0nthaasting, slow down, zen…

Bronnen CBS Statline, 2010, demografische kerncijfers CBS, Bevolkingsprognose 2009–2016: omslag naar lagere groei “Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars: trends in cultuurparticipatie en mediagebruik”, Sociaal en Cultureel Planbureau, mei 2009 -“Global trends 2025: A Transformed World”, National Intelligence Council, USA, november 2008 -Centraal Bureau voor de Statistiek, jaarcijferreeksen 2010 -Flavorwire, trends in contemporary art (internet)

31

Society

Toename schaarste arbeidsmarkt

• Laag geboortecijfer zorgt voor een jonge generatie die in aantal minder is dan de oudere generatie (vergrijzing). • Behoefte aan werknemers lange termijn door uitbreiding MV2, autonome ontwikkeling hic, groei banen (logistiek, transport, milieutechnologie). • Bepalende factoren: slechte bereikbaarheid westelijk havengebied (te grote woon-werkafstand), dun bevolkt woongebied Voorne-Putten, onbekend imago van werken in de haven. Grote concurrentie met andere sectoren. Keuze jongeren voor andere opleidingen dan logistiek, transport, techniek,maritiem. • Hierdoor komt er een slag om talent, waarbij bedrijven alles uit de kast moeten halen om nieuwe juist gekwalificeerde werknemers te vinden (pro-actieve recruitment, aantrekkelijke marketing, goede arbeidsvoorwaarden (het nieuwe werken), modern hrm beleid, onderwijsprogramma’s, social media).

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • Schaarste zorgt voor dure arbeid. Er moet meer tijd en geld worden gestoken om werknemers te krijgen. Dure arbeid zorgt voor een dure haven en is slecht voor onze concurrentiepositie (als andere havens goedkoper scoren op arbeid). • Ouderwets HRM beleid in het HIC is weinig strategisch bezig (vooral dagelijkse bedrijfsvoering), moet gemoderniseerd worden om deze slag om talent te winnen. Ander leiderschap is nodig om deze generatie te boeien. • Afbreuk macht vakbonden • Een verschuiving van de blanke man naar de gekleurde vrouw vereist een andere benadering.

• Naast instroom uit regionaal onderwijs, zal er getrokken worden aan zijinstroom uit binnen- en buitenland. Arbeidspotentieel dat aangeboord gaat worden: vrouwen, allochtonen, arbeidsmigranten, expats. Niet alleen uit Europa, maar juist meer uit Azie, Midden-Oosten en Afrika (waar het onderwijsniveau in hoog tempo opgetrokken wordt) is de verwachting als regelgeving rondom werkvergunningen versoepelen. De haven zal nog meer bestaan uit de beste internationale werknemers. • Toename flexibiliteit; Er is steeds meer behoefte aan op maat gesneden arbeidssituaties: het nieuwe werken (thuis werken, eigen indeling urenbesteding). Ook file mijden speelt een rol, maar niet voor operationeel of vol continue of roosterwerk dat fysieke aanwezigheid op bepaalde tijdstippen vereist. De nieuwe generatie is veeleisend en flexibel, en moet overtuigd worden van de aantrekkingskracht van de werkgever. Grote flexibele schil: tijdelijke werknemers, arbeidsmigranten, jobhoppers, zzp-ers waar minder grip op is. Bronnen Ecorys, Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 2010-2014 (2009) Nieuwe werken via google: http://www.microsoft.com/netherlands/het_nieuwe_werken/ N. Backx, F. Luijten, Interviews bedrijven hic in kader van gemeentelijk arbeidsmarktbeleid (2010) Rotterdams Dagblad, ‘Bevolking groeit en vergrijst’ (dec 2010) + div krantenartikelen Manpower, ‘De Grenzeloze generatie’ Gemeente Rotterdam, Arbeidsmarktontwikkelingsbeleid collegeperiode 2011-2015

32

Society

Toename transparantie

Omschrijving trend


- De macht ligt niet langer bij kennis, maar het juiste gebruik ervan: van kenniseconomie naar waardeneconomie. Door het internet en andere snelle vormen van informatieverwerving is de kennis voor iedereen, alleen degenen die zich er op de beste manier van bedienen weten meer.

• Bedrijven in het HIC moeten zich blijvend bewijzen als betrouwbare handelspartner voor hun klanten.

- Producenten zullen meer op kwaliteit letten omdat zij hier op kunnen worden aangesproken via de digitale media (via Twitter bijvoorbeeld). Consumenten krijgen zo meer macht. Producenten of bedrijven kunnen hun marketing via alle digitale media doen om doelgroepen te bereiken (via Facebook bijvoorbeeld). Zowel bedrijven als individuen kunnen snel succes hebben, maar ook snel falen voor het oog van duizenden ‘volgers’.

