Vrijwilligers bij de politie Vaste Commissie van de Lokale Politie
1
INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave ........................................................................................................................................................ 2 Voorwoord .............................................................................................................................................................. 4 1.
2.
3.
Inzet vrijwilligers bij de politie in België: wettelijk kader ............................................................................... 5 1.1.
Inleiding ............................................................................................................................................. 5
1.2.
Welke activiteiten mogen vrijwilligers uitvoeren? ............................................................................ 6
1.3.
Wie mag vrijwilligers inschakelen? ................................................................................................... 7
1.4.
Wie mag vrijwilligerswerk uitvoeren? ............................................................................................... 7
1.4.1.
De werklozen ..................................................................................................................................... 8
1.4.2.
De bruggepensioneerden .................................................................................................................. 8
1.4.3.
De arbeidsongeschikte werknemers ................................................................................................. 9
1.4.4.
De leefloontrekkers ........................................................................................................................... 9
1.4.5.
De trekkers van uitkeringen voor personen met een handicap ........................................................ 9
1.4.6.
De trekkers van een gewaarborgd inkomen voor bejaarden ............................................................ 9
1.4.7.
De kinderbijslagtrekkers .................................................................................................................... 9
1.5.
Wat zegt de wet over aansprakelijkheid? ......................................................................................... 9
1.6.
Relatie tussen de vrijwilliger en de persoon voor wiens rekening de activiteit wordt verricht ...... 11
1.7.
Vergoeding vrijwilligers en sociaal en fiscaal regime ...................................................................... 12
Bevraging lokale politiezones ....................................................................................................................... 14 2.1.
Algemene inzet vrijwilligers ............................................................................................................ 15
2.1.1.
Verleden .......................................................................................................................................... 15
2.1.2.
Heden .............................................................................................................................................. 16
2.1.3.
Toekomst ......................................................................................................................................... 16
2.2.
Inzetmogelijkheden voor vrijwilligers ............................................................................................. 16
2.2.1.
Verleden .......................................................................................................................................... 16
2.2.2.
Heden .............................................................................................................................................. 17
2.2.3.
Toekomst ......................................................................................................................................... 17
2.3.
Redenen voor inzet vrijwilligers ...................................................................................................... 18
2.4.
Voordelen van inzet vrijwilligers ..................................................................................................... 19
2.5.
Nadelen van inzet vrijwilligers ........................................................................................................ 21
2.6.
Randvoorwaarden voor inzet vrijwilligers ....................................................................................... 23
2.7.
Conclusie bevraging ........................................................................................................................ 24
Mogelijkheden voor inzet vrijwilligers bij politie in België ........................................................................... 25 3.1.
Inleiding ........................................................................................................................................... 25
3.1.1.
Toepassingsgebied vrijwilligerswet ................................................................................................. 25
3.1.2.
Vrijwilligerswerk binnen ‘veiligheidssector’ .................................................................................... 26
3.2.
Algemene randvoorwaarden voor vrijwilligers ............................................................................... 27
3.2.1.
Geen toekenning politiebevoegdheden .......................................................................................... 27
3.2.2.
Beroepsgeheim: artikel 4 vrijwilligerswet ....................................................................................... 27
3.2.3.
Kennis en uitwisseling van (persoons)gegevens ............................................................................. 28
2
4.
5.
6.
3.2.4.
Verzekering: artikel 6 vrijwilligerswet ............................................................................................. 30
3.3.
Taken voor vrijwilligers ‘binnen de politie’ ..................................................................................... 30
3.3.1.
Uitgangspunt: administratieve taken .............................................................................................. 30
3.3.2.
Bespreking andere voorstellen........................................................................................................ 33
3.4.
Opmerkingen aangaande voorgestelde taken ‘buiten de politie’ ................................................... 39
3.4.1.
Gemachtigd opzichter ..................................................................................................................... 39
3.4.2.
Buurtbemiddelaars .......................................................................................................................... 39
3.4.3.
Sportevenementen en socio - culturele gebeurtenissen ................................................................ 40
3.5.
Visie van vice-eersteminister en minister van Binnenlandse Zaken en Gelijke Kansen .................. 40
Inzet vrijwilligers bij de politie in Nederland ................................................................................................ 42 4.1.
Vrijwillige politieambtenaren .......................................................................................................... 42
4.1.1.
Activiteiten ...................................................................................................................................... 42
4.1.2.
Toelatingseisen ................................................................................................................................ 43
4.1.3.
Selectieprocedure ........................................................................................................................... 43
4.1.4.
Opleiding ......................................................................................................................................... 44
4.1.5.
Uitrusting ......................................................................................................................................... 45
4.1.6.
Verzekering en vergoeding .............................................................................................................. 45
4.2.
Volontairs ........................................................................................................................................ 45
Politie in bijberoep ....................................................................................................................................... 46 5.1.
Inleiding ........................................................................................................................................... 46
5.2.
Het administratief statuut ............................................................................................................... 46
5.2.1.
Aanwerving ..................................................................................................................................... 46
5.2.2.
Benoeming ...................................................................................................................................... 47
5.2.3.
Opleiding ......................................................................................................................................... 47
5.2.4.
Opleiding tijdens de loopbaan ........................................................................................................ 47
5.2.5.
Dubbel statuut................................................................................................................................. 47
5.2.6.
Professionalisering .......................................................................................................................... 47
5.2.7.
Mobiliteit ......................................................................................................................................... 48
5.2.8.
Beroepsziekten en arbeidsongevallen ............................................................................................ 48
5.3.
Het geldelijk statuut ........................................................................................................................ 48
5.3.1.
Prestatievergoeding ........................................................................................................................ 48
5.3.2.
Evolutie in de weddeschaal ............................................................................................................. 49
5.3.3.
Toelage voor onregelmatige prestaties .......................................................................................... 49
5.3.4.
Andere toelagen en vergoedingen .................................................................................................. 49
5.3.5.
Mogelijkheid van behoud ................................................................................................................ 49
5.4.
De arbeidstijd .................................................................................................................................. 50
Conclusie ...................................................................................................................................................... 51
3
VOORWOORD Beste lezer, De verwachtingen ten aanzien van de politie worden steeds groter. Het takenpakket van politieambtenaren wordt daardoor steeds ruimer. Voor sommige taken is niet altijd een politiebevoegdheid nodig. Veiligheid is bovendien een gedeelde zorg van politie, overheden, partners in veiligheid en de bevolking. De participatie van burgers aan veiligheid kan in het raam van een gemeenschapsgerichte politiezorg nog sterk aangemoedigd worden. Het inschakelen van betrokken vrijwilligers bij de politie kan de dienstverlening en het dienstenaanbod in het raam van gemeenschapsgericht werken ten goede komen. Om die reden werd begin 2013 door de Vaste Commissie van de Lokale Politie (VCLP) een werkgroep opgericht die zich zou buigen over de mogelijkheden voor het inzetten van vrijwilligers binnen de Belgische politiediensten. Ikzelf heb met genoegen het voorzitterschap over deze werkgroep aanvaard. De werkgroep bestond verder uit de volgende leden:
HCP Marc Hellinckx, korpschef lokale politie Pajottenland
HCP Dirk Van Aerschot, korpschef lokale politie Geel – Laakdal – Meerhout
HCP Alain Meerts, korpschef lokale politie Kapelle-op-den-bos – Londerzeel – Meise
HCP Geert Smet, korpschef lokale politie Voorkempen
HCP Yasmine Vanavermaete, korpschef lokale politie Maldegem
CP Paul Spaens, Adjunct Secretaris Vaste Commissie van de Lokale Politie
CP Kris Heymans, lokale politie Klein-Brabant
CP Carlo Maes, diensthoofd contentieux juridische dienst – federale politie
CP Frederic Carton, korpschef lokale politie Des Hauts-Pays
INP Ilse Jacobs, lokale politie Voorkempen
Adv. Ann Demuynck, lokale politie Grensleie
Adv. Stephanie Verhelst, DSJ (juridisch advies operaties) – federale politie
Adv. Langouche Marie-Agnes, DSJ (juridisch advies operaties) – federale politie
Adv. Michelle Voesen, lokale politie HAZODI
De bevindingen en eindconclusie van de werkgroep omtrent het werken met vrijwilligers bij de Belgische politie vindt u in dit analyserapport. Hierbij wens ik in het bijzonder de juristen van DSJ (federale politie) te bedanken voor hun omstandig advies en de medewerksters van de lokale politie HAZODI voor de juridische toelichting en het uitwerken van dit analyserapport.
Philip PIRARD hoofdcommissaris van politie korpschef lokale politie HAZODI voorzitter werkgroep VCLP
4
1. INZET VRIJWILLIGERS BIJ DE POLITIE IN BELGIË: WETTELIJK KADER1 Om te kunnen nagaan welke toekomstperspectieven er zijn voor de Belgische politiediensten op het vlak van het werken met vrijwilligers, dienen eerst de huidige mogelijkheden in kaart te worden gebracht. Hierbij is het noodzakelijk de Wet van 3 juli 2005 betreffende het vrijwilligerswerk in acht te nemen. Deze wet regelt met name de aansprakelijkheid en de verzekering van de vrijwilligers, de sociale en fiscale behandeling van hun vergoedingen en de rechtszekerheid van de uitkeringsgerechtigden die vrijwilligerswerk willen doen. Hieronder worden de krijtlijnen van deze wet verder toegelicht.
1.1.
INLEIDING
De Wet van 3 juli 2005 betreffende het vrijwilligerswerk is verschenen in het Belgisch Staatsblad van 29 augustus 2005. Sedert haar publicatie werd deze wet al verschillende keren gewijzigd. Deze wet regelt zowel vrijwilligerswerk op Belgisch grondgebied als vrijwilligerswerk buiten België voor zover de activiteit georganiseerd wordt vanuit België en op voorwaarde dat de vrijwilliger zijn hoofdverblijfplaats heeft in België. De wet sluit niemand uit op grond van leeftijd of nationaliteit. De wet definieert vrijwilligerswerk als elke activiteit die: a) onbezoldigd en onverplicht wordt verricht; Commentaar: elke prestatie moet kosteloos worden geleverd zonder dat het de bedoeling is een tegenprestatie te verkrijgen. Het betreft een prestatie die geleverd wordt tijdens de vrije tijd zoals de omkadering van activiteiten, lesgeven, . . Bovendien bestaat er geen enkele verplichting vrijwilligerswerk aan te vatten noch voort te zetten. Het is natuurlijk wat anders ingeval van een onregelmatige verbreking van de relatie. b) die verricht wordt ten behoeve van een of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel; Commentaar: ten behoeve van iemand anders, is een sleutelelement van het vrijwilligerswerk. Bovendien moet het werk gestructureerd zijn en ook een bepaalde belangrijkheid hebben. Het vrijwilligerswerk moet met andere woorden gedaan worden ten bate van een groep, een organisatie of een gemeenschap. c) die ingericht wordt door een organisatie anders dan het familie- of privé-verband van diegene die de activiteit verricht; d) en die niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling. Commentaar : het is bijgevolg mogelijk dat iemand die een beroepsrelatie heeft met een organisatie, voor deze organisatie vrijwilligerswerk uitoefent, op voorwaarde dat het gaat om andere activiteiten dan diegene
1
Juridische analyse Inne Driesen, adviseur-juriste lokale politie HAZODI
5
waarvoor hij werd aangeworven. De activiteit mag niet de voortzetting zijn van de bezoldigde beroepsarbeid. Sinds 23 mei 2011 heeft ook de belastingadministratie zich aangesloten bij deze bepaling (door een addendum bij de circulaire van 05 maart 1999)". De wet schrijft bovendien voor dat voor de aanvang van een activiteit, de organisatie de vrijwilliger moet informeren over diverse elementen. Het betreft volgende informatie: "a) de sociale doelstelling en het juridisch statuut van de organisatie; indien het gaat om een feitelijke vereniging, de identiteit van de verantwoordelijke(n) van de vereniging; b) dat de organisatie een verzekeringscontract voor burgerlijke aansprakelijkheid gesloten heeft voor het vrijwilligerswerk zoals bedoeld in artikel 6 §1; c) of andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico's gedekt worden en zo ja, welke risico's; d) of de organisatie vergoedingen betaalt aan de vrijwilligers en zo ja, welke en in welke gevallen; e) dat de activiteiten inhouden dat de vrijwilliger geheimen kan vernemen ten aanzien waarvan hij gehouden is tot de geheimhoudingsplicht, bedoeld in artikel 458 van het Strafwetboek, waarbij dat integraal wordt overgenomen". Er zijn geen speciale vormvereisten in acht te nemen, het volstaat dat de informatie wordt gegeven. Zij mag dus individueel of gezamenlijk worden meegedeeld (bijvoorbeeld aan de valven), schriftelijk of zelfs mondeling (moeilijk te bewijzen dat de informatie werd verstrekt). Een organisatie die een beroep wenst te doen op vrijwilligers heeft nog een tweede mogelijkheid. Eerder dan te kiezen voor een "organisatienota" die niet bindend is voor de partijen, kan de organisatie er meteen voor kiezen een overeenkomst op te stellen waarin voor beide partijen rechten en plichten worden ingebouwd. Deze overeenkomst zal bij gebrek aan een organisatienota de vermeldingen die verband houden met de informatieverplichting, bevatten. Een voordeel van zulk een overeenkomst is dat ze de partijen de mogelijkheid biedt de activiteiten die door de vrijwilliger zullen worden uitgeoefend nauwkeurig te bepalen en zodoende de verantwoordelijkheden van elkeen af te bakenen. De bewijslast inzake het bezorgen van de organisatienota berust bij de organisatie en zij mag de vrijwilliger vragen een gedateerd exemplaar van de organisatienota te ondertekenen.
1.2.
WELKE ACTIVITEITEN MOGEN VRIJWILLIGERS UITVOEREN?
Het gaat om activiteiten die in verband met sociale, culturele of sportinitiatieven van een club, verbond, vereniging, instituut of overheid worden uitgeoefend: ontvangst en begeleiding van zieken, bejaarden, kinderen, sociaal minder begunstigden, bescherming van het milieu, organisatie en deelname aan sportwedstrijden en sociale en culturele gebeurtenissen, eerst hulpverlening aan slachtoffers van ongevallen, rampen, conflicten...
6
1.3.
WIE MAG VRIJWILLIGERS INSCHAKELEN?
Het vrijwilligerswerk moet worden uitgevoerd voor rekening van een club, vereniging, verbond, instelling zonder winstoogmerk of openbare dienst. Hiermee worden rechtspersonen bedoeld zoals vzw, mutualiteiten, een openbare dienst of instelling van openbaar nut (ziekenhuis) (politie), een gemeente, een OCMW, alsook de verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid (feitelijke verenigingen en groeperingen) voor zover die geen winstgevende activiteit uitoefenen. Men spreekt van een feitelijke vereniging wanneer twee of meer personen zich verenigen in een onverdeeldheid om een gemeenschappelijk doel te verwezelijken: wijkcomités, oudercomités, een sportclub. De organisaties die winst nastreven en individuele privé-personen komen niet in aanmerking, tenzij de laatstgenoemden een beroep doen op vrijwilligerswerk via een club, verbond, vereniging, instelling of de overheid. Bijgevolg kan men geen vrijwilligerswerk presteren als telefoniste in een naamloze vennootschap, of in een pas opgerichte BVBA die net van start gaat. Niets staat in de weg dat de activiteiten ook geld opbrengen. Zulks is toegelaten voor zover het verdiende geld geïnvesteerd wordt in materieel of in de organisatie van andere activiteiten.
1.4.
WIE MAG VRIJWILLIGERSWERK UITVOEREN?
