ZWARTE FRANSE KALKOENEN ~ IN HET BIJZONDER DE GERSKALKOEN ~ Door: Dirk de Jong We willen eens een heel oud en zeldzaam kalkoenenras aan u voorstellen, de Gerskalkoen. Zoals de meeste mensen wel weten zijn er verschillende landen die eigen kalkoen type /rassen bezitten. Zwarte kalkoenen echter zijn vrij zeldzaam en die zijn volgens de lekkerbekken juist het lekkerst. Engeland heeft de zwarte Norfolk en ook de Spaanse zwarte Kalkoen is bekend. Een groot land als Frankrijk met zijn vele fijnproevers, heeft er zelfs meerdere, we zullen ze eens aan u voorstellen. Op de verschillen komen we verder op in dit artikel terug, eerst een stukje historie. Geschiedenis Even ter aanvulling een stukje geschiedenis, dat hoort blijkbaar zo. Meestal word dan vermeld dat de herkomst Mexico is en dat de Azteken en Maya’s ze als huisdier hielden. De Spaanse veroveraar Fernando Cortez (1485-1547) zou de kalkoenen in 1520 ingevoerd hebben in Spanje, vanwaar ze verder over Europa verspreid werden. Dit gebeurde zo als gebruikelijk in die tijd door de adel en de kerk. Zo zijn de zwarte kalkoenen in Frankrijk ingevoerd door de Jezuïeten, wat hem in Frankrijk de bijnaam van ‘Jezuïet’ heeft opgeleverd. Rechts: Jezuiet Père Marquette bij de Indianen. Schilderij van W. Lamprecht.
Links: Feeding the Turkey (Het voeren van de kalkoen) Schilderij van Eastman Johnson, circa 1872-1880. Foto: www.the-athenaeum.org/
Nu vind ik geschiedenis leuk als er een verhaaltje aan vast zit wat gemakkelijk door te vertellen is. Zo dachten de Spanjaarden die in Mexico aankwamen dat ze in Indië waren, want daar was veel waardevolle waar te halen. Indië was al door andere landen ontdekt maar die hielden dat geheim om zo lang mogelijk het alleenrecht te hebben. De Spanjaarden, aangekomen in Mexico, noemden de oorspronkelijke bewoners dan ook Indianen; een naam die ze altijd gehouden hebben. De grote vogels die we nu kalkoen noemen, kreeg de naam Indische kip, op z’n Frans ‘poule d’Inde’. De naam dinde voor een vrouwtjes kalkoen is in Frankrijk altijd gebleven, de man en de soortnaam Dindon is hier dan ook van afgeleid. Vermoedelijk waren de eerste kalkoenen die in Spanje ingevoerd werden zwart van kleur. De reden: zwarte kalkoenen waren in Mexico ook al zeldzaam en werden daarom naar Spanje verscheept.
De kalkoen en Thanksgiving Veel mensen weten dat op de Amerikaanse feestdag Thanksgiving, gehouden de vierde donderdag in november, traditioneel kalkoen wordt gegeten. De oorsprong van deze traditie is dat de eerste kolonisten na het mislukken van hun eerste oogsten in leven bleven door het eten van de talrijke kalkoenen die een makkelijke prooi waren. Tegenwoordig eet men op deze dankdag kalkoen gevuld met maïsbrood en de kalkoen wordt opgediend met veenbessengelei. (Schilderij van Jennie Augusta Brownscombe)
Culinair Het vlees van een kalkoen is in voedingskundig opzicht van hoogwaardige kwaliteit en bevat weinig calorieën. Rijk aan eiwitten (borst 24 procent, dijen 21 procent) met essentiële aminozuren en een laag vetgehalte (borst 2 procent, dijen 8 procent). Daar bovenop is kalkoen rijk aan waardevolle meervoudig onverzadigde vetzuren en het bevat ook nog ijzer; 1 mg per 100 gram. Dat moet toch wel heel gezond voedsel zijn. Een grote vogel als een kalkoen heeft verschillende vleeskwaliteiten en moet je niet in zijn geheel braden. Die oude Franse omaatjes wisten het wel; de borsten zijn wit vlees, mager en mals. De dijen zijn rood en vaster van structuur; de hals, schouders en de rest is vetter maar o zo smakelijk, zeer geschikt voor de soep of de paté. Tegenwoordig worden er kalkoenen gekweekt die veel kleiner zijn en met minder uitgesproken vleessoorten, jammer voor de lekkerbek. Gelukkig zijn er nog mensen die proberen die oude zware rassen te behouden. De toekomst van onze hobby kan dus liggen in de samenwerking van de fokkers en de liefhebbers van een smakelijke hap. Ofwel, terug naar het prille begin van onze hobby: dieren en hun nut. Tip voor de hobby kok Zo u heb kunnen lezen komt de kalkoen uit Mexico. Laat daar nu ook chocolade vandaan komen. Kalkoen bereid met chocolade is in Mexico een nationaal gerecht. Ze noemen dit “Mole poblano de guajolote”. (Mole poblano bestaat uit 20 ingredienten, waaronder chili pepers en chocolade, als tegenhanger van de hete pepers, maar de chocoladesmaak overheerst niet.) De combinatie vlees en chocolade is heel apart. Hier moet een creatieve geest toch een lekker en speciaal gerecht mee kunnen maken!