• HbR heeft meer inzicht in bedrijfsvoering van haar klanten en kan hen daar ook op aanspreken of gebruik van maken in positieve of negatieve zin. • Inzet sociale media om een groep volgers (port community) te informeren, gedrag te beinvloeden (file mijden, duurzaamheid stimuleren). • Transparantie zorgt voor meer efficiëntie in de logistieke keten. • HbR heeft meer inzicht in de havenarbeidsmarkt die ook transparanter wordt, dus kan gerichter invloed uitoefenen of keuzes maken.

- Door netwerken, zowel professioneel als social media, is er een grote sociale controle, hetgeen naast een vraag om eerlijkheid en betrouwbaarheid ook grote druk legt op mensen. Privacy, zowel zakelijk als privé, is niet langer automatisch gegarandeerd. - Door de netwerken ontstaan nieuwe gemeenschappen, nieuwe vormen van groepsverbanden op basis van persoonlijke keuzes. Mensen voelen zich hierdoor minder snel eenzaam. - Digitale (sociale) media zijn een handig hulpmiddel bij werving van personeel, dat kan onze klanten helpen. Ook wordt de arbeidsmarkt transparanter, meer inzicht in opleidingenaanbod van onderwijsinstellingen bijvoorbeeld.

Bronnen -Manpower, ‘Grenzeloze generatie op de arbeidsmarkt’ (2010) -N. Backx, Cursus sociale media (2009)

33

Society

Verrechtsing samenleving

- Populisme: In Europa is een ‘ruk naar rechts’ gaande, onder meer als reactie op immigratie van Moslims met de problemen die het anders-zijn van geloof en cultuur met zich meebrengen. Sociaal/economische uitsluiting of achterstand werkt fundamentalisme in de hand. - De gevolgen van de zich terugtrekkende overheid zijn voelbaar in de afbraak van het sociale stelsel en de culturele sector. De verharding van de politieke samenleving levert een gebrek aan solidariteit op. Negatief effect op imago van tolerant en gastvrij land, gevolgen voor aantrekkelijkheid vestigingsklimaat. - Duurzaamheid niet meer op de politieke agenda. - Toename nationalisme: nationale economie, havens wel op de politieke agenda.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex -Terrorismedreiging -Kennisleegloop. De afname van gastvrijheid schrikt arbeids- en kennismigranten af en zorgt dat meer inwoners het land verlaten. Maatregel: haven kan werk bieden aan iedereen, op basis van kwaliteit. Moet ruimte bieden aan instroom uit nieuwe arbeidsmarktlanden (India, China), zonder onderscheid. -Duurzaamheid/milieumaatregelen staan onder druk, onze doelstellingen worden niet gehaald. - Afname komst grote internationale bedrijven vanwege achteruitgang vestigingsklimaat. -Toename investeringen in haven van Rotterdam door nationalisme.

Bronnen “Global trends 2025: A Transformed World”, National Intelligence Council, USA, november 2008” Centraal Bureau voor de Statistiek, jaarcijferreeksen 2010

34

Society

Gedragsbeïnvloeding: van trend naar structurele verandering (mobiliteitsmanagement/duurzaamheid)

.

Het 4 E-model: engage, enable, encourage, exemplify

Impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex

Dit model is ontwikkeld door de Britse overheid om blijvende gedragsverandering te bewerkstelligen onder de bevolking. Geschikt voor het bewust maken, aanzwengelen, vasthouden en verankeren van trends zoals duurzame consumptie/productie en mobiliteitsmanagement die een ander gedrag vereisen om tot een positieve transitie te komen. In dit model komen een aantal zaken samen die in de elders gesignaleerde trends benoemd worden.

Mobiliteitsmanagement: hoe zorg je ervoor dat mensen niet in de spits rijden over een filegevoelig traject of een andere route kiezen? Niet alleen een meer gespreid gebruik van de infrastructuur, maar ook minder milieuvervuiling. “Engage”: leg belang goed uit, zet social media in om havencommunity op te bouwen die persoonlijk belang verbindt met collectief havenbelang, benader groep koplopers als gezicht, laat experiment uitvoeren met doelgroep, betrek stakeholders “Enable”: biedt flexibele werktijden en –plekken, zodat weggebruik op ‘stille’ verkeersmomenten plaats kan vinden, geef adequate informatie via digitale en gedrukte nieuwsbulletins, via scholen en bedrijven, maak gebruik van mobiele tekstborden, biedt alternatieve vervoersmogelijkheden aan, leer van experimenten/ stel de methode bij “Encourage’”: maak openbaar vervoer goedkoper, voer tol in op nieuwe trajecten, stimuleer gespreid gebruik door spitsrijden duur te maken “Exemplify”: geef als HbR het goede voorbeeld, doe experimenten met alternatieve vervoersmiddelen, maak deel uit van de koplopers

