BLIKOPENER
Drie keer woordwaarde
Drs. J.A. Schippers,
In de politiek worden veel woorden gebruikt.
redactielid Zicht
Geschreven en gesproken woorden. Soms vraag je je af wat je met een dik rapport vol woordenbrei aan moet. Een andere keer ervaar je zondermeer de kracht van het gesproken woord op een bijzonder moment. Maar wat is nu de waarde en het gewicht van woorden? Daarover gaat deze column.
Er was eens een stoere kippenboer. Maar zo stoer en
gereduceerd. Politici nemen nogal eens hun toevlucht
trots was hij niet meer. Hij had veel spijt gekregen van
tot dubbelzinnige taal: uitspraken die voor meer dan
de dingen die hij over zijn dorpsgenoten had gezegd.
een uitleg vatbaar zijn. Wollige taal vol vederlichte
Minder fraaie, zelfs kwade dingen had hij tegen
woorden. Prachtig klinkende volzinnen met
anderen verteld, zonder na te gaan of het allemaal wel
ingebouwde achterdeurtjes. Daar kan de handige poli-
waar was. Ja, hij was boos geweest en had er toen
ticus door wegglippen als het vuur hem na aan de
zomaar van alles uitgeflapt. Tegen ieder die het horen
schenen wordt gelegd.
wilde. Intussen zat hij er echt mee in z’n maag. Alles
Als ik het goed heb, slaat wollige taal tegenwoordig niet
wat ‘ ie ondoordacht gesproken had, zou hij ’t liefst
meer zo aan. Daarom maken politici tegenwoordig
willen terugnemen. Maar hij wist niet hoe dat moest.
liever gebruik van schijntaal. Dat is robuuste taal die
Hij legde zijn probleem voor aan de rabbi uit het dorp.
rad van de tong komt, maar langs de kern van de zaak
Die gaf hem de raad om een zak kippenveren te
scheert. Duidelijkheid troef, maar achter de woorden
nemen, het dorp rond te gaan en bij elk huis op het
zit geen werkelijkheid. Ze steunen niet op de feiten, laat
tuinpad een kippenveer te leggen. Toen de boer deze
staan op principes. Holle vaten klinken het hardst. Dat
merkwaardige klus had geklaard kwam hij nieuwsgierig
was vroeger zo. Vandaag de dag klinken holle tonnen
terug bij de rabbi en vroeg naar de vervolgopdracht.
nog harder. En het gaat van kwaad tot erger. Want om
“Goed,” zei de rabbi, “ga nu het dorp nog een keer rond
tegenwoordig door het publiek super, vet, gaaf of cool
en haal al die kippenveren maar weer op.” De boer pro-
gevonden te worden, kun je als politicus het beste een
testeerde heftig: “ Maar, rabbi, dat is niet te doen! Die
taal uitslaan waar zelfs een standbeeld van gaat blozen.
veren zijn alle kanten opgewaaid.” “Tja”, zei de rabbi,
Dan heb ik het over de categorie ruwe taal, waar ik
“ik vrees dat het jouw woorden net zo is vergaan.”
verder geen woorden aan vuil maak. Wollige taal, schijntaal en ruwe taal: ze leiden tot infla-
Inflatie van woordwaarde
tie van woordwaarde. En als de waarde van het woord
Het gewicht en de waarde van woorden. Wie geeft daar
alsmaar daalt tot ver beneden Normaal Peil, ondervin-
nog om? Woorden lijken net kippenveren. En het
den we daar in politiek en samenleving allemaal de
gewicht van woorden in de politiek lijkt haast tot nul
schadelijke gevolgen van.
ZICHT 2010-1
1
‘Wollige taal, schijntaal en ruwe taal: ze leiden tot inflatie van woordwaarde.’
Rake woorden
SGP-er passen, kortom: woorden die niet kil, maar
Ter gelegenheid van de SGP-campagne voor de
doorleefd en bezielend zijn. (2) Bevrijdend – want het
gemeenteraadsverkiezingen pleit ik voor een herstel
gaat ook om woorden die mensen ruimte en
van woordwaarde. Want vanaf het oerbegin van de
perspectief geven, woorden waardoor gesloten deuren
schepping hebben woorden gewicht gehad. Dat geldt
open gaan, woorden die een visie vertolken, woorden
niet alleen voor bijzondere woorden, maar ook voor
die mensen in beweging zetten. (3) Betrouwbaar –
gewone, alledaagse woorden. Immers, gewone woorden
want het moet ten slotte gaan om geloofwaardige
die op het goede, juiste moment worden gesproken zijn
woorden, want SGP-ers doen geen loze beloften, maar
rake woorden. Ze zijn als pijlen die doel treffen.
zijn mensen die hun gegeven woord houden.
Staatkundig gereformeerde politici hoeven echt niet
Drie keer woordwaarde. Het diepe geheim en de
zuinig te zijn met woorden. Want de taal, de boodschap
dragende grond hiervan is dat wij mensen niet het laat-
van de SGP is te waardevol voor Nederland om te
ste woord hebben. Dat komt toe aan God. Want heel
worden gemist. Wel is van groot belang dat u woorden
het Woord van de Heere is doorlouterd (Psalm 18:31).
van waarde spreekt. Woorden die beleefd, bevrijdend
Zijn Woord is duurzaam, zuiver en van oneindig groot
en betrouwbaar zijn. (1) Beleefd – want het moet gaan
gewicht. Zijn beloften verduren zelfs de eeuwigheid.
om woorden die mensen in hun waarde laten, om
Alleen daaraan ontlenen we ons houvast.
woorden die authentiek zijn, woorden die bij u als
Drie keer woordwaarde. De SGP staat ervoor!
Adviesbureau
FREEKE
Willem Schouten
Oudsmidsestraat 23 4033 AW LIENDEN T e l : 0 3 4 4 - 6 0 1 5 3 6 F a x : 0 3 4 4 - 6 0 3 7 86 E :
[email protected] w : www.freekeadvies.nl
Planologie-Bouwkunde-Milieu 2
ZICHT 2010-1
BIJBEL S TUDIE
Het gebed voor de overheid
Ds. H. Paul
Christenen in een democratie hebben meer
Emeritus predikant van de
mogelijkheden tot politieke invloed dan stemmen en
Gereformeerde Gemeenten
inspraak. Zij krijgen de opdracht om voor de overheid te bidden. Laten we ook hierin getrouw en ijverig zijn.
Ik vermaan dan dat gedaan worden smekingen, gebeden,
burgerlijke verhoudingen. Die gezagsverhoudingen
voorbiddingen, dankzeggingen voor alle mensen; voor
liggen in het verlengde van het ouderlijk gezag. En
koningen en allen die in hoogheid zijn; opdat wij een stil
daarom is het zo belangrijk dat de kinderen binnen de
en gerust leven leiden mogen in alle godzaligheid en eer-
gezinnen wordt voorgeleefd hoe ze gehoorzaamheid
baarheid. – I Timotheüs 1 vers 1 en 2
moeten tonen. Hoe kunnen we ooit kinderen opvoeden en gehoorzaamheid van hen eisen, als we zelf
De Heere heeft ons allen in een bepaalde relatie gescha-
het gezag niet erkennen? Of er tegen ingaan? Gezag is
pen. Wij zijn als regel op aarde gekomen in een gezins-
in de schepping gegrond. Het is ons van Godswege
verband en daarmee in een bepaalde
opgelegd.
gezagsverhouding. Ouders hebben niet alleen de taak
De overheid is Gods dienares. Wat zijn we in onze tijd
hun kinderen te voeden, maar ook op te voeden. Daar-
daar ver vandaan. Velen willen daar niet van weten. De
bij dienen zij gezag uit te oefenen over de kinderen.
wil van het volk is de norm. Die wordt ontleend aan
Maar anderzijds moet ook gehoorzaamheid worden
wat onder het volk leeft. Niet meer wat Gods Woord
betracht door de kinderen aan de ouders.
ons leert, maar wat het volk wil, wordt tot norm verhe-
Dit is geen gezagsverhouding die samenhangt met de
ven. Dat is de nieuwe ethiek. Zo vertrapt men de gebo-
zonde, maar die is er krachtens de schepping. Gezinnen
den Gods en veracht men hetgeen God in Zijn Woord
zijn de kern van de samenleving. Vanuit deze kern
heeft voorgeschreven. Maar we hebben in alles te
breidt zich de gezagsverhouding uit naar de
vragen: wat zegt Gods Woord en wat is de wil van de
maatschappij. Ook daarin brengt de gezagsverhouding
Heere? Wij dienen ook de overheid te gehoorzamen.
het betrachten van gehoorzaamheid en het eren met
Haar te erkennen op de plaats waar God haar stelde.
zich mee. Dat strekt zich mede uit tot hen, die over ons
Onze belijdenis leert ons: “Dat onze goede God uit
zijn gesteld.
oorzaak van de verdorvenheid van het menselijk geslacht koningen, prinsen en overheden heeft
De Gezagsbron
verordend: willend dat de wereld geregeerd wordt door
Er is een breed veld van gezagsverhoudingen. Die ont-
wetten en politie, opdat de ongebondenheid der
moeten we in kerkelijk verband, maar ook in
mensen bedwongen wordt”. Hier is sprake van onze
ZICHT 2010-1
3
‘In het handhaven van orde en recht is de overheid dienstbaar aan de komst van het Koninkrijk Gods.’
verdorven natuur die moet worden bedwongen. We
overheid dienstbaar aan de komst van het Koninkrijk
kunnen nu eenmaal niet leven in een samenleving
Gods. Zo verwoordt ook onze belijdenis dit Schriftuur-
waarin elk kan doen wat hij zelf wil. Dat verlangen
lijk gegeven, met name in artikel 36 van de
velen wel, maar daarmee richt men de samenleving ten
Nederlandse Geloofsbelijdenis.
gronde.
Gebed voor de overheid Reformatietijd
In zijn brief aan Timotheüs spoort de apostel Paulus
In de tijd van de Reformatie was deze zaak ook uiterst
hem aan de gemeenten op te roepen om getrouw en
actueel. De mening van de Wederdopers was, dat de
ijverig tot God te bidden. Niet alleen voor zichzelf,
leden van het Koninkrijk der hemelen, zoals zij zichzelf
maar voor heel het menselijk geslacht en ook voor de
zagen, niet onderworpen waren aan de wetten van de
overheid. Zo lezen we in 1 Tim. 1 vers 1 en 2: “Ik
staat. Zij meenden, dat de ware christenen in de
vermaan dan dat gedaan worden smekingen, gebeden,
volmaaktheid van Christus delen. De seculiere staat ligt
voorbiddingen, dankzeggingen voor alle mensen; voor
in het boze. Daarom is het bekleden van een ambt bij
koningen en allen die in hoogheid zijn; opdat wij een
de overheid aan een christen niet toegestaan.
stil en gerust leven leiden mogen in alle godzaligheid
Calvijn weerlegt vanuit de Schrift hun standpunt. Hij
en eerbaarheid.”
benadrukt dat Christus niets heeft toegevoegd aan de morele wet van het Oude Testament, maar ons de ware
Het is juist de relatie die we met onze naaste, maar ook
zin van de gehele wet heeft teruggegeven. “Wij dienen
met de overheid hebben, die de grond van deze
dezelfde God als onze vaderen in het Oude Testament.
aansporing is. Na de oproep van de apostel om te
En dat wat eens heilig en legitiem was, kan door de
bidden voor alle mensen wijst hij op de koningen en
christenen niet worden verworpen”, schrijft hij.
overheden. Daar is wel alle reden toe. Zij hebben wel in
De Dopers meenden uit het feit, dat de Heere Jezus
het bijzonder de voorbede nodig. Bovendien
weigerde zich tot koning te laten uitroepen te moeten
ontvangen wij door hun werk vele zegeningen die de
concluderen, dat christenen geen plaats in een regering
Heere ons door middel van hun handen doet
mogen innemen.
toekomen. De apostel wijst op het leiden van een stil en
Terecht antwoordt Calvijn, dat het Koninkrijk van
gerust leven. Verder, dat de Heere erin erkend wordt.
Christus niet van deze wereld was. Zo’n koninkrijk zou
En tenslotte dat er een toom en teugel is, (…)
revolutionair zijn ten opzichte van de Romeinen. Hij
waardoor niet alles losraakt en ontbonden wordt
citeert Spreuken 8 vers 15: “Door Mij regeren de
(Calvijn).
koningen”. “Christus is de Beschermer van alle Konink-
4
rijken zoals Hij die heeft gesticht en ingesteld” is zijn
De reden om deze voorbede is niet, dat die overheid in
mening. De kloof tussen Calvijn en de Dopers is hier
Paulus’ tijd de waarheid bevorderde of de Kerk gunstig
zeer diep. Hij ziet het wereldlijk ambt als een goddelijk
gezind was. Het tegendeel deed zich voor. Maar omdat
ambt. In het handhaven van orde en recht is de
we in de eerste plaats moeten zien op de orde, die God ZICHT 2010-1
‘De roeping die tot ons komt is, dat we de Heere zullen bidden om zulke overheidspersonen, die hun taak en roeping willen inrichten naar Gods Woord.’ heeft ingesteld. Die blijft in stand, hoewel de invulling niet beantwoordt aan Zijn wil en wet. Calvijn merkt erover op: “Al vervullen dus die in hoogheid zijn en die het zwaard der gerechtigheid in handen hebben, hun roeping nog zo slecht, al brengen zij veel meer ontreddering teweeg, dan die geen ambt of plicht hebben, ja al zouden zij zelfs verklaarde vijanden van God zijn, zo zullen wij moeten erkennen, dat God de koninkrijken
Burgemeester Uilkensstraat 24 • 2861 AE Bergambacht Telefoon: (0182) 64 54 54 • Fax: (0182) 35 76 55 E-mail:
[email protected] www.rietvelddejong.nl
gesticht heeft en de overheden en zetel van het gericht
UW BEDRIJF IS ONZE ZORG!
heeft ingesteld, opdat wij in vreze stil en gerust zouden leven en een eerbaar leven zouden leiden.” Zo wijst hij ook op Jeremia, die Juda oproept om voor Babel te bidden omdat zij in haar vrede, in de vrede van de stad hun vrede zouden hebben (Jeremia 29 :7).
Roeping De roeping die tot ons komt is, dat we de Heere zullen bidden om zulke overheidspersonen, die hun taak en roeping willen inrichten naar Gods Woord. Dat daardoor wat strijdt met Zijn geboden, ten onder wordt gehouden. Dat door de handhaving van orde en rust het Koninkrijk Gods mag worden bevorderd. Want daarin bestaat al ons geluk en heil. Zo lezen we in een preek van Calvijn: “Laten we er wel op letten, wat wij moeten doen als wij christelijke overheidspersonen hebben, die de godsdienst en de rechtsorde beschermen. Hoe veel meer moeten wij niet begeren hen voor God te gedenken.” Dat dit mede voor hen geldt, die voor de handhaving van de beginselen van Gods Woord trouw opkomen is
Gezondernemerschap? ROZA! Ondernemen is keuzes maken, iedere dag. Gaat u investeren, groeien of zelfs overnemen? Of kiest u voor consolideren? ROZA ondersteunt u bij het beantwoorden van deze vragen. Met heldere cijfers én de vertaling daarvan naar concreet bedrijfsbeleid. Wij noemen dat gezond ondernemen. Wilt u eens proeven hoe zo’n samenwerking smaakt? Bel (0318) 559 559 voor een kennismaking of kijk op www.roza.nl.
duidelijk. Gods Woord wijst ons ook hierin de weg.
roza accountants & adviseurs audit & assurance belastingadviseurs corporate finance salarisverwerking
ZICHT 2010-1
& kerngezond
gezond ondernemen
5
INTERVIEW Interview met drs. J. van Belzen, burgemeester van Barendrecht
“Het is constant spannend in een gemeente” Al weer vier en een half jaar is hij burgemeester van de
Door drs. J.A. Schippers,
gemeente Barendrecht. De grootste gemeente met
directeur Guido de Bres-
een burgemeester van SGP-huize tot nu toe. Met
Stichting (WI-SGP)
zichtbaar plezier vertelt Jan van Belzen hoe hij vorig jaar september uit het gemeentehuis werd weggelokt naar een college-vergadering in een uithoek van de gemeente. Teruggekomen op het gemeentehuis stond iedereen, ook zijn familie, hem in feeststemming op te wachten om zijn tienjarig jubileum als burgemeester te vieren. “Dat was een volledige verrassing voor mij.”
Burgervader
burgemeestersvak. Van Belzen daarover: “Veel aspecten
Anno 2010 is de burgemeester niet meer de enigszins
van mijn werk ziet een gemiddelde burger niet. Maar
autoritaire en onbenaderbare burgervader van vroeger.
hij zou het beslist merken als dat niet goed gebeurt.
Zo wordt allerwegen geconstateerd. Van Belzen
Allereerst heb ik een inhoudelijke
glimlacht als hij dit hoort en zegt: “Sommige mensen
verantwoordelijkheid voor de openbare orde en veilig-
begroeten mij nog wel eens met ‘burgervader’.” Stellig
heid in Barendrecht.”
vervolgt hij: “Wat bij alle maatschappelijke veranderin-
“Daarnaast steek ik veel energie in het afstemmen en
gen constant blijft, is de verbindende rol die een burge-
coördineren van het gemeentelijke beleid. Een gemeen-
meester heeft te vervullen. Dat geldt zeker in de
tebestuur bestaat uit drie cirkels: de gemeenteraad, het
gemeente Barendrecht, want de afgelopen tien jaar is
college van burgemeester en wethouders en de
Barendrecht gegroeid van 30.000 naar 45.000
gemeentelijke organisatie. Deze drie cirkels moeten
inwoners. Een toename van 50 procent! Dat heeft een
goed op elkaar ingespeeld zijn en elk hun taak
enorme impact op de gemeenschap. Er zijn veel
vervullen. Voordat de gemeenteraad een besluit neemt,
mensen vanuit Rotterdam hier gaan wonen. En ik vind
moet dat door het college goed worden voorbereid.
het belangrijk dat de ‘nieuwe’ en ‘oude’ bewoners elkaar
Een eenmaal genomen besluit moet effectief worden
kunnen vinden, met elkaar deze gemeente vorm en
uitgevoerd. Bij dit alles is uiteraard ook de organisatie
identiteit geven en zich hier ook thuisvoelen. Ik weet
betrokken. Ik vind het een enorme uitdaging om de
mij geroepen om burgemeester te zijn van en voor alle
processen in die drie cirkels op elkaar af te stemmen.
inwoners van Barendrecht.”
Regelmatig vergelijk ik deze kant van mijn werk met dat van de olieman in de machinekamer van een
6
Verbinder
stoomschip. Het gaat erom de voortgang erin te
De rol als verbinder van mensen in een gemeente is erg
houden. Anders sukkelt een gemeente achter de feiten
zichtbaar. Maar er zit ook een onzichtbare kant aan het
aan.” ZICHT 2010-1
‘Gezag komt je niet aanwaaien, daar moet je je voor inzetten. (...) Van groot belang zijn betrouwbaarheid en transparantie. Wees helder in wat je doet en sta open voor suggesties van anderen.’ Eerste overheid De communicatie met bewoners en ondernemers wint voor een gemeente zienderogen aan betekenis. Het kan een gemeente maken en breken, zogezegd. Van Belzen bevestigt dat volmondig. “Wanneer de burgemeester in het openbaar optreedt en het woord voert, is dat in de beleving van een burger alsof de gemeente spreekt. Voor burgers is de gemeente ook steeds meer de eerste overheid geworden. Een mooi voorbeeld daarvan is dat leerlingen van de Barendrechtse middelbare scholen hier op het gemeentehuis kwamen protesteren tegen de maatregel dat zij verplicht in een leslokaal de uitgeval“Een andere inhoudelijke taak is dat een burgemeester
len tussenuren moesten verblijven, omdat de scholen
de continuïteit van het bestuur bewaakt en ook de uit-
de 1040-urennorm moesten halen. Wie beleidsmatig
voering van het collegeprogramma in de gaten houdt.”
denkt, zou zeggen dat die leerlingen met hun protest in Den Haag, bij het ministerie van Onderwijs moesten
Macht of gezag
zijn. Maar nee, zij gingen naar het gemeentehuis omdat
Is de positie van een burgemeester verzwakt door de
ze vonden en meenden dat de gemeente hier iets aan
invoering van de dualisering in het gemeentebestuur,
kon en moest doen.”
waarbij een wethouder geen lid meer is van de raad en het college nadrukkelijker een ‘tegenover’ vormt van de
Herindeling of samenwerking?
raad? Van Belzen meent van niet. “Volgens mij hangt
Dat brengt het gesprek op de trend van herindeling,
het er vanaf hoe je als burgemeester hiermee omgaat.
samenvoeging en schaalvergroting van gemeenten.
Misschien verlies je op papier iets aan macht. Maar veel
Wanneer gemeenten in omvang toenemen, komt het
belangrijker is wat je uitstraalt naar de mensen om je
bestuur verder van de burgers te staan, toch?! Verder
heen, naar raadsleden en wethouders, naar
vinden veel burgers het geen prettig idee om het
medewerkers en burgers. Gezag komt je niet
gemeentehuis uit de eigen plaats te zien verdwijnen
aanwaaien, daar moet je veel inzet voor plegen. Een
waardoor ze voor het aanvragen van hun paspoort
eenduidige communicatie is daarbij van groot belang,
ineens met de auto moeten reizen om binnen redelijke
alsook betrouwbaarheid en transparantie. Wees helder
tijd bij het loket te kunnen arriveren. De Barendrechtse
in wat je doet en sta open voor suggesties van anderen.
burgemeester vindt dat het verschijnsel van gemeente-
Naar de burgers toe is inspraak daarvoor een geëigend
lijke herindelingen nuchter benaderd moet worden.
instrument. Daarom is het zaak dat je als burgemeester
“Laten we ervoor waken om sentimenteel te gaan doen,
die inspraak op een goede, tijdige en ruimhartige wijze
want dan is het eind zoek. Natuurlijk moet een
organiseert.”
gemeentehuis goed bereikbaar zijn. Maar wist je dat
ZICHT 2010-1
7
Curriculum vitae J. van Belzen Geboren op 26 augustus 1954 te Kampen Gehuwd met Anneke Beijer; acht kinderen
Opleiding en werkervaring 1986-1999
Geschiedenis aan Gomarus te Gorinchem
1976- 1987
Leerkracht aan Basisschool Nederhemert
Takenpakket gemeenten Het takenpakket van de gemeenten neemt de laatste
Politieke loopbaan
decennia toe doordat de gemeente op een steeds groter
1994-1997
gemeenteraadslid van Werkendam
aantal terreinen een uitvoeringsinstantie van het Rijk
1997-1999
wethouder gemeente Werkendam
geworden. Denk bijvoorbeeld aan de Wet Werk en Bij-
1999-2005
burgemeester gemeente Graafstroom
stand en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Van
2005-heden
burgemeester gemeente Barendrecht
Belzen: “En dan heb ik het nog niet over de Wet Wabo die eraan zit te komen. Al met al komt er tegenwoordig
Nevenfuncties
heel veel meer op de gemeenten af. Bestuurskundigen
XXXX-2005
Lid hoofdbestuur SGP
stellen dat voor een effectieve uitvoering van de nieuwe
2006 – heden
Voorzitter Commissie Tunnelveiligheid
wetgeving de gewenste schaalgrootte van een
2006 – heden
Voorzitter Raad van Toezicht MEE Plus Zuid-Holland-Zuid, Brabant-Noord, Midden-Holland
2008 – heden
Voorzitter Werkgroep Incidentmanagement Vervoer Gevaarlijk Stoffen
2009 – heden
Voorzitter Stuurgroep Platform Transportveiligheid
een burger gemiddeld een keer per drie jaar op het gemeentehuis moet zijn voor bijvoorbeeld een reisdocument of een uittreksel uit het bevolkingsregister? De feiten relativeren vaak het gevoel.” “De tendens van schaalvergroting is mede te verklaren doordat het takenpakket van de gemeente enorm is toegenomen. Voorheen kwam het regelmatig voor dat iemand 25 jaar wethouder van een gemeente was. Tegenwoordig komt er veel meer op bestuurders af en is de onrust in het openbaar bestuur zo toegenomen, dat dit steeds zeldzamer wordt.” “Dit heeft ook z’n weerslag op het functioneren van de burgemeester. Hij kan zich niet meer erg afstandelijk opstellen, maar moet het politieke speelveld continu observeren en balanceren tussen raad en college.” 8
ZICHT 2010-1
‘Bestuurskundigen stellen dat voor een effectieve uitvoering van de nieuwe wetgeving de gewenste schaalgrootte van een zelfstandig opererende gemeente om en nabij de 80.000 inwoners ligt.’ zelfstandig opererende gemeente om en nabij de 80.000
netwerkorganisatie, zodat niet iedere gemeente
inwoners ligt. Gemeentebesturen doen er dus wijs aan
afzonderlijk specialistische ambtenaren in dienst hoeft
om samen te werken met andere gemeenten.” Volgens
te nemen.”
Van Belzen kan dat op verschillende manieren. De Wet
Van Belzen is geen voorstander van een herindeling die
Gemeenschappelijke Regelingen geeft daar de ruimte
van bovenaf wordt opgelegd. “Bij een afgedwongen
voor. Samen met de gemeenten Albrandswaard en Rid-
fusie zet je de nieuw gevormde gemeente eigenlijk al
derkerk vormt Barendrecht de zogeheten BAR-
meteen op achterstand en kan het jaren duren voor er
gemeenten. “Tezamen tellen deze gemeenten 110.000
sprake is van een gemeentebestuur dat als een eenheid
inwoners. Met beide buurgemeenten kopen we
slagvaardig opereert.”
bijvoorbeeld gezamenlijk ICT-voorzieningen in. Je kunt dan veel geld besparen. Daarnaast vormen we een
Gemeenteraadsverkiezingen Ook in Barendrecht is de verkiezingskoorts al merkbaar. Partijen hebben hun verkiezingsprogramma’s geschreven en kandidatenlijsten opgesteld. Een burgemeester hoort zich daarbij politiek neutraal op te stellen. Maar dat betekent niet dat hij zich volledig afzijdig houdt. Van Belzen vindt het belangrijk dat vanuit de gemeentelijke organisatie betrokkenheid wordt getoond. “In de aanloop naar de verkiezingen hebben we een open avond georganiseerd voor alle mensen uit de gemeente met interesse voor het werk van de gemeenteraad. Ze kregen de mogelijkheid om de huidige raadsleden te spreken die hen uitleg konden geven over de voor- en nadelen van het raadslidmaatschap, de mooie en minder mooie kanten ervan. Zo’n open avond is erg nuttig om geïnteresseerden een realistisch beeld te geven van het takenpakket van een gemeenteraadslid. Daarmee kun je bijvoorbeeld proberen te voorkomen dat mensen na enige tijd teleurgesteld afhaken omdat het raadswerk toch een te grote belasting blijkt te zijn. ” Ook tijdens de campagneperiode is de gemeente Barendrecht actief. “Er worden debatavonden georganiseerd met allerlei doelgroepen, zoals middenstanders, bedrijfsleven, scholieren, mensen die actief zijn in het
ZICHT 2010-1
9
‘Ik ben er blij mee dat in de Barendrechtse raad tot nu toe de regel geldt dat we niet op de man spelen en dat taalverruwing niet wordt getolereerd.’
verenigingsleven. Op een politieke markt kunnen alle inwoners kennis maken met de politieke partijen en de vertegenwoordigers ervan bevragen op hun standpunten.” Op de vraag waarom de gemeente dit doet, geeft Van Belzen als repliek dat het gemeentebestuur belang heeft bij een zo groot mogelijke betrokkenheid van de bewoners. “Het is in het belang van de gemeente om de gemeenteraadsverkiezingen te faciliteren.”
Politieke mores Met het oog op de periode direct na de verkiezingen, wanneer de nieuwe gemeenteraad is geïnstalleerd, stelt de burgemeester samen met de griffier een overdrachtsdocument op voor de nieuwe raad. “Hierdoor kunnen de raadsleden weten welke dossiers er op dat moment nog lopen. Op deze manier vul ik ook mijn taak in om de continuïteit van het bestuur te bewaken.”
Barendrechtse raad tot nu toe de regel geldt dat we niet
Van nog groter betekenis vindt Van Belzen het vragen
op de man spelen en dat taalverruwing niet wordt
van aandacht voor de politieke mores. Voor veel
getolereerd. De sfeer in een gemeenteraad is van belang
gemeenteraden geldt dat bij elke verkiezing een fors
om het besluitvormingsproces effectief en harmonieus
deel van de raadsleden nieuw is. Ook tussentijds
te laten verlopen. Het presidium, waarin alle
nemen raadsleden afscheid. Er is sprake van een hogere
fractievoorzitters zitting hebben, vervult hierbij een
doorloopsnelheid. Het collectieve geheugen van de
belangrijke rol om de vergaderingen te stroomlijnen.”
gemeenteraad als geheel neemt daardoor fors af. De
10
gewetensfunctie komt daardoor in de knel. Wat vroeger
Wordt u als burgemeester ook op enige
vanzelf ging, daar moet je nu als burgemeester – je
wijze betrokken bij de coalitievorming?
bent tenslotte voorzitter van de raad - heel alert op
“Dat laat ik uiteraard over aan de onderhandelaars. Ik
zijn. Ik vind het daarom heel belangrijk om tijdens een
ga mij niet opdringen. Als burgemeester wil ik er voor
afzonderlijke bijeenkomst met de raadsleden een aantal
de hele raad zijn, zowel coalitie als oppositie. In die zin
fundamentele vragen door te spreken. Denk dan aan
is het aangeraden om de uitkomst van het
vragen als: hoe gaan we met elkaar om? Wat kan de
onderhandelingsproces rustig af te wachten. De staats-
raad van de gemeentelijke organisatie verwachten? Hoe
secretaris van BZK (Van Bijsterveldt, JAS ?) heeft
vormen we als gemeenteraad een eenheid, ondanks alle
onlangs wel de suggestie gedaan om de burgemeester te
onderscheid in politieke opvattingen? Hoe voeren we
betrekken bij het opstellen van het coalitieprogramma.
het debat met elkaar? Ik ben er blij mee dat in de
Zij betoogde dat een burgemeester een bruikbare inZICHT 2010-1
‘De gemeenteraad nam een motie aan over de opeenstapeling van veiligheidsrisico’s in onze gemeente. (...) Er komt in Barendrecht steeds weer iets bij en er is geen wet die zegt: genoeg is genoeg.’ heeft. Een wachtende treinreiziger voelt er zich verlaten. De onoverzichtelijkheid leidt snel tot vernielingen en andere vormen van criminaliteit. In anderhalf jaar tijd is er een veiligheidsarrangement tot stand gebracht waarbij voor elk van de betrokken partners (de gemeente Barendrecht, de Nederlandse Spoorwegen, de busmaatschappij, de Veiligheidsregio Rotterdam, brandweer en politie, etc.) zijn rol is omschreven en ook afspraken zijn gemaakt over de financiele bijdragen aan dit arrangement. Op dit moment zijn we bezig met het realiseren van cameratoezicht. Geen overbodige luxe, gelet op het feit dat onlangs een treinconducteur in Barendrecht is gemolesteerd door een stel jongeren dat vervolgens de bus naar Rotterdam-Zuidplein heeft genomen.” houdelijke inbreng kan hebben. Haar advies om ge-
Forse veiligheidsrisico’s
bruik te maken van de bestuurlijke ervaring en kennis
De burgemeester maakt duidelijk dat er veel veiligheids-
die er is, ook in de gemeentelijke organisatie, bijvoor-
risico’s zijn in Barendrecht. “De gemeente ligt ten slotte
beeld om dingen te laten doorrekenen, kan ik wel onder-
onder de rook van een wereldhaven. Transportstromen
schrijven. Ik zie dat als een zaak van gezond verstand.”
naar het achterland gaan vrijwel allemaal door de gemeente Barendrecht. Over de weg, het spoor en het
Veiligheidsregio Rotterdam
water. Er lopen hier negen sporen, de HSL, drie grote
Een onderwerp dat tijdens de komende verkiezings-
snelwegen en de Oude Maas met veel vervoer van
campagnes zeker een rol zal spelen is het thema veilig-
gevaarlijke stoffen van en naar Dordrecht. Vooral het
heid. De aandacht hiervoor is de laatste tijd enorm
vervoer van gevaarlijke stoffen verdient aandacht,
toegenomen. Van Belzen juicht dat toe. Al voegt hij er
omdat dit stedelijk gebied erg dichtbevolkt is.”
meteen aan toe dat het realiseren van een consistent
Het ernstige treinongeluk van donderdagavond 24 sep-
doordacht veiligheidsbeleid een zaak van lange adem
tember 2009 in Barendrecht maakte nog eens extra
is. “Het duurt soms erg lang om iets voor elkaar te
duidelijk dat de veiligheidsrisico’s realiteit zijn. Onder
boksen omdat er zoveel organisaties en partners bij
het viaduct van de A15 botsten twee goederentreinen
betrokken zijn.”
op elkaar, met een dodelijk slachtoffer tot gevolg.