De vrijwilliger is een natuurlijk persoon die onbezoldigd en belangeloos arbeid verricht binnen een georganiseerde of gereglementeerde structuur. Loontrekkende werknemers mogen vrijwilligerswerk doen zonder enige formaliteiten of de toelating van hun werkgevers. De uitoefening van de activiteit behoort immers tot hun privéleven. Laten we evenwel onthouden dat een werknemer van een organisatie geen vrijwilligerswerk kan doen voor dezelfde organisatie tenzij dat vrijwilligerswerk van een heel andere aard is dan zijn bezoldigde beroepsbezigheid. De kwestie ligt iets gevoeliger bij de ambtenaren. De administratie wenst zich er immers van te verzekeren dat de activiteiten van haar personeel geen afbreuk doen aan de « waarden » binnen de openbare dienstverlening. De keuze van een activiteit is immers niet altijd neutraal. In dat geval is het mogelijk dat het hiërarchisch hoofd eist dat er toelating wordt gevraagd voor de uitoefening van een activiteit die tot het privéleven behoort. Jongeren mogen vrijwilligerswerk verrichten op voorwaarde dat zij 16 jaar worden in het kalenderjaar. Kinderen daarentegen mogen niet systematisch vrijwilligerswerk doen. Dat mag slechts sporadisch gebeuren en voor zover de activiteiten een pedagogische en opvoedende dimensie hebben. Zelfstandigen kunnen natuurlijk ook vrijwilligerswerk doen. Het is echter ten zeerste aangewezen dat dit werk niet de voortzetting is van de activiteit die wordt uitgeoefend als zelfstandige. Er moeten geen formaliteiten worden vervuld, tenzij de zelfstandige een persoon met een handicap is in welk geval hij de toestemming moet vragen aan de geneesheer-adviseur van het ziekenfonds. De wet zegt dat tegen de voorwaarden bepaald door de Koning, de toekenning van vergoedingen voor vrijwilligerswerk geen beletsel is voor de toekenning van het leefloon, kinderbijslagen, uitkeringen voor hulp aan bejaarden, en het gewaarborgd inkomen aan bejaarde personen.
7
De wet regelt bovendien de voorwaarden tegen welke personen die een uitkering genieten een vrijwilligerswerk mogen doen alsook de cumul tussen de uitkeringen en de vergoedingen die zij uit deze activiteit puren.
1.4.1.
De werklozen
De personen die werkloosheidsuitkeringen ontvangen kunnen tegen bepaalde voorwaarden vrijwilligerswerk verrichten. Een werkloze mag na voorafgaande aangifte aan het werkloosheidsbureau kosteloos voor een derde vrijwilligerswerk verrichten met behoud van uitkering wanneer die derde een openbare dienst is, een instelling van openbaar nut, een onderwijsinstelling, ingericht, erkend of gesubsidieerd door een gemeenschap, een cultureel centrum, een jongerentehuis of een vereniging zonder winstoogmerk. De directeur kan het vrijwilligerswerk met behoud van uitkering verbieden of zijn akkoord verbinden aan beperkingen als hij het bewijs levert dat de tewerkstelling een verminderde beschikbaarheid van de werkloze op de arbeidsmarkt inhoudt of wanneer de omvang of de frequentie van het werk helemaal niet meer laten denken dat het om vrijwilligerswerk gaat, zoals geregeld door de wet of gewoon om werk dat door vrijwilligers in het verenigingsleven wordt gepresteerd. Deze beslissing moet worden genomen binnen de termijn van 2 weken te rekenen vanaf de ontvangst van de volledige aangifte. Wanneer er binnen die termijn niet wordt gereageerd, wordt de uitoefening van de kosteloze activiteit met behoud van de steun, geacht aanvaard te zijn. Elke andersluidende beslissing genomen na die termijn heeft slechts uitwerking in de toekomst, behalve indien het werk niet kosteloos werd verricht. Aangezien de organisatie het voor de RVA bestemde formulier van aanvraag van toelating, heeft ondertekend, wordt zij verwittigd in geval van weigering. Zij kan dan alle passende maatregelen nemen om de werkzoekende zijn activiteiten te doen staken. De werknemers in loopbaanonderbreking en de deeltijds werkzoekenden hebben dezelfde verplichtingen als een voltijds werkzoekende. De personen die bij de RVA ingeschreven zijn maar nog geen uitkering krijgen, kunnen vrijwilligerswerk doen zonder speciale formaliteiten. Opgelet! Van zodra er een uitkering wordt gegeven, moeten de hierboven formaliteiten worden vervuld. Normaal geeft de RVA zijn toestemming voor een onbepaalde duur maar afwijkingen zijn mogelijk. Een organisatie kan een algemene aanvraag voor tewerkstelling van werkzoekenden indienen. Een organisatie kan dus, in functie van de beslissing van de RVA, zelf de RVA inlichten over de tewerkstelling van een werkzoekende. Als er geen algemene toestemming wordt gegeven dan moet er teruggegrepen worden naar de procedure voor de individuele toestemming. De RVA geeft zijn algemene toestemming voor een bepaalde duur. Er moet dus tijdig een hernieuwingsaanvraag worden ingediend.
1.4.2.
De bruggepensioneerden
Dezelfde regels zijn van toepassing op de bruggepensioneerden en op de halftijds bruggepensioneerden.
8
Dus moet dezelfde informatie- en toelatingsprocedure als voor de werklozen worden gevolgd. Maar aangezien deze personen niet meer moeten beschikbaar blijven voor de arbeidsmarkt, zou de RVA zijn weigering niet kunnen verantwoorden door te stellen dat de tewerkstelling of de verlenging de beschikbaarheid van de werkloze op de arbeidsmarkt zou verminderen. Zij kunnen ook niet stellen dat, omwille van de omvang en de frequentie van de activiteit, deze niet of niet langer de kenmerken van vrijwilligerswerk zoals door de wet bepaald vertoont of dat ze gewoon de kenmerken ontbeert van een activiteit die gewoonlijk uitgeoefend wordt door vrijwilligers in het verenigingsleven.
1.4.3.
De arbeidsongeschikte werknemers
Voor wat betreft de werknemers die arbeidsongeschikt zijn, wijzigt de wet betreffende de verplichte verzekering gezondheidszorgen en uitkeringen door toevoeging van het volgende artikel: "Vrijwilligerswerk in de zin van de Wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van de vrijwilligers, wordt niet beschouwd als een activiteit op voorwaarde dat de geneesheer-adviseur vaststelt dat deze activiteit verenigbaar is met de algemene gezondheidstoestand van de belanghebbende." De wet stelt dus een principiële toelating. De enige voorwaarde is dat de geneesheer-adviseur vaststelt dat er medische verenigbaarheid is met de gezondheidstoestand van de vrijwilliger. En bij gebrek aan verdere preciseringen is het aangeraden de geneesheer-adviseur te informeren VOOR het begin van de activiteit en hem te laten vermelden dat er verenigbaarheid is tussen de activiteit van de werknemer en zijn gezondheidstoestand. Personen die daarentegen een uitkering krijgen van het Fonds voor Beroepsziekten of van het Fonds voor Arbeidsongevallen, zijn volledig vrij in het uitvoeren van vrijwilligerswerk. Zij moeten geen enkele formaliteiten vervullen.
1.4.4.
De leefloontrekkers
De genieters van een leefloon behouden hun volledig leefloon wanneer zij inkomsten genereren uit vrijwilligerswerk. Zij moeten wel vooraf het OCMW inlichten betreffende het vrijwilligerswerk.
1.4.5.
De trekkers van uitkeringen voor personen met een handicap
Een koninklijk besluit zal eveneens de voorwaarden en regels van cumul moeten bepalen van de uitkering voor personen met een handicap met de vergoedingen voor vrijwilligerswerk.
1.4.6.
De trekkers van een gewaarborgd inkomen voor bejaarden
De vergoedingen die worden toegekend in het bestek van de wet op vrijwilligerswerk zijn vandaag duidelijk uitgesloten uit de inkomsten van gepensioneerden die in aanmerking worden genomen voor de berekening van de toekenning of het behoud van het gewaarborgd inkomen.
1.4.7.
De kinderbijslagtrekkers
Luidens de wet zijn vergoedingen voor vrijwilligerswerk geen inkomsten in de zin van de regelgeving op de kinderbijslag. Dus vormen dergelijke vergoeding geen beletsel voor de betaling van kinderbijslag.
1.5.
WAT ZEGT DE WET OVER AANSPRAKELIJKHEID?
Op gebied van de regeling van de aansprakelijkheid en van de verzekering, is de organisatie aansprakelijk voor de schade die door de vrijwilliger aan derden wordt berokkend bij de uitvoering van het vrijwilligerswerk. De
9
vrijwilliger zal dus slechts aansprakelijk zijn voor zijn eigen bedrog of zware fout. Hij zal dus slechts aansprakelijk zijn voor zijn lichte fout wanneer deze fout eerder gewoonlijk voorkomt. Om de aansprakelijkheid van de organisatie te kunnen inroepen moeten er drie voorwaarden vervuld zijn: een persoonlijke fout van de vrijwilliger, ondergeschiktheid en een foute handeling met schadelijke gevolgen voor de getroffen derde. De relatie die er is tussen de organisatie en de vrijwilliger zal helemaal afhangen van de verplichtingsgraad die zij zich hebben opgelegd. Als er slechts een informatienota is, dan zal de organisatie de aquiliaanse aansprakelijkheid van haar vrijwilligers kunnen inroepen. Als de partijen daarentegen een partnershipovereenkomst hebben gesloten, dan zal de contractuele aansprakelijkheid van de vrijwilligers worden ingeroepen op basis van artikel 1137 van het Burgerlijk Wetboek. Niettegenstaande in zulk geval niets de organisatie zal beletten de aansprakelijkheid van de vrijwilliger in te roepen op basis van zijn aquiliaanse aansprakelijkheid(artikel 1382 van het B.W.). Dit gezegd zijnde, welke verzekeringen en voor wie? De organisaties zijn verplicht hun vrijwilligers te verzekeren tegen burgerlijke aansprakelijkheid. Vroeger waren alleen sommige organisaties verplicht hun vrijwilligers te verzekeren en zulks om te kunnen erkend of gesubsidieerd te worden. Zodoende zal de organisatie een verzekering aangaan inzake: burgerlijke aansprakelijkheid (met uitsluiting van de contractuele aansprakelijkheid) van de organisatie zelf; burgerlijke aansprakelijkheid (met uitsluiting van de contractuele aansprakelijkheid) van de vrijwilligers voor de schade die zij berokkenen aan de organisatie, aan andere vrijwilligers of aan derden in de uitvoering van de activiteit of tijdens hun verplaatsingen in het kader daarvan. Wat dat betreft blijkt dat men de kleine entiteiten heeft willen uitsluiten (wijkvereniging bijvoorbeeld). Hetgeen geleid heeft tot een betwistbaar onderscheid dat het volgende is: elke vzw, ook dus een organisatie met publieke rechtspersoonlijkheid zoals de lokale politie zal een dergelijke verzekering moeten sluiten. De vrijwilligers genieten dus de immuniteit en worden vrijgesteld van burgerrechtelijke aansprakelijkheid. De verplichting een verzekering aan te gaan slaat slechts op de buitencontractuele aansprakelijkheid, d.w.z. de aansprakelijkheid die voortvloeit uit een fout die schade berokkent aan een persoon waarmee geen contract werd gesloten. In haar contractuele betrekkingen met derden, staat het de vereniging vrij een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid aan te gaan. De verzekering ‘gezinsaansprakelijkheid’ zal hun tegemoetkoming niet meer kunnen uitsluiten voor schade berokkend in de uitvoering van het vrijwilligerswerk.
10
De verzekering die door de organisatie wordt afgesloten, beschermt niet alleen de vrijwilliger, maar ook de organisatie zelf tegen zware schadeclaims. Een koninklijk besluit zal de dekking verleend door het verzekeringscontract kunnen uitbreiden tot de lichamelijke letsels opgelopen door de vrijwilligers en tot de juridische bescherming.
1.6.
RELATIE TUSSEN DE VRIJWILLIGER EN DE PERSOON VOOR WIENS REKENING DE ACTIVITEIT WORDT VERRICHT
De vrijwilligers worden niet beschouwd als loontrekkende, want een van de essentiële elementen van de arbeidsovereenkomst ontbreekt: het loon. Er is geen enkele beroepsrelatie tussen de vrijwilliger en de organisatie. Toch wordt in de meeste gevallen het vrijwilligerswerk in een positie van ondergeschiktheid verricht. Wil dat dan zeggen dat er geen verbintenis is? Van zodra de organisatie en de vrijwilliger het eens zijn, ontstaat de verbintenis. Wanneer de organisatie andere regels volgt, mogen deze niet in strijd zijn met de arbeidswetgeving en het strafrecht. Zodoende kunnen sommige bepalingen van het arbeidsrecht van toepassing zijn. Het zijn die waarvan het toepassingsgebied werd uitgebreid tot de personen die niet in het kader van een arbeidsovereenkomst arbeid verrichten onder het gezag van een ander persoon. Het betreft de arbeidsreglementering (zondagwerk, arbeidsduur, nachtwerk, op feestdagen). Dit doet ons vragen stellen omdat veel vrijwilligers 's avonds, in het weekend of vooral 's nachts hun vrijwilligersarbeid presteren. De organisatie moet ook de beginselen van gelijkheid en non-discriminatie respecteren. Er moet ook worden toegezien op de reglementering rond pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk. Tot slot moeten ook de voorschriften in het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming (ARAB) en de welzijnswet worden gerespecteerd. De vrijwilligers vallen ook binnen het toepassingsgebied van het strafrecht. De vrijwilliger komt immers vaak in aanmerking met persoonlijke informatie of neemt kennis van geheime informatie die hij niet zomaar mag verspreiden. Hoewel dit moeilijk valt te controleren, is het belangrijk om de vrijwilliger op de wettelijke regelgeving daaromtrent te wijzen, omdat hij zich anders blootstelt aan de sancties voorzien in deze wetgeving. Het wijzen op het naleven van het beroepsgeheim is overigens een informatieplicht in hoofde van de vrijwilligersorganisatie. Een ‘afwijking’ is mogelijk in de medische en sociale sector. Het gaat hier om de figuur van het gedeelde beroepsgeheim. Door de evoluties in hulpverlening en dienstverlening is het soms noodzakelijk om informatie te delen met andere hulpverleners. Wanneer dit gebeurt met personen die gehouden zijn aan het beroepsgeheim, spreken we van een gedeeld beroepsgeheim. Het begrip gedeeld beroepsgeheim mag zeker geen aanleiding geven om verkregen informatie vrij te delen. In die omstandigheden moet dat de organisatie op voorhand duidelijk stellen welke informatie noodzakelijk en in het belang van de betrokkene met de andere hulpverleners mag worden gedeeld. Telkens vrijwilligerswerk wordt verricht in dienst van de Staat of van een openbare instelling, is het ambtenarenrecht/administratief van toepassing.
11
Zodoende zal de organisatie, bij ontstentenis van enig gezag over de activiteiten van haar vrijwilligers, er niet toe gehouden zijn die bepalingen in acht te nemen.
1.7.