DE ZWARTE FRANSE RASSEN In Frankrijk onderscheiden ze de volgende zwarte rassen Bourbonnais, Bresse, Gers, Normandië en Sologne. Deze rassen zijn ontstaan door de selectie en de voorkeuren van de fokkers in die regio’s. We moeten wel opmerken dat de zwarte Bresse en Normandië kalkoen niet officieel erkend zijn in Frankrijk. Bij ons in Nederland is de Sologne kalkoen en Gerskalkoen erkend. De verschillen met andere Franse rassen zijn echter zo klein dat die door selectie simpel volgens de standaard te fokken zijn. De Sologne kalkoen Een zwaar en strak bevederd ras, diep zwart met wat bronzen/bruine reflecties op het zadel. Sterk en winterhard ras, de hennen zijn zeer betrouwbare broeders en kloeken. De haan weegt tot ruim 12 kg, de hennen rond de 7 kg. In vroeger jaren moeten grote groepen Sologne kalkoenen, begeleid door kinderen op de velden rond Bourges hun kostje bij elkaar gescharreld hebben. Deze vrije uitloop zal de smaak van het vlees zeker positief beïnvloed hebben. Want aan de kwaliteit van het vlees heeft de Sologne kalkoen zijn populariteit te danken. Het is het meest oorspronkelijke ras in Frankrijk en de basis van de andere streek rassen.
Rechts: Reclameplaatje van Van Houten Cacao. Onderschrift: In Sologne Het hoeden van de kalkoenen.
De Bourbonnais kalkoen Wat slanker en eleganter dan de Sologne, wat minder zwaar en snel groeiend en zeer winterhard. Ook de Bourbonnais mag wat bruine veren op de rug laten zien. Youtube filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=MY3NZD4F2us
De Bresse en Normandiër kalkoen Van deze rassen is geen officiële standaard en ze wijken van de Sologne kalkoen af door een wat lager gewicht en een wat ander type, met kortere dijen en dikkere poten. De Normandiër zou zeer goed bestand zijn tegen een vochtig klimaat.
Rechts: Bresse kippen en kalkoenen. De Bresse kalkoen is kleiner dan de andere rassen.
De Bresse kalkoen blinkt net als het kippenras uit in zeer smakelijk vlees, hoe kan het anders, de kruidige weide en grondslag zouden de oorzaak zijn. De liefde voor de eigen streek en de grote verschillen die voorkomen in een groot land als Frankrijk onder haar bewoners zijn de oorzaak van al deze streekrassen. Waarom is de zwarte kalkoen zo populair geworden in Frankrijk? Natuurlijk om zijn vlees, kalkoenen waren om op te eten. Er was nog een prettige bijkomstigheid, zwarte stoppels zie je beter dan witte op een wit vel en vroeger was er geen Specsavers of Hans Anders.
Foto: Knox Gardner. www.knoxgardner.com
De Gers kalkoen Dit is het zwaarste ras onder de Franse kalkoenen; hanen van 13 kg en hennen van 8 kg, dat is toch niet niks! Een mooi diep zwart verenkleed met wat prachtige bronzen, bruine en groene tinten op de rug, en heel zware poten. Het mooiste en meest bijzondere aan de Gers is de kop. De keelwam is prachtig rood en extra lang, het gezicht van de haan in opwinding is hemelsblauw. Nog mooier en specialer zijn de vele kopwratten op het achterhoofd en bovenhals, melkachtig roze van kleur. Het lijkt wel of ze een ouderwetse krullenpruik op hebben. De hennen zijn heel betrouwbare kloeken, die heel vast broeden en hun kroost begeleiden tot ze volwassen zijn. Ze nemen ook probleemloos door andere hennen uitgebroede kuikens aan, ook nog als die al maanden oud zijn; het zorgen zit blijkbaar in het bloed. We willen deze zeldzame en bijzondere kalkoen eens uitgebreid aan u voorstellen omdat dit toch wel de meest spectaculaire is. De Gerskalkoen wordt ernstig met uitsterven bedreigd. In Frankrijk heeft elk departement zijn eigen voorkeur, zo u bij de andere rassen heeft kunnen lezen. De verantwoordelijkheid van het in stand houden van dit kalkoenras ligt bij een kleine groep hobbyfokkers in de Gers, gelegen in de Pyreneeën. Mogelijk kunnen fokkers in andere Europese landen een handje toesteken?
Links: Pronkende Gerskalkoen haan; let op de fraaie bronstinten in de bevedering.