“Neem bijvoorbeeld het treinstation hier in Baren-
Dankzij de oplettendheid van de machinist van een
drecht. Het is echt erg groot. Toen het er eenmaal stond
personentrein werd een veel grotere ramp voorkomen.
zeiden de experts meteen dat het geen ‘ogen en oren’
Van Belzen blikt terug op dit ongeluk: “Vliegensvlug
ZICHT 2010-1
11
‘Als burgervader ligt het op mijn weg om vereenzaming tegen te gaan en (...) binding te scheppen tussen mensen zodat zij vertrouwen hebben in elkaar en samen bouwen aan de samenleving.’ optreden van de hulpdiensten natuurlijk een allereerste vereiste. Maar ook als bestuurder is het belangrijk om de situatie meteen in ogenschouw te nemen en na te gaan of er aanvullende maatregelen genomen moeten worden. De klap van het ongeval kwam ook bij de Barendrechtse bevolking hard aan. Als burgemeester moet je hen op een goede manier over de situatie kunnen informeren. Communicatie is van groot belang.” “Dat geldt ook in de richting van de gemeenteraad. Daarom heb ik de agenda omgegooid van de eerstvolgende gemeenteraadsvergadering op de maandag na het treinongeval. Je moet niet wachten op een evaluatierapport. Dat komt later uiteraard. Op zo’n
het burgemeestersambt? Van Belzen: “Het is voor mij
moment is het juist belangrijk om de raadsleden zo
meer dan een boeiende betrekking. Ik voel mij daarom
snel mogelijk je verhaal te vertellen, zodat zij hun rol
in de eerste plaats geroepen om binding te creëren
als volksvertegenwoordigers kunnen waarmaken. Dat is
tussen mensen. De samenleving individualiseert.
iets wat ik van dit incident heb geleerd: vertel wat je
Mensen komen steeds meer als eenlingen op zichzelf te
indrukken zijn. Dat geeft het gebeuren een gezicht,
staan. Toch benader ik de samenleving, ook op gemeen-
waardoor het ook voor de raadsleden dichterbij komt.”
telijk vlak, primair als een verzameling
“De gemeenteraad nam een motie aan over de opeen-
gemeenschappen. Mensen met uiteenlopende overtui-
stapeling van veiligheidsrisico’s in onze gemeente. De
gingen en tegenwoordig ook uit allerlei windstreken.
motie is naar diverse ministeries gegaan om een signaal
Zij wonen hier in Barendrecht. En als burgervader ligt
af te geven. Er komt in Barendrecht steeds weer iets bij
het op mijn weg om vereenzaming tegen te gaan en
en er is geen wet die zegt: genoeg is genoeg. Tegen deze
zoveel mogelijk binding te scheppen tussen mensen
achtergrond is de commotie over de CO2-opslag zeer
zodat zij vertrouwen hebben in elkaar en samen willen
goed te plaatsen. Bij de bevolking en in de politiek
bouwen aan de samenleving. Tegen kerkmensen zou ik
bleek daarvoor nul-komma-nul draagvlak te bestaan.
willen zeggen: kijk wat vaker naar de hele samenleving,
In het najaar van 2009 keerde de gemeenteraad zich in
let niet alleen op je eigen achterban van gelijk-
zijn volle breedte tegen het experiment om CO2 op te
gezinden.”
slaan onder de woonwijk Carnisselande.”
“In de tweede plaats vind ik vanuit mijn christelijke overtuiging een goed sociaal vangnet onopgeefbaar. De
12
Christenbestuurder
gemeente heeft een plicht om daarvoor te zorgen.
Het ambt van burgemeester is complex. Van Belzen
Zeker in tijden van economische crisis, zoals wij die nu
krijgt met veel vragen en problemen in de samenleving
beleven. Als christenbestuurder let ik dan ook op de
te maken. Welke visie heeft u als christenbestuurder op
positie van de zwakkeren, de meest kwetsbare mensen ZICHT 2010-1
‘Wanneer je als bestuurder in de afgelopen tijd de financiële teugel teveel hebt laten vieren, krijg je nu een dubbel zo groot probleem op je bord. Eigenlijk mag je dat de burgers niet aandoen.’ ingeboekt van 5 procent. Een kwestie van wijs en verantwoord beleid. Als ik lees dat maar liefst 80 procent van de gemeenten nog helemaal niets bezuinigt in 2010, houd ik mijn hart vast. Wellicht zijn er enkele uitzonderingen, maar de meeste gemeentebestuurders geven zo geen goed voorbeeld van wat een verantwoord financieel beheer is.”
Op welke punten kan een SGP-bestuurder of –raadsfractie zich volgens u het beste onderscheiden? “Allereerst door zich ervan bewust te zijn bestuurlijke in de samenleving. Aan welke groepen ik dan concreet
verantwoordelijkheid te dragen voor het geheel van de
denk? In de eerste plaats de kinderen. Nogal wat kinde-
samenleving. Dat een SGP-fractie in het beleid dat zij
ren zitten in de risicozone. Ze krijgen onvoldoende
voorstaat haar eigen accenten zet, is vanzelfsprekend.
aandacht van hun ouders, ze komen zonder ontbijt ’s
Dat doet elke politieke fractie. Maar de SGP zou actief
morgens op school, enzovoorts. Alleen al in de regio
moeten uitdragen dat zij een taak en roeping voor de
Rotterdam zijn er vorig jaar 450 huisverboden
gehele gemeenschap heeft en daar ook concreet vorm
opgelegd, meest aan vaders. Daar worden kinderen ook
aan geeft. Een leidende gedachte daarbij is de Bijbelse
de dupe van. Ik sta daarom ronduit achter het motto
notie van rentmeesterschap. Het altijd bereid te zijn tot
van de gemeente Barendrecht voor dit jaar: samenleven
het afleggen van verantwoording is daar een wezenlijk
met de jeugd.”
kenmerk van. Je weet je verantwoordelijk voor een
“In de derde plaats benadruk ik als christenbestuurder
deugdelijk financieel beheer, een goede sociale zorg
het belang van het voeren van een degelijk en deugde-
voor de meest kwetsbaren en je wilt eraan bijdragen
lijk financieel beleid. Voor de gemeentelijke overheid
dat aan alle mensen recht wordt gedaan, zodat zij zich
komt er een periode aan waarin we alle zeilen zullen
veilig weten in de samenleving.”
moeten bijzetten als het om een houdbare financiële positie gaat. Cadeautjes uitdelen en leuke dingen doen
Hoe ervaart u het burgemeestersvak?
voor de mensen is er niet meer bij. Wanneer je als
Van Belzen veert even op: “Enerverend. Het is constant
bestuurder in de afgelopen tijd de financiële teugel
spannend in een gemeente. Een rustig voortkabbelend
teveel hebt laten vieren, krijg je nu een dubbel zo groot
bestaan is er niet bij. Maar dat zou ook niets voor mij
probleem op je bord. Eigenlijk mag je dat de burgers
zijn. Een goede gemeentelijke organisatie kan flexibel
niet aandoen. Je moet als gemeentelijke overheid ervoor
inspelen op ad hoc situaties. Waar we met z’n allen wel
zorgen dat je je zaakjes op orde hebt. Voor het jaar 2010
voor moeten waken is dat we zelf de hijgerigheid en
heeft de gemeente Barendrecht een bezuiniging
jachtigheid gaan versterken.”
ZICHT 2010-1
13
FOCUS
Principieel kiezen
De SGP heeft altijd gepleit voor een krachtig lokaal
ir B.J. van der Vlies
bestuur. Dat bestuur functioneert het dichtst bij de
voorzitter SGP-fractie in de
burger. Op dat niveau kan het beste worden gepeild
Tweede Kamer van de Staten-
wat er onder de burgers leeft. In de praktijk blijkt dat
Generaal
van plaats tot plaats, van gemeente tot gemeente te kunnen verschillen. Het beleid moet daar op reageren. Er moet maatwerk worden geleverd.
Wat zijn de prioriteiten? Welke dingen worden het
voorzieningen? Gebeurt er iets voor de jeugd wat te
eerst aangepakt? Waar maakt men zich wel sterk voor
verantwoorden valt? Hoe wordt omgegaan met de
en waarvoor niet of minder? Welke lasten worden de
bijstand aan mensen die daarop aangewezen zijn?
burgers opgelegd? Zo zijn er natuurlijk nog veel meer
Wordt er gezocht naar mogelijkheden om de werkgele-
vragen te stellen. De antwoorden die op deze vragen
genheid te bevorderen, met behulp van voldoende
worden gegeven, hangen in de praktijk nogal samen
bedrijfsterreinen en dergelijke? Is er voldoende
met de samenstelling van de gemeenteraad. Over een
woningbouw, zodat jongeren niet naar andere kernen
paar weken zijn er weer verkiezingen voor de gemeen-
hoeven te worden verwezen? Dat laatste zou op tijd van
teraden. Deo volente op woensdag 3 maart aanstaande.
duur tot vergrijzing leiden, tot een verschraling van het
Het is belangrijk dat we onze stem uitbrengen. Dat is
voorzieningen niveau. Het kerkelijke leven, zo goed als
burgerplicht, maar ook in principieel opzicht dure roe-
het verenigingsleven merken dat ook en komen uitein-
ping. Het is niet om het even wie er met welke politieke
delijk in een neerwaartse spiraal terecht. Kortom, het is
overtuiging in de gemeenteraden terecht komen. We
van groot belang dat er een goed beleid door de lokale
hebben vaak kritiek op wat men er van terecht brengt
overheid wordt gevoerd.
in het lokale bestuur. Helaas is er ook vaak reden voor. Maar als we onze stem laten verloren gaan, hebben we
Principiële keuzes
niet veel recht van spreken.
Maar er is nog veel meer. Ook daarvoor is het nodig dat er mensen in de gemeenteraden terecht komen die
14
Directe woonomgeving
principieel onderscheiden bij te nemen besluiten, er
In het lokale bestuur gaat het om de inrichting van de
besef van hebben dat in het licht van Gods Woord en
directe leefomgeving. Wat staat er wel en wat niet in
van Zijn heilige Wet niet alles kan en in het beleid een
het bestemmingsplan waarin het huis waarin ik woon,
plaats mag krijgen.
valt? Wat mag er wel en wat niet? Hoe is het gesteld
Te denken is aan de openstelling van bijvoorbeeld een
met de openbare orde en veiligheid? Welke voorzienin-
sportveld of zwembad op zondag. Te denken is aan de
gen zijn er wel en welke niet of nog niet? Hoe worden
discussie die regelmatig opvlamt in bepaalde gemeen-
de schoolgebouwen onderhouden? Idem, de andere
ten over de openstelling van winkels op de dag des ZICHT 2010-1
‘Het is belangrijk dat we onze stem uitbrengen. Dat is burgerplicht, maar ook in principieel opzicht dure roeping. Het is niet om het even wie er (...) in de gemeenteraden terechtkomen.’ Heeren. Te noemen is ook het beleid over het vestigen
gedreven gelijkheidsdenken oprukt, ook tot in de
van bordelen, coffeeshops en dergelijke. De landelijke
gemeenteraden toe, is het van groot gewicht dat front
wetgeving geeft aan de plaatselijke overheid de ruimte
wordt gemaakt. Dat we kleur bekennen en het niet
om op deze thema’s een eigen invulling te ontwikkelen,
maar aan de PVV van Wilders of andere seculiere par-
uiteraard binnen de bandbreedte die de wet biedt. Veel
tijen overlaten.
beleid is gedecentraliseerd, zoals dat heet. In principe steunt de SGP de beleidslijn van decentralisatie, die
Gevouwen handen
betekent dat de vormgeving van het beleid zo dicht
De botsing tussen godsdiensten en culturen, die hier en
mogelijk bij de burger vorm krijgt. Dat geldt ook voor
daar manifest is, de felle discussies over dominante,
bijvoorbeeld het onderwijsachterstandenbeleid, waarbij
beeldbepalende megamoskeeën en minaretten spreken
de lokale overheid in samenspraak met de scholen een
boekdelen. Het is toch opvallend dat de conflicten over
dikke vinger in de pap heeft. Dat geldt ook voor het
subsidiëring van christelijke instellingen in bijvoorbeeld
beheer van het buitengebied, waar zowel de natuur- en
de hulpverlening, in diverse gemeenteraden in getal en
landschappelijke waarden als de rechtmatige belangen
impact toenemen. Je kunt er verdrietig door gestemd
van de agrarische sector tot een zeker evenwicht
raken als instellingen die onomstreden goed werk
moeten worden gebracht. En om nu niet meer te
doen, om hun christelijke identiteit op een zijspoor
noemen, alleen nog alle zaken die in de sfeer van de
worden gerangeerd (Amsterdam, Haarlem, Rhenen; zo
Wet op de maatschappelijke ondersteuning (de WMO)
maar enkele voorbeelden waar dit speelde). Je kunt je
passen. De thuiszorg, het gehandicaptenvervoer, het
er ook kwaad over maken, omdat je onontkoombaar
ouderenwerk meer algemeen. Allemaal belangrijke
de vraag opgedrongen krijgt hoe intolerant de toleran-
zaken, waarbij het van groot belang is vanuit welke
ten wel niet blijken te kunnen zijn. Maar we zijn beter
principiële houding de beoordeling van één en ander
op onze plaats als we er door worden gedreven tot de
geschiedt. Daarom moet principieel worden gekozen.
houding van de gevouwen handen. Op het gebed kan
Principieel kiezen. Dat leidt tot de kandidatenlijst van
God wonderen doen! Dat mag ons bemoedigen. Het
de SGP, waar deze ook maar aan de burgers wordt
gaat uiteindelijk om de doorwerking van de christelijke
voorgehouden. Zijn SGP-ers beter dan anderen?
beginselen, van de “rechten en inzettingen van God”, in
Hebben wij de wijsheid in pacht? Kunnen wij alles met
de inrichting van onze samenleving. Immers, die zijn
een schaartje knippen? Moeten ook wij niet nu en dan
van verstrekkende betekenis voor het (stoffelijke en
een compromis aan gaan? De antwoorden op deze en
geestelijke, materiële en immateriële) aanzien van onze
dergelijke vragen kennen de lezers van dit blad wel.
woonomgeving, van ons land en ten principale voor
Deze hoeven we hier niet nog eens uit en te na uit te
onze identiteit. Daarom roepen we met grote
schrijven. Waar het om gaat, is of het gezag van de
overtuiging en met bijzondere aandrang op onze
Bijbel, de beslissende betekenis van de Bijbelse waarden
mogelijkheden te benutten. In wijsheid, constructief en
en normen, onverkort en onomwonden wordt erkend.
bewogen. Onder het gebed of de Heere er Zijn
Juist in een tijd, waarin het dogmatisch en ideologisch
onmisbare zegen aan wil verbinden.
ZICHT 2010-1
15
INTERVIEW Raadslid A. Versteeg over mogelijke spanningen tussen culturen in Ede
Eigenheid of eigenzinnigheid
Op 8 september 2009 plofte het IVA-rapport ‘Eigenheid
Door drs. J.A. Schippers
of eigenzinnigheid, analyse van cultuur- en geloofs-
Redactielid van Zicht
gerelateerde denkbeelden en gedragsuitingen in de gemeente Ede’ met een dreun in het Veluwse zand. Het zorgde voor de nodige stofwolken. Ede was even nationaal nieuws. Dagblad Trouw pakte een dag later fors uit: ‘De Marokkaanse en de Reformatorische bevolking in Ede staan op voet van oorlog’. Op 13 juni 2007 verscheen in dagblad Trouw een
kant de Marokkaanse gemeenschap en aan de andere
artikel over salafistische lessen in Ede. Dit artikel en
kant de leefgemeenschap in de buitendorpen – was
andere signalen waren voor toenmalig burgemeester
mislukt. Het onderzoek mondde uit het profileren van
T. Netelenbos aanleiding om een onderzoek in te stellen.
de ene groep versus de andere groep. Dat kwam ook
Tijdens het onderzoek kwamen uit interviews met pro-
heel sterk tot uitdrukking in het persbericht van de
fessionals - aldus de gemeente - naar voren dat er in
gemeente: ‘Ede wil dialoog met islam- en
het buitengebied van de gemeente tendensen waren
plattelandsgemeenschap intensiveren’. Ook was de
van non-integratief gedrag en vormen van polarisatie.
gemeenteraad ‘not amused’ over de reden waarom de
Onder regie van huidig burgemeester C. van der Knaap
gemeente juist het buitengebied als ‘lijdend voorwerp’
werd de opdracht verbreed naar de buitengebieden.
had genomen. In andere delen van de gemeente Ede
Het onderzoek werd uitgevoerd door ‘IVA
leven ook bepaalde gevoelens over buitenlanders en
beleidsonderzoek en advies’, een onderzoeksinstituut
zijn er zeker veel meer ongeregeldheden dan in de bui-
verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Medefinan-
tendorpen. Verder waren er kritische vragen over de
ciers van het onderzoek waren het ministerie van
objectiviteit van het onderzoek en het aantal
Binnenlandse Zaken en de Nationaal Coördinator Ter-
respondenten. In het onderzoeksrapport komt bijvoor-
rorismebestrijding.
beeld het woord jeugdvereniging niet voor. Terwijl juist
Het rapport raakt ook de reformatorische gezindte.
ieder buitendorp één of meerdere bloeiende
Daarom leggen we het Edese gemeenteraadslid Arnold
jeugdverenigingen heeft. Een relevante groep jongeren
Versteeg (lid SGP-fractie), woonachtig in het
die – helaas – niet eens gehoord is.
buitendorp Wekerom en lid van de raadscommissie
Diverse fracties hebben ook kritiek geuit op de manier
Maatschappelijke Zaken, enkele vragen voor.
van communiceren van de gemeente. De gemeenteraad
Hoe is het rapport in de gemeenteraad geland?
ongelukkig en slecht gecoördineerd. Ook het niet altijd
Wat mij opviel was de redelijk eensluidende reactie van
zorgvuldig optreden van de burgemeester richting de
de gemeenteraad. Men vond dat de opzet van het
pers werd onder de loep genomen. Het was de
onderzoek - om parallellen te vinden tussen aan de ene
burgemeester die proclameerde, dat moslims in Ede en
kreeg één dag later dan de pers het rapport. Dat was
16
ZICHT 2010-1
‘Momenteel bezitten de confessionele partijen CDA, CU en SGP nog een nipte meerderheid in de gemeenteraad. Dit kan na de verkiezingen zomaar kantelen.’
meerderheid in de gemeenteraad. Dit kan na de verkiezingen zomaar kantelen. Dan kunnen zaken als de zondagsluiting van winkels en het subsidiebeleid onder druk komen te staan. Juist nu wordt door de fractievoorzitter van GroenLinks/Progressief Ede op zijn weblog kritiek geuit op ‘Youth for Christ’. Men heeft geen moeite met de doelen van het project, maar men valt over de missie van de organisatie: ‘het verlangen om jongeren in ontmoeting te brengen met Jezus bewoners in het buitengebied, groepen zijn die
Christus’ en de drijfveer om ‘naar Zijn bedoelingen te
volstrekt langs elkaar heen leven. Het waren niet de
leven’. Ook de PvdA begint zich te roeren. In de lokale
sterkste momenten van de burgemeester.
krant ‘Edestad’ wordt op een vraag van een journalist over de partij(en) waarmee de PvdA geen coalitie zou
Hoe kijken de diverse partijen in de gemeenteraad van
willen vormen, door een PvdA raadslid gezegd:
Ede aan tegen de rol van godsdienst in de samenleving?
‘Samenwerken met partijen die op basis van religieuze
In het kader van dit onderwerp is dit niet eens aan orde
overtuigingen de vrijheid van medeburgers beperken,
geweest. Ook de reformatorische gezindte werd niet in
is lastig’. Dat zet de toon.
een hoek gezet. Kijk je breder dan deze discussie, dan bespeur ik enige aversie tegen bijvoorbeeld het
Wat heeft de SGP-fractie in de discussie over het IVA-
christelijke imago van Ede. Momenteel bezitten de
rapport ingebracht?
confessionele partijen CDA, CU en SGP nog een nipte
Als eerste hebben wij als fractie vrij snel na het uitbrengen van het rapport een persbericht uitgebracht. Later zou blijken dat wij dit als enige partij deden. In dit
Samenstelling bevolking Ede
persbericht hebben we helder aangegeven dat het
Ede - met ruim 107.500 inwoners - behoort tot
duidelijk mag zijn dat de SGP ontoelaatbaar gedrag in
de dertig grootste gemeenten van ons land. Een
het buitengebied van Ede net zo min kan en wil tolere-
kleine 40% woont in één van de zes buitendor-
ren als in Ede-stad. Maar ook hebben we aangegeven
pen (Wekerom, Harskamp, Otterlo, Lunteren,
dat de conclusie van het rapport dat ‘de gemeentelijke
Ederveen en Bennekom), de rest in Ede-stad.
zorg over het ontstaan van een machtsvacuüm in het
Zo’n 14% van de inwoners is allochtoon. Veel
buitengebied niet ongegrond lijkt’ veel te ver gaat. Dat
allochtonen (waarvan 2,2% Marokkaans en
doet immers geen recht aan verreweg het grootste deel
1,9% Turks) wonen in de wijk Veldhuizen. In
van ons buitengebied.
totaal wonen er meer dan 200 nationaliteiten in
In dit persbericht is ook aandacht besteed aan de
de gemeente Ede.
betreurenswaardige – want oppervlakkige – en terugkerende vergelijking tussen radicale moslims en
ZICHT 2010-1
17
‘We hebben de oproep gedaan om een platform op te richten om in ieder geval ervoor te zorgen dat we mèt elkaar praten in plaats van óver elkaar.’
Marokkaanse gemeenschap in Ede
orthodoxe christenen. Ook hebben we aandacht
De Edese wijk Veldhuizen kreeg op 11 september 2001
gevraagd voor de beeldvorming over de Marokkaanse
wereldwijde aandacht. CNN meldde dat Marokkaanse jon-
gemeenschap in Ede. Over het algemeen geldt dat het
geren feest vierden over de aanslagen op het WTC-gebouw.
merendeels keurig nette burgers van Ede zijn. Voor hen
Later bleek het om ongenuanceerde berichtgeving te gaan.
moet het ook bijzonder vervelend zijn om steeds te
Maar toch, de Marokkanen in de Edese wijk stonden op de
worden geconfronteerd met ontoelaatbare gedrag van
kaart. De laatste twee jaar is de wijk er niet op vooruit ge-
een aantal jongeren uit hun gemeenschap. Het is onte-
gaan. Een kleine kerngroep Marokkaanse jongeren teistert
recht om alle Marokkanen hierop te beoordelen.
de wijk. Brandstichting en vernielingen zijn schering en
Daarnaast hebben we de Guido de Brès-Stichting (WI-
inslag. Dat liep dit jaar zo ver uit de hand dat burgemeester
SGP) om advies gevraagd. Zodat we naast politieke
Van der Knaap zijn ‘tanden’ liet zien. Hij kondigde een
ook gefundeerde wetenschappelijke argumentatie
samenscholingsverbod af en een verblijfsontzegging.
voorhanden hadden. Dat is goed gelukt. Binnen korte
Terecht waarschuwen de onderzoekers dat opgepast moet
tijd heeft het wetenschappelijk instituut ons van goede
worden voor mogelijke gettovorming.
adviezen voorzien. Als fractie hebben we dat enorm gewaardeerd.
Geconstateerd is dat er in Ede slechts acht jongeren zijn die
Tot slot hebben we de oproep gedaan om een platform
het salafisme aanhangen. ‘Dat zijn goed opgeleide
op te richten om in ieder geval er voor te zorgen dat we
Marokkaanse jongens die heel bewust bezig zijn met religie,
mèt elkaar praten in plaats van óver elkaar.
maar zich niet afzetten tegen de Nederlandse maatschappij. Ze hebben hun weg hier gevonden.’ Wel concluderen de
Hoe kijken jullie terug op dit dossier en op de rol van de
onderzoekers dat verschillende factoren, zoals ‘weinig
SGP-fractie daarin?
erkend voelen’, de stigmatisering van ‘overlastgevende
Naast alle kritiek moeten we niet vergeten dat het
Marokkanen’ en relatieve (kans) armoede, het risico op
rapport ons ook een spiegel voorhoudt. Feilloos wordt
maatschappelijke afzijdigheid versterkt. Het kan zelfs een
gewezen op de al dan niet oogluikende acceptatie van
voedingsbodem leggen voor polarisering en radicalisering.
zwartwerken, drankketen waarin kerkelijke jongeren
De problemen in de wijk Veldhuizen zijn dieper geworteld
zich bezatten, gezagscrisis en de vooringenomen
dan vormen van vandalisme en criminaliteit. De onderzoe-
houding ten opzichte van allochtonen. Er is dus nog
kers: ’Hoewel verdergaand onderzoek nodig is om e.e.a.
wel wat huiswerk te doen voor het thuisfront, de scho-
goed in beeld te krijgen, concluderen we dat er geen
len en de kerken.
verband is tussen vandalisme/criminaliteit en religieuze
Maar ook voor de overheid. Want als het gaat om het
radicalisering. Waarbij wel een waarschuwende vinger
vertrouwen in de overheid, dan moet diezelfde
wordt geheven, dat de accumulatie van risicofactoren op
overheid ook de hand in eigen boezem steken en zich
termijn processen van polarisatie en radicalisering kunnen
afvragen of dat vertrouwen niet door haar eigen
versterken.’
handelen mede geschaad is. Over de rol van onze fractie kan ik zeggen dat ook wij
18
ZICHT 2010-1
‘Het is van cruciaal belang dat christenen laten zien wat het Evangelie concreet betekent. Missionaire bewogenheid dus. Persoonlijk, maar ook in kerkelijk verband.’ leermomenten hebben. Maar het is wel juist dé SGP-
het gemeentebestuur in Ede, zijn zij meer dan anderen
fractie geweest die een aantal voorstellen heeft gedaan
geneigd tot eigenrichting en hoe gaat de SGP-fractie hier-
om te komen tot oplossingen. Ook onze enthousiaste
mee om?
club SGP-jongeren heeft de mouwen uit de handen
Ik denk dat een zekere kern van de bewoners van de
gestoken. Onlangs hebben zij in de wijk Veldhuizen een
buitendorpen een negatief beeld heeft van de (gemeen-
drukbezochte avond georganiseerd onder de titel
telijke) overheid. Nog niet zolang geleden heb ik een
‘Langs elkaar of met elkaar? De omgang tussen
gesprek gehad met de middenstand van Harskamp.
platteland en stad’.
Dan schrik je wel van de uitspraken die worden gedaan over het gemeentebestuur. Men voelt zich vaak
Is te verwachten dat het onderwerp een rol gaat spelen bij
misdeeld en niet begrepen. Er wordt een stuk afstand
de a.s. gemeenteraadsverkiezingen?
ervaren. Een stuk erkenning ontbreekt. Het gemeente-
Het blijft lastig in te schatten of dit onderwerp
bestuur mag zich dat ook wel aanrekenen en de
prominent zal gaan spelen tijdens de komende
politiek ook. Want het zijn alleen de christelijke fracties
verkiezingen. Ik denk van niet, maar uit eigen ervaring
in de raad die aandacht voor de buitendorpen vragen.
zeg ik er wel bij: zeg nooit nooit in de politiek! Wat wel
Andere politieke partijen hoor je daar haast nooit over.
een rol zal gaan spelen tijdens de verkiezingen zijn
We hebben in de buitendorpen ook te kampen gehad
mijns inziens de koopzondagen en mogelijk ook het
met een gebrek aan politie. Nu is eindelijk de capaciteit
subsidiëren van christelijke instellingen. Dat zal zeker
weer een klein beetje op peil. Als je als overheid er niet
onder druk staan als we de nipte confessionele
voor zorgt dan je een ‘gezicht’ hebt in de buitendorpen,
meerderheid niet weten te behouden.
dan werk je wel mee aan het in stand houden van de gesignaleerde problemen.
Wat gaat de SGP met de integratieproblematiek doen in de komende periode?
Wat mij verder opvalt, is dat er toch een groep ouders
We gaan opnieuw aandacht vragen voor onze motie
is die het bestaan van de drankketen probeert te relati-
over participatiekoppels. Deze motie hebben we in
veren. Net als andere fracties in Ede zullen wij iedere
2008 ingediend, maar we kregen daar toen geen bijval
keer weer ouders voorhouden dat illegale praktijken
voor. Op dit moment ben ik met de PvdA in gesprek
niet getolereerd mógen worden.
om de motie opnieuw in te dienen. Als de motie aange-
Als we het hebben over overheid en gezag, dan dient
nomen wordt dan kunnen we daar in de breedte
het zeker voor SGP-ers helder te zijn dat revolutionair
aandacht voor vragen. Maar ook willen we bij
gedrag ongeoorloofd is. De overheid is Gods dienares,
bedrijven in de buitendorpen aandacht vragen voor
ook als zij dingen doet die je niet aanstaan of die tegen
stageplekken voor allochtone jongeren.
je eigenbelang ingaan. Christenen dienen juist voor de overheid te bidden.