VERGOEDING VRIJWILLIGERS EN SOCIAAL EN FISCAAL REGIME
De vrijwilligers die werken in een organisatie worden niet als loontrekkenden beschouwd. Vrijwilligerswerk is dan wel per definitie onbezoldigd, maar dat belet niet dat de vrijwilliger de werkelijke kosten die hij gemaakt heeft in het kader van die activiteit, terugbetaald krijgt. De vergoedingen die worden uitgekeerd als terugbetaling van kosten gemaakt door de vrijwilliger, zijn niet onderworpen aan sociale zekerheidsbijdragen noch belastbaar indien tegelijkertijd aan de volgende voorwaarden voldaan is: de activiteiten van de vrijwilliger gebeuren voor rekening van een club, federatie, vereniging, instelling, overheidsinstantie of een andere organisatie die geen winstgevend doel nastreeft, ten behoeve van anderen of van de samenleving; de vrijwilliger oefent geen andere of gelijkaardige activiteiten uit in het kader van een arbeidsovereenkomst, een statutaire aanstelling of een aannemingscontract voor rekening van dezelfde club, federatie, vereniging, instelling, overheidsinstantie of organisatie die geen winstgevend doel nastreeft. de vergoeding die de vrijwilliger voor zijn inzet voor de gezamenlijke activiteiten ontvangt, overschrijdt bepaalde bedragen niet. Vanaf 1 januari 2011 (aanslagjaar 2012) zijn de grenzen vastgesteld op: o
31,44 EUR per dag en
o
1257,51 EUR per kalenderjaar
De voornoemde vergoedingen worden beschouwd als terugbetaling van kosten die de begunstigden gemaakt hebben in het kader van een of andere activiteit, waaraan, zo mag men stellen, zij hun vrije tijd besteden zodat het niet kan gaan om beroepsinkomsten. Zo gaat het om de kosten van de verplaatsingen met een eigen of gemeenschappelijk vervoermiddel tussen de woning van de vrijwilliger en de zetel van de organisatie of de plaatsen die verband houden met de activiteit van de vereniging (competities, conferenties, manifestaties, ...) de verblijfskosten (eten en drank), alle andere kosten waarvoor gewoonlijk geen bewijsstukken worden voorgelegd (klein materieel, telefoon, fax, briefwisseling, gebruik van internet, ...). Zodoende zal de vrijwilliger de realiteit van deze kosten niet moeten bewijzen, op voorwaarde dat de vergoedingen de bovengenoemde bedragen niet overschrijden. Grotere bedragen dan de forfaitaire bedragen kunnen als vergoeding worden toegekend, op voorwaarde dat het realiteit en het bedrag van de kosten wordt bewezen met bewijskrachtige documenten. Indien dat bewijs niet wordt geleverd, dan zijn de gewone fiscale en sociale inhoudingen van kracht. De persoon die dat werk verricht zal dan immers niet meer kunnen worden beschouwd als een vrijwilliger. De organisatie beslist vrij of zij de vrijwilliger al dan niet zal vergoeden. Dit is immers geen verplichting. De organisatie mag werken met forfaitaire vergoedingen of een reële kostenvergoeding, maar voor eenzelfde vrijwilliger mag hun keuze niet worden veranderd in de loop van eenzelfde kalenderjaar. Een vrijwilliger die actief is in verschillende organisaties moet op dezelfde manier worden vergoed in alle organisaties waar hij vrijwilligerswerk verricht.
12
Bovendien is cumul van een forfaitaire vergoeding en een vergoeding voor reële kosten niet mogelijk. Vanaf 29 mei 2009 is er een uitzondering op die regel: de forfaitaire vergoeding zal mogen gecumuleerd worden met de vergoeding voor reële verplaatsingskosten. Er is nochtans een grens aan deze uitzondering: de samenvoeging is beperkt tot maximum 2000 kilometer per jaar en per vrijwilliger. Met betrekking tot het gebruik van een eigen voertuig worden die reële verplaatsingskosten vastgesteld overeenkomstig de bepalingen van artikel 13 van het koninklijk besluit van 18 januari 1965 houdende de algemene regeling inzake verplaatsingskosten. De reële verplaatsingskosten verbonden aan het gebruik van een eigen fiets worden vastgesteld in toepassing van artikel 6 van het koninklijk besluit van 20 april 1999 dat een fietsvergoeding toekent aan de personeelsleden van sommige openbare diensten. Het maximumbedrag dat kan worden toegekend mag niet groter zijn dan 2000 maal de kilometervergoeding vastgesteld in artikel 13 van het koninklijk besluit van 18 januari 1965 houdende de algemene regeling inzake verplaatsingskosten. Dus als de vrijwilliger zich verplaatst met zijn eigen voertuig, dan zal hij het forfaitair dag/jaarbedrag en een kilometervergoeding ontvangen die niet groter is dan 2000 X 0,3352 EUR. Het betreft de verplaatsingen in het kader van opdrachten voor de vrijwilligersorganisatie. Kosten gemaakt buiten de uitvoering van opdrachten worden gedekt door het forfaitair bedrag. Het is niet mogelijk die bedragen bij verschillende organisaties te cumuleren. Er wordt de organisaties dus aangeraden een attest op erewoord te laten ondertekenen waarin de vrijwilliger verklaart dat hij uit zijn vrijwilligerswerk geen vergoedingen puurt die hoger zijn dan de toegestane bedragen. Want als er geen fiscale fiches moeten worden opgemaakt voor de vergoedingen die overeenstemmen met de wet dan moeten ze toch worden opgesteld als die voorwaarden niet meer vervuld zijn en de organisatie zal eventueel een boete van 300 % voor geheime commissielonen kunnen aangesmeerd krijgen. De uitsluiting uit het stelsel van de sociale zekerheid van de werknemers als vrijwilliger geldt niet voor de vrijwillige brandweerlieden, de vrijwillige leden van de civiele bescherming en de vrijwilligers in diensten die zijn ingeschakeld in de dringende geneeskundige hulpverlening.
13
2. BEVRAGING LOKALE POLITIEZONES Op basis van bovenstaande schets is duidelijk welke wettelijke mogelijkheden er zijn om vrijwilligers in te zetten in België. Met het oog op de eventuele voordelen van een dergelijke inzet voor de politie heeft de VCLP begin juli 2013 via een bevraging gepeild naar de huidige situatie in de politiezones en de mogelijke toekomstperspectieven. Deze bevraging werd verstuurd naar de korpschefs van de 195 Belgische lokale politiezones. De Vlaamse politiezones kregen een Nederlandstalige versie van de vragenlijst toegestuurd, de Waalse politiezones een Franstalige versie. De Brusselse politiezones kregen de vrije keuze om een Nederlandstalige of Franstalige versie van de vragenlijst in te vullen. De vragenlijst werd in totaal ingevuld door 126 van de 195 lokale politiezones. In totaal werden 84 Nederlandstalige en 42 Franstalige versies ingevuld. Omdat niet kan worden achterhaald of de Brusselse politiezones een Nederlandstalige of Franstalige versie van de vragenlijst hebben ingevuld, zal doorheen het analyserapport het onderscheid gehanteerd worden tussen de Nederlandstalige politiezones (deze hebben een Nederlandstalige versie van de vragenlijst ingevuld) en de Franstalige politiezones (deze hebben een Franstalige versie van de vragenlijst ingevuld). De vragenlijst werd als volgt opgesteld: *Vereist 1. Heeft u in het verleden al vrijwilligers ingezet in uw politiezone, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005?* Ja (ga verder naar vraag 2) Neen (ga verder naar vraag 3) 2. Op welke manier werden er in het verleden vrijwilligers ingezet in uw politiezone, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005?* In het raam van burenbemiddeling Als gemachtigd opzichter Als diefstalpreventieadviseur (DPA) In het raam van afwezigheidstoezicht Als BIN-coördinator Anders: 3. Worden er op dit moment al vrijwilligers ingezet in uw politiezone, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005?* Ja (ga verder naar vraag 4) Neen (ga verder naar vraag 5) 4. Op welke manier worden er momenteel vrijwilligers ingezet in uw politiezone, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005?* In het raam van burenbemiddeling Als gemachtigd opzichter Als diefstalpreventieadviseur (DPA)
14
In het raam van afwezigheidstoezicht Als BIN-coördinator Anders: 5. Wilt u in de toekomst vrijwilligers (blijven) inzetten in uw politiezone, in het raam van de wet van 3 juli 2005?* Ja (ga verder naar vraag 6) Neen (ga verder naar vraag 8) 6. Op welke manier wilt u in de toekomst vrijwilligers inzetten in uw politiezone, in het raam van de wet van 3 juli 2005?* In het raam van burenbemiddeling Als gemachtigd opzichter Als diefstalpreventieadviseur (DPA) In het raam van afwezigheidstoezicht Als BIN-coördinator Anders: 7. Om welke redenen zou u ervoor kiezen om vrijwilligers in te schakelen?* 8. Welke zijn volgens u de voordelen van het werken met vrijwilligers?* 9. Welke zijn volgens u de nadelen van het werken met vrijwilligers?* 10. Welke zijn volgens u randvoorwaarden om te kunnen werken met vrijwilligers?* 11. Heeft u nog verdere opmerkingen?
2.1.
ALGEMENE INZET VRIJWILLIGERS 2.1.1.
Verleden
Ja; 45
Neen; 81
In het verleden hebben 45 van de 126 politiezones vrijwilligers ingezet, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005. Het betrof 38 Nederlandstalige en 7 Franstalige politiezones.
15
2.1.2.
Heden
Ja; 47
Neen; 79
Momenteel worden in 47 van de 126 politiezones vrijwilligers ingezet, al dan niet in het raam van de wet van 3 juli 2005. Het gaat specifiek om 40 Nederlandstalige en 7 Franstalige politiezones.
2.1.3.
Toekomst
Neen; 44
Ja; 82
In de toekomst wil de meerderheid van de lokale politiezones in België werken met vrijwilligers. Concreet zijn 82 politiezones bereid vrijwilligers in te zetten op hun grondgebied. Het betreft 61 Nederlandstalige en 21 Franstalige politiezones. Opvallend is dat vooral de deelnemende Nederlandstalige politiezones werken of gewerkt hebben met vrijwilligers, en ook bereid zijn deze trend verder te zetten.
2.2.
INZETMOGELIJKHEDEN VOOR VRIJWILLIGERS 2.2.1.
Verleden
Gemachtigd opzichter
25
Andere
17
BIN-coördinator
12
DPA
3
Burenbemiddeling
3
16
In het verleden werden in de meeste deelnemende politiezones (25 van de 126 politiezones) vrijwilligers ingezet als gemachtigd opzichter. Concreet was dit het geval in 20 Nederlandstalige en 5 Franstalige politiezones. De optie ‘andere’ houdt de inzet in van vrijwilligers in het kader van administratieve en logistieke bijstand, evenementen, opendeurdagen, het beheer van de website van het korps, het onthaal, fietsgravering, groenonderhoud en wijkbevragingen. 17 deelnemende politiezones gaven aan vrijwilligers op een van deze manier in te zetten. Het ging specifiek om 2 Franstalige en 15 Nederlandstalige politiezones.
2.2.2.
Heden
Gemachtigd opzichter
25
BIN-coördinator
20
Andere
16
Burenbemiddeling
5
DPA Afwezigheidstoezicht
4
1
Momenteel worden nog steeds in 25 van de 126 deelnemende politiezones vrijwilligers ingezet als gemachtigd opzichter. Het betreft 23 Nederlandstalige en 2 Franstalige politiezones. De optie ‘andere’ werd gekozen door zones die vrijwilligers inzetten in het kader van administratieve en logistieke bijstand, afwezigheidstoezicht, het onthaal, het beheer van de website van het korps, fietsgravering, groenonderhoud of als hulpdienst. In 14 Nederlandstalige en 2 Franstalige politiezones werden vrijwilligers op een van deze manieren ingezet.
2.2.3.
Toekomst
Andere
48
Gemachtigd opzichter
44
DPA
29
BIN-coördinator
29
Burenbemiddeling Afwezigheidstoezicht
24 12
De meeste deelnemende politiezones (48 van de 126 politiezones) willen in de toekomst vrijwilligers inzetten op een van de volgende manieren: als gemeenschapswacht, voor redactionele taken, voor statistische analyses, in het kader van groenonderhoud/infrastructurele maatregelen, in het kader van de verkeersveiligheid, in het kader van de opsporing van vermiste personen, in het kader van afwezigheidstoezicht, in het kader van sportevenementen, in het kader van socio-culturele gebeurtenissen, in het kader van diefstalpreventie voor voertuigen, voor het houden van toezicht op parkings, voor de overbrenging van gerechtelijke post tussen het paleis en de zone en in het kader van het onthaal. In 31 Nederlandstalige en 17 Franstalige politiezones werden vrijwilligers op een van deze manieren ingezet. Ook als gemachtigd opzichter zouden heel wat deelnemende zones (34 Nederlandstalige en 10 Franstalige politiezones) in de toekomst vrijwilligers willen inzetten.
17
2.3.
REDENEN VOOR INZET VRIJWILLIGERS
Verhogen veiligheidsgevoel; 2 Geïntegreerde aanpak veiligheidsproblemen; 2 Empowerment; 2 Opvang gepensioneerde collega's; 2 Betere dienstverlening; 3
Capaciteitswinst; 37
Flexibiliteit; 4 Kennis; 5
Draagvlak voor politionele werking; 9
Motivatie; 11
Gemeenschapsgerichte werking; 24
Financieel voordeel; 18
De belangrijkste redenen voor het inzetten van vrijwilligers binnen de politie zijn de capaciteitswinst (aangegeven door 37 politiezones, waarvan 27 Nederlandstalige en 10 Franstalige), de gemeenschapsgerichte werking (aangegeven door 24 politiezones, waarvan 17 Nederlandstalige en 7 Franstalige), het financieel voordeel (aangegeven door 18 politiezones, waarvan 16 Nederlandstalige en 2 Franstalige), de motivatie (aangegeven door 11 Nederlandstalige politiezones) en het draagvlak voor de politionele werking (aangegeven door 9 Nederlandstalige politiezones). Met gemeenschapsgerichte werking wordt bedoeld dat vrijwilligers betrokken worden bij het politiewerk en dat zij gewezen worden op hun verantwoordelijkheden in het kader van het politiewerk, meer specifiek met betrekking tot de filosofie van de gemeenschapsgerichte politiezorg. Het draagvlak voor de politionele werking houdt in dat vrijwilligers de legitimiteit van de politie erkennen doordat ze de politie leren kennen, dat het imago van de politie wordt versterkt door het werken met vrijwilligers, dat de gesloten politiecultuur wordt doorbroken en dat de politiewerking transparanter wordt door het werken met vrijwilligers en dat het inzetten van vrijwilligers drempelverlagend kan werken voor de burgers die een beroep wensen te doen op de politie.
18
Andere redenen zijn het feit dat de kennis aangebracht door vrijwilligers een meerwaarde kan zijn, de flexibiliteit van de vrijwilligers, de verbetering van de dienstverlening, de opvang van gepensioneerde collega’s, de geïntegreerde aanpak van veiligheidsproblemen, het verhogen van het veiligheidsgevoel, de diversiteit, de kwaliteit van het werk, de mogelijke recruteringsbasis, net-widening, de sociale bijdrage aan de maatschappij, het verhogen van de zichtbaarheid en aanwezigheid en het feit dat vrijwilligers gemakkelijk af te danken zijn. Eén Franstalige politiezone geeft aan een samenwerking met de stadsdiensten zinvoller te vinden dan een samenwerking met vrijwilligers.
2.4.