De fok Wie deze kalkoenen wil vermeerderen moet zich wel realiseren dat het niet zo gemakkelijk gaat als met de lichtere rassen. Deze wijsheid heb ik niet van mezelf, maar van de Gerskalkoenkenner Mart van Vroomhoven uit Aldweerterheide die deze kalkoenen al jaren in zijn bezit heeft en fokt. Hier volgen een paar ervaringen en tips van Mart. 1. Mart doet niet aan natuurbroed; de Gers zit zo vast op de eieren dat ze een heel makkelijke prooi is voor vossen, marters, roofvogels enz. 2. Door hun zware gewicht laat de bevruchting nog al eens te wensen over. Het is beter niet met jonge hennen te fokken; laat ze nog een jaartje uitgroeien. Ze kunnen wel gebruikt worden als kloek om eieren van anderen uit te laten broeden. 3. Zet nooit een oude haan op jonge hennen; hij trapt ze dood tijdens het paringsritueel. Beter een jonge haan op oude hennen gebruiken. Een haan kan met gemak meerdere hennen verzorgen, 3 à 4 is heel normaal.
Boven: Gerskalkoenen op de mesthoop.
De opfok Zijn er eenmaal kuikens dan levert de opfok weinig problemen op, al moet je met jonge kalkoenen altijd oppassen met vocht, ook onder de kloek. Een Gers groeit langzaam maar gestaag. Een goed kuikenvoer voor kippen wat verrijkt is met eieren, karnemelk en meelwormen voldoet uitstekend. Links: Natuurbroed; een hen met kuikens. Onder: Gerskalkoen kuikens zijn niet helemaal zwart.
Boven: Mijn kleindochter Phoebe met Gers kuikens uit de broedmachine Rechts: Natuurbroed; Gerskalkoen hen met een van haar kuikens.
Er is één ding wat echter naast opfokvoer niet mag ontbreken, namelijk brandnetels. Vanaf dag 1 brandnetelzaad en fijngesneden groene brandneteltoppen aanbieden. Dit is niet alleen
hoogwaardig groenvoer met heel goede vitaminen en mineralen, maar door de insecten die er in zitten, ook heel hoogwaardig dierlijk eiwit. Daarnaast bevat brandnetel een natuurlijk antibiotica tegen de gevreesde blackhead ziekte, waar kalkoenen heel gevoelig voor zijn. Groenvoer is altijd belangrijk in de opfokperiode van pluimvee; fijn gesneden gras mag ook nooit ontbreken. Zijn ze wat groter dan eet een kalkoen heel gevarieerd: fruit, brood, alle soorten graan, pluimveekorrels en graag heel veel levend voer, van insecten tot jonge ratten en muizen toe. Links: Brandnetel met insecten.
Het houden Gers Kalkoenen zijn winterhard en heel goed bestand tegen onze weersomstandigheden; buiten slapen is geen enkel probleem. Door hun strak aanliggende, dikke verenpak hebben regen, wind en zelfs sneeuw geen vat op de Gerskalkoen. Een gezonde Gers vliegt na een hele nacht regen blijkbaar kurkdroog uit zijn slaapboom. Ondanks hun zware gewicht kunnen kalkoenen beter vliegen dan kippen en - het zal veel mensen verbazen - een tiental meters zwemmen is ook geen probleem. Met wat slimme volharding kunnen kalkoenen wel gewend worden om in een hok te slapen, al verkiezen ze zelf graag de buitenlucht. Nog even een tip van Mart van Vroomhoven: Gerskalkoenen moet u niet kortwieken om het vliegen te belemmeren. Door hun sprongkracht kunnen ze toch hoog in een boom of op een zitstok komen. Als ze bij het weer naar beneden springen niet kunnen remmen door hun vleugels uit te spreiden, kunnen ze hun poten of borstbeen breken. Laatste tip: volwassen Gerskalkoenen moet u niet te veel en te zwaar voeren; ze hebben zo’n grote eetlust dat u ze dood voert. Rechts: Gerskalkoen haan.
Rechts: Lopke van Vliet is niet bang van de kalkoenhaan. Gerskalkoenen kunnen heel vertrouwelijk worden met hun verzorgers. Lopke komt vaak op de kinderboerderij waar de Gerskalkoenen lopen.
Tot slot Ik hoop dat ik bij wat mensen interesse in dit oude en bijzondere kalkoenenras hebt gewekt. De verkrijgbaarheid is niet gemakkelijk, maar als het mogelijk is proberen de mensen van de Franse Hoender Club u te helpen. U kunt contact opnemen met mij, als secretaris van de Franse Hoender Club, via e-mail
[email protected] Onder: De haan liep gewoon bij de broedende kalkoenen, later ook bij de hen met kuikens, maar hij bemoeit zich er verder niet mee; geen voedsel zoeken of beschermen.
Copyright ©2014 All rights reserved by the Aviculture-Europe Foundation. Dit is een publicatie uit het online tijdschrift www.aviculture-europe.nl Nederlandse uitgave ISSN: 1871-6865 U mag deze tekst / foto’s niet kopiëren, distribueren, zenden of publiceren zonder schriftelijke toestemming.