Wat is jouw eigen inschatting: hebben de bewoners in de
Voor een SGP-er lijkt me dit vanzelfsprekend. Dat was
‘buitendorpen’ over het algemeen een negatief beeld van
zo. Dat is zo. En dat moet zo blijven.
ZICHT 2010-1
19
‘Veel SGP-ers (...) volgen, interpreteren en bekritiseren het integratieproces met de handen in de zakken, vanaf de zijlijn.’
Leefgemeenschap buitendorpen Ede De buitendorpen van de gemeente Ede zijn over het algemeen hechte (kleine) kernen. Een christelijk volksdeel stempelt daar de samenleving. In welhaast iedere vereniging op maatschappelijk vlak zijn mensen uit de kerkelijke achterban actief. De onderzoekers over de buitendorpen: ‘Kenmer-
Kunnen SGP-fracties in andere gemeenten in het land
kend voor het buitengebied is dat veel mensen de
iets van de gang van zaken in Ede leren? Waar moeten
stad Ede als ver weg ervaren. Het is moeilijk te
SGP-raadsleden in dit verband alert op zijn?
duiden of de geslotenheid in het buitengebied
Graag wil ik de vraag in een wat andere richting
voortvloeit uit een plattelands- of uit een structu-
buigen: hoe staan SGP-ers in het integratieproces en
rerende kerkelijke cultuur. Daarbij komt dat er
hoe gaan zij om met vluchtelingen en vreemdelingen?
ook in het buitengebied verschillen zijn: niet alle
Uit eigen waarneming weet ik dat veel SGP-ers – zo
inwoners zijn kerkelijk en er is een verschil tussen
niet de meerderheid – en nogal wat reformatorische
de bewoners van dorpskernen en bewoners van
kerken – gelukkig zijn er positieve uitzonderingen -
het platteland. De zorg van de gemeente voor het
met de handen in de zakken vanaf de zijlijn het
ontstaan van een machtsvacuüm vindt zij niet
integratieproces volgen, interpreteren en bekritiseren.
ongegrond, wijzend op de vasthoudendheid om
Vreemd eigenlijk. We hebben toch een Boodschap voor
drankketen in stand te houden.’
onze medemens en dus ook voor moslims? Het is van
In het onderzoek blijkt uit gesprekken met jonge-
cruciaal belang dat christenen laten zien wat het Evan-
ren dat de omvang en aard van interculturele
gelie concreet betekent. Missionaire bewogenheid dus.
confrontaties beperkt blijft tot een negatieve
Persoonlijk, maar ook in kerkelijk verband. Dan
spanning tussen 'Lonsdalers' (groep van zo’n
handelen we in lijn met wat de Bijbel ons voorhoudt en
dertig jongeren uit Bennekom en Ede-Zuid) en
in de geest van artikel 36 van de Nederlandse
Marokkaanse jongeren als ze elkaar treffen op
Geloofsbelijdenis. Want als je vindt dat moskeeën in
school, na schooltijd en op het Museumplein.
ons land niet thuishoren, dan dien je als kerkelijke
Een verscherping van de polarisatie tussen beide
gemeente wel zelf de kerkdeuren wijd open te zetten en
groepen is lopende het onderzoek niet vastge-
ieder mens welkom te heten!
steld. In de buitendorpen doen veel geruchten de ronde over racistische incidenten en vechtpartijen. Hoewel uit het onderzoek blijkt dat bij jongeren en volwassenen de opvatting heerst dat buitenlanders “niets in de buitendorpen te zoeken hebben” zijn er geen feiten gevonden die de geruchten bevestigen. In de praktijk blijken groepen elkaar niet op te zoeken om geschillen
accountants met een + Krimpen aan den IJssel 0180-591581
20
www.spek.nl
uit te vechten. Eerder leeft men langs elkaar heen. Wel nemen de onderzoekers het woord ‘keukentafelracisme’ in de mond. Hiermee bedoelen ze dat jongeren ongenuanceerde meningen van ouders over allochtonen overnemen.
ZICHT 2010-1
THEMA
Komende periode gemeenteraden vraagt heldere keuzes Anthony van der Wulp
Ongetwijfeld is één van de voornaamste thema’s rond
lid politiek bestuur van SGP-
de komende gemeenteraadsverkiezingen: de gevolgen
jongeren
van de economische crisis. Voor politici met visie biedt deze crisis kansen. Dit artikel geeft een schets van
Geert Schipaanboord
zo’n ‘crisis-visie’ en past die toe op een aantal
voorzitter politiek bestuur van
concrete onderwerpen die tijdens deze verkiezingen
SGP-jongeren
van belang zullen zijn.
Allereerst merken we op dat het van naïef optimisme
Niet elke gemeente heeft evenveel last van de crisis. In
getuigt om de crisis direct als een kans te zien. Want de
gemeenten als Lansingerland (ZH) of Blaricum (NH)
crisis vraagt pijnlijke maatregelen die burgers zullen
beslaat het aandeel van het Gemeentefonds slechts zo’n
merken of in hun omgeving zullen zien. Maar in de
13 procent van alle inkomsten. Voor een gemeente als
omgang met deze visie ligt wel een kans. Juist voor
Rozendaal (Gld) komt dit echter harder aan. 64 procent
SGP-politici, die hun spreken en handelen niet zouden
van de inkomsten van deze gemeente komen recht-
moeten baseren op de waan van de dag, maar op hun
streeks uit het Gemeentefonds. Maarten Allers, direc-
visie waarin de overheid als dienaar van God wordt
teur van het Centrum voor onderzoek van de economie
beschouwd, moeten met een gefundeerde visie het ver-
van lagere overheden (Coelo) stelt in het tijdschrift
schil kunnen maken.
Binnenlands Bestuur dat bij een bezuiniging van 10 procent op het Gemeentefonds, de gemeenten gemiddeld
Rijk bezuinigt op gemeenten
zo’n 4 procent van hun inkomsten zien verdwijnen1.
Hoewel de financiële mogelijkheden van gemeenten in
Naast een daling van de algemene uitkering uit het
2009 nog redelijk riant waren, verslechtert het
Gemeentefonds, zullen ook andere inkomsten van de
financieel perspectief voor de komende jaren in een
gemeenten gaan tegenvallen. Door stagnerende bouw-
rap tempo. Een valkuil in de campagne voor de verkie-
plannen zullen de bijdragen uit de grondexploitatie
zingen is dan ook de beloftes aan de kiezer af te
afnemen. Ook de bouwleges zullen lager uitvallen dan
stemmen op de beschikbare financiële middelen in de
begroot. Geloofwaardige politiek betekent dat nu al
afgelopen jaren. Mede door de stimulerings-
duidelijkheid wordt gegeven over de pijnlijke keuzes
maatregelen van het kabinet en de vertragingsfactor
die gemaakt gaan worden. Het uitstellen of uit de weg
van de extra uitgaven in het kader van de crisis (de bij-
gaan van die keuzes brengt de huishouding van een
standsuitkeringen zullen naar verwachting vooral in
gemeente schade toe en is politiek opportunisme.
2010 en 2011 gaan stijgen) was er in 2009 nog weinig aan de hand. De miljardenbezuinigingen die in Den
Dappere bestuurders
Haag worden voorbereid, zullen grote gevolgen hebben
Omdat lokale politiek vaak gaat over herkenbare
voor het beschikbare geld in het Gemeentefonds.
thema’s en geld besteed wordt aan voorzieningen die
ZICHT 2010-1
21
‘De kloof tussen burger en politiek wordt groter wanneer in campagnetijd gouden bergen worden beloofd, maar wanneer op het bestuurlijke pluche is plaatsgenomen alsnog fors moet worden bezuinigd.’ voor iedereen zichtbaar zijn, heeft de campagne voor
huidige peil) in stand kunnen worden gehouden. Dit
de gemeenteraadsverkiezingen vaak het karakter van
vraagt politici die niet alleen luisteren naar de kiezer,
het indienen van wensenlijstjes bij de kiezer. De kiezer
maar ook terugpraten en vanuit een eigen visie op de
staat dan voor de opdracht daar het meest
taak van de overheid aangeven welke plannen wel gere-
aantrekkelijke wensenlijstje uit te selecteren. Lokale
aliseerd kunnen worden en welke niet. Het zal de kloof
politiek is daarmee heel concreet en dat is winst. Tege-
tussen burger en politiek eerder vergroten wanneer in
lijkertijd getuigt het van onvoldoende politieke durf
campagnetijd gouden bergen worden beloofd, maar
om in crisistijd vooral te komen met nieuwe plannen
wanneer op het bestuurlijke pluche is plaatsgenomen
of voornemens om lopende projecten en
alsnog fors moet worden bezuinigd.
voorzieningen in stand te houden. Om financieel gezond te blijven, moet bij veel gemeenten het mes in
Eigen kosten
de uitgaven en de keuzes die daarvoor gemaakt moeten
De gemeente kan de bezuinigingsopgave niet realiseren
worden, moeten ook aan de kiezer gepresenteerd
door te suggereren dat met minder geld dezelfde taken
worden.
kunnen worden uitgevoerd. Dat zou bovendien te denken geven over de doelmatigheid van de besteding
22
Populisme
van financiële middelen in betere tijden.
Deze oproep verdraagt zich helaas slecht met de
Gemeentebestuurders moeten bij de bezuinigingen in
verdere opmars van populistische partijen of populisti-
het eigen vlees durven snijden. Ook hiervoor geldt dat
sche koers van sommige gevestigde partijen. Voor pop-
een andere visie op de rol van de gemeentelijke
ulisten is de politicus het verlengstuk van de stem op
overheid concrete mankracht kan besparen. Overheden
de straat. Kiezers en politici staan voor hen in een
zijn burgers steeds meer gaan zien als klanten die over-
verhouding tot elkaar van ‘klanten’ en ‘leveranciers’. Zij
tuigd moeten worden van het belang van een product.
zijn van mening dat de kloof tussen burger en politiek
Afgezien van de verbetering van de doelmatigheid,
gedicht zal worden door gedwee te luisteren naar de
heeft dit vooral nadelen. Het zijn de communicatiebu-
gemiddelde kiezer. Van politici mag weliswaar verwacht
reaus en de communicatieadviseurs die hier rijk van
worden dat ze de wensen van burgers serieus nemen,
zijn geworden. Steeds meer organisaties, en dus ook
maar evenzeer dat ze de verschillende conflicterende
gemeenten, hebben een schil aan medewerkers die
wensen omzetten in een helder en verantwoord beleid.
puur bezig zijn met het verkopen van beleid aan de
Het idee van de representatieve democratie is juist dat
‘klant’. Die klant is allereerst een burger die via het
het de politici zijn die deze conflicterende wensen
kiezen van de raad deze gemeenteraad heeft
moeten verenigen. Dat vraagt politici met zoveel
aangewezen als het orgaan waarin verantwoording
beroepseer dat ze de stem van de straat op waarde
wordt afgelegd.
weten te schatten. In een tijd van financiële krapte
De gemeentelijke overheid zal zich verder moeten
betekent dit dat lang niet alle wensen kunnen worden
beperken in de organisaties en initiatieven die zij subsi-
gerealiseerd en lang niet alle voorzieningen (op het
dieert. Subsidies zijn er om de ontwikkeling van iets te ZICHT 2010-1
‘Subsidies zijn er om de ontwikkeling van iets te stimuleren, niet om iets tientallen jaren in de lucht te houden met gemeentelijk geld.’
stimuleren, niet om iets tientallen jaren in de lucht te
mensen. Dus geen dure budgetcursussen om met geld
houden met gemeentelijk geld. Van burgers kan,
om te leren gaan wanneer het maken van afspraken in
bijvoorbeeld als het gaat om subsidies aan sportvereni-
familiekring en het bevorderen daarvan door de
gingen, best een hogere bijdrage worden gevraagd. Het
gemeente veel effectiever is.
is niet erg dat burgers merken dat een krapper budget
Het is bovendien belangrijk dat vanuit de gemeente-
op het gemeentehuis gevolgen heeft voor de keuzes die
raad nadruk wordt gelegd op de eigen accenten die een
zij moeten maken. Van belang bij subsidieverstrekking
gemeente in het kader van de WMO kan leggen. Elke
is dat van begin af aan gekeken wordt of andere finan-
gemeente moet dus op de eigen lokale of regionale
ciers bij projecten betrokken kunnen worden en wat
context anticiperen en daarop aansluitende trajecten
het lange termijnperspectief is van deze financiering.
faciliteren. Daarbij is het betrekken van de ‘civil
Het is niet gewenst wanneer er door
society’, het maatschappelijk middenveld, van groot
subsidieverstrekking ‘koninkrijkjes’ ontstaan voor een
belang. Wanneer in een gemeente de kerken een
beperkte groep burgers. Subsidies moeten altijd ten
belangrijke rol in de samenleving vervullen, kunnen zij
dienste staan van het bredere gemeentelijke beleid.
een belangrijke partner voor de gemeente zijn. Rond dit soort gemeentelijke taken is nog veel
Participatie stimuleren
onduidelijk. Gemeenten moeten echter beseffen dat
De vraag is hoe de bezuinigingsopgave er op concrete
deze taken tot één van hun kerntaken gerekend gaan
politieke dossiers uit zal zien. Eén van die onderwerpen
worden. Dat impliceert dat er niet zomaar de
is participatie. Een cruciaal beleidsterrein voor de
kaasschaaf over gehaald kan worden om te bezuinigen
gemeente, maar tegelijkertijd een terrein waarop het
op deze taken. Het is de verwachting dat, als gevolg van
stimuleren van zelfredzaamheid en het inschakelen van
de crisis, het aantal mensen in de bijstand de komende
maatschappelijke verbanden een grote kostenbesparing
jaren zal stijgen. Daarom is het extra van belang deze
voor de gemeente kan betekenen. In het
taak kwalitatief goed uit te voeren.
overheidsbeleid is de laatste jaren meer nadruk komen te liggen op het bevorderen van participatie, zowel
Jeugdwerkloosheid
door de introductie van de WWB (Wet Werk en
Een ander belangrijk politiek dossier is de aanpak van
Bijstand) als van de WMO (Wet Maatschappelijke
de jeugdwerkloosheid en juist ook de werkloosheid
Ondersteuning). De leidende gedachte, uitgaan van de
onder kwetsbare jongeren. Een goede aanpak vraagt
mogelijkheden van mensen en de dingen die ze wél
bestuurders die over de grenzen van hun gemeente
kunnen, is sympathiek. Bij die gedachte past een
heenkijken. De arbeidsmarkt en de scholing van jonge-
gemeentelijke overheid die niet zozeer volledig voorge-
ren is vaak regionaal georganiseerd. Het vraagt lef van
kookte trajecten aanbiedt om mensen naar werk te
betrokken bestuurders om de aanpak van de jeugd-
begeleiden, maar juist een gemeente die maatwerk
werkloosheid niet steeds terug te rekenen naar het
levert aan de burger met een hulpvraag. De overheid
voordeel voor de individuele gemeente, maar dit op het
sluit daarbij aan bij de natuurlijke netwerken van
regionale niveau te laten en een regionaal arbeids-
ZICHT 2010-1
23
4GIGTGP KU XQQTWKV\KGP
2QNKVKGM KU PGV QPFGTPGOGP GP QPFGTPGOGP KU PGV RQNKVKGM *GV ICCV QO GGP XQQTWKV\KGPFG DNKM GP GGP HTKUUG MKLM QR FG \CCM &CCT \KLP PKGV CNNGGP EKLHGTU OCCT XQQTCN KP\KEJVGP XQQT PQFKI +P\KEJVGP FKG YKL CNU CEEQWPVCPVU GP CFXK UGWTU WKV FG EKLHGTU JCNGP 1ROGTMGNKLMG VTGPFU 1PVYKMMGNKPIGP KP JGV TGUWN VCCV 8GTCPFGTGPFG RTGUVCVKGU )TQGKGPFG MCPUGPe 9G JGDDGP QQI XQQT FG PCVWWTNKLMG F[PCOKGM XCP WY QTICPKUCVKG 2TQHKV QH PQPRTQHKV KPVGTPCVKQPCNG QPFGTPGOKPI QH \\RoGT /CCM GGP CHURTCCM GP GTXCCT FG OGGTYCCTFG XCP GGP HTKUUG MKLM
8#0 4'' ''0 (4+55' -+,- 12 %+,('45 &1140 ^ $#40'8'.& ^ )'.&'4/#.5'0
#7&+6 #5574#0%' ^ #%%1706#0%; ^ $'.#56+0)'0 ^ %1057.6#0%;
24
9998#04''#%%0.
ZICHT 2010-1
‘Het is onvermijdelijk dat na de verkiezingen «bezuinigingscolleges» gevormd gaan worden.’
marktbeleid te ontwikkelen. Vanuit de raad moet
Het lijkt erop dat 2010 een ‘verloren jaar’ gaat worden
gestuurd worden op het succes van de régionale
voor veel gemeenten. Uit electorale overwegingen zijn
benadering. Niet alleen de aanpak van werkloosheid
veel zittende colleges huiverig om de tering naar de
onder jongeren, maar de aanpak van dit thema
nering te zetten. De colleges en de gemeenteraden zijn
überhaupt vraagt om intensieve samenwerking tussen
geneigd om de hete aardappel door te schuiven naar de
gemeenten. Het schaalniveau van gemeenten is te klein
volgende coalitie. In sommigen gemeenten gaat de
om een goede match tussen vraag en aanbod te laten
broekriem al hier een daar een procentje strakker, maar
ontstaan. De economische crisis en de oplopende
dat is onvoldoende om straks de grote klappen op te
werkloosheid zijn een goede aanleiding om regionale
vangen.
structuren te ontwikkelen die het arbeidsmarktbeleid
Het is fair ten opzichte van de kiezer om de problemen
structuur en richting geven.
waar de gemeenten voor staan helder te benoemen. De komende collegeperiode zal in ieder geval geen ‘Sinter-
Ontwikkeling bevolkingsaantallen
klaastermijn’ worden. De nieuwe colleges doen er goed
Het behoud van voorzieningen in kleine kernen is een
aan om zo snel mogelijk de eerste maatregelen te
klassiek thema bij de gemeenteraadsverkiezingen. Juist
nemen, niet omdat het eerste jaar het verste weg is van
de SGP moet oog blijven houden voor de hoge
de volgende verkiezingen, maar omdat gemeenten
kwaliteit van leven op het platteland en het belang van
anders nat gaan in de komende zware periode. Wat ons
de instandhouding daarvan. Niet alleen de financiële
betreft, is het onvermijdelijk dat na de verkiezingen
gevolgen van de crisis, maar ook de stabilisatie van de
‘bezuinigingscolleges’ gevormd gaan worden. Elke
bevolkingsontwikkeling op het platteland, en in
rechtgeaarde SGP’er, die eerlijk geweest is over de
sommige gebieden zelfs krimp, moeten aanleiding zijn
zware uitdaging die wacht, kan met een oprecht
de betaalbaarheid van al die voorzieningen op de poli-
gemoed aan deze colleges deelnemen.
tieke agenda te zetten. Dit ‘kernenbeleid’ zal vooral gaan spelen in uitgestrekte gemeenten met veel dorpen binnen de gemeentegrenzen. Is die bibliotheek nog
1 Binnenlands Bestuur, week 50, jaargang 30, 11 december 2009. Zie ook http://www.binnenlandsbestuur.nl/nieuws/2009/12/‘gemeentenmoeten-zich-op-het-ergste-voorbereiden’.139457.lynkx
haalbaar in dorp X of moeten daar, net als in dorp Y, een bibliobus gaan rijden? Moet elk dorp de eigen supermarkt en basisschool houden of niet? Van belang is de bereikbaarheid van voorzieningen voor kwetsbare groepen. Een fijnmazig OV-netwerk draagt bij aan de
Boeiende presentatie?
bereikbaarheid van de voorzieningen. Het is duidelijk
Nodig ons uit!
dat dergelijke lastige discussies vragen om heldere en
Aandacht besteden aan taalverruwing? Nodig de Bond tegen het vloeken uit! Wij geven een aansprekende presentatie die past bij uw vereniging, school, club of thema-avond. Bel (0318) 512 002 voor een afspraak. Mailen kan ook:
[email protected]
eerlijke antwoorden. In de campagne kan daar al een goede aanzet voor gegeven worden.
Postbus 362, 3900 AJ Veenendaal - www.bondtegenvloeken.nl
ZICHT 2010-1
25
INTERVIEW Samenwerking tussen gemeenten in de regio Drechtsteden
‘Het draait om vertrouwen en politieke wil’
Samenwerking tussen gemeenten is vaak een vlucht-
Drs. P.J. Verheij RA
heuvel om herindeling te voorkomen. Het unieke van
redactielid van Zicht
samenwerking tussen gemeenten in de regio Dordrecht is dat een vraag naar herindeling juist ‘de grote afwezige’ is. ‘Zodra de commissaris roept: ‘er komt een herindeling’, valt de samenwerking stil, aldus Sjoerd J. Veerman. Een driegesprek over samenwerking.
Wat is er uniek aan de samenwerking in het
drik-Ido-Ambacht) en een aantal gemeenten met meer
Drechtstedengebied?
stedelijke trekken (Zwijndrecht, Papendrecht). De
Kamsteeg: Ik ken geen samenwerking in Nederland
samenwerking is dan ook begonnen rondom het thema
waarbij de gemeenten fysiek zo dicht tegen elkaar aan
Wonen. Dat is echt uniek in Nederland. Vaak is het bij-
liggen, behoudens de rivieren die er tussen zitten. Als je
voorbeeld ‘Rotterdam en ommelanden’ of ‘Zwolle en
het op de kaart bekijkt, ziet het er echt als één gebied
ommelanden’, dat is hier duidelijk niet het geval.
uit. De gemeenten hebben wel verschillende achtergronden maar voor een groot deel wonen er ook
Van Meeuwen: Voor mij is het unieke van de
‘gelijksoortige’ mensen. Een aantal gemeenten hebben
Drechtsteden dat de samenwerking op vrijwillige basis
een dorps karakter (Alblasserdam, Sliedrecht en Hen-
tot stand is gekomen terwijl er vroeger echt wel ‘ vijandbeelden’ leefden ten opzichte van elkaar. Die vijandbeelden zijn in de loop der jaren vervlogen. We zijn
De Drechtsteden is de samenwerking tussen Dordrecht,
nu bereid heel ver met elkaar te gaan.
Zwijndrecht, Sliedrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht en Alblasserdam. De bestuursorganen zijn het
Veerman: Voor mij is het unieke in de samenwerking
Drechtstedenbestuur als dagelijks bestuur en de Drechtraad
verder dat Dordrecht zich vrij belangeloos opstelt. Vaak
als algemeen bestuur. Binnen de grenzen van de Wet
zie je dat de centrumgemeenten teveel neerkijken op de
Gemeenschappelijke Regelingen (WGR) wordt het
‘ommelanden’. Dordrecht ziet veelmeer het wederzijds
dualisme maximaal in de praktijk gebracht. De
belang. Dat geeft veel minder weerstand en dan kun je
samenwerking krijgt onder andere gestalte op de terreinen
samen veel meer zaken oppakken.
Wonen, Werk en Inkomen, Toerisme, Economie, Bereikbaarheid en Ruimtelijke Ordening. De GR-Drechtste-
Wat is het vliegwiel geweest om de
den kent onder meer een gezamenlijke Sociale Dienst, een
samenwerking uit te bouwen?
Service Center, een Belastingdienst en een regionaal
Kamsteeg: Net als bij Wonen liepen we bij Economie
ontwikkelbedrijf.
ook tegen gelijke vraagstukken aan. Qua economische structuur lijken we veel op elkaar. We hebben hier
26
ZICHT 2010-1
Deelnemers aan het driegesprek
‘De gemeenten hebben wel verschillende achtergronden maar voor een groot deel wonen er ook ‘gelijksoortige’ mensen.’
S.J. Veerman twaalf jaar lid Provinciale Staten Zuid-Holland, vier jaar raadslid Nederlek en drie jaar wethouder Alblasserdam voor het CDA en portefeuillehouder Toerisme en Bereikbaarheid in het
gaan ons niet te veel binden aan regels. We zien wel
Drechtstedenbestuur.
waar we uitkomen”. Het draait daarbij om onderling vertrouwen. Dat heeft als een katalysator gewerkt.
D. van Meeuwen 21 jaar raadslid in Sliedrecht waarvan 19 jaar
Kamsteeg: Kijk nou naar zoiets als de Drechtraad. We
fractievoorzitter SGP/CU. Sinds vijf jaar vice-
hebben er in de samenwerking bewust voor gekozen
voorzitter van de Drechtraad.
om juist raadsleden een grote rol te geven. We hebben daar binnen de grenzen van de WGR een constructie
A.T. Kamsteeg
op gevonden die blijkbaar nog net kan. Bestuurders
Portefeuillehouder Sociaal, Wonen en Stedelijke
stemmen niet mee en de raadsleden hebben onderling
Vernieuwing Drechtstedenbestuur. Zes jaar
een verschillend stemgewicht.
burgerraadslid, tien jaar raadslid en acht jaar wethouder SGP/CU in Dordrecht.
Veerman: Het is ook een leuke ‘uitvinding’ geweest om alle fracties per gemeente te committeren aan de samenwerking door van iedere fractie per gemeente
bijvoorbeeld veel watergerelateerde bedrijvigheid (bin-
één lid af te vaardigen naar de Drechtraad. Dat geeft
nenvaart, scheepsbouw, metaalindustrie). In het verle-
betrokkenheid.
den kwam het nogal eens voor dat wanneer een bedrijf zich in ons gebied wilde vestigen, dat de gemeenten
Geeft dat opzoeken van de grenzen van de
onderling de concurrentiestrijd aangingen om dat
WGR ook spanning in de samenwerking?
bedrijf binnen hun grenzen te krijgen.
Van Meeuwen: Ik vind het een heel gezonde spanning en ik zie het bestuurlijk als een mooie uitdaging wat
Veerman: Dat heeft ook te maken met het water als
wie hier aan het doen zijn. De spanning zit er ook wel
‘scheiding’ naar water als ‘verbinding’. We hebben lang
in dat je je als lid van de Drechtraad soms even heel
gedacht in water als ‘scheiding’. Zelfs fysiek kwam je het
eenzaam voelt als je terugkomt in je eigen gemeente.
water gewoon niet over terwijl de andere kant van de
Daar zitten dan veel raadsleden die dat hele proces niet
rivier toch echt dichtbij ligt. Dat is met de ‘Waterbus’
hebben meegemaakt. Op die relatie met niet-actief
echt veranderd.
participerende raadsleden zit wel wat spanning.
Van Meeuwen: Die gelijkenis in woonomgeving,
Kamsteeg: Er zit ook een spanning als het gaat om de
infrastructuur komt in meer gebieden in Nederland
structuur tussen het lokale belang en het regionale
voor. Een van de doorbraken is geweest het kwijtraken
belang. Je bent gekozen voor je lokale gemeente als
van de angst dat je je door samenwerking aan elkaar
raadslid en ook als bestuurder ben je primair bezig
uitlevert. Burgemeester Bandell van Dordrecht heeft
voor je eigen gemeente. In de Drechtraad zie je dan een
gezegd: “We gaan een experiment met elkaar aan en
politiek fenomeen van fractievorming rond partijen.
ZICHT 2010-1
27
‘Als je naar werkgelegenheid van de Drechtsteden kijkt, zit maar de helft in Dordrecht. Dat maakt dat ‘de grote stad’ in het gebied niet per sé de machtsfactor is in de regio.’ Steeds vaker wordt het woord gevoerd namens
(SGP/CU wethouder in Sliedrecht). Die doet de meest
regionale fracties. Daarbij wordt dan duidelijk dat de
verantwoordelijke en zware klussen rond het Service
politieke scheidslijn domineert boven het lokale
Center Drechtsteden en de Financiën. Daar is geen
belang.
enkele discussie over in het Drechtstedenbestuur.
Van Meeuwen: Dat kan en dat is ook gezond. Je ziet
Is het omgekeerde ook waar: Dordrecht als
een soort hybride vorm van besturen waarbij wisselend
grootste de minste winst?
lokaal belang en regionaal belang wordt gekozen, al
Kamsteeg: Dat houdt ons niet zo bezig. Rondom het
naar gelang het onderwerp.
investeringsplan ‘Manden Maken’ heeft bijvoorbeeld
Is voor Alblasserdam, als kleinste gemeente,
gemeente terug gekregen als dat de eigen bijdrage was,
deze samenwerking wel aantrekkelijk?
behalve Dordrecht. Er is echter meer dan geld. Als het
Veerman: Ik roep altijd: ‘Wij hebben de grootste winst’.
gaat om winst voor Dordrecht is er voor ons
Kijk bijvoorbeeld ook naar het netwerk van ambte-
bijvoorbeeld de mogelijkheid om de herstructurering
naren en de carrousel die je daar ziet. Wij hebben hier
van oude woonwijken op te pakken. In de omliggende
mensen uit de Drechtsteden of Dordrecht zitten die
gemeenten bouwen we dan relatief meer sociale
normaal nooit bij een gemeente van 18.000 inwoners
woningbouw dan nodig. Dat kan voor de omliggende
zouden solliciteren maar die na de nodige ervaring
gemeenten soms extra leefbaarheidsvraagstukken met
zeggen ‘Ik wil nu zelf eens die eindverantwoordelijk-
zich meebrengen, maar niemand moppert daarover.
heid’. Wij hebben in de samenwerking versneld een slag
Dat hoort bij de samenwerking.
bijna iedereen dubbel zoveel aan investering in zijn
28
gemaakt als Alblasserdam omdat we in een bestuurlijke
Dordrecht is ook niet de logische dominante factor. Als
en ambtelijke crisis waren beland in 2007. Om dat op
je bijvoorbeeld naar werkgelegenheid van de
te lossen is sterk naar de Drechtsteden gekeken. In
Drechtsteden kijkt, zit maar de helft in Dordrecht. Dat
zekere zin geldt wel dat wij als Alblasserdam zonder de
maakt dat ‘de grote stad’ in het gebied niet per sé de
samenwerking in de Drechtsteden die crisis niet als
machtsfactor is in de regio. Dordrecht heeft net zo
zelfstandige gemeente hadden overleefd.
goed de andere gemeenten nodig als andersom.