VOORDELEN VAN INZET VRIJWILLIGERS
Makkelijk einde te stellen aan contract; Bezetting van het (grootste) terrein; 2 2 Opvang gepensioneerde collega's; 2 Onafhankelijkheid; 2 Betere dienstverlening; 2
Geïntegreerde werking; 2
Capaciteitswinst; 45
Kwaliteit van het werk; 3
Geen; 5 Vergroten recruteringsbasis; 5 Kennis en ervaring; 12
Flexibiliteit; 15
Draagvlak voor politionele werking; 16
Financieel voordeel; 42
Gemeenschapsgerichte werking; 37 Motivatie; 38
De belangrijkste voordelen die de deelnemende politiezones verbinden aan de inzet van vrijwilligers binnen de politie zijn de capaciteitswinst (aangegeven door 45 politiezones, waarvan 34 Nederlandstalige en 11 Franstalige), het financieel voordeel (aangegeven door 42 politiezones, waarvan 29 Nederlandstalige en 13 Franstalige), de motivatie (aangegeven door 38 politiezones, waarvan 30 Nederlandstalige en 8 Franstalige politiezones),
de
gemeenschapsgerichte
werking
(aangegeven
door
37
politiezones,
waarvan
26 Nederlandstalige en 11 Franstalige), het draagvlak voor de politionele werking (aangegeven door 16 politiezones, waarvan 12 Nederlandstalige en 4 Franstalige politiezones), de flexibiliteit (aangegeven door
19
15 politiezones, waarvan 10 Nederlandstalige en 5 Franstalige politiezones) en de kennis en ervaring (aangegeven door 12 politiezones, waarvan 9 Nederlandstalige en 3 Franstalige politiezones). Met gemeenschapsgerichte werking wordt bedoeld dat vrijwilligers betrokken worden bij het politiewerk; dat zij gewezen worden op hun verantwoordelijkheden in het kader van het politiewerk, meer specifiek met betrekking tot de filosofie van de gemeenschapsgerichte politiezorg, dat er een betere samenwerking ontstaat tussen burgers en politiepersoneel en dat er sprake is van reïntegratie in de samenleving. Het draagvlak voor de politionele werking houdt in dat vrijwilligers de legitimiteit van de politie erkennen doordat ze de politie leren kennen, dat het imago van de politie wordt versterkt door het werken met vrijwilligers, dat er wordt gewerkt met een open geest, dat de politiewerking transparanter wordt door het werken met vrijwilligers en dat het inzetten van vrijwilligers drempelverlagend kan werken voor de burgers die een beroep wensen te doen op de politie. Andere voordelen zijn het vergroten van de recruteringsbasis, de kwaliteit van het werk, de geïntegreerde werking, een betere dienstverlening, de onafhankelijkheid van de vrijwilligers, de opvang van gepensioneerd collega’s, de bezetting van het terrein, het feit dat het contract van vrijwilligers makkelijk te beëindigen is, de diversiteit, de innovatie, de interne cultuuromslag, de link met sleutelfiguren in de wijkwerking, meer sociale controle, een ontwapenend effect, projectwerking, de responsabilisering van andere diensten en partners, de scopeverbreding, de sociale bijdrage aan de maatschappij, het feit dat het korps taken waarvoor geen politiebevoegdheid noodzakelijk is in eigen beheer heeft, het tegengaan van politiecentrisme (gebrek aan externe gerichtheid, het in zichzelf gekeerd zijn van de organisatie), het versterken van de zelfredzaamheid van de burgers, het behartigen van de lokale belangen en de mogelijkheid tot partnerschap op basis van noden en behoeften van vrijwilligers. Vijf deelnemende politiezones (waarvan 1 Nederlandstalige en 4 Franstalige) geven aan geen behoefte te hebben aan vrijwilligers of geen voordelen te zien in een inzet van vrijwilligers.
20
2.5.
NADELEN VAN INZET VRIJWILLIGERS
Gebrek aan administratieve vereenvoudiging; 3 Veiligheidsrisico; 3 Versnippering politiewerk; 3 Imagoschade; 3 Beweegredenen; 4 Controle; 4 Financiële bedenkingen; 5
Beschikbaarheid; 39
Begeleiding; 26
Beperkte inzetmogelijkheden; 6 Geen; 6
Beroepsgeheim; 15
Betrouwbaarheid; 6 Beperkte bevoegdheden en verantwoordelijkheden; 7
Wettelijk kader; 12
Weerstand politiepersoneel en/of vakbonden; 8 Selectie; 12
Gebrek aan kennis en/of ervaring; 8 Machtsmisbruik; 11
Onduidelijk voor bevolking; 9 Gebrek aan gezag; 9
Professionaliteit; 11
De nadelen die door de meeste deelnemende politiezones worden ervaren bij het inzetten van vrijwilligers zijn de beschikbaarheid (aangegeven door 39 politiezones, waarvan 28 Nederlandstalige en 11 Franstalige), de begeleiding (aangegeven door 26 politiezones, waarvan 24 Nederlandstalige en 2 Franstalige), het beroepsgeheim (aangegeven door 15 politiezones, waarvan 9 Nederlandstalige en 6 Franstalige), het wettelijk kader (aangegeven door 12 politiezones, waarvan 4 Nederlandstalige en 8 Franstalige), de selectie (aangegeven door 12 politiezones, waarvan 9 Nederlandstalige en 3 Franstalige), machtsmisbruik (aangegeven door 11 politiezones, waarvan 7 Nederlandstalige en 4 Franstalige) en een gebrek aan professionaliteit (aangegeven door 11 politiezones, waarvan 3 Nederlandstalige en 8 Franstalige). Het nadeel op vlak van beschikbaarheid heeft betrekking op het feit dat er mogelijk niet voldoende kandidaten zijn, het feit dat de inzet van vrijwilligers vrijblijvend is omdat ze niet contractueel gebonden zijn, het feit dat vrijwilligers soms moeilijk inzetbaar of niet flexibel zijn, het feit dat er geen minimumduur voor de inzet van vrijwilligers is bepaald en het risico op een groot verloop van vrijwilligers. Het feit dat er begeleiding moet worden voorzien, vormt voor sommige zones een nadeel omdat opleiding, begeleiding, omkadering en controle van vrijwilligers tijd en capaciteit vragen van het politiepersoneel, omdat deze begeleiding kwalitatief genoeg moet zijn en omdat er soms niet voldoende in dergelijke begeleiding kan worden voorzien. Het nadeel
21
op vlak van het wettelijk kader houdt in dat er een gebrek is aan wettelijke omkadering en dat moet worden toegezien op de naleving van het wettelijk kader. Op vlak van de selectie kan het nadeel betrekking hebben op de afwezigheid van selectiecriteria, op fouten bij de selectie of screening van kandidaten, op de problematiek van het uitvoeren van een screening voor alle kandidaten en op het feit dat er een competentieprofiel moet worden gehanteerd als garantie dat de juiste personen worden geselecteerd. Op vlak van professionaliteit ervaren bepaalde zones een nadeel omdat er sprake is van een tekort aan kwaliteitsvolle vrijwilligers, van de perceptie van een minderwaardige politie te vormen door de inzet van vrijwilligers, van het creëren van een ongeloofwaardige politie door de inzet van vrijwilligers en van het feit dat vrijwilligers een last kunnen worden voor het korps wanneer zij niet (meer) voldoen aan de verwachtingen. Andere nadelen die door de deelnemende zones worden ervaren, zijn een gebrek aan gezag doordat er geen hiërarchische band is, onduidelijkheid voor de bevolking omdat vrijwilligers niet herkenbaar zijn en zich niet kunnen beroepen op het gezag dat politiepersoneel wel heeft, een gebrek aan kennis en/of ervaring, weerstand
van
het
politiepersoneel
en/of
de
vakbonden,
de
beperkte
bevoegdheden
en
verantwoordelijkheden, een gebrek aan betrouwbaarheid, de beperkte inzetmogelijkheden, het feit dat er geen of een te lage financiële vergoeding wordt voorzien voor de vrijwilligers, een gebrek aan controle of het moeilijk controleerbaar zijn van de vrijwilligers, onzekerheid over de beweegredenen van de vrijwilligers, imagoschade, versnippering van het politiewerk, een veiligheidsrisico voor de vrijwilligers, een gebrek aan administratieve vereenvoudiging doordat het inzetten van vrijwilligers zorgt voor bijkomende administratie, het feit dat het inzetten van vrijwilligers een tijdelijke oplossing is, het verzwakken van de aandacht voor een geïntegreerde aanpak, de voor vrijwilligers onbekende cultuur binnen het korps, het stijgen van de verwachtingen naar het politiepersoneel toe door het inzetten van vrijwilligers, een gebrek aan een procedure in geval van incidenten, een gebrek aan motivatie, het aantrekken van een bepaalde doelgroep als vrijwilliger (werklozen, gepensioneerden, arbeidsongeschikten, bejaarden), het feit dat het inzetten van vrijwilligers een belemmering vormt voor werkzoekenden, een gebrek aan betrokkenheid vanwege de vrijwilligers, het stijgen van de werkdruk doordat er meer meldingen zullen worden ontvangen, deontologische problemen, fysieke paraatheid, het niet testen van het psychologisch evenwicht van de vrijwilligers, het feit dat oneigenlijke politietaken beter aan andere bevoegde instanties worden toegekend i.p.v. aan vrijwilligers, de onvoorspelbaarheid van vrijwilligers, een gebrek aan privacy, een gebrek aan structuur in de bezetting, een te hoge motivatie van de vrijwilligers, onduidelijkheid betreffende de verzekering van vrijwilligers, risico dat vrijwilligers niet als evenwaardig aan politiepersoneel worden beschouwd, het beheersen van de communicatie, hoge opleidingskosten, een gebrek aan een juiste mentaliteit in de samenleving, aanvragen tot regularisatie/legitimatieaanvragen vanwege personeel dat opeens als vrijwilliger wordt beschouwd, mogelijke infiltratie,
het indruisen van de inzet van vrijwilligers om financiële redenen tegen het principe van
vrijwilligheid, de terughoudendheid vanwege de vrijwilligers, de nood aan afstemming tussen vrijwilligers en politiepersoneel over gemeenschappelijke doelstellingen en de werkdiscipline van de vrijwilligers. Zes politiezones geven aan geen nadelen te zien in een inzet van vrijwilligers.
22
2.6.
RANDVOORWAARDEN VOOR INZET VRIJWILLIGERS
Onderzoeken integriteit, moraliteit; 3 Betrouwbaarheid; 3 Afspraken i.v.m. informatie-uitwisseling; 3 Begeleiding; 48
Waardering geven; 3
Tolerantie bevolking; 3 Beschikbaarheid; 4
Structuur; 4 Herkenbaarheid; 5 Aanspreekpunt binnen korps; 5 Tolerantie politiepersoneel; 5
Selectie; 31
Verzekering; 5
Kennis en ervaring; 5 Motivatie; 5 Beroepsgeheim/ discretieplicht; 6
Financiële vergoeding; 6
Afspraken i.v.m. takenpakket; 26
Draagvlak (bestuurlijke) overheden; 6
Mogelijkheid tot afsluiten contract; 9 Afspraken i.v.m. bevoegdheden en verantwoordelijkheden; 10
Duidelijke afspraken (algemeen); 15 Wettelijk kader; 15
De meeste deelnemende politiezones beschrijven de volgende randvoorwaarden als meest essentieel voor het inzetten van vrijwilligers: begeleiding (aangegeven door 48 politiezones, waarvan 41 Nederlandstalige en 7 Franstalige), selectie (aangegeven door 31 politiezones, waarvan 19 Nederlandstalige en 12 Franstalige), afspraken i.v.m. het takenpakket van de vrijwilligers (aangegeven door 26 politiezones, waarvan 14 Nederlandstalige en 12 Franstalige), duidelijkheid omtrent algemene afspraken met de vrijwilligers (aangegeven door 15 politiezones, waarvan 9 Nederlandstalige en 6 Franstalige), het wettelijk kader voor de inzet van vrijwilligers (aangegeven door 15 politiezones, waarvan 6 Nederlandstalige en 9 Franstalige) en afspraken i.v.m. de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de vrijwilligers (aangegeven door 10 politiezones, waarvan 6 Nederlandstalige en 4 Franstalige). De randvoorwaarde van begeleiding houdt in dat er voor de vrijwilligers moet worden voorzien in opleiding, begeleiding, omkadering, emotionele en logistieke ondersteuning, bijsturing en controle. Op vlak van selectie is er nood aan afspraken in verband met de recrutering en screening, en dienen er competentie- en functieprofielen te worden opgesteld. De algemene afspraken waaromtrent duidelijkheid noodzakelijk is, hebben betrekking op de noden binnen het korps, de inzet van middelen, de uitvoering van taken en de naleving van richtlijnen. Wat het wettelijk kader betreft, is een aanpassing van het statuut en/of een strikte wettelijke regeling voor enkele zones een noodzaak om vrijwilligers te kunnen inzetten. Andere randvoorwaarden voor de deelnemende politiezones zijn de mogelijkheid tot het afsluiten van een contract, het creëren van een draagvlak bij de overheden, het voorzien in een financiële vergoeding, de
23
naleving van het beroepsgeheim, het selecteren van gemotiveerde vrijwilligers, het bezitten van kennis en ervaring, de mogelijkheid tot verzekering van de vrijwilligers, het tolereren van de vrijwilligers door het politiepersoneel, het zorgen voor een afspreekpunt binnen het korps, de herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van de vrijwilligers op het terrein, het voorzien in structuur, de beschikbaarheid van de vrijwilligers, het tolereren van de vrijwilligers door de inwoners van de politiezone, het waarderen van de vrijwilligers, duidelijke afspraken i.v.m. informatie-uitwisseling, de betrouwbaarheid van de vrijwilligers, het onderzoeken van de integriteit en moraliteit, het stellen van dezelfde voorwaarden als voor politiepersoneel, het instellen van een proefperiode, respect voor waarden en normen, een blanco strafblad, een open geest vanwege de vrijwilligers, het garanderen van de veiligheid van de vrijwilligers, de psychische bekwaamheid van de vrijwilligers, een nationaliteitsvereiste, een aansprakelijkheidsregeling, betrokkenheid van de vrijwilligers, een controle- en evaluatiesysteem met sanctioneringsmogelijkheid, respect voor de deontologische code, de opvolging van mindervalide vrijwilligers, het toekennen van een politionele graad aan de vrijwilligers, de recrutering van ex-politiepersoneel, het bekomen van een win-winsituatie voor de vrijwilligers en het korps, de fysieke capaciteit van de vrijwilligers, geen tatoeages of piercings, een goede uitspraak van het Nederlands of Frans, het bepalen van grenzen in het kader van de samenwerking met andere diensten en instanties, integriteit, loyauteit, een vereiste minimumleeftijd van 18 jaar, inzicht in het nut/belang van de inzet van vrijwilligers, de onpartijdigheid van de vrijwilligers en het voorzien in een zorgstructuur.
2.7.
CONCLUSIE BEVRAGING
Momenteel wordt in ongeveer een derde van de deelnemende politiezones (45 van de 126 zones) gewerkt met vrijwilligers. In de toekomst zou dit aantal kunnen verdubbelen, want ongeveer twee derde van de politiezones (82 van de 126 zones) geeft aan vrijwilligers te willen inzetten. Op dit moment werken de vrijwilligers vooral als gemachtigd opzichter en BIN-coördinator. In de toekomst zouden de meeste deelnemende zones de vrijwilligers eveneens willen inschakelen als diefstalpreventieadviseur (DPA) en als burenbemiddelaar. Er worden door de politiezones verschillende redenen gegeven voor het werken met vrijwilligers. De belangrijkste zijn de capaciteitswinst voor het korps, de mogelijkheid om gemeenschapsgericht te werken, het financieel voordeel, de motivatie van de vrijwilligers en het draagvlak dat door de inzet van vrijwilligers wordt gecreëerd voor de politionele werking. Aan het werken met vrijwilligers zijn zowel voor- als nadelen verbonden. Als voornaamste voordelen halen de deelnemende politiezones de capaciteitswinst, het financieel voordeel, de motivatie van de vrijwilligers, de mogelijkheid tot gemeenschapsgericht werken, het draagvlak dat door de inzet van vrijwilligers wordt gecreëerd voor de politionele werking, de flexibiliteit en de kennis en ervaring van de vrijwilligers aan. Belangrijke nadelen zijn de tijd- en capaciteitsrovende begeleiding van de vrijwilligers, het risico op een schending van beroepsgeheim, het ontbreken van een duidelijk wettelijk kader, een gebrekkige selectie, het risico op machtsmisbruik en een gebrek aan professionaliteit. Hoewel heel wat zones de flexibiliteit van de vrijwilligers als een voordeel beschouwen, is het meest verwachte nadeel van de inzet van vrijwilligers net hun beschikbaarheid (mogelijk gebrek aan kandidaten, vrijblijvende inzet, geen minimumduur voor de inzet en risico op een groot verloop). Logischerwijze volgt uit deze opsomming van vooren nadelen dat de meeste politiezones de begeleiding, de selectie, afspraken i.v.m. het takenpakket, duidelijke algemene
afspraken,
een
duidelijk
wettelijk
kader
en
afspraken
i.v.m.
bevoegdheden
en
verantwoordelijkheden als belangrijke randvoorwaarden beschouwen voor de inzet van vrijwilligers in een politioneel kader.
