ONTWERP
DA KENRA A D N U M M E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
De dakbedekkers van de in aanbouw zijnde terminal van het nieuwe station Arnhem Centraal zijn haast alpinisten. De opbollende daken doen denken aan een berglandschap met hier en daar snelle skipistes of zelfs aan steile wand. Geen recht stukje te vinden op dit in alle richtingen gebogen schaaldak. Aan de dakbedekker de opdracht dit ingewikkelde dak gegarandeerd waterdicht op te leveren.
Opbollende daken van nieuwe station Arnhem
Tekst: Jan Bol Beeld: BOKO Dakbedekkers, Arnhem Centraal, Jan Bol
“W
eet je hoe dat stukkie daar heet, dat steile gebogen stuk, daar vlak voor dat verticale deel van het dak?”, vraagt voorman Rein van der Laan van BOKO Dakbedekkers. “Dat noemen wij de zwarte piste. Dit dak van het nieuwe station zit vol met dit soort ingewikkelde vlakken. Kijk, daar heb je wat wij het koeienoog noemen, een lichtstraat met gebogen randen, die moeten aansluiten op het gekromde dakvlak. Ons werk hier is tamelijk ingewikkeld, dat snap je.” De landschappelijke typering van Van der Laan onderschrijft wat meteen opvalt aan het dak van wat officieel heet de Openbaar Vervoer Terminal (OVT), aan de zuidzijde van de spoorverbinding van MiddenNederland met het oosten van het land en met Duitsland. De opbollende daken van de OVT, waarin haast geen vlak stuk te vinden is, doet denken aan glooiende heuvels en steile berghellingen.
6
DR125_006-013.indd 6
13-04-15 07:10
ONTWERP
DA KENRA A D NU MM E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
Dakdekken van een berglandschap
Op de opbollende daken van de Openbaar Vervoer Terminal, het nieuwe stationsgebied Arnhem Centraal is bijna geen vlak stuk te vinden. Het ontwerp van UNStudio doet denken aan glooiende heuvels en steile berghellingen.
Het ontwerp van architectenbureau UNStudio sluit aan bij het geplooide landschap bij Arnhem, de uitlopers van de Veluwe richting Nederrijn. Het project heet Arnhem Centraal. Het is een zogenoemd Nieuw Sleutel Project, net als het nieuwe Rotterdam Centraal en Den Haag Centraal, waarin diverse stedelijke functies zoals (openbaar) vervoer, parkeren, kantoren, entertainment en winkels worden geïntegreerd. Tegelijk met de bouw van de OVT vernieuwt de stad het stationsgebied tussen binnenstad en spoor, inclusief de stationingang aan de kant van park Sonsbeek. Het bedrijf BOKO Dakbedekkers zorgt voor de uitvoering van het dak tussen de stalen hoofdconstructie van het schaaldak en de lichtgrijze stroken van MicroBeton die uiteindelijk het aanzicht van het dak bepalen. 7
DR125_006-013.indd 7
13-04-15 07:10
t.
3-15 15:23
If paper resized from A1 to A3 use scale factor 0.5
ONTWERP
DA KENRA A D NU MM E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
(70)
minimale maat ±890 ( i.o.m. MicroBeton)
zie 5557-S1
03
#115 principe liggende dakpanelen: stokeind
Volgens 3D-model CSI 70
Aluminium extrusieprofiel (blanco) 40x30x40x3 (deels voorgewalst) geklemd tegen staalplaat met RVS M6 stelmoer, lokale EPDM slabbe t.p.v. profiel overgang
Bij kleine randpanelen toepassen: XL houten klos/ manchet/ afdekkap (gelast) (100)
Resitrix van dakoppervlak tegen opstand tot bovenzijde staalplaat
Noodlaag met speciale hechtprimer op staalplaat
(100)
BetoPor standaard 120
(230)
SBS-bitumen onderlaag, met speciale hechtprimer op staalplaat
Volgens 3D -model CS I 120
* * *
*
De stalen hoofdconstructie voor het schaaldak van OVT Arnhem Centraal werd ontworpen met behulp van scheepsbouwtechniek. Op de in alle richtingen gebogen staalconstructie ligt een drie lagen dik, geïmpregneerd dakbeschot op houten profielen. Op het dakbeschot komt een isolerende mortel. Een EPDM-folie dicht het dak af. De dakafwerking bestaat uit glasvezelversterkte betonplaten.