Dan kijk ik verder naar een thema als ‘vertrouwen’. Ik
Wat zijn de factoren in deze samenwerking
heb in het Drechtstedenbestuur de portefeuille Bereik-
die een herindeling niet kan bieden?
baarheid. Qua geld is dit - denk ik - een van de grotere
Kamsteeg: Het mooie is dat de Drechtstedensamenwer-
portefeuilles en die wordt toch aan een wethouder uit
king juist niet ontstaan is uit een vrees voor
de kleinste gemeente toevertrouwd. Qua lobby lossen
herindeling. Alleen bij Alblasserdam heeft het rond de
we dat gezamenlijk op, wie de beste contacten heeft
bestuurlijke crisis (als idee van hogerhand) even
zetten we in. Kijk ook naar de meest recent
gespeeld. Het samenwerken vanuit een negatief
aangetreden Drechtstedenbestuurder, Hans Tanis
scenario van het voorkomen van een herindeling is ZICHT 2010-1
‘De dorpsgemeenschap staat voor mij voorop. (...) De nabijheid van het bestuur in de lokale gemeenschap, daar wil ik echt voor pleiten.’
nou niet de meest geweldige prikkel. Het sterke van
om een lokaal vraagstuk maar waarvan het gewoon
deze samenwerking is juist dat die is ontstaan vanuit
handig is als je daarvan een gezamenlijke stramien
een positief scenario van de inhoud. Dat is veel besten-
maakt en dat vervolgens lokaal uitwerkt.
diger.
Het perspectief van ‘handiger dat we het Veerman: Ik zie als grootste winst de nabijheid van het
samen doen’, waar houdt dat op?
bestuur. Iedere gemeente heeft zijn eigen wethouder
Kamsteeg: Als je dat doortrekt, kom je snel uit bij een
die een verbondenheid heeft met z’n gemeente. Ze zijn
situatie van één gemeente, wat niemand hier wil overi-
voor de man of vrouw op straat herkenbaar en
gens. Stel dat dat wel zo zou zijn in de Drechtsteden,
aanspreekbaar. Dat lukt je niet in een situatie met
dan heb je desondanks toch een overzichtelijk en over-
265.000 inwoners en zes gemeenschappen of dorpen.
zienbaar geheel. Het zou geen raar construct zijn. Ik deel echter wel het grote voordeel van de nabijheid van
Van Meeuwen: Ook het effect dat je met elkaar veel
bestuur. Aan de ene kant pluk je allemaal de voordelen
meer bereikt dan ieder afzonderlijk. Deze
van de regionale samenwerking en aan de andere kant
samenwerking is dan ook een groeimodel. Belangrijk is
ben je ook nog gewoon de lokale wethouder die veel
de betrokkenheid van mensen die er van het begin af
doet voor de eigen gemeenschap.
aan hebben bijgezeten. Je hebt verder ook mensen nodig met bevlogenheid en visie die de samenwerking steeds
Veerman: Voor mij gaat dat echt te ver. De dorps-
weer weten te inspireren en verder kunnen brengen.
gemeenschap staat voor mij voorop. De ‘Gesellschaft’ zoals onze oosterburen dat zo mooi zeggen, is hier in
Veerman: We moeten een slag maken van een situatie
Alblasserdam wezenlijk anders dan bijvoorbeeld in
waarin je zegt ‘we doen plaatselijk wat kan en regionaal
Sliedrecht. De nabijheid van het bestuur in de lokale
wat moet’ naar een situatie van ‘we doen plaatselijk wat
gemeenschap, daar wil ik echt voor pleiten.
moet en regionaal wat kan’. De regio moet een natuurlijke basis krijgen. Je moet bereid zijn op regionaal
Moet de burger in de Drechtsteden van de
niveau te kijken wat er mogelijk is. Kijk naar de Water-
inhoud van deze samenwerking weten of
bus. Sliedrecht heeft daar nauwelijks belang bij omdat
gaat het vooral om de resultaten?
er te weinig passagiers vanuit Sliedrecht zijn, maar de
Kamsteeg: Ik dacht tot voor kort dat die burger
gemeente doet gewoon mee. Bij een ander dossier
inderdaad er niet zoveel van hoefde te weten. Echter
hebben wij dat als Alblasserdam ook en dan doen we
recent bleek mij dat er bij veel inwoners toch een alge-
gewoon mee.
mene scepsis is tegenover de samenwerking omdat ze niet precies weten wat er gebeurt en wat de voor- en
Kamsteeg: Er zijn heel veel situaties waar op zes
nadelen ervan zijn. Dat is vooral veroorzaakt door een
gemeentehuizen nu ambtenaren stukken zitten te
informatieachterstand. Het is dus belangrijk hierover
bestuderen die exact gelijk zijn en waar het ook gaat
goed met de inwoners te communiceren.
ZICHT 2010-1
29
‘Laten we vooral de voordelen van de samenwerking en de resultaten communiceren, maar blijven inzetten op de nabijheid van het eigen bestuur in de eigen gemeente.’ Van Meeuwen: Ik ben geneigd toch een iets andere
dat is een mooi bewijs dat de Sociale Dienst een succes
invalshoek te kiezen. Ik kom zelf uit Rotterdam en
is. Een fysiek loket lokaal speelt daarbij een grote rol.
woonde in een van de stadswijken. Voor mij speelde toen totaal geen rol wat er aan de ‘Coolsingel’ werd
Kamsteeg: Dat betekent eigenlijk dat de Sociale Dienst
besloten. De dienstverlening was op orde en voor zover
Drechtsteden ervaren wordt als de Sociale Dienst van
je de politiek al nodig had was er de deelraad. Zo zie ik
Alblasserdam. En dat is de kunst. Regionaal oppakken
het hier ook eigenlijk. Laten we vooral de voordelen
maar blijven aansluiten bij de lokaal gewenste
van de samenwerking en de resultaten communiceren,
dienstverlening.
maar blijven inzetten op de nabijheid van het eigen bestuur in de eigen gemeente.
Wat zijn lessen die andere regio’s en gemeenten kunnen leren van de
Veerman: Voor mij is de samenwerking vooral gericht
Drechtsteden?
op het beter dienen van je eigen inwoners. En laat onze
Veerman: Vertrouwen in elkaar hebben en vertrouwen
eigen raadsleden die in Drechtsteden meedoen, vertel-
geven. De grootste gemeente moet in zekere zin ‘de
len wat ze bereiken en hoe goed ze het doen. Over
minste willen zijn’, dat helpt geweldig. En je hebt een
Europa roepen we in Nederland vooral als iets niet kan
verbinder nodig die dat ook vorm wil en kan geven. Je
‘het mag niet van Europa’. Laten we dat bij de
moet er als bestuurder in de regionale samenwerking
Drechtsteden voorkomen.
ook echt iets van weten te maken. Competentie - daar gaat het om.
Wat zijn de meest in het oog springende resultaten van de Drechtsteden de afgelopen
Van Meeuwen: En politieke wil is belangrijk. Je moet
vier jaar?
het echt willen met elkaar en je dan ook laten leiden
Kamsteeg: Het meest opvallende is de gemeenschappe-
door gedachten die niet altijd van jezelf zijn. Ik zeg
lijke sociale dienst die tot stand is gekomen. Dat was in
altijd tegen mensen die in onze regio komen kijken:
zekere zin echt een waagstuk. Dat is boven verwachting
‘Vertrouwen en politieke wil, daar draait het om’.
soepel verlopen. We hebben daarin niet alleen Werk en Inkomen maar ook de uitvoering van de Wmo
Kamsteeg: Geef raadsleden een grote rol. Over het alge-
ondergebracht.
meen staan die erg op afstand bij gemeenschappelijke regelingen, terwijl dat echt heel belangrijke dingen in
Veerman: Wij hebben aan de gemeenteraad in Alblas-
die GR’en worden gedaan.
serdam eens de vraag voorgelegd: ‘wat zou je nu abso-
30
luut niet op regioniveau willen onderbrengen?’, dit in
Wat is de grootste uitdaging voor de
het kader van onze identiteitsdiscussie. Daarop noem-
toekomst van de Drechtsteden?
den velen het sociale beleid, terwijl we dat allang in de
Veerman: De grote vraag voor de toekomst is: ‘hebben
Drechtsteden samen deden. Toch voelde dat niet zo:
wij voldoende basis gelegd aan het fundament om te ZICHT 2010-1
‘Vertrouwen in elkaar hebben en vertrouwen geven. De grootste gemeente moet in zekere zin «de minste willen zijn», dat helpt geweldig.’
zeggen: we gaan door met uitbouwen?’ Alles is aanwezig
belangrijk is, is de link tussen de gemeenteraden en de
voor mijn gevoel, ik vind dat de Drechtraad goed func-
Drechtraad. Met de samenwerking staan we na de ver-
tioneert, terwijl het Drechtstedenbestuur steeds meer
kiezingen wel weer aan het begin van een nieuwe fase.
integraal bestuurt. We hebben zoveel belangen om
We moeten echt de regionale dimensie gaan betrekken
elkaar vast te houden. Hoe zich dit gaat ontwikkelen,
in de selectie van raadsleden, wethouders en
daar ben ik zeer benieuwd naar.
burgemeester. En dan vooral voor posten in het
Voor mij is verder de grootste uitdaging dat we er geen
Drechtstedenbestuur en de Drechtraad.
eindperspectief van maken. Zodra de commissaris roept: ‘Er komt een herindeling’, dan valt de samenwerking stil. Wat we nu doen, kunnen we nog verder verbreden.
Kamsteeg: De ontwikkeling van de Drechtsteden moet een proces zijn dat voor zichzelf spreekt. Maar let wel, niets gaat vanzelf. Er moet wel een perspectief en rich-
Van Meeuwen: Wat we aan het doen zijn, moet flink
ting in zitten. De basis is goed. Daarop moeten we
versterkt en verstevigd worden. Wat voor mij ook heel
voortbouwen.
Groeien doe je samen Personal coaching door Bunt Management B.V. Is de balans tussen werk en privé bij u ver te zoeken? Bent u als medewerker toe aan een volgende stap in uw loopbaan? Of heeft u als manager behoefte aan steun, een zetje in de rug en een onafhankelijk klankbord? Kies dan voor personal coaching door Bunt Management. Naast trainingen verzorgen wij namelijk ook personal coaching. Ervaren coaches helpen u (gedrags) veranderingen tot stand te brengen en vaardigheden in de praktijk te brengen. Dit leidt tot betere prestaties, een Bunt Management B.V. is een
hogere werktevredenheid en het vergroot de persoonlijke effectiviteit.
onafhankelijk organisatieadviesbureau. Wij zijn gespecialiseerd op
Wilt u meer uit uzelf of uit uw team halen? Neem dan contact met ons op
het gebied van strategisch HRM-
of schrijf u geheel vrijblijvend in voor een gratis informatieavond bij u in
beleid, management development,
de regio. Ontdek wat het beste bij u past!
interim-management, coaching en bedrijfstrainingen.
Bunt Management B.V. - Opheusden - T 0488-441473 - E
[email protected] - I www.buntmanagement.nl
ZICHT 2010-1
31
THEMA
Overheidsfinanciën: de broekriem aanhalen! In de tweede helft van 2008 zijn de gevolgen van de
Drs. P.J. Verheij RA
kredietcrisis voor het eerst goed zichtbaar geworden.
Redactielid van Zicht
De crisis in de financiële markten heeft zich doorvertaald in economische gevolgen zoals oplopende werkloosheid, teruglopende bedrijfswinsten en een toename aan faillisementen. Ook gemeenten worden geraakt door de gevolgen van de economische crisis.
Kredietcrisis
producten, risicosystemen en stress-testen, zoals nu als
Bij het openbaar komen van de kredietcrisis in de
maatregelen door veel centrale banken worden
tweede helft van 2008 werd gesteld dat deze crisis
genoemd. Ook voormalig beurs-commentator en
vooral een bankencrisis is. Op 15 september 2008 viel
financieel journalist Willem Middelkoop2 waarschuwde
de Amerikaanse bank Lehman Brothers. De federale
al jaren voor een scenario zoals zich dat nu afspeelt.
overheid van de Verenigde Staten redde deze bank niet.
Voorlopig heeft hij het gelijk aan zijn zijde.
Dat had wereldwijd gevolgen voor het vertrouwen in de financiële markten. Steeds meer banken in Amerika
Deze crisis blijft niet beperkt tot de banken maar raakt
kwamen in de problemen. Op grote schaal leden Ame-
uiteindelijk ook de overheidsfinanciën. Figuur 1 laat de
rikaanse banken verliezen op deze zogenaamde
gefaseerde doorwerking zien van de kredietcrisis zoals
subprime-hypotheken [toelichting, noot]. Echter werd
deze in de Miljoenennota 2010 is opgenomen.
ook op grote schaal verlies geleden op complexe producten waar iedere bank (wereldwijd) wel in
Maatregelen
handelde. Eind 2008 kwamen de gevolgen openbaar.
Wereldwijd werden door overheden miljarden ingezet
Dat betekende niet dat de oorzaken daarvan in de jaren
om banken te redden. Centrale banken pompten wereld-
ervoor al niet waren gelegd. De Nederlandse Bank gaf
wijd honderden miljarden in het financieel systeem.
1
reeds in 1995 uitgebreide richtlijnen over complexe
Dat deden zij door banken leningen te verstrekken
Figuur 1: doorwerking crisis op overheidsfinanciën
bron: Miljoenennota 20103 32
ZICHT 2010-1
‘De belangrijkste oorzaak van de oplopende staatsschuld en de noodzaak van bezuinigingen is het oplopend overheidstekort.‘
omdat die, vanwege gebrek aan onderling vertrouwen,
zichtbare tekort en het structurele tekort. In jaren van
niet meer geld aan elkaar wilden lenen. Ook werden
economisch gunstig getij kan het erop lijken dat het
door de centrale bank in Amerika grote hoeveelheden
overheidstekort bijna is weggewerkt, maar veelal is dat
‘rommelproducten’ opgekocht. In ons eigen land
‘gezichtsbedrog’ omdat er door die economische
werden ook verschillende maatregelen getroffen.
meewind veel meer inkomsten zijn dan gemiddeld. In een ongunstig getij is het getal negatief ‘vertekend’.
Deze maatregelen bestaan onder meer uit de redding
Daarbij moet bedacht worden dat ook vóór de crisis al
van ABN/AMRO-Fortis voor ca €30 miljard aan kapi-
sprake was van een structureel tekort waarover in
taal en op het hoogtepunt overname van circa €50
termen van ‘vergrijzingsproblematiek’ werd gesproken5.
miljard aan leningen. Daarnaast werden bij ING,
Daarbij gaat het bijvoorbeeld om arbeidsparticipatie,
Aegon en SNS Reaal kapitaalinjecties gepleegd. Het
zorgkosten en oudedagsvoorzieningen (AOW). In het
Rijk staat verder garant voor een omvangrijke
meest recente rapport van de Studiegroep Begrotings-
hypotheekportefeuille van ING in Amerika voor ca €30
ruimte uit december 2006 werd een structurele opgave
miljard. Dit is de zogenaamde back-up-faciliteit ING.
van 3% van het Bruto Binnenlands Product genoemd.
Er is een garantieregeling voor bancaire leningen van
Dus ook zonder de huidige crisis zou de overheid
maximaal €200 miljard en de uitkeringen van het
moeten bezuinigen.
depositogarantiestelsel als gevolg van het faillissement van Icesave zijn door het Rijk voor €1,3 miljard voor 4
IJsland voorgeschoten .
In 2009 komt het overheidstekort volgens de najaarsnota 2009 uit op -5,1% van het BBP (€29,2 miljard). De Miljoenennota 2010 meldt een begroot
Nu wordt nogal eens de suggestie gewekt dat al deze
tekort voor 2010 van -6.3% van het BBP (€36,5
miljarden voor het redden van banken leiden tot die
miljard). De staatsschuld loopt hierdoor dus op met
grote overheidstekorten en dat we daardoor
circa €70 miljard. Daarbij is sprake van een structureel
omvangrijke bezuinigingen tegemoet kunnen zien. Dat
(= jaarlijks terugkerend) tekort van tussen de 4% (€23
is echter onjuist. De banken die met kapitaalinjecties
miljard) en 6% (€35 miljard) van het BBP, ook bij een
zijn ondersteund, betalen daar een hoge vergoeding
economische groei tot 2% vanaf 2011.
voor in verband met EU-regels rondom staatssteun. De
Kapitaalbelangen in banken kunnen nog worden
eerste banken zijn inmiddels alweer begonnen met het
terugbetaald of verkocht, overheidstekorten zijn
terugbetalen van deze leningen.
onomkeerbaar en moeten via bezuinigingen of belastingmaatregelen in latere jaren worden
Overheidstekort
terugverdiend.
De belangrijkste oorzaak van de oplopende staatsschuld en de noodzaak van bezuinigingen is het
Gevolgen voor gemeenten
oplopend overheidstekort. Daarbij moet ook
Gemeenten hebben op verschillende manieren te
opgemerkt worden dat er onderscheid is tussen het
maken met de gevolgen van de economische crisis.
ZICHT 2010-1
33
‘Het grootste effect valt te verwachten van de impact van de bezuinigingen bij het Rijk op de Algemene Uitkering vanuit het Gemeentefonds.’
Enerzijds betreft dat de eigen inkomsten en uitgaven.
de gedaalde woningprijzen zullen ook de OZB-
Het grootste effect valt te verwachten van de impact
opbrengsten in veel gevallen dalen. Aan de
van de bezuinigingen bij het Rijk op de Algemene Uit-
uitgavenkant gaat het juist de andere kant op. Als
kering vanuit het Gemeentefonds. Figuur 2 geeft weer
gevolg van een toename van de werkloosheid zal het
welke posten in de gemeentebegroting met name de
beroep op de Wet Werk en Bijstand ook fors toenemen.
gevolgen ondervinden van de economische crisis.
Wat het gevolg is van de financieringsafspraken die bij de invoering van de Wet Werk en Bijstand zijn gemaakt
Figuur 2
zal nu blijken. Het gevolg van de zogenaamde T-2 regel
Belangrijkste posten gemeentebegroting
(budgetten worden bepaald op cijfers van uitkeringsge-
met gevolgen door crisis
rechtigden van twee jaar terug) zou wel eens kunnen
Inkomsten (dalend)
Uitgaven (stijgend)
zijn dat gemeenten uit eigen reserves flink moeten bij-
Winsten bouwprojecten
Wet Werk en Bijstand
betalen en pas over twee jaar een stijging van de
OZB-opbrengsten
budgetten tegemoet kunnen zien.
Uitkering gemeentefonds Het Rijk heeft met de Vereniging Nederlandse Veel gemeenten hebben jaren achter de rug waarbij
Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg een
met zgn. ‘grondexploitaties’ jaren achtereen miljoenen
aanvullend bestuursakkoord met betrekking tot de
extra inkomsten konden worden toegevoegd aan reser-
Algemene Uitkering uit het Gemeentefonds. Tot op
ves of deze extra konden uitgeven. Als gevolg van de
heden werd het systeem van ‘trap op, trap af ’
consequenties van de economische crisis op de
gehanteerd. Dit hield in dat gemeenten in jaren van een
woningmarkt (de verkoop en nieuwbouw liggen prak-
toename in de uitgaven bij het Rijk ook een hogere
tisch stil) zullen deze in ieder geval zich niet meer in
Algemene Uitkering kregen maar in jaren van bezuini-
die mate voordoen.
gingen bij het Rijk juist minder. Omdat het kabinet
Daarnaast is er een aanzienlijke toename aan risico’s en
wilde voorkomen dat gemeenten en provincies extra
kans op verliezen in plaats van winsten. Als gevolg van
uitkeringen kregen als gevolg van hogere uitgaven door
Figuur 3 gevolg voor het Gemeentefonds van de Wet TReM Jaar
34
Tekortreductie
Bezuiniging
Bezuiniging
(cumulatief
op de Rijksbegroting
Gemeentefonds
in % BBP)
(in € mld)
(in € mld)
2011
0,5
3
0,35
2012
1,0
6
0,70
2013
1,5
9
1,05
2014
2,0
12
1,40 ZICHT 2010-1
‘Het minste wat op dit terrein zou moeten worden opgesteld is een visie van de nieuwe coalitie op de taak en positie van de lokale gemeente in de samenleving.’ de economische crisis is voor 2010 en 2011 een nullijn
leeftijd van 65 naar 67 jaar nodig zijn om de overheids-
afgesproken. Voor de jaren erna moet rekening worden
financiën te hervormen.
gehouden met een forse inkrimping. Vanuit het Ministerie van BZK is aangegeven dat ook met het scenario -
Maatregelen door gemeenten8
20% rekening gehouden moet worden6. Het minste
De spannende vraag bij dit soort berekeningen en ver-
gevolg dat te verwachten is, is de invoering van de Wet
wachtingen is wat een gemeenteraad en college kan
Trem (Wet Tekortreductie Rijk en Medeoverheden). In
doen om hierop te anticiperen. Als eerste is dan de
deze Wet zal worden vastgelegd dat bij economische
komende periode de collegevorming aan de orde. Het
groei vanaf 2011 het tekort van het Rijk met ieder jaar
minste wat daarin op dit terrein zou moeten worden
0,5% BBP zal worden teruggebracht.
opgesteld is een visie van de nieuwe coalitie op de taak
Op basis van een aantal aannames is een voorzichtige
en positie van de lokale gemeente in de samenleving.
inschatting te maken van de gevolgen van deze wet
Vanuit die visie kunnen vervolgens logische keuzes
7
voor de Algemene Uitkering . In Figuur 3 is
gemaakt worden als het gaat om het doorvertalen van
aangegeven wat daadwerkelijke effectuering vanaf 2011
een bezuinigingsopgave naar concreet schrappen van
kan betekenen.
uitgaven. De consistentie en samenhang blijft dan beter in beeld. Het gebruikelijke schrappen en ‘kaasschaven’
Als dit moet worden doorberekend naar het effect voor
tot het noodzakelijke bedrag aan bezuinigingen zal met
een individuele gemeente moet rekening gehouden
opgaven zoals die de komende jaren op gemeenten
worden met een daling van het accres van het gemeen-
afkomen zeer zeker ontoereikend zijn.
tefonds met 0,032 per jaar. Zoals u kunt zien in Figuur 3 is daarmee nog maar de helft van het daadwerkelijke
Een tweede stap is het opstellen van een aantal
tekort weggewerkt van het Rijk in 2014 uitgaande van
scenario’s voor de gemeentebegroting indien vanaf
een gunstig scenario. Er is immers sprake van een
2012 de inkomsten uit de Algemene Uitkering met 5,
tekort van tussen de €23 miljard en €35 miljard. Rele-
10, 15 of zelfs 20 procent zullen dalen. Ook de andere
vant daarbij is dat de Europese Commissie in het kader
gevolgen van de crisis (zie figuur 2) moeten in zo’n sce-
van het Stabiliteits- en Groeipact zelfs ëist dat het over-
nario meegenomen worden. Daarbij is het verstandig,
heidstekort van Nederland in een tempo van 0,75%
zo dat al niet is gebeurd, een ‘brede doorlichting’ van
BBP per jaar wordt teruggebracht.
de gemeentebegroting door te voeren om concrete
Een scenario met korting van 20% van het
maatregelen te inventariseren. Hierbij kunnen vergelij-
gemeentefonds komt neer op een bezuiniging van €3,5
kingen met soortgelijke gemeenten (benchmarks) en
miljard op de Algemene Uitkering. Al met al blijkt de
een meerjarige vergelijking van begroting en
situatie rond de overheidsfinanciën zeer zorgelijk. Pre-
jaarrekening tot verrassende inzichten leiden.
mier Balkenende gaf in zijn interview in het Kerstnummer 2009 van Elsevier niet voor niets aan dat misschien
Een derde stap is het bepalen van een verdeling over de
wel 6 à 7 operaties zoals de verhoging van de AOW
beleidsterreinen of begrotingsposten waarin gesneden
ZICHT 2010-1
35
‘Een goede begroting is een voortdurende bezuiniging.’
gaat worden als zich dit daadwerkelijk voordoet. Op deze wijze staat de gemeente in ieder geval gesteld voor een stevige financiële opgave. Valt het mee, dan is er
Autobedrijf Valkenburg Planckstraat 2 3902 HS Veenendaal Tel. 0318-522964 Fax 0318-514277
[email protected] www.autobedrijf-valkenburg.nl
geld vrijgemaakt voor vernieuwing van het beleid. Valt het tegen, dan is de gemeente in ieder geval vast een stuk op weg. Waar overbodig ‘vet’ kan worden weggesneden moet natuurlijk sowieso niet geschroomd worden dit te doen. De kunst is echter om deze aanpak consequent vol te houden. Uit ervaringen bij gemeenten blijkt dat het effect van 70% van de bezuinigingen waartoe is besloten na circa drie jaar weer is verdampt. Het consequent en blijvend doorvoeren van de bezuinigingen vraagt dus om extra bestuurlijke aandacht de komende jaren. Daarnaast komen er altijd weer nieuwe opgaven en ontwikkelingen op gemeenten af die om geld vragen. Een goede begroting is daarom een voortdurende bezuiniging….
Broekdijk 40e 4041 CW Kesteren T (0488) 48 32 33 F (0488) 48 22 68 I www.rhdruk.nl E
[email protected]
Mailings Huisstijlen Brochures Magazines Notitiebloks Bureauleggers Ansichtkaarten Familiedrukwerk Verenigingsbladen Programmaboekjes En nog veel meer!
36
Wij drukken en printen zelfs uw kosten . . .
Noten 1. Zie www.accountant.nl/accountant/oud+nieuws/Oud+Nieuws+2+ 1995 2. www.willem-middelkoop.nl 3. Kamerstukken 32123 nr 1. Miljoenennota 2010 4. Zie voor de meest recente informatie de Najaarsnota 2009, Kamerstukken 32222 nr 1. 5. 12e rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte, december 2006 6. Binnenlands Bestuur, nr 40/2009 7. In recente uitgaven van BNG-Magazine zijn op dit terrein bijdragen van P. Bordewijk, ex-wethouder van Leiden opgenomen over dit thema. Deze gaan dieper in op de technische details. Deze bijdragen zijn terug te vinden op www.bng.nl ‘tijdschrift B&G’ 8. Zie ook het artikel in Binnenlands Bestuur nr 42 /2009 over ‘snijtips’.
ZICHT 2010-1
ACTUALITEIT
Ideologische veren in het debat over koopzondagen Ir. J. Maljaars
De gemeenteraad beslist onder andere over de open-
redactielid Zicht
stelling van winkels, al dan niet op zondag. De druk op een raad kan groot zijn. Winkeliers menen dat zij omzet mislopen doordat hun zaak niet open mag. Bewoners willen rust om hun huis. De SGP laat zich leiden door het scheppingsgegeven van de wekelijkse rustdag.
De discussie over handhaving en waardering van de
gemeenteraden. Zij mogen beslissen over het al dan
wekelijkse rustdag is niet van de afgelopen eeuwen. Het
niet vrijgeven van de twaalf koopzondagen. Zij mogen
gaat terug naar het begin van de tijden, toen God op de
ook beslissen over het al dan niet gebruik maken van
zevende dag rustte en Zijn schepping voltooide. Een
de toerismebepaling. De toerismebepaling biedt
concrete uitwerking was het vierde gebod, gegeven
gemeenten de ruimte om af te wijken van het
vanaf de berg Sinaï. Het Joodse volk kreeg een
maximum van twaalf koopzondagen, mits er sprake is
wekelijkse rustdag, in tegenstelling tot de landen en
van toeristische aantrekkingkracht buiten de eigen
volken om hen heen. In de christelijke traditie werd
gemeente.
zondag als sabbat verkozen, omdat Christus op de
Dit artikel spitst zich toe op het koopzondagenbeleid,
eerste dag van de week uit de dood is opgestaan.
omdat het afgelopen jaar in de Tweede Kamer enkele
In Nederland heeft de discussie zich de afgelopen eeuw
malen is gedebatteerd over twee wetsvoorstellen die de
toegespitst op de Zondagswet en een wettelijke regeling
toerismebepaling zouden moeten aanscherpen.
voor de winkelsluiting, ook op zondag. De laatste werd
Concrete aanleiding voor deze voorstellen is het
van kracht in 1930 en hernieuwd in 1951. In 1976
oneigenlijk gebruik van de toerismebepaling. Zie
wordt de Winkelsluitingswet aangenomen. Winkels
bijvoorbeeld de inzet van het college van Almere om de
moeten op zondag in principe gesloten zijn. Vanaf
stad tot toeristisch gebied te verklaren en zo meer dan
1984 komt de koopzondag in zwang. Toen nog beperkt
twaalf koopzondagen per jaar mogelijk te maken. Hoe
tot maximaal vier zondagen per jaar. In 1993 en 1996
mooi de architectuur van Almere ook kan zijn,
werd dit aantal uitgebreid tot, respectievelijk, acht en
noemenswaardige toeristische aantrekkingskracht is
twaalf. Als het aan de paarse D66-minister Wijers had
hier niet aan de orde.
gelegen, had zijn nieuwe Winkeltijdenwet geen
Het eerste wetsvoorstel is van de hand van SGP-fractie-
landelijke maximering meer behelst. Gelukkig kon een
voorzitter Van der Vlies. Mevrouw Sharon Gesthuizen
amendement van PvdA-kamerlid Van Zuijlen dit
van de SP-fractie heeft zich hier bij aangesloten.
verhoeden.