24
3. MOGELIJKHEDEN VOOR INZET VRIJWILLIGERS BIJ POLITIE IN BELGIË2 Nu er meer duidelijkheid is over de mogelijkheden die de Belgische lokale politiezones zien voor de inzet van vrijwilligers in de toekomst, is het belangrijk na te gaan of de behoeften en verwachtingen van de zones te rijmen zijn met de Belgische vigerende wetgeving. Ook enkele belangrijke randvoorwaarden voor het werken met vrijwilligers dienen te passen binnen het huidig wettelijk kader. Het voorliggende advies heeft daarom tot doel de juridische randvoorwaarden te definiëren die een optreden van vrijwilligers bij de politie, en bij uitbreiding in de veiligheidsector, mogelijk maken. In de inleiding worden enkele algemene beschouwingen geformuleerd, die ook tijdens de vergaderingen van de werkgroep naar voor zijn gekomen. Vervolgens worden in een tweede punt de algemene randvoorwaarden aangegeven waarbinnen de taken van de vrijwilligers zich dienen te situeren. Daarnaast worden in het derde punt de taken opgelijst die overeenkomstig het huidige wettelijke kader zouden kunnen worden uitgeoefend door vrijwilligers. Bovendien wordt ingegaan op de juridische problemen die kunnen rijzen bij enkele bijzondere taken die, op basis van de bevraging van de lokale politiezones en tijdens de vergaderingen van de werkgroep naar boven zijn gekomen.
3.1.
INLEIDING 3.1.1.
Toepassingsgebied vrijwilligerswet
Het algemeen wettelijk kader dat aangaande deze problematiek kan worden gebruikt, is de vrijwilligerswet. Hoewel uit de Memorie van Toelichting blijkt dat in het kader van deze regelgeving niet onmiddellijk werd 3
gedacht aan vrijwilligers in de context van de veiligheidsector, wordt deze sector ook niet principieel uitgesloten. Het begrip ‘vrijwilligerswerk’ wordt in de reeds aangehaalde wetgeving afgebakend (artikel 3 van de vrijwilligerswet). Twee elementen die hier in het oog springen zijn dat de activiteit onbezoldigd en onverplicht dient te worden verricht enerzijds, en anderzijds dat de activiteit niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling. Het onbezoldigd en onverplicht karakter heeft tot gevolg dat er geen verbintenis mag bestaan tussen de vrijwilliger en de organisatie. Vroeger was er in de regelgeving wel sprake van een ‘organisatienota’ die kon worden overhandigd waarin informatie kon worden opgenomen over de aard van de uit te voeren taken of activiteiten, of en in hoeverre de activiteiten verzekerd zijn … Vandaag is het overhandigen van deze nota aan 4
de betrokken vrijwilliger vervangen door een algemene (vormvrije) informatieverplichting die verwoord is in artikel 4 van de vrijwilligerswet en inhoudt dat de vrijwilliger op de hoogte moet worden gebracht van de onbaatzuchtige doelstelling en het juridisch statuut van de organisatie (…), het verzekeringscontract dat de organisatie gesloten heeft voor vrijwilligerswerk en de dekking voor andere risico’s, de eventuele betaling van
2
Nota met het juridisch advies vanwege de directie van de juridische dienst, het contentieux en de statuten (Algemene directie van de Ondersteuning en het Beheer, federale politie) 3 Wel is er sprake van het engagement van vrijwilligers in verschillende sectoren zoals de welzijnssector, de socio-culturele sector, de recreatieve sector, de milieubeweging enzovoort. (MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 4.) 4 MvT bij het wetsvoorstel van 18 mei 2006 tot wijziging van de wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2005 - 06, nr. 2496/001, p. 6.
25
een vergoeding en de mogelijkheid dat betrokkene kennis krijgt van geheimen waarop artikel 458 van het Strafwetboek van toepassing is. Het is aldus niet toegelaten om de vrijwilliger te verplichten bepaalde prestaties te leveren. Wel is het mogelijk om in een soort afsprakennota zaken overeen te komen aangaande de aard, de duur en de frequentie van het 5
vrijwilligerswerk. Ook al zou de vrijwilliger dergelijke afsprakennota ondertekenen, dit maakt echter niet dat 6
hij tot iets gebonden is gezien het volledig vrije karakter van het vrijwilligerswerk. Er kan dan ook geen sanctie 7
worden opgelegd wanneer het vrijwilligerswerk niet wordt aangegaan. Aangaande dit punt kan worden geconcludeerd dat het opstellen van een afsprakennota nut heeft aangezien de vrijwilliger hierin accepteert een taak uit te voeren op de wijze die de organisatie voor ogen heeft, maar dit neemt niet weg dat de vrijwilliger op ieder ogenblik kan beslissen de taak niet uit te voeren of de taak stop te zetten.
8
Ten tweede dient er rekening te worden gehouden met de bepaling dat de activiteit die de vrijwilliger verricht ‘niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling’. Het staat vast dat het wettelijk toekennen van rechten aan vrijwilligers niet tot gevolg mag hebben dat vrijwilligerswerk misbruikt kan worden als een goedkoop alternatief voor betaald werk. Hierbij wordt in de parlementaire voorbereiding benadrukt dat het niet de bedoeling is om de activiteiten die doorgaans het voorwerp uitmaken van een arbeidsovereenkomst uit te sluiten van het vrijwilligerswerk, maar dat het de bedoeling is om misbruiken te vermijden. Dergelijk misbruik zou er zijn indien eenzelfde persoon dezelfde activiteiten verricht voor dezelfde organisatie zowel in de hoedanigheid van vrijwilliger als in die van werknemer, zelfstandige of ambtenaar.
9
Het feit dat men in dit kader misbruiken wil uitsluiten, blijkt ook uit artikel 13 van de vrijwilligerswet. Dit artikel geeft aan de directeur van het werkloosheidsbureau de mogelijkheid om vrijwilligerswerk te verbieden of binnen bepaalde perken te houden indien hij aantoont dat de activiteit, gezien de aard, de omvang en de frequentie ervan of gezien het kader waarin zij wordt uitgeoefend, niet of niet langer de kenmerken vertoont van een activiteit die in het verenigingsleven gewoonlijk door vrijwilligers wordt verricht. Uit het samenlezen van deze artikelen, moet worden afgeleid dat aldus vrijwilligers kunnen worden ingezet voor taken die traditioneel worden uitgeoefend door contractuele of statutaire leden van de politiediensten, maar dat hier geen misbruik van mag worden gemaakt. Zo mag het niet de bedoeling zijn om op permanente wijze taken van de leden van de politiediensten over te hevelen naar vrijwilligers als goedkoop alternatief voor betaald werk. Vrijwilligerswerk is immers geen tewerkstelling.
3.1.2.
Vrijwilligerswerk binnen ‘veiligheidssector’
Er zijn reeds bestuurlijke overheden die gebruik maken van vrijwilligers, bijvoorbeeld in het kader van burenbemiddeling. Het kan niet de bedoeling zijn om dergelijke taken terug onder het toezicht en/of de verantwoordelijkheid van de politie te brengen. Er dient dan ook een onderscheid te worden gemaakt tussen “vrijwilligers bij de politie” en “vrijwilligers bij het uitoefenen van andere taken binnen de veiligheidsector”. De ideeën die door de bevraagde lokale politiezones worden geopperd om vrijwilligers in te zetten als
5
Zie bijvoorbeeld het decreet van 3 april 2009 betreffende het georganiseerde vrijwilligerswerk in het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, BS 17 september 2009. 6 MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 8. 7 MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 12. 8 MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 12. 9 MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 13.
26
gemeenschapswacht, als gemachtigd opzichter, als burenbemiddelaar of om op te treden bij sportevenementen of socio-culturele gebeurtenissen, dienen dan ook bekeken te worden in het kader van de regelgeving die op deze specifieke functies van toepassing is. Meer specifiek moet er in dit verband rekening worden gehouden met de recente wetswijziging die de bevoegdheden van de gemeenschapswachten heeft uitgebreid
10
en anderzijds met de voorstellen om de
private veiligheidsdiensten bepaalde politietaken te laten overnemen.
11
Enige afstemming met deze nieuwe
wetgevende initiatieven is alleszins noodzakelijk. Zo wil men bijvoorbeeld (onder meer) de ondersteuning van de politiediensten in administratieve, organisatorische en logistieke activiteiten die geen uitoefening van 12
specifieke politiebevoegdheden inhouden, overdragen aan de private sector, daar waar ook stemmen opgaan om juist deze taken te laten uitvoeren door vrijwilligers binnen de politie. Bij het uitstippelen van het beleid hieromtrent zal er rekening moeten worden gehouden met het feit dat er geen misbruik mag worden gemaakt van het vrijwilligersstatuut. Het gemaakte onderscheid is belangrijk wanneer in een latere fase het voorstel om vrijwilligers te integreren in de veiligheidsector verder wordt uitgewerkt. Voor het opstellen van akkoorden inzake opleiding, uitrusting … is het immers belangrijk te weten of iemand zich engageert als “vrijwilliger-gemeenschapswacht”, dan wel als “vrijwilliger-burenbemiddelaar” of “vrijwilliger voor politionele taken”. Verwarring dient vermeden te worden zeker aangezien het onder de huidige regelgeving aangaande de gemeenschapswachten taken van de gemeenschapswachten ook worden uitgeoefend door de politiediensten.
3.2.
13
mogelijk is dat de
14
ALGEMENE RANDVOORWAARDEN VOOR VRIJWILLIGERS 3.2.1.
Geen toekenning politiebevoegdheden
Het uitoefenen van politiebevoegdheden dient nog steeds verbonden te blijven aan het specifieke autonome statuut (gekoppeld aan een streng selectiebeleid en een eigen deontologie) dat is toegekend aan leden die werken bij de politiediensten. Per analogie heeft men tevens steeds geweigerd om de gemeenschapswachten, ondanks de uitbreiding van hun takenpakket, politiebevoegdheden te geven. De bevoegdheden van de gemeenschapswachten werden juist uitgebreid opdat de politiediensten hun capaciteit beter zouden kunnen richten op de uitvoering van taken die wel politiebevoegdheden vereisen.
15
Dezelfde redenering kan worden
toegepast aangaande het takenpakket voor de vrijwilligers binnen de politiediensten.
3.2.2.
Beroepsgeheim: artikel 4 vrijwilligerswet
Indien een vrijwilliger geheimen kan vernemen in de zin van artikel 458 Sw., verdient het aanbeveling om de vrijwilliger hierop te wijzen, net zoals op het geheim van het onderzoek in strafrechtelijke aangelegenheden.
16
10
Wet van 13 januari 2014 tot wijziging van de wet van 15 mei 2007 tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot instelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, BS 30 januari 2014. 11 Wetsvoorstel van 29 januari 2014 tot wijziging van de wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid wat de overname van politietaken betreft, Parl. St. Kamer 2013 – 14, nr. 3327/001. 12 Art. 2, §2, 18° van het wetsvoorstel van 29 januari 2014 tot wijziging van de wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid wat de overname van politietaken betreft, Parl. St. Kamer 2013 – 14, nr. 3327/001. 13 Wet van 15 mei 2007 tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot instelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, BS 29 juni 2007. 14 Antwoord van de minister op de vraag nr. 988 van de heer volksvertegenwoordiger Stefaan Van Hecke van 14 juni 2013, Parl. St. Kamer 2013 - 14, QRVA 53 133 (28 oktober 2013). 15 Antwoord van de minister op de vraag nr. 988 van de heer volksvertegenwoordiger Stefaan Van Hecke van 14 juni 2013, Parl. St. Kamer 2013 - 14, QRVA 53 133 (28 oktober 2013). 16 MvT bij het wetsvoorstel van 19 november 2003 betreffende de rechten van vrijwilligers, Parl. St. Kamer 2003 - 04, nr. 0455/001, p. 15.
27
Er dient aldus een geheimhoudingsclausule te worden ondertekend met de betrokken vrijwilligers. Als voorbeeld kan de volgende clausule dienen: ‘Ik die onderteken, verbind mij ertoe, buiten het geval dat ik geroepen zou worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet mij hiertoe verplicht, aan niemand gegevens bekend te maken waarvan ik uit hoofde van of naar aanleiding van mijn 17
activiteiten bij of ten bate van de politiediensten kennis heb genomen, en dit zelfs na het beëindigen van de uitoefening van voornoemde activiteiten. Deze verplichting geldt bovendien voor gegevens die betrekking hebben op de voorbereiding van alle beslissingen.’ Deze clausule kan nog worden aangevuld als volgt: ‘Ik ben ervan op de hoogte dat de gegevens die verband houden met onderzoeken inzake gerechtelijke politie onder het strafrechtelijk geheim van het onderzoek vallen, dat is ingeschreven in de artikelen 28quinquies Sv. en 57 Sv., en dat deze geheimhouding strafrechtelijk gesanctioneerd is via artikel 458 Sw. Bovendien ben ik ervan op de hoogte dat ik verbonden ben door de discretieplicht die is ingeschreven in artikel 131 van de wet op de geïntegreerde politie
18
en punt 34 van de
19
deontologische code. ’
3.2.3.
Kennis en uitwisseling van (persoons)gegevens
Behalve het respect voor het beroepsgeheim en het geheim van het onderzoek dat dient te worden gerespecteerd door de vrijwilligers naar de buitenwereld toe, stelt er zich eveneens een probleem wat betreft de uitwisseling van gegevens tussen de leden van de politiediensten enerzijds en de vrijwilligers anderzijds. Immers, indien er bepaalde taken worden doorgegeven aan vrijwilligers, houdt dit in dat er bepaalde informatie waarvan normaal gezien enkel leden van de politiediensten kennis hebben nu ook kenbaar wordt gemaakt aan gewone burgers (immers, ondanks het feit dat de vrijwilligers taken vervullen voor de politiediensten, blijven zij, onder meer in het raam van de privacywetgeving, gewone burgers). De verwerking van persoonsgegevens
20
is aan regels onderworpen, om zo het privé-leven van de burgers te
beschermen. Wanneer aan een vrijwilliger zou worden gevraagd om een activiteit op zich te nemen waarbij hij, voor de vervulling ervan, persoonsgegevens nodig heeft, gebeuren er in de zin van de wet op de verwerking persoonsgegevens twee zaken. In de eerste plaats kan de overdracht van de informatie van het lid van de politiedienst naar de vrijwilliger worden beschouwd als een ‘verwerking’.
17
Met name de gegevens die betrekking hebben op 's lands veiligheid, de bescherming van de openbare orde, de financiële belangen van de overheid, het voorkomen en bestraffen van strafbare feiten, het medisch geheim, de individuele rechten en vrijheden en de informatie die van nature of krachtens de voorschriften van de bevoegde overheden van de politiediensten een geheim of vertrouwelijk karakter heeft. 18 Art. 131 van de Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, BS 5 januari 1999. 19 KB van 10 mei 2006 houdende vaststelling van de deontologische code van de politiediensten, BS 30 mei 2006. (Verder: Deontologische Code) 20 Met persoonsgegeven wordt bedoeld: “iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon”. (zie artikel 1, §1 van de Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993. Verder: WBP.) Ook de term “verwerking” wordt zeer ruim geïnterpreteerd, namelijk: “elke bewerking of elk geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd met behulp van geautomatiseerde procédés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op enigerlei andere wijze ter beschikking stellen, samenbrengen, met elkaar in verband brengen, alsmede het afschermen, uitwissen of vernietigen van persoonsgegevens.” (Art. 1, §2 WBP.)