“Engage” vraagt om een binding met de haven, het erkennen van een collectief belang waarvan het individu zich onderdeel voelt, het verbinden met nieuwe gemeenschappen: social media, inspraakprocedures, het aanspreken van een groep koplopers. “Enable” vraagt om voldoende inzet van informatie, afgestemd op de doelgroepen, om het geven van inzicht in de gevraagde verandering en het voordeel daarvan boven andere alternatieven (argumentatie), het aanbieden van instrumenten om dat te bewerkstelligen: digitale en gedrukte informatie, het geven van de juiste argumentatie en de ruimte bieden om te leren. “Encourage” betreft het toepassen van positieve en negatieve sancties, het toedienen van prikkels om te komen tot het gewenste gedrag. “Exemplify” duidt op het voorbeeld stellen, door zelf initiatieven te nemen en te laten zien dat het mogelijk is.

“Gedragsbeïnvloeding als instrument voor een bereikbaar Nederland!”, Appm Management Consultants “Leren veranderen”, Katrien van Poeck, tijdschrift Oikos 54, 3/2010 “Changing behaviour through policy making”, ontwikkeld model op basis van onderzoeksrapport van de Britse overheid, 2008, www.defra.gov.uk “Going with the grain: Influencing behaviour through public policy”, Mindspace Report, Institute for Government (discussiedocument)

35

Milieu en klimaat

Klimaatverandering

De temperatuur van de aarde zal stijgen evenals het zeespiegelniveau. De uitstoot van broeikasgassen zal blijven toenemen en het weer zal extremere vormen aannemen. Warmer Tot 2030 zal de gemiddelde temperatuur stijgen met een halve tot anderhalve of zelfs twee graden Celcius. Over de afgelopen 23 jaar is er een stijging van 0,4 graden Celsius waargenomen. Voor 2100 worden temperaturen voorspeld die tussen de 1,1 en 6,4 graden hoger liggen dan vandaag. Ter vergelijk: tijdens de laatste IJstijd (18.000 jaar geleden) lag de gemiddelde temperatuur wereldwijd 6 graden lager dan vandaag. Broeikasgassen Gedurende de afgelopen 35 jaar is de uitstoot van broeikasgassen toegenomen met 70%. Elektriciteitscentrales, industriële productie en transport als belangrijkste bronnen. Volgens de scenario’s van de IPCC de uitstoot zal in 2030 90% hoger zijn dan vandaag. De uitstoot in niet-OESO landen zal de komende 20 jaar verdubbelen. Voor de industrialisatie bleven de CO2 concentraties constant voor meer dan 10.000 jaar.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • Met [..] elektriciteitscentrales, [..] raffinaderijen en een groot aan fossiele brandstoffen gerelateerd industriecomplex zal de Haven van Rotterdam sterk beïnvloed worden door deze trend. Voornamelijk de kosten voor het voorkomen en compenseren van klimaatverandering zullen het gebied raken. • Stijging van de zeespiegel: mogelijk zal de open zeeverbinding als een bedreiging voor het lager gelegen achterland gezien worden. • Extreem weer kan ervoor zorgen dat terminals vaker stilgelegd moeten worden vanwege storm.

Extreem weer De verwachting is dat de stijging van de temperatuur op aarde in combinatie met grotere concentraties CO2 in de atmosfeer resulteert in extreme weersituaties zoals stormen, ernstige droogtes, overstromingen en hittegolven. Stijgende kosten voor compensatie De komende 20 jaar zullen de uitgaven om het klimaat en de atmosfeer in tact te houden blijven stijgen. Om de temperatuurstijging te beperken tot 2 graden Celsius zal de concentratie CO2 emissies ergens tussen de 450 en 550 ppm gehouden moeten worden. Om dit voor elkaar te krijgen zal de uitstoot van broeikasgassen met minimaal 25% gereduceerd moeten worden ten opzichte van vandaag. Dat zou ongeveer 1% van het wereldwijde GDP kosten. Kosten die gemaakt moeten worden vanwege verdere klimaatverandering zullen echter nog veel hoger uitvallen dan kosten voor het voorkomen ervan: Volgens het veel besproken Stern-rapport zal de klimaatverandering elk jaar tussen de 5 a 20% van het GDP gaan kosten tenzij er de komende 20 jaar drastische maatregelen genomen worden. Bronnen Roland Berger Strategy Consultants Trend Compendium 2030 Towards a long-term vision for the Port of Rotterdam: looking for sustainable business opportunities 2010-2100