GroenLinks-kamerlid Van Gent noemde de samenwer-
De winkeltijdenwet legt een belangrijke verantwoorde-
king een ‘monsterverbond’ en het voorstel ‘bijna een
lijkheid op het bordje van gemeenten en dus ook
toeristische attractie’. Het tekent de ideologische lading
ZICHT 2010-1
37
‘Er is geen sprake van deelname aan het maatschappelijke leven als je straks continu achter de winkelwagen holt.’
van het debat. Kern van het wetsvoorstel was een
enkele uitspraken van Rabbae tegenover die van Van
aanscherping van zowel de toerismebepaling als de
Gent. Rabbae: ‘Zondag is een belangrijke dag’, ‘Aanpas-
ontheffingsmogelijkheid voor winkels
sing aan trendmatige ontwikkelingen is toepasselijk en
(levensmiddelen) om op zondag na 16.00 uur open te
gewenst. Onze fractie zegt alleen: mag het een onsje
gaan (zie tabel 1 voor de uitwerking). Dat laatste was
minder? (…) Er moet ook een grens zijn aan het
nodig om misbruik door reguliere supermarkten tegen
consumentisme.’ en ‘Er is geen sprake van deelname
te gaan. Omdat de coalitiepartijen in het regeerakkoord
aan het maatschappelijke leven als je straks continu
hadden opgenomen dat ‘het oneigenlijk gebruik van de
achter de winkelwagen holt.’ Van Gent over de
toerismebepaling in de Winkeltijdenwet ter verruiming
samenwerking SGP en SP: ‘Het lijkt heel modern, maar
van het aantal koopzondagen wordt tegengegaan’ en zij
het is wel heel erg van de vorige eeuw, als je kijkt naar
het initiatiefwetsvoorstel te ver vonden gaan, kwamen
het wetsvoorstel waar ze mee komen.’ Van Gent: ‘Uit
zij via de regering met een ander wetsvoorstel. Dit
religieusideologische motieven wil het kabinet het
wetsvoorstel bevatte een minder vergaande
gemeenten moeilijker maken om koopzondagen toe te
‘verduidelijking’ van de toerismebepaling (zie tabel 1).
staan.’ (alsof er geen andere motieven zijn…) en ‘Als er
Een aanscherping van de ontheffingsmogelijkheid voor
in een gemeente veel mensen zijn die graag op zondag
avondwinkels ontbrak. Via amendering van dit
winkelen, goed wordt gekeken naar de kleine winkels
wetsvoorstel wilden GroenLinks en D66 proberen de
en een totale afweging wordt gemaakt, dan zie ik niet
keuze voor koopzondagen in het geheel aan gemeenten
in waarom (…) vanuit vak-K (…) moet worden beslo-
over te laten. VVD en PVV probeerden via dezelfde
ten dat dit niet zou mogen.’
route alle bepalingen over koopzondagen uit de wet te
Ook de ideologische veren van de ChristenUnie zijn
krijgen. Na hevige debatten, duidelijk overschaduwd
veranderd: of er zijn in de loop van de tijd enkele veren
door de economische crisis, en de stemmingen werden
uitgetrokken, of ze hebben hun glans verloren als gevolg
het initiatiefwetsvoorstel van SGP/SP en de
van deelname aan de coalitie. Trokken RPF en GPV in
amendementen van progressief Nederland verworpen.
1995 nog ten strijde tegen de koopzondagen met ver-
Het regeringsvoorstel werd aangenomen.
wijzing naar het gebod van God, in 2009 stemt de ChristenUnie zelfs niet in met het initiatiefwetsvoorstel van
38
Een korte reflectie op de gevoerde debatten maakt zon-
SP/SGP en enkele afgeleide amenderingen op het wets-
neklaar dat het debat een duidelijke ideologische lading
voorstel van de regering, waaronder bijvoorbeeld het
had met enkele opmerkelijke wijzigingen van ideologi-
afdichten van de mogelijkheid voor supermarkten om
sche veren. Pleitte GroenLinks-kamerlid Rabbae in
op zondag als avondwinkel open te gaan. Het is opmer-
1995 nog voor handhaven van acht koopzondagen en
kelijk dat in de inbreng van de ChristenUnie een verwij-
tegen totale gemeentelijke autonomie, nog geen 15 jaar
zing naar het gebod van God niet naar voren kwam.
later dient partijgenoot Van Gent een amendement in
Opmerkelijk is ook het antwoord van CU-kamerlid
om de maximering van twaalf koopzondagen af te
Ortega-Martijn op de vraag die SGP-er Van der Staaij
schaffen en gemeenten de vrije hand te geven. Hier
tijdens het debat jl. stelde. Van der Staaij: ‘De CU-fracZICHT 2010-1
‘Het is opmerkelijk dat in de inbreng van de ChristenUnie een verwijzing naar het gebod van God niet naar voren kwam.’
Tabel 1. Overzicht van verschillen tussen de huidige winkeltijdenwet en de besproken wetsvoorstellen.
Bepalingen
Huidige wet
Verworpen voorstel
Aangenomen voorstel
SGP en SP
regering
toerisme van structurele en
toerisme met een
uitzonderlijke aard en omvang
substantiële omvang
Alleen winkels in direct
geen
Toerismebepaling Definiëring Beperking gebied
toerisme geen
toeristische gebied Toelichting op
nee
gemeentelijk besluit
ja (o.a. weging van waarden
ja (o.a. weging van belangen)
en handhavingsaspect)
nodig? Meewegen in
geen
besluitvorming
waarden: zondagsrust,
belangen: werkgelegenheid en
belangen werknemers en
economische bedrijvigheid (na
kleine winkeliers, openbare
amendering: inclusief belangen
orde, veiligheid en leefbaarheid
werknemers en kleine winkeliers), zondagsrust, leefbaarheid, veiligheid en openbare orde
Avondwinkel op zondag
na 16.00 uur voor
idem, met aanscherping:
1 winkel per
alleen voor winkels die ook
15.000 inwoners
doordeweeks echt
indien hoofdzakelijk
avondwinkel zijn
idem als in huidige wet
eet- en drinkwaren tie heeft nu haar oordeel gegeven over de wetsvoorstel-
Een uitsmijter van de ideologische kip is de Partij voor
len. Waar ligt haar politieke doelstelling echter? Wil de
de Dieren. De partij stemde tegen de wetsvoorstellen
CU-fractie met de SGP-fractie nog werken aan verdere
en voor het amendement om het maximum van twaalf
inperking van de koopzondagen?’ Ortega-Martijn: ‘De
koopzondagen te schrappen en gemeenten de vrije
praktijk is te ruim, omdat er sprake is van oneigenlijk
hand te geven. Opmerkelijk, omdat je had verwacht dat
gebruik van de toerismebepaling. Met dit wetsvoorstel
ze met hun dierenperspectief zouden kiezen voor
proberen wij dat tot de juiste proportie terug te bren-
beperking van de mogelijkheden voor het verkopen
gen. Daar staan wij in ieder geval achter.’ Meer niet.
van vlees.
Hoe is het mogelijk dat de SGP met de SP een betere
Enfin, ook voor de diervriendelijke grachtengordel
bondgenoot heeft in de strijd tegen koopzondagen en
geldt het spreekwoord ‘wat het zwaarst is, moet het
voor de zondagsrust dan met de ChristenUnie?
zwaarst wegen’.
ZICHT 2010-1
39
‘Je merkt duidelijk dat er in de raad steeds minder kennis van Gods Woord is. Dat vraagt van ons om een eenvoudige en kernachtige uitleg.’
Hierna volgen schriftelijke reacties van vier
AH: Het college van B&W heeft op 25 augustus 2009
gemeenteraadsleden op vragen die de redactie van
besloten voornemens te zijn tot ontheffingverlening
Zicht aan hen heeft voorgelegd. Daarna volgt een
voor avondopenstelling op alle zondagen van zes
vierluik van gesprekken over het lokale en landelijke
‘supers’ in Westland. Belanghebbenden is gevraagd hun
koopzondagenbeleid met ondernemer Jan Linker, Peter
zienswijze daarop in te dienen gedurende een periode
Schalk (Raad van Bestuur RMU), Sharon Gesthuizen
van zes weken. Daarna wordt het definitieve besluit
(Tweede Kamerlid voor de SP en mede-indiener initia-
genomen. Daarnaast hebben drie fracties uit de
tiefwetsvoorstel) en Willem de Wildt (beleidsmedewer-
gemeenteraad, Gemeentebelang Westland, LPF-
ker SGP en nauw betrokken bij de voorbereiding en
Westland en de VVD in de raadsvergadering van 26
behandeling van het initiatiefwetsvoorstel).
oktober 2009 een initiatiefvoorstel ingediend tot openstelling van alle winkels op de zondagen. Zij doen daarbij een beroep op een artikel in de Winkeltijdenwet, de zogenaamde toerismebepaling. Dit voorstel is door de
Raadsleden aan het woord:
raad aangenomen met de kleinst mogelijke
“Bijbelse principes overbrengen in pakkende beeldtaal”
meerderheid en vervolgens door de burgemeester aan de Kroon voorgedragen ter vernietiging. Voor zover wij nu weten is de minister van EZ voornemens het betreffende besluit te vernietigen, waarvoor wij de
Eerst komen de lokale SGP-politici aan het
Heere dankbaar zijn.
woord. Henk van de Berge (HB), fractievoorzitter SGP Apeldoorn; Arie van
PN: Schoonhoven kent vier koopzondagen. Het
Heteren (AH), raadslid SGP/CU in Westland;
huidige college - zonder christelijke partijen - heeft
Pieter Neven (PN), raadslid SGP/CU in
gekozen voor vier vaste koopzondagen in plaats van
Schoonhoven en Jan Schippers (JS),
verspreiding over het hele jaar. Schoonhoven is
fractievoorzitter SGP/CU in deelraad
overigens wel een plaats waar op grond van toerisme
Rotterdam-Prins Alexander.
tot een ruimer beleid gekozen kan worden. De animo voor koopzondagen is niet groot.
Wat speelt er in uw gemeente met betrek-
40
king tot koopzondagen en zondagsrust?
JS: In de Rotterdamse deelgemeente Prins Alexander is
HB: In Apeldoorn hebben we jammer genoeg twaalf
het winkeliers al vanaf 2002 toegestaan om op twaalf
‘gewone’ en twee toeristische koopzondagen. Verder
zondagen per jaar hun zaak te openen. Daarbovenuit
zijn er negen supermarkten die iedere zondag onder de
maakte winkelcentrum Alexandrium ruim gebruik van
vlag van avondwinkel open zijn. Samen met andere
evenementenvergunningen, zodat het in 2005 in de
partijen heeft de SGP geprobeerd dit onlangs terug te
praktijk op 25 zondagen per jaar geopend was. Toen
dringen, maar dat is helaas net mislukt.
wij als CU-SGP in 2006 toetraden tot het dagelijks ZICHT 2010-1
‘In de deelraad heb ik uitgelegd dat de leefregels van de Bijbel bescherming van de mens beogen en de kwaliteit van de samenleving vergroten.’
bestuur hebben we als voorwaarde gesteld dat we een
de Bijbelse uitgangspunten hebben wel respect voor
beperking wilden van het aantal koopzondagen. Het
onze opstelling, maar als wij dan proberen aan te geven
bestuur kwam toen met het voorstel van 12
dat de Bijbelse uitgangspunten voor iedereen gelden
koopzondagen voor de deelgemeente en 16 voor
dan is er geen weerklank. Die komt er alleen als God
winkelcentrum Alexandrium (de ‘tweede’ feestdagen
het werkt. Daarom vraagt ook de aantasting van de
inbegrepen). Dat leidde tot commotie in de gemeente-
zondag om gebed of de Heere nog een wederkeer tot
raad, waarbij gedreigd werd om de bevoegdheid van de
Zijn inzettingen wil geven.
deelgemeente af te pakken. De deelgemeente is toen in onderhandeling gegaan met de winkeliers van
AH: Wij hebben alle ruimte om onze principiële
Alexandrium. Daar is uitgekomen dat de woonmall
bezwaren tegen deze voorstellen die ontheiliging van
Alexandrium akkoord ging met vier extra koopzonda-
de zondag en het verstoren van de zondagsrust ten
gen (via evenementen). Als CU/SGP-fractie hebben we
gevolge hebben naar voren te brengen. Helaas vindt dit
daar toen node mee ingestemd, wetend dat het alterna-
nog maar weinig weerklank, wel bij het CDA en bij de
tief 52 koopzondagen per jaar zou zijn.
fractie van Progressief Westland (PvdA en Groen
Helaas heeft de winkeliersvereniging Alexandrium deze
Links) alleen om sociale redenen.
afspraak gebroken en is bij wethouder Schrijer (PvdA) gaan lobbyen voor een ontheffing. Eind 2009 heeft de
PN: De ruimte om hier tegen te ageren is groot. Ieder
gemeenteraad van Rotterdam alsnog besloten om de
jaar schenken wij aandacht aan de zondagsrust tijdens
deelgemeente op een zijspoor te zetten en Alexandrium
de behandeling van de begroting. Mochten wij dit
ontheffing te verlenen om op alle zon- en feestdagen
apart op de agenda willen hebben van een
per jaar open te zijn.
commissievergadering, dan wordt daar alle ruimte voor geboden. Onze fractie vindt geen weerklank bij
Hoeveel ruimte heeft, neemt en/of krijgt uw
anderen voor haar standpunt.
fractie om, kort gezegd, het vierde gebod te berde te brengen? Vindt uw fractie
JS: In de deelraad kan ik hierover vrijuit het woord
weerklank?
voeren. De overige deelraadsfracties weten precies waar
HB: Wij hebben in de Apeldoornse raad gelukkig de
wij voor staan en dat het ons menens is. Het is jammer
ruimte om de Bijbelse beginselen toe te lichten. Er
dat vooral de CDA-fractie zuur en snerend op onze
werd door D66 bij een debat over de zondagsupers
stellingname reageerde, terwijl die partij zelf tot 2006
zelfs expliciet naar gevraagd, omdat men het beroep op
in de coalitie zat. De SP-fractie steunt onze opstelling
de zondagsheiliging niet begreep. Je merkt duidelijk
ruimhartig, vooral omdat bewoners in de omliggende
dat er in de raad steeds minder kennis van Gods
woonwijken veel overlast (files en parkeren in de wijk)
Woord is. Dat vraagt van ons om een eenvoudige en
ondervinden ten gevolge van de
kernachtige uitleg, want anders neemt de belangstelling
Alexandriumbezoekers. In de deelraad heb ik uitgelegd
snel af. We zien bij raadsleden die weinig tot niets met
dat de leefregels van de Bijbel bescherming van de
ZICHT 2010-1
41
‘80% van de Westlanders die gereageerd hebben, waren tegen de zondagopenstelling. Ook veel lokale kerken hebben protest aangetekend.’
mens beogen en de kwaliteit van de samenleving
dat Bijbelse principes heel praktisch zijn! Ik laat niet na
vergroten. Daarbij gebruikte ik het beeld van een
om het ‘weldadige karakter’ van rust op zondag te
olietanker die in de Nieuwe Waterweg echt binnen de
beklemtonen. Daarnaast zeg ik tegen de ‘
bakens moet blijven varen omdat’ ie anders z’n
vrijheidsmaximalisten’ dat zij de vrijheid van
bestemming niet bereikt. Zo missen mensen ook hun
winkelpersoneel en rust van bewoners op egoïstische
levensdoel wanneer ze de geboden van God negeren.
wijze inperken.
Is er in uw gemeente begrip voor
Merkt u in uw gemeente aantasting van
argumenten ten faveure van zondagsrust?
zondagsrust en achterstelling van kleine
HB: Over het algemeen is er wel begrip voor ons
winkeliers ten opzichte van de grote
beroep op de Bijbelse uitgangspunten. Hetzelfde geldt
winkelbedrijven door koopzondagen?
voor het wijzen op zaken als de belangen van de werk-
HB: In Apeldoorn doen zowel kleine als grote winkels
nemers en het gevaar van de 24-uurseconomie. Maar
aan de zondagsopening in het centrum mee. Wel is het
anderzijds vraagt men ook begrip van ons voor hun
zo dat verschillende eigenaars van kleinere winkels best
argumenten. Per saldo kom je op principieel gebied
bezwaren hebben, maar in hun angst om omzet mis te
niet dichter bij elkaar.
lopen, wil de een voor de ander de koopzondagen niet opgeven. De achterstelling geldt vooral voor winkels in
AH: Er is in de gemeente door een plaatselijke
de wijken en dorpen die op zondag –gelukkig- meestal
weekkrant een enquête gehouden onder de bewoners
niet open mogen. Zij verliezen omzet. Ook op dit punt
hoe zij over de zondagopenstelling van de winkels
heeft de SGP gewezen.
dachten. 80% van de Westlanders die gereageerd hebben, waren tegen de zondagopenstelling. Ook veel
AH: Het is gelukkig in onze gemeente nog niet zover,
lokale kerken hebben protest aangetekend via
maar van de diverse winkeliersverenigingen hebben wij
inspreken in de raadsvergadering en via brieven.
vernomen dat zij mordicus tegen de voorstellen van de raad en het college zijn en niet zullen aarzelen, mocht
PN: Begrip voor onze argumenten is er wel.
het zover komen, de rechter te zullen vragen het besluit tot openstelling van de winkels op zondag te verbieden.
JS: De meeste mensen in de deelgemeente Prins Alexander vinden een ‘nuloptie’ te ver gaan, omdat dit de
PN: Kleine winkeliers worden niet achtergesteld. De
vrijheid van de mensen teveel zou beperken. Een
grote winkelbedrijven zitten in Gouda (op 15 km
beroep op de Bijbel wordt daarbij totaal niet, hoogstens
afstand). Wel is het treurig dat een supermarktketen als
verkeerd begrepen. Anderzijds vinden veel mensen het
Albert Heijn voor de kerst op zondag de deuren open
overdreven om de winkels op alle zondagen te openen.
heeft.
Vooral de bewoners in de aangrenzende woonwijken van Alexandrium zijn de drukte spuugzat. Hier blijkt 42
JS: Het zijn inderdaad de grote winkelketens die op ZICHT 2010-1
‘Wij willen deze zaak niet aan de markt overlaten. Dan legt namelijk degene met economisch overwicht de regels op.’
zondag open willen zijn. Kleine winkeliers, vooral met
overlaten. Dan legt namelijk degene met economisch
gespecialiseerd personeel (zoals een opticien of een
overwicht de regels op; en die regels houden geen reke-
kapper) zitten er meestal niet op te wachten. Zij protes-
ning met wensen of noden van mensen met minder
teren dan ook tegen het boetebeding van verhuurder
zeggenschap. Ik ervaar als Kamerlid aan den lijve hoe
Corio, die 500 euro eist voor elke zondag dat hun
belangrijk momenten van bezinning zijn. Je houdt je
winkel gesloten is. In de kleinere winkelcentra in de
niet staande wanneer je nooit rust kent.
woonwijken speelt dit niet, omdat de meeste winkels daarvan op zondag gesloten willen zijn.
Heeft u nog advies voor de SGP over het inbrengen van principiële argumenten, bijvoorbeeld voor zondagsrust, in het debat?
Sharon Gesthuizen, Tweede Kamerlid SP
Nou, dat is wel een lastige! Laat nu juist de SGP in het
“Op langere termijn wordt niemand beter van meer koopzondagen”
vuur van het debat altijd zoveel respect tonen voor andere meningen. Voor de SP geldt dat juist de zondag de rustdag moet zijn omdat we menen dat we niet tegen de cultuur en de geschiedenis van onze samenleving in moeten druisen. En onze geschiedenis is nu
Hoe heeft u de samenwerking met de SGP
eenmaal een christelijke. Zo is de zondagsrust deel
inzake het initiatiefwetsvoorstel voor
geworden van onze cultuur en traditie. Dat verandert
wijziging van de winkeltijdenwet ervaren?
niet zomaar. Soms zijn oude gewoonten achterhaald –
De samenwerking was prettig. We hebben steeds zeer
maar dat geldt niet de zondag die voor velen in onze
open overleg gehad.
samenleving gewoon een bijzondere, andere dag dan
Daarnaast zijn we duidelijk geweest over een verschil in
andere is. Wat de toekomst nog eens aan veranderingen
wat Bas van der Vlies ‘de aanvliegroute’ noemde. Het
brengt weten we nu eenmaal niet. Ik neem aan dat ook
grootste verschil natuurlijk is het pleidooi van de SGP
voor de SGP geldt dat in de toekomst ontwikkelingen
fractie om de zondag geheel en alleen als een dag voor
en gebeurtenissen waarvan we nu als mensen geen
religieuze beleving en doeleinden te benoemen.
weet hebben kunnen zorgen voor andere geluiden. Maar we doen beter niet aan koffiedik kijken – toch?
Wat is uw persoonlijke en partijpolitieke waardering van het Bijbelse argument voor
Hoe denkt de SP-achterban over de vrijheid
zondagsrust zoals dat door de SGP naar
om op zondag boodschappen te kunnen
voren wordt gebracht?
doen ten opzichte van de afbreuk aan de
Zonder dat deze steunt op Bijbelse argumentatie deel
waarde van de zondag als gemeenschappe-
ik de visie dat een dag rust voor iedereen noodzakelijk
lijke rustdag?
is. En de SP vindt dat de overheid over dat laatste iets te
De reacties zijn verschillend, maar de meerderheid
zeggen heeft. Wij willen deze zaak niet aan de markt
steunt de strijd voor zondagrust.
ZICHT 2010-1
43
‘Door vanaf het begin in alle openheid alle argumenten op tafel te leggen wisten we meteen ook wat we aan elkaar hadden.’
Hoe denken lokale SP-fracties over inperking
Het bijzondere was dat in de eerste bespreking de basis
of verruiming van het aantal koopzondagen?
voor ons tegengeluid gelegd werd door alle
De gemeenten die mij benaderen, steunen de strijd
argumenten te rubriceren. Zo waren er principiële,
eveneens. Maar het kan lokaal lastig zijn – want het
sociale, economische en maatschappelijke argumenten.
gaat om werkgelegenheid, zegt men. Dat is ook de
Al deze argumenten werden meegenomen en
reden dat ik het punt van de centrale toetsing zo
uitgewerkt. Als je daar consequent in bent, blijkt dat
belangrijk vond en dat met moeite liet varen (wijziging
het Bijbels argument niet uit het zicht raakt. Natuurlijk
initiatiefwetsvoorstel). Als nationale wetgever kun je
is het wel waar dat het principiële aspect voor de RMU
beter de lokale belangen afwegen tegen het algemeen
zwaarder weegt dan voor de FNV. Maar door de opzet
belang. En op den duur wordt niemand beter van meer
van de actie was daar alle ruimte voor. Ook bij de over-
koopzondagen.
handiging van de petitie heeft iedere organisatie een statement afgegeven. Daarin kon elke organisatie ook zijn belangrijkste argumentatie benadrukken.
Peter Schalk, raad van bestuur RMU
“Wat God geboden heeft, dat is goed voor mensen”
Kunnen of moeten de SGP en haar achterban richting de seculiere samenleving nadrukkelijker gaan wijzen op de ‘heilzaamheid’ van Gods geboden? Zo ja, hoe?
Hoe heeft u de samenwerking met CNV, FNV
Het is absoluut noodzakelijk dat er gewezen wordt op
en GMV bij de actie ‘Zondag? Laat de
het heilzame van Gods geboden. Niet om onszelf daar-
winkels met rust!’ ervaren?
door vrij te maken van allerlei ontwikkelingen, maar
De samenwerking met deze organisaties heb ik bewust
juist om onze naaste in het oog te hebben. Wat God
gezocht. Het onderwerp leent zich voor een breed
geboden heeft, dat is goed voor mensen. Daarbij is het
tegengeluid. Door alle organisaties werd onmiddellijk
wel van belang om dit op een goede manier te doen,
positief gereageerd op de uitnodiging om hierin samen
zeker in onze samenleving die sterk geseculariseerd is.
te werken. Door vanaf het begin in alle openheid alle
Met het belerende vingertje werkt echt niet. Gelukkig
argumenten op tafel te leggen wisten we meteen ook
biedt de Bijbel een handvat voor de benadering van de
wat we aan elkaar hadden. De samenwerking is dan
seculiere samenleving. Paulus geeft vier adviezen en
ook heel constructief geweest.
een belofte in Kolossenzen 4: 5 en 6: “Wandelt met wijsheid(1) bij degenen die buiten zijn, de bekwame
Is het Bijbelse argument voor zondagsrust,
tijd uitkopende(2). Uw woord zij te allen tijde in
het vierde gebod, niet teveel uit het zicht
aangenaamheid(3), met zout besprengd (4), opdat gij
geraakt en daarmee ontkracht door de
moogt weten, hoe gij een iegelijk moet antwoorden”.
samenwerking met partijen en organisaties als SP en FNV? 44
ZICHT 2010-1
‘Mensen snappen nauwelijks waar je het over hebt. Dit ‘dankzij’ onze multicultibevolking (vrijdag moslims, zaterdag joden, zondag christenen, het zij zo).’
Jan Linker, ondernemer
“De druk van grootwinkelbedrijven is enorm groot”
aan (verruiming van) winkelopenstelling op zondag? Hoe gaan zij hiermee om? Er zijn enkele ondernemingen die veel minder open willen dan negen maanden elke zondag: zomermaanden in Amsterdam één zondag per maand en in Alexan-
Zou u kort aan kunnen geven op welke wijze
drium willen ze in juli en augustus geen koopzondagen
uw bedrijf geconfronteerd wordt met
in de woonmall. Er zijn echter maar enkele
koopzondagen(beleid)?
ondernemers die minder open gaan, maar die worden
Met winkels in Villa Arena (Droomdomein en Auping
ook weer hierop aangesproken. Er zijn gelukkig geen
Plaza) in Amsterdam, Alexandrium III (LinkerLisse en
wettelijke middelen, dat men toch open moet. Wij
Droomdomein) in Rotterdam, Kanaleneiland in
hebben hier geen last meer van, omdat iedereen in de
Utrecht (Droomdomein), Megastores Den Haag
branche duidelijk weet dat wij principieel tegenstander
(Droomdomein) en Woonboulevard Spijkenisse
zijn van zondagopenstelling.
(Auping Plaza en Droomdomein) hebben we hiermee te maken. Onze solitaire vestigingen Goes (Auping
Hoeveel ruimte heeft, neemt en/of krijgt u
Plaza en Droomdomein), Ede (Auping Plaza),
om, kort gezegd, het vierde gebod te berde
Rotterdam-Centrum (LinkerLisse) en Lisse
te brengen in overlegorganen van winkel-
(LinkerLisse) hebben hier nog niet mee te maken,
centra? Vindt uw argumentatie weerklank?
alhoewel in Lisse nu een kortgeding is aangespannen
Hiervoor is geen ruimte. Mensen snappen ook nauwe-
tegen de gemeente Lisse wegens ontheffing op
lijks waar je het over hebt. Dit ‘dankzij’ onze multiculti-
verkeerde gronden naar onze mening en misbruik van
bevolking (vrijdag moslims, zaterdag joden, zondag
het Ondernemersfonds.
christenen, het zij zo). De meesten zeggen dan ook: je hebt toch personeel die daar geen bezwaar tegen
Met welke dilemma’s of externe druk heeft u
hebben, laat die dan werken, dan kun je zelf zondag
of krijgt u te maken?
houden en op maandag optellen hoeveel je wel niet
Voor sommige vestigingen is een soort gedoogbeleid
verkocht hebt op de zondag…
(Amsterdam en Rotterdam). Beide gebieden hebben nu een toeristische status gekregen. (Belachelijk
Denkt u nog baat te hebben bij het wets-
natuurlijk; Amsterdam Zuid-Oost met daarachter het
voorstel dat recent door de Tweede Kamer
Bijlmergebied toeristisch….?) Er gaan nu stemmen op
aangenomen is, waarin de toerismebepaling
om de maandagen helemaal dicht te gaan, zodat wij
is aangescherpt (helaas maar beperkt)?
belemmerd worden in de uitoefening van het retailen.
Je zou kunnen zeggen dat alle beetjes helpen, maar het leed is al geschied. De druk van grootwinkelbedrijven
Hoe groot is de druk op ‘niet-christelijke’
is enorm groot. Die proberen af te romen van
bedrijven in uw omgeving om mee te doen
ondernemers die op zondag dicht zijn en vaak ook nog
ZICHT 2010-1
45
‘Onder druk van grootwinkelbedrijven en ambitieuze politici zal nog steeds (met succes) van alles toeristisch genoemd gaan worden.’
met succes. Als iedereen op zondag dicht zou zijn,
duidelijk het sociale motief. Op basis van dat motief
hebben we meer ‘traffic’ door de week en de omzet zou
hebben beide partijen elkaar gevonden. Door de
echt niet meer of minder worden met zes dagen
bijzondere en goede samenwerking met de SP heeft de
opening. Je verdeelt je omzet over zes dagen in plaats
SGP duidelijk gemaakt dat dit thema voor ons echt
van over zeven dagen, met minder kosten (!).
belangrijk is.
Waarom deed de SP mee met het initiatief-
Willem de Wildt, beleidsmedewerker SGPfractie in de Tweede Kamer
“Het vierde gebod bevat ook een duidelijk sociaal motief”
wetsvoorstel en hieraan gerelateerde amendementen en christelijke partijen als CDA en ChristenUnie niet? We hebben geprobeerd ook PvdA, CDA en ChristenUnie mee te krijgen bij het initiatiefwetsvoorstel. Zij besloten om eerst een regeringsvoorstel af te wachten.
Hoe effectief zal het aangenomen wets-
Ik snap nog steeds niet dat vooral CDA en
voorstel van de regering naar uw inschatting
ChristenUnie geen steun gaven aan onze voorstellen
zijn?
die de toerismebepaling aan strengere regels zou
Dit voorstel biedt vooral procedurele waarborgen.
binden. Als ik zie hoeveel moeite het gekost heeft om
Omdat de formulering van de toerismebepaling
de positie van werknemers en kleine winkeliers in het
nauwelijks wordt aangescherpt is de onduidelijkheid
wetsvoorstel vast te leggen, dan is die houding alleen te
niet weggenomen. Onder druk van grootwinkelbedrij-
verklaren uit angst om tegen de minister in te gaan.
ven en ambitieuze politici zal nog steeds (met succes)
Dat is bij de bescherming van de zondag als rustdag
van alles toeristisch genoemd gaan worden. Ik
een pijnlijke constatering. Zeker omdat het ook nog
verwacht daarom meer van toetsing door het College
gaat om een CDA-minister!
van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB). Deze rechter heeft diverse gemeenten tot de orde geroepen.
Heeft u nog goede adviezen voor gemeenteraadsleden in gemeenten waar
46
Is het Bijbelse argument voor zondagsrust
aangestuurd wordt op verruiming van het
op basis van het vierde gebod niet teveel uit
aantal koopzondagen?
zicht geraakt en daarmee ontkracht door de
Ook de twaalf koopzondagen zijn niet verplicht. De
samenwerking met partijen en organisaties
strijd daartegen moeten we blijven voeren. Gebruik
als SP en FNV?
daarbij argumenten die andere fracties aanspreken.
Wij hebben steeds duidelijk gemaakt dat ons uitgangs-
Veel kleine winkeliers en werknemers willen geen
punt is dat de zondag de dag is die de HEERE heeft
(extra) koopzondagen. Het evaluatierapport van de
gegeven. Volgens mij bestaat daarover bij niemand
Winkeltijdenwet uit 2006 laat zien dat dit ook geldt
onduidelijkheid. Bovendien bevat het vierde gebod ook
voor veel consumenten. Dat moet, bijvoorbeeld door ZICHT 2010-1
‘De moeite die het gekost heeft om de positie van werknemers en kleine winkeliers in het wetsvoorstel vast te leggen, is alleen te verklaren uit angst om tegen de minister in te gaan.’ onderzoek, steeds duidelijk gemaakt worden. Ook de
worden. Het is dan strijd met de wet om de toerismebe-
PvdA is daarvoor gevoelig.
paling te gebruiken.
Verder kan duidelijk gemaakt worden waarom de
Wanneer er eenmaal besloten is om de toerisme-
gemeente helemaal niet zo toeristisch is. Zie het
bepaling te gebruiken, dan kunnen ondernemers
voorbeeld van de gemeenten Westland en Zoetermeer.
gestimuleerd worden de verordening aan te vechten bij
Soms staat in de toerismenota dat men toeristisch wil
het CBB.