28
Ten tweede moet ook het gebruik van de gegevens door de vrijwilliger worden beschouwd als een ‘verwerking’. Beide stromen van verwerking moeten aldus kunnen worden verantwoord in het raam van artikel 5 van de WBP.
21
De overdracht van de informatie van een lid van de politiedienst naar de vrijwilliger is slechts toegelaten wanneer hiervoor toestemming werd verleend. Als voorbeeld kunnen we hier denken aan de situatie dat de wijkinspecteur vaststelt dat er een geschil is tussen twee buren. Met de toestemming van de betrokkenen, kan hij aan de bemiddelingsdienst de gegevens van deze mensen doorgeven, zodat de bemiddelingsdienst men hen contact kan opnemen om de bemiddeling te starten. De overige gronden van artikel 5 WBP zullen niet kunnen worden ingeroepen aangezien de politiediensten niet zullen kunnen aantonen dat de verwerking (het doorgeven van de politionele informatie aan de vrijwilligers) noodzakelijk is in het kader van artikel 5, b, c, d, e of f. Ook de tweede verwerking, namelijk ‘het daadwerkelijk kennisnemen en gebruiken van de gegevens’ door de vrijwilligers, dient te kunnen worden verantwoord in het licht van artikel 5 WBP. Ook hier geldt dat de toestemming van de betrokken burgers ervoor kan zorgen dat dit gebruik van gegevens door vrijwilligers verantwoord is. Dit is echter de enige rechtvaardigingsgrond die hier kan worden ingeroepen. Immers, punt b), c), d), e) en f) kunnen in casu niet worden ingeroepen aangezien de vrijwilligers zelf noch via een overeenkomst, noch via een wet, decreet of een ordonnantie ertoe gebonden zijn om taken te volbrengen die verbonden zijn aan het openbaar gezag of die betrekking hebben op het openbaar belang en die de daadwerkelijke kennisname en het gebruik van persoonsgegevens van de burgers vereisen. Aansluitend op de zojuist gemaakte analyse, dient te worden toegevoegd dat het niet toegelaten is dat vrijwilligers toegang zouden krijgen tot bepaalde databanken. De taak om gegevens en inlichtingen met betrekking tot gebeurtenissen, groeperingen en personen die een concreet belang vertonen voor de uitoefening van de opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, in te winnen en te verwerken, wordt in de WPA (de artikelen 44/1 en verder) toegekend aan leden van de politiediensten. Aangezien vrijwilligers geen lid zijn van de politiediensten, hebben zij geen toegang tot de databanken waarin deze informatie wordt opgeslagen. Ter ondersteuning van deze redenering kan worden aangevoerd dat de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer in haar adviezen de nadruk legt op het zeer gevoelige karakter van de gegevens die in
21
“a) wanneer de betrokkene daarvoor zijn ondubbelzinnige toestemming heeft verleend; b) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de uitvoering van een overeenkomst waarbij de betrokkene partij is of voor de uitvoering van maatregelen die aan het sluiten van die overeenkomst voorafgaan en die op verzoek van de betrokkene zijn genomen; c) wanneer de verwerking noodzakelijk is om een verplichting na te komen waaraan de verantwoordelijke voor de verwerking is onderworpen door of krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie; d) wanneer de verwerking noodzakelijk is ter vrijwaring van een vitaal belang van de betrokkene; e) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de vervulling van een taak van openbaar belang of die deel uitmaakt van de uitoefening van het openbaar gezag, die is opgedragen aan de verantwoordelijke voor de verwerking of aan de derde aan wie de gegevens worden verstrekt; f) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de behartiging van het gerechtvaardigde belang van de verantwoordelijke voor de verwerking of van de derde aan wie de gegevens worden verstrekt, mits het belang of de fundamentele rechten en vrijheden van de betrokkene die aanspraak maakt op bescherming uit hoofde van deze wet, niet zwaarder doorwegen.”
29
de ANG zijn opgenomen.
22
Gelet op dit uitermate gevoelige karakter, is het dan ook niet wenselijk dat
vrijwilligers toegang krijgen tot deze databank.
3.2.4.
Verzekering: artikel 6 vrijwilligerswet
Er dient een verzekeringscontract te worden afgesloten tot dekking van de risico’s met betrekking tot vrijwilligerswerk, overeenkomstig artikel 6 van de vrijwilligerswet en de uitvoeringsbesluiten dienaangaande.
23
Een vrijwilliger die activiteiten verricht voor de politiediensten valt immers, gelet op het feit dat hij niet kan worden beschouwd als een personeelslid van de politiediensten in de zin van artikel 47 en 53bis WPA, onder de aansprakelijkheidsregeling van artikel 1384, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek. Hoewel er geen wettelijke verplichting bestaat tot het afsluiten van een verzekering lichamelijke ongevallen voor vrijwilligers, lijkt het opportuun te voorzien dat ook zij een schadeloosstelling ontvangen wanneer ze dergelijk ongeval hebben en dit zowel tijdens de uitoefening van de vrijwillige activiteit als tijdens de verplaatsing naar en van de activiteit. Er dient te worden opgemerkt dat voor de vrijwilligers bij de federale politie, de Staat de vrijwilligers zal moeten verzekeren.
3.3.
24
TAKEN VOOR VRIJWILLIGERS ‘BINNEN DE POLITIE’ 3.3.1.
Uitgangspunt: administratieve taken
Aangezien het niet wenselijk is dat vrijwilligers taken uitoefenen die dienen te gebeuren door een politieambtenaar omdat zij bepaalde politionele bevoegdheden vereisen, wordt als uitgangspunt voor het bepalen van de taken die de vrijwilligers ‘binnen de politie’ zouden kunnen uitoefenen, de lijst genomen in bijlage 1 bij de richtlijnen tot het verlichten en vereenvoudigen van sommige administratieve taken van de lokale politie.
25
Er wordt meerbepaald gefocust op de lijst van de administratieve taken die door CALog-
personeel kan worden uitgevoerd. Het gaat om: Administratieve taken verbonden aan de opdrachten van de politie, doch die op zich geen politiebevoegdheid vereisen: het beheer van de documenten en de documentatiecentra, met inbegrip van het opstellen van de rechtzettingen en de aanvullingen ondersteuning bij de organisatie en uitvoering van preventieve acties Uit de lijst van de omzendbrief is het niet wenselijk dat de vrijwilligers de volgende taken uitoefenen: de administratie van het wapenregister
22
Advies nr 25/2007 van 4 juli 2007 betreffende adviesaanvraag van de FOD Binnenlandse Zaken betreffende de aanduiding van de personen werkzaam bij de Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid, Directie Private Veiligheid, die rechtstreeks toegang hebben tot bepaalde gegevens van de Algemene Nationale Gegevensbank van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus. 23 Zie KB van 21 december 2006 tot vaststelling van de voorwaarden en de wijze van het sluiten van de collectieve verzekering tot dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst van de organisaties die werken met vrijwilligers, BS 22 december 2006 en KB van 19 december 2006 tot vaststelling van de minimumgarantievoorwaarden van de verzekeringsovereenkomsten tot dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst van de organisaties die werken met vrijwilligers, BS 22 december 2006. 24 Aangezien de Staat zijn eigen verzekeraar is. 25 Bijlage 1 bij de richtlijnen van 1 december 2006 tot het verlichten en vereenvoudigen van sommige administratieve taken van de lokale politie, BS 29 december 2006.
30
het administratief behandelen van de aangiften van het bezit van alarminstallaties de administratieve ondersteuning in het kader van de controle op voorwaardelijk en voorlopig in vrijheidgestelde personen,… het eerste onthaal op het commissariaat Immers, voor deze taken is er telkens toegang vereist tot één van de (politionele) databanken (wapenregister, ALINE, strafregister, ANG), wat zoals hiervoor werd uiteengezet, niet wettelijk is. Ook wat betreft de volgende taken uit de omzendbrief is het niet wenselijk dat deze door vrijwilligers worden uitgeoefend aangezien er telkens sprake is van een kennisname van politionele gegevens: verzending van de PV’s de administratieve opvolging van verkeers-PV’s de administratieve opvolging van de waarschuwings-PV’s de opvolging van de onmiddellijke inningen door de politie van het wegverkeer het beheer van de niet-afgehaalde deurwaardersexploten het administratief beheer van de hotelfiches Tot slot kunnen ook bij de volgende opdrachten vragen worden gesteld: het opstellen en het beheer van de statistieken het eerste telefonisch onthaal, minstens tijdens de diensturen Wat betreft het opstellen en het beheer van de statistieken kan worden aangevoerd dat, indien de gegevens geanonimiseerd zijn, er in principe geen probleem is. Er moet echter rekening worden gehouden met het feit dat statistieken ook vaak gebruikt worden om bepaalde zwakke punten (bijvoorbeeld inzake beveiliging) aan te geven. De vraag kan worden gesteld of het wenselijk is dat deze informatie wordt verspreid naar vrijwilligers toe. Ook wat betreft het telefonisch onthaal kunnen enkele bedenkingen worden geformuleerd. In de eerste plaats geven de mensen die het onthaal verzorgen ook reeds een eerste indicatie mee in welke richting het probleem zal kunnen worden opgelost. Een gedegen opleiding lijkt hiervoor dan ook onontbeerlijk. Daarnaast is het zo dat men ook in dit stadium reeds wordt geconfronteerd met gegevens die later politionele gegevens kunnen worden. Secretariaatstaken inherent aan de organisatie van de politiekorpsen: De interne postbedeling het inschrijven van de binnengekomen stukken het inschrijven en het versturen van uitgaande briefwisseling de administratieve ondersteuning bij de dienstplanning, dactylografie, het opvragen van informatie,… het klassement en het archiefbeheer het beheer van de reglementen, richtlijnen en omzendbrieven, nota’s betreffende de organisatie van het korps en de interne richtlijnen secretariaat van BOC (basisoverlegcomités), van de selectiecommissie, enz.
31
In de omzendbrief wordt tevens het ‘secretariaat van de politieraad en het politiecollege’ vermeld. Gezien het feit dat hier echter vaak zeer gevoelige dossiers worden besproken, lijkt het niet wenselijk om hiervoor vrijwilligers in te schakelen. ICT (technisch beheer) en logistiek het logistiek beheer van de telefonie het logistiek beheer van de radiofonie (ASTRID e.a.) het uitvoeren van meldkameractiviteiten, onder leiding van een lid van het operationele kader het onderhoud van de gebouwen, het materiaal, het groen, de voertuigen, etc. herstellingen en het administratief beheer van de herstellingen het beheer van de inventarissen het logistiek beheer en de openbare aanbestedingen van alle investeringsmiddelen en de verbruiksgoederen het beheer van de verzekeringen catering Wat betreft ‘het logistiek beheer van het technisch systeem van de geautomatiseerde omgeving’ en de taak als ‘webmaster’, die eveneens in de omzendbrief worden vermeld, dient te worden opgemerkt dat er volgens de analyse van de juridische dienst van de federale politie een probleem is om deze taken te laten uitvoeren door vrijwilligers indien deze taken de toegang veronderstellen tot alle (al dan niet politionele) databanken van politie. Personeelsbeheer ondersteuning Human Resources Management de mobiliteitsadministratie het beheer en het verspreiden van informatie inzake het personeelsstatuut de organisatie en het beheer van de opleidingsplannen, de voortgezette en de baremische opleidingen, ter uitvoering van de beslissingen van de korpschef of zijn vervanger Ook wat betreft personeelsbeheer lijkt het niet wenselijk om mogelijk te maken dat alle taken uit de omzendbrief betreffende dit punt kunnen worden uitgevoerd door vrijwilligers. Immers, vaak worden hier (gevoelige) persoonsgegevens van leden van de politiediensten behandeld. Dit is de reden waarom het niet wenselijk is dat de volgende taken, ondanks het feit dat ze voorkomen in de omzendbrief, worden uitgevoerd door vrijwilligers: het beheer, het bijhouden en het opvolgen van de personeelsdossiers van de politiezone het lokaal medisch beheer (ziekteverlof, arbeidsgeneeskunde) het beheer van de tucht- en evaluatiedossiers het beheer en verwerking van de gegevens omtrent de verloning en de inconveniënten Budget en financiën het beheer van het kledijfonds het beheer van de boekhouding en de rekeningen de budgetcontrole
32
het opvolgen van de ontvangsten en uitgaven het opstellen en het opvolgen van de dossiers overheidsopdrachten de technische voorbereiding van de begroting het uitvoeren van de bijkomende begrotingsadministratie opstellen en opvolgen van subsidiedossiers het opvolgen van terugbetaling van de onkostennota’s Wat betreft ‘de administratie omtrent verloning en inconveniënten’, kan dezelfde opmerking worden gegeven als hierboven, namelijk dat het niet wenselijk is dat dit wordt overgelaten aan vrijwilligers aangezien het hier gaat over persoonsgegevens van leden van de politiediensten.
3.3.2.
Bespreking andere voorstellen
Zoals hierboven vermeld zijn er heel wat taken die de bevraagde lokale politiekorpsen graag door vrijwilligers zouden laten uitvoeren. In wat volgt wordt vermeld of er al dan niet juridische bezwaren zijn om deze taken toe te bedelen aan vrijwilligers. Dactylografie van PV’s Het uittypen van PV’s vereist in se geen politionele bevoegdheden. Op dat vlak stelt er zich dus geen probleem indien deze taak wordt toevertrouwd aan vrijwilligers. 26
Het is echter zo dat dit enkel kan gebeuren met toestemming van de betrokkene aangezien de vrijwilliger in dit geval kennis krijgt van persoonsgegevens, wat in de praktijk onwerkbaar is. Onthaalmedewerker Zoals hierboven reeds kort aangehaald, is het niet wenselijk om vrijwilligers in te zetten aan het onthaal van commissariaten. De voornaamste reden hiervoor ligt in het feit dat er, om veiligheidsredenen, een identiteitscontrole en ANG-controle wordt gedaan indien iemand zich aanbiedt bij het onthaal. Een vrijwilliger die optreedt als onthaalmedewerker zou dus enkel mogen vragen aan een bezoeker om zijn identiteitskaart te tonen, maar kan de betrokkene daartoe op geen enkele manier verplichten. In geval de betrokkene weigert, zou de vrijwilliger de toegang tot het gebouw kunnen weigeren of een beroep moeten doen op de persoon voor wie de bezoeker zich aanmeldt om zo de betrokkene te begeleiden. Zoals hiervoor uiteengezet is het niet wenselijk dat vrijwilligers toegang krijgen tot de ANG-databank. Daarom is het ook niet mogelijk dat zij een ANG-controle doorvoeren wanneer zij als onthaalmedewerker zouden optreden. (Verkeers)veiligheid – preventieve acties Uit de resultaten van de bevraging van de lokale politiezones komt ook ‘verkeersveiligheid’ naar boven als een domein waar vrijwilligers zouden kunnen worden ingezet. Indien het gaat om het mee sensibiliseren van
26
Punt IV. 2 van de bijlage 1 bij de richtlijnen van 1 december 2006 tot het verlichten en vereenvoudigen van sommige administratieve taken van de lokale politie (BS 29 december 2006) voorziet deze mogelijkheid voor CALOG’ers, die deze taak wel kunnen uitoefenen zonder toestemming krachtens artikel 5, b of c WBP.
33
weggebruikers aangaande veilig en defensief rijgedrag (bijvoorbeeld via het uitdelen van folders, het ophangen van posters …) lijkt er geen probleem te zijn. Ook in het raam van andere domeinen kunnen vrijwilligers een ‘preventieve’ rol spelen. Zo kunnen bijvoorbeeld vrijwilligers voetgangers op publieke plaatsen wijzen op het gevaar voor gauwdieven, bijvoorbeeld wanneer de portefeuille van iemand gewoon in de achterzak van de broek zit of wanneer de handtas van een persoon niet gesloten is. Er dient echter rekening te worden gehouden met het feit dat het sensibiliseren van het publiek aangaande de veiligheid in het algemeen een opdracht is die aan de gemeenschapswachten is toevertrouwd.