Sorba voorstel: i.v.m. grote oversteek beton ter plaatse van dakopstand, buitenste rand dakpanelen opnemen in werkplan als NIET beloopbaar.
rev. drawn: HR
date
name checked: RL
* Levering / montage / verantwoording door derden modifications
date: 19-06-2013
status: Ter goedkeuring size:
Project
: OV terminal fase 2 - Arnhem
Subject
: Principe dakrand: opstand CSI staal (dwars)
A1
scale: 1:10
1:2
Sorba Projects BV P.O. Box 18 7100 AA Winterswijk The Netherlands
Project number:
T +31 (0) 543 546 700 F +31 (0) 543 546 701 www.sorba.nl
[email protected]
Drawing number:
27295 5557-0122
This drawing is copyrighted by Sorba Projects BV / Sorba UK Limited, and may not be reproduced in part or in whole without written permission.
G:\ACAD\DWGS\27295-5557\2D Drawings\Approval\100 principes\5557-120.dwg
- BAM A&E detail: B-UO-516-02 rev. A - untrimmed daksurface aangepast BAMAE 20130130.3dm - CSI: MME_levering 12-14.3dm (rev 0, d.d. 130410)
Voor het aanbrengen en stellen van de dakafwerking met dunne betonplaten is een strak plan met houten klossen gemaakt. De klossen, gefixeerd tussen aluminium hoeklijnen, variëren in dikte en lengte, afhankelijk van de positie op het dak.
Schaaldak De uitvoering van de staalconstructie voor het schaaldak door Centraalstaal / CIG Architecture is op de wijze waarop in de scheepsbouw een romp wordt samengesteld uit heel veel verschillende stukken staalplaat. De binnenkant van de stalen hoofdconstructie van de OVT bestaat uit aaneengesloten staalplaten. Deze 3D gebogen stalen platen blijven aan de zichtzijde in het interieur. Op de buitenzijde van de staalplaat zijn op regelmatige afstanden ribben gelast. Flenzen op de
ribben zorgen voor de opname van momentkrachten. Tussen de ribben werden verstijvers gelast om plooi van de huidplaat tegen te gaan. Op de dubbelgekromde stalen hoofdconstructie zijn vervolgens houten profielen aangebracht, bevestigd aan RVS-hoeklijnen. De houten profielen dragen een 3-laagse dakhuid van hout. De lagen zijn 9 mm dik en zijn - net als de houten profielen - geïmpregneerd tegen verwering, schimmel en rot, omdat niemand er meer bij kan als het dak van de OVT helemaal klaar is. 9
DR125_006-013.indd 9
13-04-15 07:11
ONTWERP
DA KENRA A D N U M M E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
Projectgegevens Opdrachtgevers
Een landmeter heeft een dagtaak aan uitzetten en controleren van de hoogtematen in het heuvelland van de nieuwe Openbaar Vervoer Terminal Arnhem Centraal.
Op de stelklossen staan aan weerszijden langsgroeven die de juiste hoogte aangeven voor het aanbrengen van een cementgebonden isolerende mortel.