Nú bij de boekhandel Ware Ware wijsheid €18,90
Inleiding in de wereld van geloof en wijsbegeerte
Amicitia Christiana
Da Costa en Groen van Prinsterer in hun briefwisseling (1830-1860) Dr. J.G. Barnhoorn
Dr. P.C. Oele Dit boek gaat over de relatie tussen geloof en rede. De auteur laat zien dat de wijsbegeerte niet op zichzelf staat, maar dat zij berust op levensbeschouwelijke keuzes. De christelijke wijsbegeerte probeert zin- en levensvragen te beantwoorden vanuit het Woord van God.
€34,90
De rode draad in de briefwisseling is hun inzet voor het alleenrecht van de orthodoxe prediking en voor de doorwerking van het Evangelie in staat en maatschappij. De visie van de beide Reveilmannen op staatkundig en kerkelijke terrein is blijvend actueel.
Nieuwsgierig? Lees het eerste hoofdstuk op www.debanier.nl www.debanier.nl
ZICHT 2010-1
Alle uitgaven zijn verkrijgbaar bij de boekhandel.
verantwoord lezen
47
LOKAAL VIZIER Een kijkje in de Barneveldse politieke keuken
SGP Voor ieder Eén
Ook al is de SGP de grootste partij in Barneveld, op de
Ir. H. Kievit
lauweren rusten is er niet bij. Ook in de gemeente
redactielid van Zicht en voorzit-
Barneveld gaat het er tijdens de verkiezingsstrijd
ter stuurgroep
stevig aan toe en worden er heel wat vrijwilligersuren
gemeenteraadsverkiezingen en
opgeofferd om campagne te voeren. Voor een goed
lijstduwer (nr. 30)
begrip: rotte eieren gooien staat bepaald niet op het SGP-campagnemenu.
Ing G.S. Schotanus lijsttrekker (nr.1) en fractievoorzitter van de SGP in de gemeen-
In de Nederlandse geschiedenis staat de periode van
teraad van Barneveld.
circa 1350 tot 1500 bekend als de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. In het begin was het een strijd tussen verschillende groepen edelen over opvolgingskwesties. Op 16 juli 1482 maakte Jan van Schaffelaar1
Typering van Barneveld
de sprong van de Barneveldse toren, waardoor hij
De gemeente Barneveld bestaat uit negen dorpen: Bar-
eeuwen later nog als ‘nationale held’ bekend staat. In de
neveld, Kootwijkerbroek, Kootwijk, Voorthuizen, Gar-
Hoekse en Kabeljauwse twisten van de vijftiende eeuw,
deren, Terschuur, Zwartebroek, Stroe en De Glind en
de strijd om Bourgondische heerschappij, werd de Bar-
industriegebied De Harselaar. Hiervan is het dorp Bar-
neveldse toren belegerd. Door van de toren te springen
neveld met ruim 30.000 inwoners het grootste dorp en
offerde Van Schaffelaar zich op en redde daarmee op
Kootwijk de kleinste kern. Dit laatste dorp is een grote
heldhaftige wijze zijn strijdkameraden.
toeristische trekpleister met het Kootwijkerzand en Nationaal Park de Hoge Veluwe in de nabijheid.
48
Tegenwoordig gaat de strijd om opvolgingskwesties wie
Voorthuizen en Barneveld liggen gesitueerd aan de
de gemeente Barneveld en omstreken mag besturen er
oude Hessenweg van Amsterdam over Amersfoort naar
gelukkig heel wat vreedzamer aan toe. Desalniettemin
Apeldoorn richting Duitsland. Die kruiste bij De
is de verkiezingsstrijd ook in gemeente Barneveld
Harselaar de handelsweg Arnhem-Wageningen-
stevig en worden heel wat vrijwilligersuren opgeofferd
Harderwijk. Deze handelsroutes zijn nog terug te
om campagne te voeren.
vinden in de snelwegen A1 en A30. Vanouds was
ZICHT 2010-1
‘In Barneveld heeft de SGP een tientallen jarenlange bestuursverantwoordelijkheid als coalitiepartner.’
Barneveld bekend met haar kippen en eierenhandel. Barneveld werkt in de regio Gelderse Vallei samen met o.a. Nijkerk, Ede, Wageningen en Veenendaal. De Veluwse gemeente Barneveld telt ruim 52.000 inwoners en kent een lage werkloosheid van 2,1% van de beroepsbevolking. Veel lager dan vergelijkbare gemeenten en zeker significant minder dan het landelijk gemiddelde. Barneveld heeft in de afgelopen vier jaar een ‘christelijk-rechts’ college gehad met SGP (7 zetels), CDA (7 zetels), CU (5 zetels) en VVD (4 zetels) als coalitiepartners. De rest van de 31 zetels is verdeeld over Pro98 (5 zetels), wat een samenwerking is tussen
stemmenaantal in 2006 de grootste partij in de
PvdA en D66 en 2 lokale partijen Lijst Burgerinitiatief
gemeente Barneveld. Daarmee passeerde zij het CDA,
(2 zetels) en Lijst 8 (1 zetel).
die sinds mensenheugenis de grootste partij was. De SGP opende onder leiding van oud-Tweede Kamerlid
SGP Barneveld
Koos van den Berg de collegeonderhandelingen. Er
De SGP telt vijf plaatselijke kiesverenigingen(PKV), die
kwam uiteindelijk een christelijk-rechts college uit de
samen vanuit een gemeentelijke kiesvereniging (GKV)
bus rollen.
de gemeenteraadsverkiezingen aanstuurt. Vanuit de PKV-besturen zitten afgevaardigden in de GKV en ver-
Verkiezingsperiode 2010-2014
tegenwoordigen zij samen ruim 1.300 leden.
Op 18 januari jl. verzorgde de fractieleider van de SGP
Men probeert ieder jaar een gezamenlijk thema vast te
in de Tweede Kamer, Van der Vlies, de aftrap van de
stellen, dat de lokale PKV dan op eigen wijze mag
SGP-verkiezingscampagne in Barneveld. Het bestuur
invullen in haar vergaderingen. In 2009 was het thema:
van de GKV riep een speciale stuurgroep met vier
Het Gezin. Dit werd ingevuld door samen met een
werkgroepen in het leven, die aan het
wijkagent een avond te beleggen en te bekijken wat
verkiezingsprogramma, verkiezingsbijeenkomsten,
voor invalshoeken er waren, terwijl een andere PKV
promotiemateriaal en financiën werken. Het laatste is
een avond belegde met de Stichting Gereformeerde
ook belangrijk, daar er een speciaal verkiezingsbudget
Jeugdzorg.
wordt geraamd en via bedrijfssponsoring en
In Barneveld heeft de SGP een tientallen jarenlange
particuliere giftenacties een groot bedrag wordt
bestuursverantwoordelijkheid als coalitiepartner. Ook
opgehaald onder de burgers om de
afgelopen periode leverde de SGP weer een wethouder
verkiezingscampagne voor de SGP betaalbaar te
op gebied van ruimtelijke ordening. De SGP werd qua
houden.
ZICHT 2010-1
49
‘Barneveld kan haar dorpse karakter verliezen en dat betekent een teloorgang en dreigende verwatering van de thans overwegend christelijke identiteit.’
Ook al is de SGP in Barneveld een grote partij, het is
raal student Maarten Hagen van de Christelijke Hoge-
geenszins zeker dat de huidige 7 zetels weer gehaald
school Ede toonde in januari 2009 aan dat vijftig
gaan worden. Er zijn allerlei lokale concurrerende
procent van de Barneveldse bevolking niet of amper
kapers op de kust. Zo wil de komende verkiezingen de
naar de kerk gaat.
Nederlandse Klokkenluiders Partij meedingen naar
Barneveld heeft recent een groeiplan aangenomen
raadszetels. Die partij wil zich onder meer inzetten
waarin men raamt dat de gemeente doorgroeit naar
voor boeren, jongeren en ouderen, de Nederlandse
ongeveer 65.000 inwoners in 2030. En dat zijn allemaal
christelijke cultuur bewaken en is zij tegen de bouw
lang geen SGP-stemmers. In Barneveld is vooralsnog
van moskeeën, ook in Barneveld, aldus haar
geen indicatie van de trek van het platteland naar de
Kootwijkerbroekse lijsttrekker Cor Fraanje.
Randstad te bespeuren, zoals het CBS recent schetste in
Daarnaast stijgt het inwoneraantal van de gemeente
een nieuwe prognose over de plattelandsbevolking in
Barneveld, maar stijgt het aantal SGP-stemmers niet
2050 3. Barneveld kan dus haar dorpse karakter verlie-
evenredig mee! Ook moet niet over het hoofd worden
zen en dat betekent een teloorgang en dreigende verwa-
gezien dat er binnen het potentiële kiezerskorps van de
tering van de thans overwegend christelijke identiteit.
SGP er altijd burgers zijn die voor een bepaald lokaal belang kiezen, zo leert de praktijk.
Christelijk karakter gemeente De dorpskernen van gemeente Barneveld hebben
Er wordt per dorpskern lokaal campagne gevoerd door
onmiskenbaar een christelijk karakter. In de omgeving
elke PKV, die een voor iedereen toegankelijke politieke
van natuur, landschap, dorp, stad, straat, huis
avond belegt en huis aan huis een flyer in de bus stopt.
en mensen zien we dit terug. In die beelden herkent
Daarnaast wordt er veel aandacht besteed aan de
men geschiedenis en cultureel verleden, de natuurlijke
website www.barneveld.sgp.nl en onder leiding van de
ontwikkeling en de invloed van de (voor)ouders. Dit
BDU organiseren de gemeente Barneveld en de Barne-
maakt de SGP ervan bewust dat de politieke keuzes van
2
veldse krant een drietal lijsttrekker-debatten. Deze
vandaag voor een belangrijk deel de toekomst, ook de
zullen onder leiding staan van Maria Henneman, voor-
verre toekomst bepalen. We erven het verleden van die
malig TV-presentatrice bij Netwerk en het NOS-
voor ons leefden en lenen de toekomst van onze kinde-
Journaal. De SGP-Jongeren zijn volledig in de
ren. Daarom wil de SGP ook zuinig zijn op de
campagne betrokken. Zij organiseren een speciale
identiteit, van ouds gevormd in de christelijke traditie.
debatavond tussen de lijsttrekkers van SGP, Pro’98 en
Als de ‘grijze middelmaat’ gaat overheersen gaat het
VVD, waarnaast Elsevier-columnist Bart Jan Spruyt
‘eigene’ verloren. Dan wordt snel verspeeld wat zo
deze avond een bijdrage zal leveren.
karakteristiek is voor de gemeente Barneveld. Daarom is een blijvend bewustzijn nodig om duurzaam met
50
In de media is de afgelopen jaren een ‘reformatorischer’
mensen, samenleving en leefomgeving om te gaan en
imago van Barneveld geschetst, dan in werkelijkheid
respect te tonen voor christelijke identiteit, cultuurhis-
bestaat. Een afstudeeronderzoek van godsdienst pasto-
torie en uniek Veluws landschap in de gemeente BarneZICHT 2010-1
‘De SGP heeft dan ook opgeroepen de eenzijdige gerichtheid op het individu in te ruilen voor een visie waarin relaties tussen mensen en groepen van mensen centraal staan.’ veld en omstreken. En al deze dingen, gewoonten en
In haar nieuwe verkiezingsprogramma schrijft deze
gebruiken zijn de SGP lief en zij wil ervoor waken dat
partij bijvoorbeeld dat de groep mensen die veel
dit niet afbrokkelt of verkruimelt.
waarde hecht aan de zondagsrust niet meer ruimte moet krijgen dan de groep mensen die op zondag wat
De SGP in Barneveld heeft in haar
anders wil ondernemen dan naar de kerk gaan. Zoiets
verkiezingsprogramma dan ook opgeroepen dat het de
draagt niet bij aan de integratie, integendeel, als Pro’98
hoogste tijd is de eenzijdige gerichtheid op het individu
zo te werk gaat, dan is zij ronduit polariserend bezig in
in te ruilen voor een visie waarin relaties tussen
de Barneveldse gemeenschap. Het steekt bijvoorbeeld
mensen en groepen van mensen centraal staan. Hierbij
schril af tegenover het feit dat in de afgelopen periode,
is het christelijk geloof, dat ons leert om God lief te
mede onder bestuurlijke verantwoordelijkheid van de
hebben boven alles en onze naaste als onszelf, de
SGP, het Schaffelaar-theater is gerealiseerd in
leidraad. Met ‘naaste’ bedoelen wij nadrukkelijk niet
Barneveld.
alleen familie, vrienden of buren, maar iedereen die we
Een ander feit is dat een moskee de deuren kon
ontmoeten, waar we mee in aanraking komen en ons
openen, ook al belijden SGP-ers dat de islamitische
mee verbonden voelen.
religie een valse, antichristelijke godsdienst is.
De SGP schrijft in haar verkiezingsprogramma haar
Het dominante christelijke karakter van Barneveld is
normen te ontlenen aan het Woord van God dat een
Pro’98 veelal een doorn in het oog. Zij pleit voor ‘meer
Boodschap voor alle mensen heeft. In de Bijbel wordt
bestuurlijk evenwicht’, lees: een minder prominent
een aantal basisrichtlijnen gegeven voor het dagelijkse
christelijke koers.
leven, die de tien geboden genoemd worden en als het
Ondertussen is het wel zo dat het Schaffelaar-theater
ware een christelijk politiek programma in een
mede met algemene belastinggelden tot stand is
notendop vormen. Dat programma heeft het welzijn
gekomen. Ook SGP-ers hebben daar via de OZB aan
van en voor iedereen op het oog: iedere burger heeft er
meebetaald. De grote kerkgebouwen, waarmee
een plaats in. Kortom, een programma dat naar onze
Barneveld de afgelopen jaren meerdere malen het
vaste overtuiging een voorwaarde vormt voor de kwali-
landelijk nieuws haalde, werden daarentegen geheel uit
teit van het woon- en leefklimaat in onze gemeente.
de eigen zak van de kerkgangers betaald! Maar blijkbaar is dit – en waarschijnlijk nog veel meer - de
Integratie of polarisatie
schrijvers van het Pro’98-verkiezingsprogramma geheel
Voor al dit goede wil de SGP zich inzetten in een
ontgaan…
democratische vrijheid, waarin men het recht heeft om te doen wat men behoort te doen op basis van onze christelijke identiteit. De SGP zal deze overtuiging altijd op democratische wijze in de publieke ruimte naar voren brengen. En daar wringt het best met andere partijen in Barneveld. Voornamelijk met Pro’98. ZICHT 2010-1
Noten 1. http://www.nairac.nl/page/JanvanSchaffelaar.htm 2. Zie voor meer informatie: http://www.barneveldsekrant.nl/page/ Lokaal/Regionaal/Verkiezingen-2010 3. Zie ook nota Braakliggend gebied, advies over de toekomst van het landelijk gebied, Raad voor het Landelijk Gebied, november 2009
51
THEMA Een kritische reflectie op de dualiseringsoperatie in het lokaal bestuur
Dualisme, tussen duet en duel
Vanaf 2002 is het bestuur van de gemeente ‘geduali-
Dr. Arwin van Buuren
seerd’. Wethouders zijn dus geen leden meer van de
Universitair Docent
gemeenteraad, maar vormen een ‘tegenover’ van de
Bestuurskunde Erasmus Univer-
raad. Doel hiervan was om de raad meer profiel en
siteit Rotterdam
zelfstandigheid te geven tegenover het college van
burgerraadslid voor de SGP in
Burgemeester en Wethouders. Maar of er in de praktijk
de gemeente Capelle aan den
zoveel (ten goede) veranderd is, valt te betwijfelen.
IJssel
Sinds 2002 is het gemeentebestuur volgens de duale
lang niet afdoende gebruik van hun controlerende
spelregels georganiseerd. De waardering acht jaar na
bevoegdheden. Heel wat wethouders vinden het maar
dato loopt nogal uiteen. Daar waar het rapport ‘Staat
al te prettig dat zij geen heldere kaders meekrijgen en
van het dualisme’ (Ministerie van Binnenlandse Zaken,
ook niet erg zorgvuldig worden gecontroleerd op
juli 2008) concludeert dat het dualisme in technische
datgene wat ze realiseren.
zin op hoofdlijnen functioneert naar behoren, vindt
52
een meerderheid van de raadsleden dat het dualisme is
Operatie onvoltooid
mislukt (Binnenlands Bestuur, 12 maart 2009).
We kunnen constateren dat het dualisme nog niet “af ”
Voor beide opvattingen is bewijsmateriaal aan te
is. De lokale politieke cultuur waarbij in de wandelgan-
dragen. Het rapport ‘Staat van het dualisme’ wijst op
gen en achterkamertjes beslissingen werden genomen,
de politieke profilering die is toegenomen wat bijdraagt
is nog lang niet overal daadwerkelijk uitgebannen.
aan de zichtbaarheid van de lokale politiek. De raad is
Maar al te vaak schuiven wethouders aan bij fractiebe-
weer terug als gezaghebbend politiek forum. De
raad. En veel te veel geven wethouders tijdens de raads-
machtsbalans tussen raad en college is meer in
vergadering een stemadvies over de ingediende moties
evenwicht dan vroeger en er lijkt een zekere
en amendementen en loopt de raad toch nog aan de
professionalisering van de politieke kaderstelling en
leiband van het college.
bestuurlijke verantwoording plaats te vinden.
Er zijn ook excessen van het duale systeem te
Daarnaast maken raden gebruik van nieuwe
bemerken. Het aantal wethouders dat ‘sneuvelt’ is
instrumenten zoals de griffie en de rekenkamer,
significant toegenomen. Veel gemeentebesturen
waardoor hun taakuitoefening effectiever en krachtiger
kampen met slechte relaties tussen raad en college. Het
wordt.
animo om wethouder of raadslid te worden, is laag,
Tegelijkertijd zien we de andere kant van de medaille.
soms zelfs zorgwekkend laag. De lokale politiek mag
Er zijn nog heel veel zaken niet veranderd. We zien dat
dan meer politiek en scherper geprofileerd zijn gewor-
nog steeds het primaat bij bestuurders ligt, en niet bij
den, voor velen is het daarmee ook vooral een arena of
vertegenwoordigers. Raden hebben moeite met het
slangenkuil geworden waar men zich ongemakkelijk en
helder formuleren van kaders en doelen en maken nog
maar matig thuis voelt. ZICHT 2010-1
‘We kunnen constateren dat het dualisme nog niet “af ” is.’
Dualisme als balanceerkunst
een college dat voor de troepen uitloopt en geen reken-
Dualisme is ook heus niet eenvoudig. We zouden het
schap aflegt van zijn daden. Als zich dan onverhoopt
kunnen omschrijven als een balanceerkunst op twee
een incident voordoet, trekt de bestuurder meestal aan
dimensies. De eerste dimensie heeft te maken met de
het kortste eind en wordt hij of zij gedwongen om op
mate waarin het college haar vrijheid neemt om te
te stappen. Dit scenario zien we veelvuldig in situaties
besturen en de “tent te runnen”. De tweede dimensie
met ambitieuze bestuurders en een hevig verdeelde en
heeft van doen met de mate waarin de raad haar
gepolitiseerde raad met daarin een aantal populistische
controlerende taak serieus neemt. In figuur 1 zijn beide
stemmingmakers. In een plotselinge opwelling van
dimensies geschetst. In de zo ontstane kwadranten
daadkracht herneemt een raad zijn rechten en kan een
liggen meerdere aanknopingspunten om de huidige pro-
bestuurder onverwachts worden weggestuurd.
blemen met ‘de staat van het dualisme’ te kenschetsen. Het dualisme kan echter ook leiden tot een raad die Laten we beginnen bij de raad. Een absente of afwezige
juist heel sterk wil controleren en het college
raad is niet in staat of niet bereid zijn controlerende
nauwelijks speelruimte biedt. Daarmee probeert zo’n
taak serieus te nemen. Hij is druk met incidenten of
raad te compenseren wat deze aan speelruimte in de
met zichzelf. Dat kan zijn omdat hij intern heftig is
uitvoeringssfeer denkt te zijn kwijtgeraakt. Afhankelijk
verdeeld (een situatie die zich steeds vaker lijkt voor te
van de opstelling van het college kan dat leiden tot een
doen) of omdat hij een aantal zure appels niet durft
college dat het verlengstuk wordt van de gemeenteraad,
door te bijten en terugdeinst voor zijn kaderstellende
met nauwelijks eigen inbreng en speelruimte, wat de
rol. Dat hoeft niet zoveel problemen te veroorzaken als
daadkracht van het college uiteraard niet ten goede
een daadkrachtig college zelf de regie neemt en de raad
komt. Het kan ook leiden tot een college dat
in feite helpt of bijstuurt bij zijn kaderstellende en con-
voortdurend in botsing komt met de raad omdat het
trolerende taak. Anders wordt het als het college in
college zijn eigen ideeën wil doorvoeren of zelfs
deze situatie de raad links laat liggen en geheel op eigen
doordrukken en daarbij ook de nodige discretionaire
houtje invulling geeft aan zijn taken. Dan ontstaat er
ruimte wil hebben. Als een raad in de laatstgenoemde
Figuur 1 Dimensies van dualisme Onzeker bestuur
Absentie
Doorgeschoten bestuur
Schoothondjesdrang Verlamd bestuur
Vrijpostigheid Controlitis
College
Botsend bestuur
Raad ZICHT 2010-1
53
‘In een gezonde dualiteit is zowel competitie als coöperatie van belang.’
situatie met behulp van zijn eigen middelen, zoals een
Tussen duet en duel
lokale rekenkamer, het bestuur ter verantwoording
De in gang gezette emancipatie van beide lichamen is
roept, leidt dit tot nijdige debatten en verstoorde
niet onwenselijk. Sterker nog, zowel het principe van
verhoudingen. In zo’n geval kunnen zelfs zeer compe-
machtenscheiding tussen raad en college als van
tente en duaal georiënteerde raadsleden zich gedwon-
machtsbalans tussen beiden, dragen bij aan de kwaliteit
gen voelen tot monistische strategieën: om de coalitie
van het lokaal bestuur. Dat was ook de bedoeling van
te redden is het noodzakelijk om de achterkamertjes
de hele operatie rond het dualisme.
weer te activeren en als coalitie de gelederen te sluiten,
Enigszins gechargeerd kan worden gesteld dat het
al dan niet met een politieke deal als wisselgeld.
dualisme enerzijds een vruchtbaar samenspel (duet) tussen college en raad dient te bevorderen, maar ander-
Mijn indruk is dat het dualisme een emanciperende
zijds ook een productief tegenspel (duel). In de wissel-
beweging op beide dimensies heeft ondersteund. Met
werking tussen kaderstelling enerzijds en uitvoering
andere woorden: de raad is gegroeid in zijn
anderzijds ligt de kracht van het samenspel. In de func-
controlerende en kaderstellende rol (mede dankzij de
ties van controle en verantwoording liggen vaak
extra instrumenten die hij door het dualisme heeft
aangrijpingspunten voor duel, maar daar is niets mis
gekregen), maar ook de colleges zijn veel zelfbewuster
mee. In een gezonde dualiteit is zowel competitie als
geworden en kennen een grotere dadendrang. Het is
coöperatie van belang.
dan ook niet verwonderlijk dat het lokaal bestuur in toenemende mate een botsend bestuur is geworden, een
Aanbevelingen voor een versterkt dualisme
bestuur waarin college en raad geregeld lijnrecht tegen-
Het dualisme is nog lang niet af. Dat hangt zeker niet
over elkaar staan. Dat verklaart ook waarom er in de
alleen samen met het feit dat een cultuuromslag nu
afgelopen acht jaar relatief veel wethouders ‘de laan uit
eenmaal veel tijd kost, maar ook met het feit dat er bij
zijn gestuurd’en waarom veel raadsleden voortijdig en
zowel raden als colleges vaak een tekort is aan de nood-
teleurgesteld stoppen.
zakelijke kennis en competenties. Niet alleen ontbreekt bij raadsleden veelvuldig de kennis van de
54
Het frappante is dat binnen een en dezelfde gemeente
instrumenten die men ter beschikking heeft en van de
en bestuursperiode meerdere scenario’s kunnen
wederzijdse bevoegdheden. Ook de competenties om
ontstaan, al naar gelang het humeur van de raad, de
als raadslid vanuit een kaderstellende rol politiek te
specifieke portefeuillehouder of het onderhavige
bedrijven en bestuurders af te rekenen op vooraf
dossier. Dat betekent dat de positiebepaling en
afgesproken prestaties, ontbreekt vaak. Voor
strategiekeuze van raad en college niet volledig vastligt
bestuurders geldt vaak hetzelfde: zij missen te vaak de
in de culturele genen van deze organen, maar ook een
vaardigheden om zelf aan te geven binnen welke kaders
kwestie is van bewuste keuze. En dat betekent op haar
zij wensen te besturen en waar zij op afgerekend willen
beurt weer dat hier ook ruimte ligt voor beïnvloeding,
worden. Om van een geslaagde transitie te kunnen
verandering en verbetering.
spreken zijn er ten minste vier verbeteringen nodig. ZICHT 2010-1
‘Lokale politiek is een zaak van amateurs.’
Ten eerste moeten volksvertegenwoordigende lichamen
jeugdbeleid, het lokaal onderwijsbeleid enzovoorts.
beter worden toegerust om hun kaderstellende taak uit
Volksvertegenwoordigende lichamen kunnen de invul-
te voeren. Veel aandacht gaat uit naar het verbeteren
ling van details in de uitvoering van complexe
van de controlerende taak en de inzet die gepleegd
beleidsterreinen met een gerust hart overlaten aan de
wordt om het bestuurlijk handelen en wandelen te ver-
uitvoerende macht, als zij er maar van verzekerd zijn
antwoorden, is enorm. Maar de werkelijke uitdaging
dat direct belanghebbenden daar op een constructieve
ligt in het richtinggevend en tegelijkertijd ruimhartig
wijze bij betrokken worden. Een directe
formuleren van kaders waarbinnen uitvoerende
adviesbevoegdheid aan de raad kan bijdragen aan de
lichamen beleid kunnen maken en uitvoeren. Dat
kwaliteit van het politieke debat over lastige dossiers als
vereist lef en kunde. Lef om keuzes te maken, kunde
de WMO, de WWB en soortgelijke wetten.
om deze keuzes te vertalen naar werkbare bestuurlijke
Een goed politicus is (lang) niet altijd een goed
kaders.
bestuurder. De mogelijkheden die het dualisme biedt
Volksvertegenwoordigende lichamen zullen beter
om goede bestuurders van elders aan te trekken,
worden toegerust om recht te doen aan hun verlangen
zouden ruimer benut moeten worden om in de
om daadwerkelijk ‘het volk te vertegenwoordigen’. Heel
colleges daadwerkelijk uitvoerend vermogen samen te
veel raadsleden vinden het enorm moeilijk om geen
brengen. Waar gemeentebesturen steeds vaker voor
schriftelijke vragen te stellen over een losliggende
complexe opgaven worden gesteld die professioneel
stoeptegel, een defecte lantaarnpaal of een vandalisme-
bestuur vereisen, moet ook het amateurisme in de
incident. Zij slagen er echter ook niet in om hun
lokale politiek worden tegengegaan. Zeker voor wat
‘ombudsfunctie’ goed te scheiden van hun politiek-
betreft bestuurders is het van belang dat de mogelijk-
bestuurlijke verantwoordelijkheid. Sterker nog, deze
heden om professionals te werven, beter kunnen
ombudsfunctie doorkruist vaak de bestuurlijke logica
worden benut. Landelijke partijen zouden in dit kader
waarbij de raad zich beperkt tot kaderstelling en
ook meer werk kunnen maken van bestuurlijke kader-
controle en zich niet bemoeit met uitvoeringsdetails.
vorming, rekrutering, coaching en loopbaan-
Met ombudswerk kan echter vaak goede sier worden
begeleiding.
gemaakt, terwijl politieke kaderstelling moeilijker verkoopt in de richting van een verwende kiezer. Toch
Kanttekeningen
zullen lokale politici een duidelijke scheiding moeten
Bij deze vier aanbevelingen passen drie kantteke-
aanbrengen in deze twee taken en ervoor moeten
ningen. Allereerst zullen we ons blijvend moeten besef-
waken dat zij prioriteit geven aan kaderstelling en con-
fen dat de lokale politiek een zaak is van (meestentijds
trole.
goedwillende) amateurs. Dat is ook de charme van de
Het dualisme dient gepaard te gaan met voorzieningen
lokale politiek. Het draagt bij aan de laagdrempeligheid
voor actieve betrokkenheid van het maatschappelijk
en bereikbaarheid van het lokaal bestuur. Een verdere
middenveld, bijvoorbeeld rond de invulling en uitvoe-
professionalisering mag hiervan niet ten koste gaan.
ring van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, het
Hier ligt een inherent spanningsveld, wat niet is op te
ZICHT 2010-1
55
lossen, maar waarmee betrokkenen slim en gewetensvol dienen om te gaan. De financiële situatie zal bij veel gemeenten uitmonden in pogingen om te snijden in de voorzieningen die ervoor bedoeld zijn de raad te faciliteren bij haar nieuwe, duale taak (Rekenkamer, Griffie). Dat zou in veel gevallen de vernietiging betekenen van waardevol politiek-bestuurlijk kapitaal. Goed democratisch bestuur kost echter geld. Maar, als het goed is, levert het ook veel geld op doordat het bijdraagt aan de effectiviteit van het bestuur. Bezuinigingen in deze categorie zijn daarom weliswaar makkelijk te boeken, maar zeker
Dáár zit Lagarde achter! De wereld van communicatie, beveiliging en geluid is een wereld van techniek. Daarom is het goed dat u met Lagarde kennismaakt. Bij Lagarde ontmoet u specialisten die verstand hebben van techniek - maar die liever denken in oplossingen. U verwacht van ons het beste, daarom krijgt u ook kwaliteit. Vanzelfsprekend. Dáár zit Lagarde achter!
Welkom bij Lagarde!
communication systems
56
safe systems
sound systems
visual communication
LAGARDE BV | Dorpsstraat 102, 3881 BE Putten | t (0341) 37 57 57 | f (0341) 37 57 58 | www.lagarde.nl
niet aan te raden. Tot slot is het noodzakelijk dat de lokale politiek zichzelf wapent tegen al te populistische opvattingen rond verantwoording en vertrouwen. Te vaak wordt het wegsturen van wethouders gezien als een teken van daadkracht en duidelijkheid, terwijl het in feite veel meer zegt over het onvermogen van politici om vooraf helderheid te geven over kaders en tijdig bij te sturen. Het opzeggen van het vertrouwen in bestuurders - wat onder het dualistisch bestel een nieuwe rage lijkt te zijn - zegt mijns inziens meer over het onvermogen van de raad om onder normale omstandigheden serieus invulling te geven aan kaderstelling en controle, dan over zijn vermogen om in bijzondere situaties een moeilijke knoop door te hakken.