27
De
omzendbrief dienaangaande verduidelijkt dat hieronder ook preventieacties of preventiecampagnes moeten worden begrepen waarbij folders, documenten of affiches worden verspreid.
28
Het lijkt dan ook niet
noodzakelijk om in dit kader vrijwilligers binnen de politie in te zetten. Er dient te worden opgemerkt dat het niet de bedoeling kan zijn om aan vrijwilligers ook taken inzake het regelen van het verkeer toe te vertrouwen. Immers, de bevoegdheden inzake verkeer worden toegekend aan agenten van politie. Om verwarring voor de burger te vermijden, is het aangeraden geen bijkomende categorie van personen (met al dan niet een apart uniform en verschillende bevoegdheden) te creëren die deze opdrachten zouden vervullen. In het huidige wettelijke kader is dit trouwens ook niet mogelijk.
29
Diefstalpreventieadviseur Zoals hierboven reeds aangehaald, is het sensibiliseren van het publiek aangaande de veiligheid een taak die toekomt aan gemeenschapswachten. Hieronder valt ook het sensibiliseren tegen inbraak. In dit kader verduidelijkt de omzendbrief dat het gaat om het “sensibiliseren van burgers met betrekking tot organisatorische maatregelen die zij kunnen nemen om het risico het slachtoffer te worden van inbraak te 30
verkleinen; o.a. ter gelegenheid van informatiestands op beurzen, informatieavonden, enz.”. Beperkt tot deze invulling van de taak van diefstalpreventie, kunnen ook vrijwilligers deze taak op zich nemen. Net zoals bij het voorgaande dient echter te worden aangehaald dat dit een taak is die is toegekend aan gemeenschapswachten, en dat het niet wenselijk lijkt te zijn de tewerkstelling van gemeenschapswachten op dit punt terug te dringen door deze taken over te hevelen naar vrijwilligers binnen de politiediensten. In de omzendbrief betreffende de gemeenschapswachten wordt toegevoegd dat het geven van een uitgebreid technopreventief advies aan huis bij particulieren, of in een handelszaak, niet behoort tot het takenpakket van de gemeenschapswachten maar tot de opdrachten van de erkende diefstalpreventieadviseur. Er wordt in de regelgeving dus een duidelijk onderscheid gemaakt tussen enerzijds algemene sensibilisering (wat een opdracht is van de gemeenschapswachten) en anderzijds een uitgebreid technopreventief advies geven (wat een opdracht blijft van de politiediensten). De reden hiervoor kan worden gevonden in de bescherming van de privacy van de burgers. Immers, een technopreventief advies opstellen veronderstelt dat men toegang heeft tot de woning van de betrokkene en
27
Art. 3, §1, 1° Wet van 15 mei 2007 tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot instelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, BS 29 juni 2007. 28 Omzendbrief waarbij uitleg verschaft wordt bij de functie van gemeenschapswacht en bij de instelling van de dienst gemeenschapswachten, BS 3 mei 2010. 29 Art.3 KB van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg, BS 9 december 1975. 30 Omzendbrief waarbij uitleg verschaft wordt bij de functie van gemeenschapswacht en bij de instelling van de dienst gemeenschapswachten, BS 3 mei 2010.
34
alle zwakke punten inzake beveiliging kan aanduiden en oplijsten. Er is aldus een grote inmenging in het privéleven van de burgers, waardoor kan worden geconcludeerd dat de uitoefening van deze taak door vrijwilligers bij de politie enkel kan gebeuren indien de burgers op de hoogte zijn van het vrijwilligersstatuut van de betrokken medewerker en hierin toestemmen. Een bijkomend argument voor de restrictieve invulling van deze opdracht door vrijwilligers, ligt in het feit dat er verschillende onverenigbaarheden kunnen optreden indien enerzijds iemand optreedt als vrijwilliger die technopreventief advies verschaft, en anderzijds de betrokkene een beroepswerkzaamheid uitoefent die hieruit voordelen kan halen. Er kan worden gedacht aan een slotenmaker die als vrijwilliger bij de politie technopreventief advies gaat geven. Ongetwijfeld heeft betrokkene een grote kennis van diefstalpreventie, anderzijds komt de onafhankelijkheid (of minstens de schijn van onafhankelijkheid) behoorlijk in het gedrang. Volgens de deontologische code van de politiediensten, waarvan het aangewezen is dat deze ook van toepassing zou zijn op vrijwilligers die werken binnen de politie,
31
moet elke gedraging worden vermeden
32
waardoor het vermoeden van onpartijdigheid of onafhankelijkheid zou worden aangetast. Het strekt tot de aanbeveling dat de beroepsonverenigbaarheden die worden aangehaald in de punten 69 en 70 van de deontologische code worden gerespecteerd, al wordt hierdoor het aantal mensen dat zal kunnen optreden als vrijwilliger drastisch beperkt. Een bijkomend argument om deze taak niet toe te vertrouwen aan vrijwilligers is dat er geen enkele zekerheid bestaat dat de vrijwilliger de informatie die men te weten komt niet zal gebruiken voor ongehoorde doeleinden. Afwezigheidstoezicht Wat betreft het afwezigheidstoezicht, kunnen dezelfde bemerkingen worden gemaakt als hierboven bij het punt van de diefstalpreventieadviseur. Immers, ook hier geldt dat een preventieve aanwezigheid in de buurt of in een bepaalde wijk een algemene opdracht is die kan worden toevertrouwd aan gemeenschapswachten. Bovendien kunnen zij verdachte situaties aan de bevoegde diensten melden.
33
Wanneer het echter verder gaat dan een algemeen toezicht garanderen in de betrokken buurt, en een systematische rondgang wordt beoogd van de woning om te controleren of ramen en deuren goed afgesloten werden, of om na te gaan of er geen sporen van inbraak zijn, is deze taak uitgesloten van het takenpakket van 34
de gemeenschapswachten. De redenering lijkt ook hier weer te zijn dat dit laatste een te verregaande impact heeft op het privé-leven van de betrokken burgers. Deze opdracht toevertrouwen aan vrijwilligers (die bovendien niet zijn opgeleid om een juiste analyse van de gegeven situatie te maken) kan om de voormelde reden dan ook enkel met toestemming van de burgers, die op de hoogte dienen te zijn van het vrijwilligersstatuut van degene die het afwezigheidstoezicht zal uitoefenen.
31
De verplichting om zich aan deze deontologische code te houden, kan mee worden opgenomen in het document met de verplichting het beroepsgeheim te handhaven dat de vrijwilliger dient te ondertekenen. 32 Punt 22 van de Deontologische Code. 33 Omzendbrief waarbij uitleg verschaft wordt bij de functie van gemeenschapswacht en bij de instelling van de dienst gemeenschapswachten, BS 3 mei 2010. 34 Omzendbrief waarbij uitleg verschaft wordt bij de functie van gemeenschapswacht en bij de instelling van de dienst gemeenschapswachten, BS 3 mei 2010.
35
Domicilie-onderzoek Gelet op de huidige bepalingen van de WPA, lijkt het niet mogelijk om het domicilie-onderzoek te laten uitvoeren door vrijwilligers binnen de politiediensten. De wettelijke regeling aangaande het bepalen van de verblijfplaats van een persoon, is terug te vinden in de 35
36
Wet van 19 juli 1991 en het KB van 16 juli 1992 dienaangaande. Hierin is opgenomen dat er twee situaties zijn die een onderzoek ter plaatse vereisen: wanneer men, op vraag van de gemeentelijke overheid, de reële verblijfplaats van een persoon die zijn hoofdverblijfplaats in een gemeente van het Rijk vestigt of die in België van verblijfplaats verandert, moet nagaan; wanneer een persoon zijn hoofdverblijfplaats vestigt in een andere gemeente van het Rijk of in het buitenland, zonder hiervan aangifte te doen in de voorgeschreven vorm en binnen de bepaalde termijn, kan een onderzoek worden gelast met het oog op de afvoering van ambtswege uit de registers. De gemeentelijke overheid zal aan de politiediensten vragen om dergelijk onderzoek te doen. Het gaat immers om een administratieve taak die is opgelegd aan politieambtenaren door de richtlijn van 1 december 2006.
37
In dit kader is het belangrijk om na te gaan waarom het uitvoeren van deze opdracht is opgelegd aan politiediensten. In de voornoemde omzendbrief wordt verduidelijkt dat de lokale politie de onderzoeken en opsporingen in dit domein verricht in het kader van haar opdracht van algemeen toezicht zoals dat haar bij artikel 14 WPA is opgelegd. Dit onderzoek door de politiediensten wordt zeer belangrijk geacht in het raam van de strijd tegen de huisjesmelkers, de fictieve domiciliëring, de sociale en fiscale fraude, de schijnhuwelijken en het misbruik van het statuut van ‘wettelijk samenwonen’. Bijgevolg gaat het om meer dan het louter vaststellen van demografische verschuivingen in een bepaalde wijk. Men moet als politieambtenaar in het kader van deze opdracht informatie krijgen om deze vaststellingen te kunnen doen, men dient de situatie die wordt aangetroffen te analyseren en te interpreteren en het resultaat van dit onderzoek kan verregaande gevolgen hebben (zoals de vaststelling van bepaalde misdrijven of de ambtshalve schrapping uit de registers). Bovendien is het niet mogelijk om vooraf in te schatten in welke omstandigheden men zal terecht komen. Voor de veiligheid van de betrokkene zelf en omdat de vervulling van deze taak duidelijke politionele bevoegdheden vereist (namelijk het vaststellen en interpreteren van bepaalde zaken), is het niet aangewezen deze taak te laten uitoefenen door vrijwilligers. Tot slot gaat het om een gevoelige sector, die erg vatbaar lijkt te zijn voor misbruik (er kan worden gedacht aan poging tot omkoping van de ‘vaststeller’), wat het doorgeven van deze taak aan vrijwilligers nog extra delicaat zou maken.
35
Wet van 19 juli 1999 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991. 36 KB van 16 juli 1992 betreffende de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992. 37 Voor de verwijzing, zie supra.
36
Slachtofferbejegening 38
Slachtofferbejegening is een essentiële taak van de politiediensten. Onder slachtofferbejegening moet onder meer de eerste praktische bijstand onmiddellijk na het misdrijf worden begrepen. In de COL 17/2012 wordt expliciet vermeld dat de politiediensten instaan voor de onmiddellijke gevolgen van 39
het overlijden van het slachtoffer. Meer bepaald wordt er gesteld dat de mededeling van het overlijden wordt georganiseerd door de politieambtenaar die verantwoordelijk is voor de interventie met betrekking tot het overlijden en gebeurt door de leden van de lokale politie waar de nabestaanden verblijven.
40
Het verdient daarom aanbeveling dat de slachtofferbejegening enkel gebeurt door de leden van de politiediensten, en niet door vrijwilligers. Het komt immers toe aan de politieambtenaar om de nabestaanden die zullen worden ingelicht over de feiten te identificeren door middel van het raadplegen van het 41
rijksregister. Zoals hierboven reeds vermeld, is het niet toegelaten dat vrijwilligers toegang zouden hebben tot databanken zoals het rijksregister. Een nog belangrijker bezwaar is dat in het kader van de slachtofferbejegening (inclusief de slechtnieuwsmelding) aan de nabestaanden ook bepaalde informatie moet worden verstrekt. Het gaat hier onder meer over de plaats waar het feit zich heeft voorgedaan, maar ook het vermoedelijke uur en de omstandigheden van de feiten. Tevens kunnen inlichtingen worden verstrekt over de mogelijkheid om de persoonlijke bezittingen van de overleden persoon op te halen en gaat men informatie geven over eventuele verwondingen en de algemene toestand van het lichaam van de overleden persoon. In het kader van het geheim van het onderzoek, is het niet opportuun dat deze informatie wordt doorgegeven aan vrijwilligers die op hun beurt de nabestaanden hiervan op de hoogte zouden brengen. Het zijn de leden van de politiediensten zelf die dit gesprek met de betrokken nabestaanden moeten voeren. Immers, indien vrijwilligers naar de nabestaanden worden gestuurd, maar niet op de gestelde vragen kunnen antwoorden omdat men niet de nodige informatie heeft, kan dit afbreuk doen aan de geloofwaardigheid en het vertrouwen van de burger in de politie. Het argument dat sommige vrijwilligers (bijvoorbeeld met een achtergrond als psycholoog) beter zouden zijn opgeleid om deze taak op zich te nemen, overtuigt evenmin. De leden van de politiediensten worden opgeleid om deze taak te vervullen.
42
Aangezien de politieambtenaren voor deze opdracht zijn opgeleid en beschikken over de noodzakelijke informatie om deze opdracht tot een goed einde te brengen, komt het (enkel) aan politieambtenaren toe om deze opdracht te vervullen. Dit wil echter niet zeggen dat vrijwilligers op geen enkele wijze een rol kunnen spelen in het kader van de opvang van nabestaanden.
38
Omzendbrief GPI 58, 4 mei 2007, betreffende politionele slachtofferbejegening in de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus, BS 5 juni 2007. 39 Punt 3.7. Col 17/2012, 12 november 2012, betreffende Gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van Justitie, de minister van Binnenlandse Zaken en het College van procureurs-generaal inzake het respectvol omgaan met de overledene, de mededeling van zijn overlijden, het waardig afscheid nemen en de schoonmaak van de plaats van de feiten, in geval van tussenkomst door de gerechtelijke overheden (Verder: COL 17/2012) 40 Punt 4.5.1. Col 17/2012. 41 Punt 4.5.2. Col 17/2012. 42 Punt 4.5.4. Col 17/2012.
37
Het is echter belangrijk dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen slachtofferbejegening en slachtofferhulp. Slachtofferbejegening is zoals gezegd een taak die toekomt aan de politiediensten en die erin bestaat om (nabestaanden van) slachtoffers een correcte eerste opvang te verzekeren en hen door te verwijzen naar instanties waar ze verder kunnen worden geholpen. Slachtofferhulp gaat dan weer over de verdere (in een latere fase), onder meer, psychologische hulp die aan (nabestaanden van) slachtoffers kan worden verstrekt. De politiediensten hebben als taak om mensen door te verwijzen naar centra die erkend worden door de Vlaamse Gemeenschap en deel uitmaken van een centrum algemeen welzijnswerk en aldus slachtofferhulp verstrekken, alsook naar specifieke verenigingen die een psychologische ondersteuning bieden in rouwsituaties.
43
In het raam van slachtofferhulp kan er wel een
belangrijke rol zijn weggelegd voor vrijwilligers. Opsporing van vermiste personen Uit de resultaten van de bevraging van de lokale politiezones blijkt dat enkele zones de opsporing van vermiste personen als een taak zien die kan worden toevertrouwd aan vrijwilligers. De vraag is wat hiermee juist wordt bedoeld. Indien de situatie wordt bedoeld dat men bijvoorbeeld een bepaald gebied wil uitkammen, is het geen probleem dat vrijwilligers worden ingezet. Dit sluit aan bij een reeds bestaande praktijk waarbij in geval van absolute noodzaak de hulp of bijstand kan worden gevorderd van enig ander nuttig persoon.
44
Voor andere zaken waarbij een doorgedreven kennis noodzakelijk is van het gehele (gerechtelijke) dossier, lijkt de inzet van vrijwilligers veel moeilijker te zijn. Immers, gelet op het vermoeden van onschuld en het geheim van het onderzoek
45
dient gedetailleerde informatie uit strafrechtelijke dossiers enkel te worden toegekend
aan degenen die daadwerkelijk belast zijn met het onderzoek en politionele opsporings- en onderzoeksdaden in het dossier kunnen stellen. Schetsen maken van een ongeval De schets die van een ongeval wordt gemaakt, kan als bijlage bij het proces-verbaal worden gevoegd (net zoals bijvoorbeeld foto’s van remsporen,…). Indien deze bijlagen genummerd zijn en beschreven zijn in het procesverbaal zelf, dan vormen zij één geheel met het proces-verbaal en genieten zij dezelfde waarde. Het opstellen van deze bijlage (namelijk het tekenen van de schetsen) kan aldus worden gezien als het administratief opstellen van een deel van een proces-verbaal, welke mogelijkheid ook wordt toegekend aan CALog-ers,
46
indien dit gebeurt onder de verantwoordelijkheid van de vaststellende politieambtenaar. Ook
deze taak kan worden toevertrouwd aan vrijwilligers binnen de politiediensten.