Dakbedekking BOKO heeft de opbouw van de dakbedekking in bouwteamverband bepaald. Op de hellende delen van de houten dakhuid ligt een dampremmende laag van gebitumineerde polyestermat (260P11), die volledig is gekleefd op de onderconstructie. Op de steile dakvlakken bestaat de dampremmende
Scheepsbouwtechniek
De term scheepsbouwtechniek voor de uiteindelijk gekozen variant van het schaaldak van de Openbaar Vervoer Terminal (OVT) in Arnhem is om diverse redenen van toepassing. De eerste is vanwege de vorm van het dak, die heel goed door een scheepsbouwer in staal zou kunnen worden gerealiseerd. Het volledige productieproces van de dakelementen is overeenkomstig de manier waarop schepen worden samengesteld uit heel veel verschillende stukken staalplaat, die op een scheepswerf uit losse staalplaten worden geassembleerd, in delen getransporteerd en vervolgens in het werk volledig aan elkaar gelast door hoog gekwalificeerde scheepsbouwlassers. Die werkwijze is vergelijkbaar met de wijze waarop een schip op een werf wordt samengesteld. De krommingen in het staal - die nodig zijn om de gewenste vorm van het dak te behalen - kunnen met standaardtechnieken uit de scheepsbouw worden gerealiseerd. Het staal wordt hierbij als het ware in de juiste vorm gekneed. Een belangrijke, meer constructieve reden is, dat in het geval van deze dakconstructie de volledige huidplaat wordt benut in het afdragen van de belastingen. Bron: Cement Thema, 2-2013
: Arnhem Centraal, deelnemende partners Gemeente Arnhem, ProRail en NS Financiers : Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Gemeente Arnhem, NS, Provincie Gelderland, Stadsregio Arnhem-Nijmegen Ontwerp : UNStudio Aannemer : Bouwcombinatie OV Terminal Arnhem (BCOVTA), waarin BAM Utiliteitsbouw bv en Ballast Nedam Bouw en Ontwikkeling BV participeren Investering : 635 miljoen euro totale project, fase 2 (OVT) betreft 35 miljoen euro Staal in terminal : circa 750 ton, verdeeld over 144 secties Dakbedekking : BOKO Dakbedekkers, Westknollendam Dakafwerking : Sorba, Winterswijk Daken, bekleed met : circa 1.500 glasvezelversterkte betonpanelen 4.500 m²
Over de laag isolerende mortel komt een voorsmeerlaag van een asfaltbitumenoplossing die meteen ook de stelklossen bedekt.
laag uit een zelfklevende gebitumineerde polyestermat (ZK), die volledig op de van hechtprimer voorziene ondergrond is gekleefd. Vervolgens zijn - na het aanbrengen van de dampremmende laag - hardhouten klossen op de daken aangebracht. Deze klossen dienen voor het aanbrengen van de uiteindelijke dakafwerking bestaande uit lichtgrijze driedimensionaal (3D) gebogen met glasvezel versterkte betonnen stroken van Sorba. Deze leverancier heeft in een legplan exact aangegeven waar de klossen moeten worden geplaatst. Elke klos is geborgd tussen twee hoeklijnen die met RVS-schroeven op de houten dakhuid zijn bevestigd. Elke klos op zich wordt tussen de hoeklijnen gefixeerd door RVS-schroeven. Door de positie op het dak is het formaat van een klos bepaald. Bovendien is elke klos aan weerszijden voorzien van een maatlijn, die bepalend is voor de dikte van de dakisolatie ter plaatse. De dakisolatie op de hellende daken bestaat uit het Betopor C-EPS-systeem, een mortel van cementgebonden polystyreenkorrels. Waar de laagdikte meer dan 75 mm is, worden EPS-blokken in de mortel geweld. De hellende daken zijn van onder af in delen van de isolerende mortel voorzien, om de dikte van de isolatielaag goed in de hand te kunnen houden.
10
DR125_006-013.indd 10
13-04-15 07:11
ONTWERP
DA KENRA A D NU MM E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
Het werk aan het schaaldak van de OVT Arnhem Centraal is arbeidsintensief, op niet altijd even makkelijke plaatsen. De uitvoering schatte ongeveer een factor 4 meer bewerkelijk dan een rechttoe rechtaan dak.
11
DR125_006-013.indd 11
13-04-15 07:11
ONTWERP
DA KENRA A D NU MM E R 12 5, A P R I L 2 015 T W E E D E H U I D CONST RU C T I E
Voor Sorba is het aanbrengen van de dunne glasvezelversterkte betonpanelen een ware legpuzzel. De stelplaatjes staan op hoogte. De panelen staan volgens het legplan genummerd klaar.