Referenties Binnenlands Bestuur, 12 maart 2009 (www.binnenlandsbestuur.nl). Ministerie van Binnenlandse Zaken (2008) Staat van het dualisme. Evaluatierapport. ’s Gravenhage.
ZICHT 2010-1
THEMA
Samenwerking christelijke partijen op gemeentelijk niveau Drs. J.A. Schippers
In veel gemeenteraden opereren CDA, SGP en CU in
Redactielid van Zicht
zelfstandige fracties. In zo’n veertig raden vormen SGP en CU een gezamenlijke fractie. In sommige plaatsen is een horizontale lijstverbinding. Hoe staat het met de samenwerking tussen de christelijke partijen op lokaal vlak? Op ons verzoek zetten negen SGP-raadsleden hun visie en ervaring op papier.
BODEGRAVEN
partijen met elkaar concurreren om de kiezersgunst?
De gemeenteraad van Bodegraven telt zeven fracties en
“Het woord ‘concurreren in de vraagstelling lijkt een
is als volgt samengesteld: Beter Bodegraven (4), CDA
enigszins negatieve connotatie te hebben. Ten onrechte,
(4), PvdA (3), VVD (2), ChristenUnie (2), SGP (1) en
zo zou ik denken. Juist de aanwezigheid van andere
Groen Links (1). De christelijke partijen bezetten 7 van
(christelijke) partijen maakt dat we ons voortdurend
de 17 zetels. Jan-Leendert van den Heuvel, fractievoor-
scherp moeten blijven afvragen waar we als SGP nu
zitter van de SGP: “Er is een kleine kans dat er bij de
voor staan en hoe we dat in de huidige tijd en omstan-
verkiezingen voor de fusiegemeente Bodegraven-
digheden dienen te verwoorden. Een heel goed
Reeuwijk, Deo volente in november 2010, wel een con-
voorbeeld van hoe dit kan, is de beginselverklaring
fessionele meerderheid in de gemeenteraad ontstaat,
Kernideeën van de SGP-jongeren.”
mede door bijvoorbeeld een lagere opkomst.”
Van den Heuvel denkt dat SGP en ChristenUnie voor
“Een horizontale lijstverbinding tussen SGP en
een deel, maar zeker niet grotendeels in dezelfde vijver
ChristenUnie is er altijd wel geweest. Of deze er weer
vissen. “Ook het electoraat van deze partijen wordt
komt, is op dit moment nog niet bekend. De
echter steeds minder honkvast.”
belangrijkste overweging daarbij is dat een dergelijke lijstverbinding mogelijk
“Samenwerken zonder meer nodig”
voordelig zou zijn bij de
“In de gemeentelijke politiek is samenwerking zonder
verdeling van de restzetels.
meer noodzakelijk voor een effectief optreden”, zo stelt
Daarnaast wordt het
Van den Heuvel. “Ik zie in de praktijk wel dat op veel
verbinden van de lijsten
terreinen samenwerking met de ChristenUnie minstens
van twee christelijke
zo gecompliceerd is als samenwerken met de andere
partijen wel van enige
partijen. In Bodegraven is het voor de SGP-fractie dik-
symbolische waarde
wijls eenvoudiger gebleken om met het CDA tot
geacht.”
samenwerking te komen, dan met de ChristenUnie. Zo
Jan-Leendert van den
Hoe kijkt u aan tegen het
hebben wij bijvoorbeeld onlangs samen met het CDA
Heuvel
fenomeen dat christelijke
een motie opgesteld en door de raad aanvaard
ZICHT 2010-1
57
‘De ChristenUnie heeft zich in rap tempo ontwikkeld tot het qua politiek profiel nauwelijks meer te onderscheiden kleine zusje van de PvdA.’
gekregen die strenge regels stelt aan de vormgeving en
de SGP/CU-fractie. Drie
inpassing van de nieuwe moskee in Bodegraven. De
raadsleden behoren tot de
ChristenUnie stemt daar dan om onbegrijpelijke rede-
SGP en één is lid van de
nen tegen. Natuurlijk spelen lokale politieke
ChristenUnie. De rest van
verhoudingen ook een rol, net als onderlinge persoon-
de gemeenteraad bestaat
lijke verhoudingen. Deze laatste zijn naar mijn mening
uit: 6 CDA, 6 PVDA, 1
vaak zelfs doorslaggevend in de lokale politiek. Het is
VVD en 2 LPB (lokale
dus uitermate belangrijk daarin te investeren.”
partij). Een krappe
“In het algemeen ben ik niet zo verlegen om meer samenwerking tussen SGP en ChristenUnie op
Kees Weststrate
“confessionele meerderheid “ dus.
nationaal niveau. De ChristenUnie heeft zich in rap
Weststrate: “Aangezien D66 nu ook deelneemt aan de
tempo ontwikkeld tot het qua politiek profiel
verkiezingen, zouden we wel eens een krappe
nauwelijks meer te onderscheiden kleine zusje van de
minderheid kunnen worden. We hopen echter van
PvdA, met een bedenkelijke oriëntatie op het
harte dat we die meerderheid in het college wel behou-
hiernumaals en het acceptabel zijn voor anderen. De
den (CDA-SGP/CU-VVD).” Deelname aan het college
bestuurlijke en inhoudelijke bijdrage van de
zien de Borselese SGP-ers toch als één van de vruchten
ChristenUnie aan het kabinetsbeleid is in mijn ogen
van de samenwerking tussen SGP en ChristenUnie.
zeer teleurstellend. Ik zie dus vooral principiële belem-
“Onze samenwerking is gebaseerd op vertrouwen in en
meringen, maar indien desondanks met name op prin-
respect voor elkaar. We merken dat bij de (steun)fractie-
cipiële punten kan worden samengewerkt, moeten we
leden, bij de partijleden, bij de besturen. Als je samen
dat niet nalaten.”
op dat ene doel (bijbels genormeerde politiek) wil
Van den Heuvel ziet meer in samenwerking tussen SGP
focussen, heb je geen behoefte om elkaars grenzen op
en CDA: “Naar mijn mening verdient het aanbeveling
te zoeken. Profileren, profeteren en profiteren zijn
dat SGP-ers de contacten met het CDA, vooral de
zaken die samenwerking niet ten goede komen.”
christelijk-conservatieve vertegenwoordigers en leden daarvan, aanhalen. Binnen het CDA en het CDJA zijn
“Bottom-up in plaats van top-down”
interessante bewegingen gaande en we zouden elkaar
“Discussies binnen onze fractie, als het gaat om princi-
nog wel eens heel hard nodig kunnen hebben, zeker nu
piële aangelegenheden, betreffen dan ook niet zozeer
de ChristenUnie het CDA zo duidelijk links heeft inge-
de standpuntbepaling op zich, als wel de vertolking, de
haald.”
verwoording van dat standpunt. Daarbij speelt ook mee de “hinder” die we ervaren van het “top-down-
58
BORSELE
denken” van burgers en organisaties (en moeder-
“Sinds 1994 komen SGP en ChristenUnie (GPV/RPF)
partijen): als op landelijk niveau verschillende
in Borsele tot tevredenheid van alle betrokkenen uit
standpunten worden ingenomen, dan ‘moet’ dat op
met één lijst”, zo vertelt Kees Weststrate, voorzitter van
gemeentelijk niveau ook zo zijn.” ZICHT 2010-1
‘We hopen en bidden dat we weer een periode door mogen gaan met zo’n fantastische fractie!’
Weststrate haalt het voorbeeld aan van een gesprek dat
achterbannen van SGP en CU. Deze zijn bijvoorbeeld
de fractie onlangs had met vertegenwoordigers van
tot uitdrukking gekomen in het besluit van de CU-
Greenpeace over de komst van een tweede kerncentrale
kiesvereniging Den Haag om zelfstandig, dat wil
bij Borssele. “Men was toch zó benieuwd hoe wij dat
zeggen los van de SGP, aan de raadsverkiezingen D.v.
binnen de fractie zouden oplossen, aangezien er lande-
op 3 maart 2010 deel te nemen. De SGP-kiesvereniging
lijk verschillend over gedacht werd. Geen nood: wij
heeft nadien besloten om een verticale lijstverbinding
hebben een unaniem fractiestandpunt waar onze
aan te gaan met Christelijk Sociaal Den Haag (deze
“broeders en zusters” in Den Haag best tevreden mee
bestaat uit christenen uit gevestigde en migranten-
zullen zijn. “Bottom-up” geredeneerd dus. Op
kerken). Aldus er is bij de eerstvolgende raadsverkie-
tevredenheid over ons standpunt hebben we Greenpe-
zingen sprake van een gecombineerde lijst Christelijk
ace overigens niet kunnen betrappen.“
Sociaal Den Haag – SGP.”
Tot slot vraagt Weststrate of de tevredenheid over de samenwerking in zijn fractie ons en anderen inmiddels
“Gescheiden optrekken is niet uit te leggen”
wel is opgevallen. “We hopen en bidden dat we weer
“Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 en eerder is
een periode door mogen gaan met zo’n fantastische
er nooit sprake geweest van een horizontale lijstverbin-
fractie!”
ding tussen CDA en CU-SGP. Ook bij de aanstaande raadsverkiezingen is er geen lijstverbinding tussen de
’S-GRAVENHAGE
christelijke partijen. Er is wel door het bestuur van de
De gemeenteraad van Den Haag telt 45 zetels. De
SGP een verzoek gedaan tot horizontale lijstverbinding
verdeling daarvan luidt: PvdA 15, VVD 10, CDA 5, SP
met CDA en CU. De reden was om zo min mogelijk
4, GroenLinks 3, D66 2, Islam Democraten 1, Christen-
reststemmen van christenen naar niet-christelijke
Unie-SGP 1, Solidair Nederland 1, Lijst van der Velden
christelijke (seculiere) partijen te laten gaan, zoals met
(vh. LPF) 1, Politieke Partij Scheveningen 1 en Haagse
name PVV, D66, SP enzovoorts.”
Stadspartij 1.
In de gemeente Den Haag vissen SGP en CU
“De gecombineerde fractie van CU-SGP functioneert
(grotendeels) in dezelfde vijver. Pijl vindt het dan ook
Wim Pijl ZICHT 2010-1
prima”, aldus Wim Pijl,
aan niemand uit te leggen dat christenen in de stad
fractievoorzitter CU-SGP
Den Haag in de politiek gescheiden optrekken en regel-
en lijsttrekker CSDH-SGP.
rechte concurrenten van elkaar zijn (geworden). “Wel
“Verschillen van inzicht
is in september jl. de onderlinge afspraak gemaakt dat
zijn er niet of nauwelijks,
CU en SGP in de verkiezingstijd en –strijd niet met
op alle onderwerpen
modder naar elkaar zullen gooien. Helaas heeft de
kunnen we elkaar goed
ChristenUnie zich niet aan deze afspraak gehouden.”
vinden. Ik constateer wel
(zie artikel in HC/AD van 2 januari jl.).
dat er sprake is van (groei-
De manier waarop SGP en ChristenUnie op lokaal
ende) verschillen in lokale
niveau tot nu toe met elkaar hebben samengewerkt 59
‘Veel kiezers willen bij de lokale verkiezingen in onze gemeente gewoon ‘protestants-christelijk’ stemmen en geen keuze maken tussen SGP en CU.’
beoordeelt Pijl als goed, maar deze zou nog beter
Jan Ruissen, fractievoorzit-
kunnen. “De samenwerking varieert van plaats tot
ter SGP: “Dat zou in het
plaats. Ik matig mij geen oordeel aan over de lokale
gunstigste geval kunnen
politieke verhoudingen en/of onderlinge persoonlijke
groeien naar 9 zetels, maar
verhoudingen elders, d.w.z. buiten de gemeente Den
7 of 8 zetels is
Haag.” Pijl toont zich een uitgesproken voorstander
realistischer.” Ruissen
van meer samenwerking tussen SGP en CU op
vertelt dat in Krimpen aan
nationaal niveau: “Van gescheiden optrekken in de
den IJssel SGP en CU lange
politiek (Europees, nationaal, provinciaal en lokaal)
Bert-Jan Ruissen
mag en kan geen sprake zijn. Wat ons bindt, is veel
tijd een gecombineerde fractie hebben gevormd.
meer dan wat ons scheidt.” “Ik houd het op vermeende
“Aan deze intensieve vorm van samenwerking is in
principiële verschillen (art. 36 NGB en vrouw in de
2007 helaas een einde gekomen. Verschil van mening
politiek) die de samenwerking in de weg staan. Prakti-
over de opvolging van terugtredend fractievoorzitter
sche verschillen, wat is daar nu mis mee? Laat daar
dhr. Leertouwer, deed het CU-smaldeel besluiten om
binnen het verband van een partij of een fractie heel
als zelfstandige fractie verder te gaan.”
gewoon ruimte voor zijn.”
Nuchtere benadering Breuk meer dan verdrietig
Is er sprake van een horizontale lijstverbinding bij de
Als persoonlijke opmerking of hartenkreet wil Pijl
aanstaande raadsverkiezingen?
graag kwijt dat hij sinds april 2000 raadslid is voor
Ruissen: “Ja. We zijn dankbaar dat ondanks de breuk
ChristenUnie-SGP in Den Haag. Hij vindt het meer
van twee jaar geleden, de onderlinge verhoudingen
dan verdrietig dat CU en SGP nu anno 2010
goed zijn gebleven en het belang van gezamenlijk
gescheiden hun wegen gaan. “Het raakt me en doet me
optrekken in het politieke debat door beide fracties
heel erg pijn. Het bezorgt mij een groot en intens
wordt onderkend. Naast het praktische argument (ver-
verdriet en treft me tot in het diepst van het hart. Ik
groten van de kans op het behalen van een restzetel) is
hoop van harte dat het gebeuren in Den Haag een
het aangaan van een horizontale lijstverbinding
voorbeeld is van hoe het niet moet. Het verdient in den
daarom ook een uiting van het besef dat we elkaar
lande bepaald geen navolging!”
anno 2010 hard nodig hebben en samenwerking niet geschuwd, maar juist gezocht moet worden. Als SGP
60
KRIMPEN AAN DEN IJSSEL
hadden we overigens graag nog een stapje verder willen
De 21 zetels in de gemeenteraad van Krimpen aan den
gaan door de verticale lijstverbinding weer te
IJssel zijn verdeeld over acht fracties: 5 PvdA, 4 SGP, 3
herstellen.”
VVD, 3 Leefbaar Krimpen, 2 GroenLinks, 2
“Met de concurrentie op de politieke markt moeten we
ChristenUnie, 1 CDA, 1 Fractie Luijendijk. SGP, CU en
vooral nuchter omgaan”, zo vindt Ruissen. “Zoals
CDA bezetten gezamenlijk momenteel 7 zetels. Bert-
gezegd hadden we het liefst weer met een ZICHT 2010-1
‘Voor aangelegen punten van christelijke politiek proberen wij steeds ook de fracties van CDA en CU “warm” te maken, maar helaas vaak met weinig succes.’ gecombineerde SGP-CU lijst willen uitkomen, wetend
van de CU aan de regeringscoalitie er ook diverse prak-
dat veel kiezers bij de lokale verkiezingen in onze
tische belemmeringen bestaan voor intensivering van
gemeente gewoon ‘protestants-christelijk’ willen stem-
de samenwerking.”
men en geen keuze willen maken tussen SGP en CU. Maar nu dat niet het geval is, moeten we over een stuk
OLDEBROEK
concurrentie ook niet al te dramatisch doen. SGP en
In de gemeente Oldebroek is op het gebied van samen-
ChristenUnie zijn nu eenmaal zelfstandige partijen met
werking tussen ChristenUnie en SGP alleen sprake van
elk een eigen profiel. Maar laten we het debat wel op
een horizontale lijstverbinding, die al wel twintig jaar
een respectvolle en waardige wijze en op basis van
gebruikelijk is, sinds de gemeente Oldebroek 19 raads-
argumenten voeren. SGP en CU vissen in onze
leden heeft en het systeem van de grootste
gemeenten deels in dezelfde vijver. De twijfelaars zijn
gemiddelden geldt voor de verdeling van de restzetels.
naar mijn inschatting vooral in de hervormd-
J. ten Hove, fractievoorzitter SGP: “De SGP-fractie is
gereformeerde hoek te vinden.”
altijd een zelfstandige fractie geweest, ook toen er in een ver verleden gezamenlijk fractieoverleg was met de
“We hebben elkaar hard nodig”
RPF (Rietkerk).” Oldebroek heeft een behoorlijk ruime
Wat vindt u in het algemeen van samenwerking van
confessionele meerderheid: 6 CU-raadsleden, 4 CDA-
SGP en ChristenUnie in de gemeentelijke politiek?
ers en 3 SGP-ers: dertien op een totaal van negentien.
Houdt samenwerking ook verband met de onderlinge
Ten Hove over de onderlinge samenwerking: “Voor
persoonlijke verhoudingen? Ruissen bevestigt dat: ”De
aangelegen punten van christelijke politiek proberen
mogelijkheden tot samenwerking verschillen per
wij steeds ook de fracties van CDA en CU “warm” te
gemeente en hangen zeker ook af van onderlinge
maken, maar helaas vaak met weinig succes. Voor een
persoonlijke verhoudingen en de lokale politieke
vloekverbod in de Algemene Plaatselijke Verordening
verhoudingen. Ik heb echter stellig de indruk dat we in
krijgen wij het CDA niet mee. Voor een SGP-motie
zijn algemeenheid te gemakkelijk kiezen voor zelfstan-
destijds tegen het voornemen van Defensie om de
digheid en zo kansen voor de christelijke politiek onbe-
Open Dagen van de Landmacht (in Wezep) ook op
nut laten en het christelijk getuigenis verzwakken.”
zondag te houden, wensten
Meer samenwerking tussen SGP en ChristenUnie op
beide andere “zuster-
nationaal niveau, met name in de Tweede Kamer, vindt
partijen” zich niet uit te
Ruissen dan ook zeker wenselijk: “In de
spreken. Ook voor een één-
geseculariseerde samenleving waarin we leven hebben
malige bijdrage in het
christelijke partijen elkaar hard nodig. Dat geldt niet
tekort van de bouwkosten
alleen lokaal, maar zeker ook landelijk. Aan de andere
van het christelijk hospice
kant moeten we ons realiseren dat de verschillen tussen
te Nunspeet lieten
SGP en ChristenUnie op landelijk niveau eerder groter
genoemde partijen het ook
dan kleiner lijken te worden en er door de deelname ZICHT 2010-1
Jan ten Hove
afweten. In de raad van 61
‘Het is zeker niet om het even van welke partij een burgemeester lid is!’
Oldebroek was er geen principieel geluid van hen te
allemaal anders. Drs. C.A.
horen toen de PvdA gewetensbezwaarde
van der Duyn Schouten,
trouwambtenaren (die geen homohuwelijk willen slui-
nummer 2 op de
ten) aan de kant wilde zetten.”
Ridderkerkse SGPkandidatenlijst, licht dit
Verschuiving bij ChristenUnie
toe: “In 2002 nam de
Er zijn ook lichtpuntjes. Ten Hove: “Bij alle drie
ChristenUnie zelfstandig
christelijke partijen is er wel draagvlak voor de
deel aan de verkiezingen,
subsidiëring van de hervormde stichting voor jeugd-
Kees van der Duyn
en jongerenwerk.” Als oorzaak voor de verschillen van
Schouten
inzicht en standpunten noemt Ten Hove dat de visie
62
omdat het zich als nieuwe politieke partij wilde profileren. Een opvatting die
(in de praktijk) van de ChristenUnie veel meer in de
door de SGP weliswaar werd betreurd, maar
richting schuift van “een neutrale overheid, die kerken
gerespecteerd moest worden. Ook van een horizontale
en christelijke instellingen de mogelijkheid biedt om
lijstverbinding is het toen niet (meer) gekomen. In
naar hun grondslag te handelen, dan dat ze belijdt
2010 nemen beide partijen opnieuw zelfstandig en
(zoals destijds het GPV) dat de overheid Gods
zonder horizontale lijstverbinding aan de verkiezingen
dienaresse is en mitsdien gehouden is naar Zijn
deel.”
geboden te handelen.” En een andere reden? Ten Hove:
Volgens Van der Duyn Schouten speelt hierbij
“Misschien speelt ook mee dat CU en CDA door
uiteraard ook het gegeven dat beide partijen in 2002
middel van een wethouder in het college
voldoende zetels haalden (SGP: 6 en ChristenUnie: 3)
vertegenwoordigd zijn en de SGP oppositiepartij is. De
om in de raad goed te kunnen functioneren. Oftewel:
ervaren verbondenheid omtrent het christelijk getuige-
“De praktische noodzaak voor samenwerking
nis in de politiek vind ik te mager. En die is in het ver-
ontbreekt wel een beetje. Daarbij komt dat voor een
leden (met anderen) wel eens groter geweest. Maar
horizontale lijstverbinding toch wel een zekere mate
toch blijven wij, met name in deze tijd, zoeken naar
van wederzijdse programmatische herkenning nodig is.
wat ons verbindt. Zowel uit principieel als pragmatisch
En op enkele cruciale (lokale) thema’s is die
oogpunt.”
herkenning er niet echt.“
RIDDERKERK
“Verschillen zijn meer dan nuances”
In Ridderkerk is de SGP sinds 1923 in de gemeenteraad
De confessionele partijen CDA (3 zetels), ChristenUnie
vertegenwoordigd. In de jaren ’80 hebben samen-
en SGP samen hebben thans 12 van de 29 zetels, dus
sprekingen er toe geleid dat ook vertegenwoordigers
geen meerderheid. Anderzijds zitten zowel CDA als
van GPV en RPF op een verkiesbare plaats op de lijst
ChristenUnie in het college van B&W, dat verder
kwamen. Vanaf die tijd, tot 2002 werd in één fractie
bestaat uit PvdA en VVD. Van der Duyn Schouten:
SGP/GPV/RPF (SGR) samengewerkt. Daarna ging het
“Gelet daarop zouden zij met 50% van de wethouders ZICHT 2010-1
‘Alles wat maar enigszins riekt naar reformatorisch, wordt door het CDA de nek omgedraaid.’
meer politieke invloed moeten kunnen uitoefenen dan
indeling. De gemeente Rijssen-Holten werd een feit.
op grond van louter hun zetelaantal (6 van de 29) in de
Een direct gevolg hiervan was dat de politieke verhou-
raad mogelijk is. Toch is dat in de achterliggende
dingen veranderden. SGP en CU hebben geen
periode niet altijd zo gebleken. Op cruciale momenten
meerderheid meer in onze huidige gemeenteraad.”
heeft de burgemeester in het college de doorslag gegeven. Te denken is aan bijvoorbeeld het
“CDA stelt zich weinig christelijk op”
evenementenbeleid in relatie tot de zondagsrust en de
De verdeling van de 25 raadszetels is nu als volgt: SGP
gewetensbezwaarde buitengewone ambtenaar van de
6, CDA 5, PvdA 5, CU 4, Gemeentebelangen (een van
burgerlijke stand die in Ridderkerk ongewenst is
oorsprong Holtense partij) 3 en de VVD telt 2 zetels.
verklaard. Ziehier, het bewijs dat het zeker niet om het
Op papier gezien lijkt het dat in Rijssen-Holten een
even is van welke partij een burgemeester lid is!” “Ove-
“confessionele meerderheid” mogelijk is. Drie
rigens hebben bedoelde confessionele partijen in de
christelijke partijen hebben samen 15 zetels, te weten
raad in dit soort principiële kwesties wel redelijk goed
het CDA, de CU en de SGP. De realiteit is anders. Beens
samengewerkt, al kan niet ontkend worden dat er
concludeert spijtig dat SGP en CU op principiële
verschillen zijn waarbij het toch echt om meer dan
punten totaal geen steun krijgen van het CDA. “Het
nuances gaat. Dit neemt niet weg dat er de
tegendeel is zelfs het geval. Alles wat maar enigszins
onuitgesproken gedragslijn is dat de confessionele par-
riekt naar reformatorisch, wordt door het CDA de nek
tijen elkaar niet “aanvallen” op principiële thema’s.”
omgedraaid. De vier partijen, niet zijnde de SGP en de CU, zagen hun kans schoon om zich na de herindeling
RIJSSEN-HOLTEN
af te zetten tegen het ‘reformatorische’ Rijssen. Als
Jarenlang kende de voormalige gemeente Rijssen de
eerste is het zwembad opengesteld op zondag. Op dit
situatie dat de SGP en de CU (voorheen de RPF) een
moment is een herziening van de Algemene Plaatselijke
meerderheid van de raadszetels had. Ben Beens, fractie-
Verordening aan de gang. In haar bejegening van het
voorzitter van de SGP in de raad van Rijssen-Holten:
reformatorische volksdeel in Rijssen kan ik helaas niet
“Deze twee partijen opereerden beiden afzonderlijk,
veel christelijke trekjes ontdekken in de handelwijze
maar kwam het op princi-
van het CDA.”
piële keuzes aan, dan
Ben Beens ZICHT 2010-1
vonden deze partijen
Helaas geen lijstverbinding SGP en CU
elkaar. Het kwam zelfs
In Rijssen-Holten trekken de fracties van de SGP en de
voor dat een enkeling uit
CU afzonderlijk op. “Daar waar wij elkaar vinden op
de CDA-fractie meestemde
principiële zaken, ondersteunen wij elkaar en kan er
met SGP en CU.” “Echter,
gesproken worden van een eenheid. Maar een
enkele jaren geleden
verdergaande vorm van samenwerking is er niet.
werden wij geconfronteerd
Vanuit de SGP hebben wij een voorstel ingediend om
met een gemeentelijke her-
een horizontale lijstverbinding met elkaar aan te gaan. 63
‘Op gebieden als sport en cultuur, maar ook op andere gebieden, hanteert de SGP veel nadrukkelijker de Bijbelse normering van de invulling van de zondag.’
Dat is geweigerd door de CU. Als reden wordt hiervoor
vinden, maar er zijn ook duidelijke verschillen”, zo stelt
aangedragen dat men graag zelfstandig de verkiezingen
Verloop. ”Op gebieden als sport en cultuur, maar ook
tegemoet gaat en niet teveel gezien wil worden ‘in com-
op andere gebieden, hanteert de SGP veel nadrukkelij-
binatie met’ de SGP. Mijns inziens probeert de CU
ker de Bijbelse normering van de invulling van de
zowel stemmen bij de SGP als bij het CDA weg te
zondag bijvoorbeeld. De persoonlijke verhoudingen
halen. Als SGP zouden wij graag een dergelijke lijstver-
tussen de raadsleden van de SGP en de ChristenUnie
binding met de CU aangaan, vooral om door eventuele
zijn overigens goed, evenals de verhouding met de
reststemmen elkaar een extra zetel toe te spelen.”
raadsleden van de andere partijen.” “De SGP heeft de afgelopen periode een kwalitatief
VEENENDAAL
goede bijdrage mogen leveren wat betreft het bestuur,
De gemeenteraad van Veenendaal telt 33 zetels. De SGP
en het behartigen van de belangen van de burgers. In
bezet 4 zetels, de ChristenUnie 7 zetels en het CDA 5
de verkiezingen willen we dit graag benadrukken, in
zetels. Dit betekent dat de confessionele partijen (net)
plaats van het afgeven op en het uitvergroten van de
niet de meerderheid hebben. Marco Verloop,
verschillen met de ChristenUnie. Hoewel we ons zeker
fractievoorzitter SGP: “Het
ten opzichte van de ChristenUnie zullen profileren!”
is moeilijk te voorspellen
Marco Verloop
of er een confessionele
Onvoorwaardelijk vertrouwen
meerderheid zal ontstaan
Verloop vindt dat de SGP en de ChristenUnie “zich
na de raadsverkiezingen
beiden (!) moeten inspannen om samen te werken
van maart 2010. Het komt
waar dat kan, en daarbij wederzijds respect tonen, con-
daarvoor slechts op een
structief en flexibel zijn. Bij de ChristenUnie constateer
relatief gering aantal stem-
ik wel dat de Bijbelse normering meer en meer onder
men aan. En omdat zeker
druk komt te staan, zeker op landelijk niveau. Dat vind
wat betreft de
ik teleurstellend.” “Met God zullen we altijd beter
ChristenUnie en het CDA
uitkomen dan met mensen. Waarom dan toch niet
het functioneren op landelijk niveau nadrukkelijk een
onvoorwaardelijk God op Zijn Woord geloven en dat
rol speelt, naast de plaatselijke invloeden, is een
Woord als uitgangspunt nemen? Laat de SGP daarom
prognose moeilijk te geven. Evenals tijdens vorige
vooral zelfstandig haar koers bepalen. Daar is zij
gemeenteraadsverkiezingen heeft de SGP een horizon-
bestuurlijk en principieel heel goed toe in staat!”
tale lijstverbinding met de ChristenUnie, om reststemmen zoveel mogelijk bij een christelijke partij terecht te
WADDINXVEEN
laten komen. Het CDA wilde zich niet bij ons voegen.”
Binnen de Waddinxveense raad (21 zetels) zijn zeven fracties actief. De Protestantse Combinatie
64
Overeenkomsten en verschillen
Waddinxveen (PCW, 5 zetels), de PvdA (4 zetels) en
“Er zijn veel zaken waarop SGP en ChristenUnie elkaar
het CDA (4 zetels) vormen de coalitie. De oppositie ZICHT 2010-1
‘Een ChristenUnie-fractielid heeft vaak wat meer met duurzaamheid, een SGPraadslid wat minder met sport of culturele uitingen, maar we zitten doorgaans aardig op één lijn.’ wordt gevormd door de VVD (4 zetels), Weerbaar
merken we niet heel veel. Natuurlijk zet ieder fractielid
Waddinxveen (2 zetels), de D66 (1 zetel) en
zijn (of haar) accenten, een ChristenUnie-fractielid
Waddinxveens-Belang (1 zetel). De coalitie heeft een
heeft vaak wat meer met duurzaamheid, een SGP-
meerderheid van 13 zetels op een totaal van 21
raadslid wat minder met sport of culturele uitingen,
gemeenteraadsleden. De verhouding tussen
maar we zitten doorgaans aardig op één lijn. Bij de ver-
confessionele raadsleden tot niet-confessionele raadsle-
deling van fractieleden over de diverse commissies
den is 9 om 12 zetels.
zorgen we doorgaans wel voor een verdeling over de
Peter van den Berg
In Waddinxveen wordt er
‘bloedgroepen’. Overigens speelt daarbij kennis en
al vanaf 1982 samenge-
ervaring een grotere rol dan achtergrond. Essentieel
werkt in één fractie. C.P.W.
zijn een goede voorbereiding en communicatie.