36

Milieu en klimaat

Water

Laagwaterstanden Landen waar de Rijn stroomt, zijn al jaren bezig met kostbare maatregelen om overstromingen door hoogwater in de rivier binnen de perken te houden. Nu blijkt echter dat laagwater in de rivier minstens net zo veel problemen kan veroorzaken. Klimaatverandering zal voor minder neerslag en meer verdamping van het rivierwater zorgen. Perioden met een lage afvoer van rivierwater zullen daardoor toenemen van ongeveer zeventig dagen in het gunstige geval tot meer dan honderd dagen in extremere omstandigheden. Bij laagwater ligt onder meer de scheepvaart stil, wat voor Nederland enorme economische schade veroorzaakt. Alterra heeft klimaatscenario's van het KNMI als uitgangspunt genomen voor berekeningen die doorlopen tot 2050. Bij een gematigde klimaatverandering neemt het aantal dagen met laagwater toe van 35 naar zeventig, aldus de onderzoekers. Maar als de klimaatverandering extremer wordt, zal het rivierwater bijna een derde van het jaar te laag staan voor de binnenvaart.

De impact op HbR en het Haven- en Industrieel Complex • Laagwater in de Rijn kan nadelige gevolgen hebben voor de binnenvaart vanuit Rotterdam naar het Europese achterland • De stijging van de zeespiegel kan de discussie over de open-zeeverbinding van de Rotterdamse haven doen oplaaien • Door het stijgen van de zeespiegel treedt verzilting op van de binnenwateren. Ook voor de industrie in het HIC is zoetwater nodig. •Deze trend vraagt om meer multimodale knooppunten langs de Rijn zodat er wanneer het water te laag staat overgeschakeld kan worden op andere modaliteiten

Stijging zeespiegel Als gevolg van de opwarming van de aarde zal de zeespiegel de komende 20 jaar stijgen met 6 tot 11 centimeter. Dit wordt veroorzaakt door het smelten van poolkappen en het uitzetten van het warmer worden van het zeewater.

Zoetwater Als gevolg van de stijging van de zeespiegel kan er verzilting optreden van het binnenwater. Ook in het Rotterdamse HIC. Dit is nadelig voor de in het HIC gevestigde industrie.

Bronnen Alterra rapport 2082: Rhine basin with SIMGRO: impact of climate and landuse changes on discharge and hydrological droughts. www.levenmetzoutwater.nl

37

Milieu en klimaat

Milieu politiek

Omschrijving trend


Regelgeving omtrent milieu zal toenemen en strenger worden. Wereldwijde afspraken zullen ondersteund worden door economische stimuleringsmaatregelen.

• Met een groot industriegebied is het HIC bij uitstek een gebied dat gevolgen zal ondervinden van toenemende milieu en klimaatregelgeving.

Strengere milieuwetgeving Veel landen zullen strengere regels gaan opleggen voor vervuiling. Daarnaast neemt de samenwerking tussen bedrijfsleven, NGO’s en wetenschap in het vormgeven van milieuregeles toe. In de meeste landen zal milieuplanning en het onderzoeken van milieueffecten standaard praktijk worden als dat niet al zo was. Meer afspraken op wereldniveau Omdat klimaatverandering een wereldwijd probleem is zal klimaatbeleid ook op wereldschaal gemaakt moeten worden. Multinationale afspraken zoals het Kyoto protocol zullen in aantal en reikwijdte toenemen. Onzeker is of het makkelijker of moeilijker wordt alle belangrijke spelers in de afspraken te betrekken.

• De maximale milieubelasting voor het gehele gebied zal sterk moeten afnemen • Er zou een milieurechten-beurs kunnen ontstaan die de handel in milieurechten voor het HIC organiseert. • Mogelijkheden om duurzaam en CO2 neutraal te produceren zullen aantrekkelijke vestigingsfactoren worden • Transport (ook bunkerbrandstof) zal verduurzamen • Op fossiele brandstof gebaseerde elektriciteitsproductie zal steeds kostbaarder worden.

Nieuwe economische stimuleringsmaatregelen Monetaire stimuleringsmaatregelen zullen in toenemende mate het gedrag van zowel industrie als huishoudens bepalen. als het gaat om het milieu. Als experimenten met het verhandelen van CO2 rechten positief uitwerken zullen er steeds meer milieurechten verhandeld gaan worden. In zo’n systeem zullen de rechten om lucht en grond te vervuilen en om te ontbossen voor landbouwgrond normale economische incentives zijn voor meer milieuvriendelijk gedrag in 2030. In 2030 zullen er vrijwel geen producten meer op de markt zijn die niet gecertificeerd milieuvriendelijk zijn. Milieubeleid zal steeds meer samengaan met ander beleid dat erop gericht is het leven op aarde duurzaam te maken. Het is waarschijnlijk dat duurzaamheid centraal staat bij beleidsvorming in 2030. Bronnen Roland Berger Compendium 2030

38

Drivers of Change. Port of Rotterdam. o rm. Energy

Recommend Documents