Een voorsmeerlaag van een asfaltbitumenoplossing bedekt de laag isolerende mortel en ook de stelklossen voor de dakafwerking. Na deze laag volgt een SBS gemodificeerd gebitumineerde glas-polyester combimat van 4 mm dik, die volledig op de ondergrond wordt gebrand. De afsluitende laag op de hellende daken is een Resitrix SA 2,5 mm dikke zelfklevende gewapende EPDM-dakbaan, op een laag hechtprimer. Ook de houten stelklossen worden helemaal ingepakt met de EPDM-stroken, nadat elke klos afzonderlijk eerst is voorzien van een aluminium kap. Tegen de steile dakvlakken komen 70 mm dikke isolatieplaten van tweezijdig gecacheerd polyisocyanuraat, type PIR-B. Over deze plaat komt een laag APP gemodificeerd gebitumineerd glasvlies (446P60) met aan de onderkant voorzien van een laag polyestermat. De laatste laag is een Resitrix SA 2,5 mm dikke EPDM-dakbaan die wordt gekleefd op de ondergrond.
Discipline “Je begrijpt dat de eindcontrole op kwaliteit van de aangebrachte lagen dakbedekking en de
waterdichtheid heel streng is”, legt Rein van der Laan van BOKO uit. “Dat is normaal natuurlijk al zo, maar zeker bij zo’n ingewikkeld dak als dit van de OVT Arnhem. Per vooraf vastgestelde daksectie lever ik op, zodat Sorba de dakafwerking met de betonplaten volgens hun plan kan gaan aanbrengen. Inspecteren gebeurt door mij op zicht, op basis van jarenlange ervaring. Tijdens het werk houd ik voortdurend zicht op de kwaliteit van het dak. Plekken om te herstellen markeer ik met krijt en laat ik zo snel mogelijk in orde maken. Ook onze jongens letten goed op tijdens de uitvoering. Ze geven zelf aan op het dak of melden me als er ergens een beschadiging is. Iedereen kan eens een foutje maken, bijvoorbeeld op een schroef gaan staan die dan in de dakbaan dringt en een gaatje achterlaat als je hem eruit haalt. Dan wil ik het wel weten, zodat het tijdig kan worden hersteld en bij oplevering het dak overal echt perfect in orde is. Mijn handtekening staat eronder, weet je. Mocht er wat aan de hand zijn, dan komen ze bij mij.” Van der Laan haalt samen met uitvoerder Arnold Flake aan dat de uitvoering van de dakbedekking van zo’n schaaldak nogal wat vraagt van de dakbedekkers. Daar waar het steil is, sta je vaak lang in dezelfde positie op één plek. Dat werkt belastend. Net als het alpine aspect in het werk, waar het steil is en waar je goed moet zijn aangelijnd, voor de veiligheid. Flake: “Zo’n werk als dit kost denk ik wel vier maal zoveel tijd als een dak waar je gewoon rechtdoor kunt werken. Dan gaat het niet alleen om de technische kant van de uitvoering, de juiste en heel precieze verwerking van de materialen, maar zeker ook om de omstandigheden waarin je moet werken. Dat stelt hoge eisen aan het vakmanschap van je mensen. Voor ons bedrijf is het natuurlijk een aanbeveling dat wij zo’n werk goed kunnen uitvoeren.”
Meer over tweede huidconstructies in Dakenraad:
In het interieur van de OVT is goed te zien dat scheepsbouwtechniek is toegepast voor het ontwerp en de uitvoering van het in alle richtingen gebogen schaaldak.
• ‘Mag het ook in hout?‘, Eye Filminstituut Nederland, nr. 107, april 2012. • ‘Grove leien tekenen dak van IJdock’, nr. 110, oktober 2012. • ‘Theaterdak golft alle kanten op’, nr. 119, april 2014. • ‘Een dak met uitstraling’, nr. 120, juni 2014. • ‘Onzichtbare waterdichtheid’, nr. 120, juni 2014.
13
DR125_006-013.indd 13
13-04-15 07:11