(Peter) van den Berg,
Eventuele verschillen van inzicht kunnen daardoor tot
raadslid van de Prote-
een minimum worden beperkt. Niet onbelangrijk
stantse Combinatie
daarbij is dat we al geruime tijd (28 jaar) één fractie
Waddinxveen: “Het gaat
vormen. Ondanks alle wisselingen na de verkiezingen
dan om de SGP, de
is er toch sprake van een constante (inhoudelijke) lijn
Hervormde Kiesvereniging
en benadering. “
(HKV) en de ChristenUnie (voorheen RPF en GPV).
Samenwerking leidt tot goede resultaten
In eerste instantie bestond de PCW-fractie uit de HKV,
“De samenwerking in één fractie levert ons extra stem-
de SGP en de RPF. In 1986 sloot het GPV zich aan. De
men en waardering op. Bij de verkiezingen overwegen
verdeling in de huidige raadsperiode is de volgende: 2
kiezers naast principiële uitgangspunten, visie en een
SGP-raadsleden, 2 raadsleden vanuit de HKV en 1
concreet programma ook nog wel eens ‘wie heeft het
raadslid en 1 wethouder vanuit de ChristenUnie. Voor
meest in de melk te brokkelen’. De burgers van Waddinx-
de afgelopen raadsperiodes is het fijn dat we ook een
veen kunnen deze samenwerking ook wel waarderen,
goede spreiding hebben over de diverse onderwerpen:
want velen zien de PCW als een conservatief of christe-
we hebben een jurist, een financieel specialist, een
lijk gemeentebelangen”, zo stelt Van den Berg. “De afge-
planoloog, een ondernemer, een raadslid met veel
lopen verkiezingen waren wij de grootste fractie of de
kennis over onderwijs en welzijn etc. Dat geeft binnen
op één na grootste. Getalsmatig gezien zou gescheiden
de diverse commissies en de gemeenteraad toch
optrekken 3 tot 4 zetels opleveren terwijl de
regelmatig een zekere ‘voorsprong’ ten opzichte van de
gemeenschappelijke lijst ruim vijf raadszetels oplevert
andere fracties.”
(de afgelopen twee verkiezingen zaten we tussen de 35 en 70 stemmen naast een zesde zetel…). Kortom, onze
“Goede communicatie essentieel”
samenwerking heeft getalsmatig een plus van 1 tot
De fractie functioneert als één geheel, zo is de ervaring
bijna 2 zetels. Daarnaast levert samenwerking een
van Van den Berg. “Van stromingen of ‘bloedgroepen’
stabiele en grote fractie op waardoor wij al diverse
ZICHT 2010-1
65
‘Of we nu klein of groot zijn, we moeten ons in beide situaties afhankelijk weten van de Heere God.’
periodes in het college zitten en meedraaien binnen het
voordoen. Feit is wel dat de achterbannen helaas wat
presidium (van de 3 voorzitters leveren wij 1 voorzitter
meer uit elkaar groeien. In gemeenten waarin de chris-
en 1 plaatsvervangend voorzitter) en diverse
telijke partijen naast elkaar optrekken is een zekere
(belangrijke) gemeenschappelijke regelingen.”
accentuering logisch, maar het lijkt mij niet goed wanneer we op lokaal niveau elkaar ‘de maat nemen’. Maar
“Versterk het christelijk geluid”
misschien heb ik gemakkelijk praten omdat deze
Hoe is het toekomstperspectief? Van den Berg:
situatie bij ons niet aan de orde is.”
“Gescheiden optrekken is wat mij betreft vooralsnog
“Waar we als christelijke partijen kunnen
geen optie. Ik hoop dat dit ook niet in 2014 zal
samenwerken, moeten we samenwerken. Dat vergroot een eenduidige uitstraling en presentatie naar buiten en dat versterkt het geluid binnen en buiten de raad. Je bent een factor waar men rekening mee moet houden, meer dan wanneer je gescheiden optrekt. Aan de andere kant, of we nu klein of groot zijn, we moeten ons in beide situaties afhankelijk weten van de Heere
,WMSPIVLMT < =UQ\ ,@ =QVL[ & &
Bijbels j Bijbels Theeolog Theologie Theologie Dagbboeke Dagboeken Dagboeken R Roman Romans Romans Kinderboeken Kinderboeke Kinderboeken Muziek M Muz zie Muziek
God. Tevergeefs waakt immers de wachter als hij de Heere niet aan zijn zijde heeft…!” Peter van den Berg ziet de gemeenteraadsverkiezingen met vertrouwen tegemoet: “We hopen dat we na DV 3 maart weer met 5 of 6 zetels de grootste partij van Waddinxveen mogen worden en ons, met de hulp van de Heere God, weer kunnen inzetten voor onze gemeente. Daarnaast wens ik, in dit kader, alle andere gemeentelijke bestuurders veel kracht, wijsheid, liefde tot de christelijke politiek en afhankelijkheid van de Heere God toe om ons werk voort te zetten of opnieuw op te pakken. Voor degenen die na 3 maart (helaas moeten) stoppen hoop ik dat ze daarin kunnen berusten en dat de Heere hen op een andere wijze in zijn Koninkrijk wil gebruiken.”
5WZ\M >QMVLM_MO & % 4= 1W]LI % " ## ___JWMSPIVLMT[UQ\VT
66
ZICHT 2010-1
BOEKENSC HAP
De passage naar Europa, geschiedenis van een begin Drs. J.D. Veldman
Het open einde dat elk boek over Europese politiek
Redactielid van Zicht
heeft maakt ze haast per definitie interessant. De afloop is onzeker en we zijn zelf deelgenoot van toekomstige hoofdstukken. Dat is ook typerend aan het boek van Luuk van Middelaar, De passage naar Europa. Een van de meest interessante non-fictie boeken van het afgelopen jaar.
In de passage naar Europa beschrijft Van Middelaar op
en de gang van zaken tijdens het congres van Wenen.
een intrigerende manier de politieke wording van het
De onthutsende dagboekonthullingen ontbreken
project Europa. Toen ik het einde van dit boek
echter grotendeels in het boek van de voormalig mede-
naderde, werd alweer een nieuw hoofdstuk opgeleverd.
werker van Bolkestein. Daar staat echter tegenover dat
Premier Balkenende was niet de voorzitter van de
Van Middelaar met een aantal direct betrokkenen per-
Europese Raad geworden. Het werd de Belg Van
soonlijk heeft kunnen spreken en veel dichter bij de
Rompuy. Gaat hij zijn stempel op de Raad drukken en
historische gebeurtenissen staat. Beide boeken
op welke manier? Dat is het eerstvolgende hoofdstuk
stemmen overheen in hun verwondering over de
dat nog geschreven moet worden. Van Middelaar, tot
discrepantie tussen de vermeende grote lijnen en de
voor kort columnist van NRC-Handelsblad, deed daar-
causaliteiten die veel geschiedenisboeken veronderstel-
1
toe in een artikel een aanzet en blijkens het naschrift 2
len en de werkelijkheid van het politieke spel, de
bij zijn laatste column gaat hij de inhoud van dat
relevantie van persoonlijke relaties en de betekenis van
nieuwe hoofdstuk mede bepalen. Met Van Middelaar
tijd. Van Middelaar slaagt erin op een mooie manier
krijgt Van Rompuy een medewerker die oog heeft voor
het waarom van specifieke gebeurtenissen en verdrags-
de historische achtergrond van het heden. Hopelijk
teksten te verbinden met de handelende personen en
behoudt hij in die functie voldoende afstand om op
de historische omstandigheden. Hierdoor krijgt het
termijn het vervolg, De passage van Europa, te kunnen
boek ook iets prettig nuchters en spreekt eerder
schrijven.
realisme dan het, vaak met Europa verbonden, vooruit-
Wie ook het boek De ondergang van Napoleon en het
gangsgeloof.
congres van Wenen van de historicus Zamoyski heeft
Het boek is opgebouwd uit vier delen. In de fors opge-
gelezen treft tussen de beide boeken opvallende
zette proloog, het eerste deel, beschrijft Van Middelaar
overeenkomsten en verschillen. Het belangrijkste
het raamwerk waarmee hij Europa beziet en dat hij
verschil zal wel zijn dat Zamoyski zich alleen baseert op
verder in het boek hanteert en uitwerkt. Hij
geschreven bronnen zoals regeringsdocumenten en
onderscheidt drie politieke mogelijkheden van wat
dagboeken. Vooral die dagboeken werpen vaak een
Europa zou kunnen of moeten zijn. Deze sluiten elkaar
ontluisterend licht op de verschillende hoofdrolspelers
echter niet uit. Het geval wil dat elk van deze drie in
ZICHT 2010-1
67
68
Brussel eigen favoriete instellingen en instituties heeft.
de periode na de Tweede Wereldoorlog. De oorlog was
Daar is het Europa van de staten (confederalisme), dat
het resultaat van een ontaarde buitensfeer. In de
de voorkeur geeft aan samenwerking tussen de
binnensfeer geldt niet de machtspolitiek, maar de
verschillende nationale regeringen, weinig ziet in
verdragen en daarbij behorende instituties. Vooral de
centrale Brusselse instellingen en de nationale
nieuwe instituties en de juridische grondslag daarvan
soevereiniteit hoog in het vaandel heeft. Daarnaast het
waren nieuw. Een institutie werd gecreëerd (de Hoge
Europa van de burgers (federalisme), dat
Autoriteit) die besluiten kon nemen waar de
bevoegdheden weg wil halen bij de nationale
deelnemende staten zich aan hadden te houden. Alle
overheden en wil overdragen aan een Europese
veranderingen en toevoegingen aan deze binnensfeer
regering, parlement en hof zodat een federatie kan ont-
zijn gezamenlijk het project ‘Europa’. Deze sfeer is rela-
staan. De Europese publieke opinie moet daarvoor als
tief overzichtelijk omdat ze zich houdt aan afgesproken
Europees electoraat het mandaat verstrekken. Als
regels, maar daarom ook traag en star. Het feit dat de
laatste is daar het Europa van de kantoren
commissie nauwelijks kon reageren op de economische
(functionalisme), dat overheidsfuncties wil overdragen
crisis illustreert die starheid. De tussensfeer is het
aan de Europese bureaucratie. Deze benadering is veel
meest interessant. Deze bevindt zich tussen de buiten-
minder politiek en meer ambtelijk. De economie en de
en de binnensfeer. Dit is de sfeer van de dubbele pet:
sociale ontwikkelingen zijn in dat model de drijvende
enerzijds zijn de regeringsleiders hier vertegenwoordi-
kracht. Elk van deze benaderingen heeft zijn eigen his-
gers van hun eigen land, anderzijds zijn ze in gezamen-
torische achtergrond. Het Europa van de staten vindt
lijkheid verantwoordelijk voor het Europese project.
zijn oorsprong in het Europese statensysteem zoals we
De Europese Raad is de tafel waar de gesprekken van
dat kennen. Van Middelaar duidt de Franse Revolutie
de tussensfeer plaats hebben. Daar waar regerings-
als het ontstaan van het burgervertoog, het idee van
leiders, lange tijd buiten elk verdrag om, met elkaar
een gemeenschappelijke Europese geschiedenis. Het
spraken. Vanuit deze sfeer ondernam Sarkozy actie tij-
Europa van de kantoren komt pas na 1945 op en werd
dens het Russische-Georgische conflict. Hier gelden, zij
vooral door hoge ambtenaren bepleit zoals de bekende
het in Europees verband, de belangen van de lidstaten.
Jean Monnet. Elk van deze benaderingen is terug te
Dat maakt de tussensfeer zo belangrijk. De Europese
vinden in Europese instituties. Het Europa van de
Raad is de tafel van de tussensfeer. Deze Europese Raad
staten in de Europese Raad, Europa van de burgers in
staat als het ware bovenaan de Europese piramide en
het parlement en het Europa van de kantoren in de
vormt de tafel van de hoge Europese politiek. Iemand
Commissie. Dit is niet de enige manier waarop Van
van deze tafel kan het Witte Huis of het Kremlin te
Middelaar in de proloog orde schept in de Brusselse
woord staan. Die rol heeft Van Rompuy nu.
chaos.
Na de proloog vervolgt het boek in twee delen de Euro-
Van Middelaar maakt ook een zinvol onderscheid
pese weg langs de verschillende bekende en minder
tussen de verschillende sferen van politiek bedrijven.
bekende historische (verdrags)momenten. Opvallend is
Hij noemt dat de buitensfeer, de binnensfeer en de
de soepele manier waarop Van Middelaar met taal
belangrijke tussensfeer. Dit onderscheid is mogelijk de
omgaat. Mooie metaforen passeren de revue; zo heet
belangrijkste vondst van dit boek. De buitensfeer
het eerste deel Het geheim van de tafel en een van de
betreft de bilaterale machtspolitiek, de machtsbalans
latere hoofdstukken Coup in Milaan, als betrof het een
tussen soevereine staten. Elk land streeft zijn eigen
detective. In het derde deel laat Van Middelaar op een
belang na, zonder vorm van gezamenlijkheid. De Euro-
knappe wijze zien hoe politici gebruik maken van wat
pese binnensfeer is de sfeer van de Europese verdragen.
hij ‘passages’ noemt. Dat zijn die momenten in de
Daar is alles ‘geregeld’. Feitelijk het Europa waar de
geschiedenis die politici tot handelen dwingen. Door
burger weinig mee opheeft. Dat bouwwerk ontstond in
dit handelend optreden van staatshoofden in de ZICHT 2010-1
binnensfeer ontwikkelde zich het Europa zoals wij dat
gedacht, subsidies worden verstrekt en er worden
nu kennen. Vaak zelfs ongepland of ongewild. Hieruit
verkiezingen georganiseerd.
kan de conclusie worden getrokken dat we er met het
Van Middelaar presenteert met dit boek een goed lees-
bepalen van een visie op het werk van de Europese
bare en zeer interessante geschiedenis van het begin van
commissie of het Europarlement niet zijn. Veel belang-
het project Europa. Het is echter uitdrukkelijk meer
rijker is een visie op die tussensfeer. In de ambtelijke
dan dat. Het boek is vooral ook politieke filosofie aan
binnensfeer wordt voornamelijk bestaande
de hand van de casus Europa. Het geeft antwoord op
problematiek opgelost. In de tussensfeer wordt echter
de vraag wat politiek is in Europees verband. Politiek is
besloten hoe nieuwe, urgente problemen moeten
volgens Van Middelaar de manier waarop mensen grip
worden aangepakt. Zoals nu bijvoorbeeld de economi-
proberen te krijgen op de voortdurende stroom van
sche crisis, in verband met de slechte
gebeurtenissen. Europese politici deden dat vaak door
overheidsfinanciën van Griekenland, kan dwingen tot
het opstellen van een verdrag en de benutting van tijd:
politieke bemoeienis met de Euro. In de tussensfeer is
het afwachten van het juiste moment. Een non wordt
het relevant wie namens Nederland aan de tafel met
omgebogen tot een nog niet of een overgangstijd en
regeringsleiders zit. Wat is daar de inbreng? Dat is
moment van bezinning. Wat dit boek ook duidelijk
essentieel. De premier kan over die inbreng recht-
maakt is de rol die Nederland speelt in de Europese
streeks in het parlement ter verantwoording worden
politiek. Die rol is, evenals ten tijde van het Congres
geroepen. Dat is met de europarlementariërs of
van Wenen, gering. Er is sindsdien veel veranderd,
eurocommissarissen wel anders.
maar aan de tafel van de Europese politiek zijn het
Is het derde deel het meest relevant, het laatste deel van
immer de grote Europese landen die bepalend zijn.
het boek is het meest interessant. Het is illustratief getiteld De zoektocht naar publiek. In dit deel staat de vraag
Waar staat Van Middelaar echter zelf? Is hij de
naar de relatie tussen het Europese project en de daar-
objectieve, zakelijke en nuchtere beschouwer aan de
bij behorende Europeanen centraal. Immers, geen poli-
zijlijn zoals hij zichzelf presenteert? Deels ook niet. Het
tiek zonder vertegenwoordigde. Het blijkt dat deze
is niet voor niets dat de titel spreekt over de geschiede-
Europeanen via drie strategieën bedacht en betrokken
nis van een begin en ook de verschillende hoofdstukti-
worden. Uit de benamingen van de strategieën blijkt
tels suggereren een komend vervolg. Van Middelaar
weer Van Middelaars gevoel voor metafoor: de Duitse,
ziet absoluut toekomst in het project Europa. Welke
de Romeinse en de Griekse strategie. De Duitse strate-
toekomst, dat blijft in het boek verborgen. Daar zegt
gie benadrukt de culturele en historische identiteit van
hij: “Dit boek heeft zelf geen politieke boodschap”. In
het ene Europa. Zoals ooit uit de vele Duitse
een interview3 geeft hij echter toch iets van zijn ideeën
vorstendommen één Duitsland is gecreëerd zo moet
bloot: “Er zal toch zoiets als een Europese regering
ooit één Europa ontstaan. Vlag en volkslied, helden en
moeten komen, omdat we anders gemarginaliseerd
monumenten zijn daarvoor de hulpmiddelen tot het
worden.” Of is daar weer de nuchtere schrijver die een
creëren van een Europese identiteit. De Romeinse stra-
toekomstige Europese regering als een onontkoom-
tegie is vooral pragmatisch. De Europese Unie creëert
bare, noodzakelijke voorwaarde ziet om de Europese,
evenals het oude Rome brood en spelen voor de onder-
en daarmee ook nationale belangen wereldwijd te
danen. Op hun beurt nemen de onderdanen het dan
kunnen behartigen? Het zou zomaar kunnen dat de
verder voor lief dat ze buiten spel staan. De Griekse
Europese Raad het opstapje is naar die regering.
strategie is gebaseerd op het democratisch kiezen van de vertegenwoordiging in het Europees parlement.
N.a.v. Luuk van Middelaar, De passage naar Europa.
Afwisselend worden in Europa elementen uit elk van
Geschiedenis van een begin.
deze strategieën gehanteerd. Aan vlag en volkslied is
Historische Uitgeverij, 531 blz., prijs €35,00
ZICHT 2010-1
1 NRC-Handelsblad 21 november 2009, Leve de president van Europa 2 NRC-Handelsblad 28 december 2009, Stemmen in de klankkast 3 De Groene Amsterdamme r, 13 mei 2009, Het gaat in de eerste plaats om belangen.
69
BOEKENSC HAP Friso Wielenga, Nederland in de
Dr. K. van der Zwaag,
twintigste eeuw; uitgeverij
redactielid Zicht
Boom, Amsterdam, 2009; 363 blz.; prijs €29,50. De politieke geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw kent, in tegenstelling tot die van vele andere Europese landen, geen diepe cesuren, plot-
Na 2002 volgde de revolte van Pim Fortuyn. “Hij had
selinge breuken of politiek radicalisme met massale
geen consistente politieke boodschap en bood evenmin
aanhang, stelt de auteur van dit overzichtswerk.
oplossingen, maar had toch succes omdat hij velen het
Wielenga, directeur van het Zentrum für Niederlande-
gevoel gaf namens hen te spreken.”
Studien van de Westfälische Wilhelms-Universität in
In de periode Balkenende bleek dat niet alleen het poli-
Münster, begint met de modernisering van Nederland
tieke landschap, maar ook de ideologische
sinds de late negentiende eeuw (schoolstrijd, confessio-
positionering van de kiezers is veranderd. Onderzoek
nele partijvorming, kiesrechtkwestie etc.) en de periode
heeft uitgewezen dat de Nederlandse kiezer meer dan
van verzuiling, stabiliteit en crisis (1918-1940). Daarna
voorheen linkse opvattingen huldigt op sociaal econo-
volgen de oorlogsperiode, de tijd van de wederopbouw
misch vlak en in immateriële kwesties (euthanasie
(1945-1958), de “lange jaren zestig” (protest, ontzuiling
etc.), terwijl de meeste kiezers rechts denken op het
en participatie, de periode van 1958 tot 1977) en als
gebied van migratie en immigratie. Deze spagaatpositie
laatste tijdvak dat van “realisme, hernieuwde consensus
van de kiezer bemoeilijkt volgens de schrijver de
en het zoeken naar een nieuw evenwicht” (1977-
positiebepaling van de traditionele politieke partijen en
heden). Het boek biedt een inzichtelijke beschrijving
vergroot de electorale mobiliteit. Inmiddels heeft ook
van tal van onderwerpen die een rol speelden in deze
het populisme een vaste plaats in de Nederlandse poli-
eeuw. Interessant is ook de politieke geschiedenis, de
tiek veroverd waardoor de onvoorspelbaarheid van
beschrijving van de verschillende kabinetten, de
politieke krachtsverhoudingen een vast gegeven is
politieke denkbeelden, dit alles ingebed in een brede
geworden. Een helder geschreven standaardwerk.
context van de maatschappij en cultuur. Na 1977 is er in de Nederlandse politiek een nieuwe fase begonnen waarin niet bevlogenheid en hervormingsdrang domi-
Willem Otterspeer (red.), De
neerden, maar nuchterheid, realisme en pragmatisme.
hand van Huizinga; Amsterdam
Niet alleen in Nederland, maar ook in andere westerse
University Press, Amsterdam,
landen begon een periode van conservatieve dominan-
2009; 446 blz.; prijs €44,95.
tie, marktgericht denken en een terugtredende
70
overheid. Internationaal maakte Nederland furore met
De Nederlandse historicus
het poldermodel, dat zich kenmerkte door onder
Johan Huizinga (1872-1945)
andere teruglopend begrotingstekort, terugtredende
geldt als een van de prominente
overheid, vrije economische markt en versobering van
historici in ons land. Prof. Otterspeer, hoogleraar
sociale zekerheid. De verkiezingen van 1994 maakten af
universiteitsgeschiedenis aan de Universiteit Leiden,
wat met de ontzuiling van de jaren zestig was ingezet:
bracht een aardige selectie van de belangrijkste essays
het einde van de duurzame band tussen politieke
van deze historicus bijeen. Ze zijn gerangschikt naar de
partijen en hun kiezers. De paarse coalitie (1994-2002)
verschillende onderwerpen waar Huizinga zich mee
typeert de schrijver als “hoog gestegen, diep gevallen”.
bezig hield: Middeleeuwen, moderne tijd en cultuur. ZICHT 2010-1
Het boek opent met een beschrijving van het leven en
dan de wereld van 1840, schrijft hij. “Maar men moet
werk van Huizinga. Hij was een cultuurkriticus. Hij
toch wel zonderling verblind zijn, om te kunnen
stierf vlak voor de bevrijding, “in een ethisch geloof dat
menen, dat de eeuw van het gasmasker, met die
hij neerlegde in elf korte gebeden”, aldus de inleider. In
varkenssnuit van haar eigen schande voor haar
de bundel is opgenomen Huizinga’s essay “Mijn weg
aangezicht, veel reden zou kunnen hebben, om op
tot de historie” (1943). Daarin zegt hij dat zijn
welke dan ook van de haar voorafgaande eeuwen sma-
wetenschappelijke en letterkundige werkzaamheid
lend neer te zien. De ergste tekortkomingen van de
voor zijn eigen bewustzijn nooit het karakter van een
samenleving van een eeuw geleden zinken in het niet
worstelen heeft gedragen. “Het werk dat achter mij ligt,
bij de openlijk beleden onmenselijkheid en de ten
en dat, hoe dan ook, spoedig afgelopen zal zijn, is voor
troon verheven leugen van onze tijd. Er is meer aanlei-
mijn eigen gevoel nooit meer geweest dan een zweven
ding, ons te spiegelen aan datgene, wat voor honderd
over de tuinen van de geest, een hier en daar tippen
jaar beter was dan nu, dan ons te verheffen op het wei-
aan de bloesems en dan meteen weer verder gaan.” Hij
nige, waarin wij die tijd waarlijk overtroffen hebben.”
spreekt zelfs over zijn “volslagen onbegaafdheid” en
Hij spreekt van een verbijsterende cultuurcrisis, zoals
aanzienlijke onverschilligheid voor onder meer natuur-
blijkt in het doorwerken van de mechanisch-technische
wetenschap en wijsbegeerte. In het streng gesloten
organisatie van het gemeenschapsleven in het
gilde van filologen en historici heeft hij zich nooit
algemeen. “Het woord is slaaf geworden van geld of
thuisgevoeld. “Ik had, om in de taal van onze oude
van macht, en krijst over de wereld, wat hebzucht en
Windesheimers te spreken, maar een vonkske
heerszucht gebieden.” Veel ernstiger dan “de
ontvangen, dat af en toe wel gloeien wilde.”
verzwakking van het oordeel” is het verval van de
Te bescheiden gezegd, lijkt me, als we denken aan de
moraal. “De maatstaven van zedelijkheid en recht, die
meesterwerken Herfsttij der Middeleeuwen, Erasmus, Homo
de openbare mening aanlegt aan de gebeurtenissen van
ludens, In de schaduwen van morgen. Huizinga was overtuigd
de dag, zijn buitengewoon onvoldoende geworden.”
van de conserverende waarde van de cultuur. Alle cultuur is streven, namelijk naar het beheersen van de natuur, door kunnen en kennen, door vormgeven en
Wie in de politiek gaat, is weg?
begrijpen. “De mens is altijd homo faber, of hij een woord
Protestantse politici en de christe-
maakt of een boog of een brug.” Hij wijdt in deze
lijk-sociale beweging; onder
bundel diepzinnige beschouwingen over de grenzen
redactie van Paul Werkman en
van spel en ernst in de cultuur, historische
Rolf van der Woude; uitg. Verlo-
levensidealen, de vormverandering van de geschiedenis
ren, Hilversum, 2009; 367 blz.;
en de problematiek hoe de geschiedenis het heden
prijs €29.
bepaalt. In zijn bijdrage over “Nederlands geestesmerk” blijkt zijn hoge waardering van de Republiek der
Een bundel van tien portretten van protestantse poli-
Verenigde Nederlanden in de zeventiende eeuw,
tici, die met elkaar gemeen hebben dat het protestantse
waarbij hij zelfs de woorden van “goddelijke zegen” in
maatschappelijke middenveld de springplank was voor
de mond neemt. Nederland kent een hoge mate van
hun politieke carrière. In de beschrijving van onder
volkseenheid en een onvatbaarheid voor sterke
meer politici als J. Th. de Visser (1857-1932) (de
uitingen van politiek extremisme. De geschiedenis is
bekende schrijver van een overzichtswerk over kerk en
een geestelijke vorm, dat wil zeggen een vorm waarin
staat), C. Smeenk (1880-1964) (vruchtbaar publicist in
de geest een domein, dat binnen zijn bereik ligt, in
antirevolutionaire kring), premier B. W. Biesheuvel
bezit neemt en vasthoudt. Huizinga is kritisch naar het
(1920-2001) en minister J. A. Andriessen (1928) wordt
verval van de cultuur. Wij kunnen en weten veel meer
nagegaan in hoeverre politici kunnen wegdrijven van
ZICHT 2010-1
71
BOEKENSC HAP hun achterban zodra ze regeringsverantwoordelijkheid
Drs. J.A. Schippers,
krijgen. Vandaar de titel, stoelend op een uitspraak die
redactielid Zicht
twee antirevolutionaire Kamerleden, C. Smeenk en J. Schouten, naar hun hoofd kregen geslingerd. Van de oorspronkelijke christelijk-sociale beweging is niet veel meer over. De meeste organisaties zijn opgegaan in grotere, neutrale verbanden. Anno 2009 kampt de civil society, het huidige maatschappelijke middenveld, met een identiteitscrisis. Sinds 1975 verloren de
nemer. En die stelt prijs op ‘geïntegreerde dienstverle-
middenveldorganisaties in snel tempo hun achterban.
ning’. In de roman komen ambtenaren en bestuurders
De bestuurders van die dagen hadden hun wortels vaak
in allerlei soorten en maten langs. De karikaturen zijn
nog in de zuilen, maar de inspiratie die zij daaraan ont-
niet van de lucht.
leenden, hielden zij veelal binnenskamers. Zij oogden
De gemeente snijdt zichzelf en vooral haar burgers in
in hun optreden meer als technocraten dan als ideolo-
de vingers met bureaucratie. Zo moet een ondernemer
gisch bevlogen belangenbehartigers en politici. Het
maar liefst zeven formulieren invullen om een vergun-
middenveld ontleent zijn legitimatie niet meer aan de
ning te krijgen voor een uitbreiding van zijn snackbar
achterban maar aan haar functie in het staatsbestel.
met een afhaalrestaurant. Een casus die als een rode
Alle geportretteerden hebben hun weg moeten vinden
draad door het boek loopt. De PvdA-wethouder weet
in het moeilijke dilemma van overheid en middenveld.
er niet goed raad mee. Logisch, want hij kan zoiets niet
In de politiek gaat het om wetten en regelgeving en de
alleen oplossen. De eilandjescultuur in de gemeente
controle op de handhaving. Belangenbehartigers
wordt versterkt doordat wethouders hun portefeuilles
kunnen proberen dat proces te beïnvloeden, maar ze
halsstarrig bewaken.
doen dat altijd indirect.
De nieuwe gemeentesecretaris gebruikt dit soort problemen als hefboom om de gemeentelijke organisatie om te vormen. Ambtenaren van verschillende afde-
Sanderijn Cels e.a.
lingen moeten gaan samenwerken en in overleg met
De ambtenaar die er werk van
externe partners op zoek gaan naar een oplossing. Niet
maakte. Managementroman over
opsommen wat allemaal niet mag, maar kijken wat wel
verandering in het openbaar
mogelijk is. Een slagerij zou wel een vergunning
bestuur
kunnen krijgen voor een tijdelijke winkel, ook al is het
SDU-uitgevers bv, Den Haag
plafond vier centimeter lager dan de wettelijke norm.
2008
Het verhaal leest lekker snel weg. Helaas wordt het ont-
Isbn 978 90 121 2553 6, 173 blz.,
sierd door diverse seksistische opmerkingen. Evenmin
prijs €19,00
verfraaiend is de ‘crematorische’ spelfout die het woord verrassing bij herhaling treft. Verder schrijf ik het
72
Een niet alledaagse roman over allerlei gebeurtenissen
woord rechtsstaat met ‘dubbel s’ en burgemeester
in de gemeente Bestebroek. Ook deze gemeente moet
zonder tweede ‘r’, maar het zou natuurlijk ook kunnen
haar werkwijze veranderen en haar organisatie aanpas-
dat dit allemaal uitingen zijn van
sen. En dat gaat bepaald niet vanzelf. Het kost veel
‘verandermanagement’.
moeite om ambtenaren te laten ‘omdenken’, zodat ze
Het boek sluit af met een overzicht van instrumenten
niet vanuit de gemeentelijke organisatie naar de werke-
en werkvormen voor ambtenaren die het er niet bij
lijkheid kijken, maar andersom en het liefst nog de
willen laten zitten en ook een soepeler en mens-
overheid zien door de bril van de burger – of de onder-
vriendelijker gemeente wensen. ZICHT 2010-1