43
Art. 46 WPA. Art. 42 WPA. 45 Art. 28quinquies Sv. en art. 57 Sv. 46 Punt IV.2 van de bijlage 1 bij de richtlijnen van 1 december 2006 tot het verlichten en vereenvoudigen van sommige administratieve taken van de lokale politie, BS 29 december 2006. 44
38
Beelden van onbemande camera’s laten uitlezen Recent (13 december 2013) werd op de ministerraad het ontwerp van het Koninklijk Besluit betreffende het in real time bekijken van camerabeelden van openbare plaatsen, besproken.
47
In dit kader werd duidelijk de wil
geuit om zo veel mogelijk het aantal categorieën van personen die zouden worden opgenomen in dit KB te beperken. De enige categorieën die overgebleven zijn, zijn leden van de politiediensten, die bovendien een extra opleiding dienaangaande dienen te volgen. Dit beperkte kader werd verantwoord vanuit de overweging dat deze opdracht rechtstreeks raakt aan het privéleven van personen die zich begeven op de openbare weg. Daarom werd besloten om ook gemeenschapswachten niet in het KB op te nemen. Nu de gemeenschapswachten uit dit ontwerp van KB werden geweerd, is het logisch dat ook aan vrijwilligers niet wordt toegelaten om deze beelden te bekijken en politiediensten te leiden in hun interventieopdrachten. De belangrijkste reden hiervoor ligt in het feit dat men het niet acceptabel vond om de beelden te laten bekijken door ‘personeel’ zonder een reëel statuut, waarbij het eveneens niet duidelijk is wat er zou gebeuren indien men die persoon verwijt dat hij iets dat op de beelden te zien zou zijn, over het hoofd heeft gezien.
3.4.
OPMERKINGEN AANGAANDE VOORGESTELDE TAKEN ‘BUITEN DE POLITIE’ 3.4.1.
Gemachtigd opzichter
De taak van de gemachtigd opzichter is vastgelegd in artikel 40bis van het KB van 1 december 1975.
48
Het is
een bestaande praktijk om voor het uitoefenen van deze taak vrijwilligers in te schakelen. Deze praktijk wou men ook niet in het gedrang brengen door degenen die enkel gemachtigd opzichter zijn in opdracht van de gemeente en geen andere taken (als gemeenschapswacht) uitoefenen, uit te sluiten van het toepassingsgebied van de wet op de gemeenschapswachten.
3.4.2.
49
Buurtbemiddelaars
Net zoals voor de gemachtigde opzichters, geldt dat ook voor de buurtbemiddelaars het een bestaande praktijk is dat hiervoor vrijwilligers worden ingeschakeld. Ook deze praktijk wordt impliciet ondersteund door de personen die enkel deze taak uitoefenen, uit te sluiten van het toepassingsgebied van de wet op de gemeenschapswachten.
50
Wat betreft de informatieverstrekking van de politiediensten (bijvoorbeeld de wijkinspecteur) naar de (buurt)bemiddelingsdiensten toe, bijvoorbeeld aangaande de naam en het adres van de betrokkenen, dient te worden benadrukt dat deze kennisgeving slechts mag gebeuren met instemming van de betrokkenen om in overeenstemming te zijn met de hiervoor reeds aangehaalde privacyregelgeving.
47
KB ter uitvoering van artikel 5, §4 van de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera’s, BS 31 mei 2007. 48 Art. 40bis van het KB van 1 december 1975 houdende algemeen reglement van de politie op het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg, BS 9 december 1975. 49 MvT bij het wetsontwerp van 4 december 2013 tot wijziging van de wet van 15 mei 2007 tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot instelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, Parl. St. Kamer 2013-14, nr. 3223/001, p.10. 50 MvT bij het wetsontwerp van 4 december 2013 tot wijziging van de wet van 15 mei 2007 tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot instelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, Parl. St. Kamer 2013-14, nr. 3223/001, p.10.
39
3.4.3.
Sportevenementen en socio - culturele gebeurtenissen
Er wordt door de bevraagde lokale politiezones ook geopperd om vrijwilligers in te zetten bij het beheer van sportevenementen en socio-culturele gebeurtenissen. Hierbij dient de opmerking te worden gemaakt dat dit takenpakket in principe reeds verdeeld is tussen 51
enerzijds de gemeenschapswachten en anderzijds de private veiligheidsdiensten.
52
De bevoegdheid van de private veiligheidsdiensten is recent uitgebreid, wat hen nu de mogelijkheid geeft om 53
54
ook bepaalde taken te vervullen bij evenementen die plaats vinden op de openbare weg. Deze uitbreiding werd doorgevoerd om de taken en opdrachten van publieke en private partners uit te klaren opdat zo de taken en de opdrachten van de politiediensten zouden kunnen worden geoptimaliseerd.
55
Aldus lijkt de (politieke)
keuze te zijn geweest om voor deze opdrachten leden van de private veiligheidsdiensten in te zetten, eerder dan vrijwilligers. Men moet bij het bepalen of voor deze taken ook nog vrijwilligers zouden worden ingezet, rekening houden met het feit dat de vrijwilligers niet zomaar (en enkel uit budgettaire redenen) mogen worden ingezet om taken uit te oefenen die normaal worden waargenomen door (betalende) leden van de private veiligheidsdiensten. Dit zo organiseren op een permanente wijze, zou immers misbruik uitmaken, zoals reeds werd toegelicht. Bovendien dient, in het kader van sportevenementen - bijvoorbeeld voor voetbalwedstrijden - te worden gewezen op de bestaande mogelijkheid voor de organisator van de voetbalwedstrijd om vrijwilligers in te schakelen als steward.
56
Tot slot dient aangaande dit punt nog te worden opgemerkt dat het organiseren van de veiligheid voor private evenementen op privaat grondgebied, onder de verantwoordelijkheid valt van de betreffende private organisator. Hij dient de nodige maatregelen te nemen om de veiligheid op het betrokken evenement te organiseren en kan zelf kiezen op welke wijze hij dit doet.
3.5.
VISIE VAN VICE-EERSTEMINISTER EN MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN GELIJKE KANSEN
Ter conclusie is het nuttig de zeer recente reactie van minister Milquet te citeren op een mondelinge vraag aangaande het debat over de al dan niet wenselijkheid van vrijwilligers bij de politie: “Comme vous le savez, la Commission permanente s’est saisie elle-même du problème. Je ne dis pas qu’il n’est pas intéressant, mais je n’ai rien demandé et je n’ai encore rien reçu. Le rapport doit m’être envoyé en mars. La Commission a travaillé pour voir si oui ou non et à quelles conditions d’éventuels volontaires ou anciens policiers retraités pourraient contribuer à diminuer les tâches administratives. Cela se situe donc dans un cadre très limité pour des tâches
51
Art. 3, §1, 5° van de Wet tot instelling van de functie van gemeenschapswacht, tot isntelling van de dienst gemeenschapswachten en tot wijziging van artikel 119bis van de nieuwe gemeentewet, BS 29 juni 2007. 52 Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, BS 29 mei 1990. 53 Zie voor een volledige opsomming van de taken die zij op zich kunnen nemen: artikel 1 van de Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, BS 29 mei 1990. 54 Zie nieuw artikel 11 van de Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, BS 29 mei 1990, zoals gewijzigd door artikel 10 van de wet van 13 januari 2014 tot wijziging van de wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, BS 23 januari 2014. 55 MvT bij het wetsontwerp van 4 december 2013 tot wijziging van de wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, Parl. St. Kamer 2013 - 2014, nr. 3224/001. 56 Art. 2 van het KB van 25 mei 1999 tot bepaling van de voorwaarden voor de indienstneming van voetbalstewards, BS 16 juni 1999.
40
qui ne sont pas opérationnelles en tant que telles mais qui permettraient de libérer plus d’agents ou d’inspecteurs sur le terrain.”
57
57
Integraal Verslag Commissie voor binnenlandse zaken, algemene zaken en openbaar ambt van woensdag 12 maart 2014 (namiddag), Parl. St. Kamer 2013 – 14, COM 947.
41
4. INZET VRIJWILLIGERS BIJ DE POLITIE IN NEDERLAND58 Gezien het feit dat de Belgische lokale politiezones geen vragende partij zijn voor een verregaande inzet van vrijwilligers binnen operationele taken, en gezien de wettelijke beperkingen die in het kader van het werken met vrijwilligers dienen in acht te worden genomen, is het niet noodzakelijk een analyse te maken van de inzet van vrijwilligers bij de politie in Europa. Gelet op de lange traditie die Nederland kent wat betreft het inzetten van vrijwilligers en op feit dat België en Nederland buurlanden zijn, volgt hieronder een situatieschets van de inschakeling van vrijwilligers in Nederland. Op basis van deze situatieschets kan worden nagegaan of een vergelijkbare inzet van vrijwilligers bij de Belgische politie mogelijk en wenselijk zou kunnen zijn. Deze schets is hoofdzakelijk gebaseerd op de informatie van de Afdeling Werving & Selectie Politie (www.kombijdepolitie.nl).
4.1.
VRIJWILLIGE POLITIEAMBTENAREN59
In Nederland worden sinds geruime tijd vrijwilligers ingezet bij de politie, dit om het politiebudget onder controle te houden. Politievrijwilligers willen een brug slaan tussen politie en burger en zijn vaak maatschappelijk betrokken. De vrijwillige politieambtenaren zijn vrijwilligers die operationele activiteiten uitvoeren binnen een politie60
eenheid. Zij zijn opgeleide politiemensen die dezelfde taken uitvoeren als de reguliere politie. Hieronder volgt een overzicht van mogelijke activiteiten, de toelatingseisen, de selectieprocedure, de opleiding, de uitrusting en de verzekering en vergoeding voorzien voor deze vrijwillige politieambtenaren.
4.1.1.
Activiteiten61
Politievrijwilligers ondersteunen de beroepscollega’s en dragen op die manier bij aan de veiligheid in hun eigen buurt. Zij kunnen zowel operationele als administratieve of logistieke taken voor hun rekening nemen. De taken voor de politievrijwilligers kunnen het volgende inhouden: Surveillance en handhaving Ondersteunen bij preventieacties Verkeer regelen Buurtonderzoek uitvoeren Arrestantenzorg: assisteren bij de verzorging van in bewaring gestelde en gevangen personen Publieksservice: bezoekers te woord staan en inlichting verstrekken Administratieve werkzaamheden ter ondersteuning van de operationele collega’s Facilitaire werkzaamheden ter ondersteuning van de operationele collega’s (bv. onderhoud voertuigen) Beleid en advies: met specifieke kennis participeren in relevante overleg-, werk- en projectgroepen
58
https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/politievrijwilliger-overig/Pages/aanmeldenpolitievrijwilliger-overig.aspx; Niesink, F. (2012). De reserve- en vrijwillige politie in Nederland. Burgers willen orde. In J. Berckmans (red.), Het Politiejournaal (pp. 11-15). Brussel: Politeia. 59 Gebaseerd op informatie van de Politieacademie (contactpersoon: Kim Joosten). 60 Van Moerkerke, B. (2012). Vrijwillige politie in de lift in Nederland. In J. Berckmans (red.), Het Politiejournaal (pp. 17-19). Brussel: Politeia. 61 https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/Pages/soorten-vrijwilligerswerk.aspx; https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/politievrijwilliger-overig/Pages/aanmelden-politievrijwilligeroverig.aspx
42
Andere taakinvullingen voor de politievrijwilligers zijn mogelijk in overleg met de politie-eenheid waarbinnen de vrijwilligers hun taken zouden verrichten. De inzet van de politievrijwilligers zal steeds afhankelijk zijn van het soort werkzaamheden dat zij verrichten en de persoonlijke wensen van de vrijwilliger. Dit wordt vastgelegd in overleg met de politie-eenheid.
4.1.2.
Toelatingseisen62
Om als politievrijwilliger aan de slag te kunnen, worden doorgaans de volgende algemene eisen gesteld: Minimaal 16 jaar Nederlandse nationaliteit Beheersing van de Nederlandse taal Onbesproken gedrag Wanneer de politievrijwilliger werkzaam zal zijn als vrijwilliger surveillance en handhaving worden doorgaans de volgende eisen gesteld: Minimaal een diploma vmbo-bb leerweg of vbo-b met minstens 2 vakken op c-niveau Minimaal 17 jaar Nederlandse nationaliteit Beheersing van de Nederlandse taal Onbesproken gedrag Goede conditie Goed zichtvermogen In bezit van rijbewijs B of bereid dit binnen twee jaar na aanstelling te behalen Het is afhankelijk van de politie-eenheid of deze laatste eis wordt gesteld. Zo ja, is uiteraard ook een minimumleeftijd van 18 jaar in plaats van 16 jaar vereist. Ook bijkomende toelatingseisen zijn mogelijk, opnieuw afhankelijk van de politie-eenheid. De laatste reeks eisen zijn dezelfde eisen als voor beroepscollega's in de rang van surveillant. De vrijwilliger doorloopt daarom ook dezelfde selectieprocedure (zie punt 4.1.3. Selectieprocedure). Er wordt van de vrijwilliger verwacht dat hij minstens 240 uur per jaar beschikbaar is. Met het inroosteren wordt uiteraard rekening gehouden met het reguliere werk van de vrijwilliger. Sommige beroepen zijn niet verenigbaar met het werken bij de politie, ook niet als vrijwilliger. Wanneer er sprake is van mogelijke belangenvermenging, mag iemand niet optreden als vrijwilliger bij de politie.
4.1.3.
Selectieprocedure63
Omdat de vrijwilliger surveillance en handhaving voor een deel dezelfde werkzaamheden uitvoert als de beroepscollega's, doorloopt hij ook dezelfde stappen van de selectieprocedure. Deze zijn:
62
https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/surveillance-handhaving/Pages/profiel-vrijwilligersurveillance-handhaving.aspx; https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/politievrijwilligeroverig/Pages/aanmelden-politievrijwilliger-overig.aspx 63 https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/surveillance-handhaving/Pages/selectie-vrijwilligersurveillance-handhaving.aspx
43
Eerste selectiedag: Bewust Blauw Na toetsing van de motivatie van de vrijwilliger en of hij voldoet aan de functie-eisen, ontvangt de vrijwilliger een uitnodiging voor de eerste selectiedag. Dit onderdeel vindt plaats in de politie-eenheid waar de vrijwilliger heeft gesolliciteerd en is specifiek toegespitst op het werk van een vrijwilliger surveillance en handhaving. Dit selectieonderdeel vindt voor vrijwilligers plaats in de avonduren of op een dagdeel op zaterdag. Tweede selectiedag (deel A) De tweede selectiedag duurt een hele werkdag en vindt plaats bij de Politieacademie. De vrijwilliger krijgt onder meer een sporttest, taaltoets en persoonlijkheidsvragenlijst. Derde selectiedag (deel B) De derde selectiedag duurt een dagdeel en vindt plaats bij de Politieacademie. Er wordt gekeken of de vrijwilliger als persoon de juiste eigenschappen en competenties heeft voor het surveillance- en handhavingswerk. Eindgesprek Dit gesprek vindt plaats in de politie-eenheid waar de vrijwilliger heeft gesolliciteerd en duurt ongeveer anderhalf uur. Medische keuring In de weken na het eindgesprek moet de vrijwilliger een dag(deel) vrijhouden om medisch gekeurd te worden. Betrouwbaarheids- en geschiktheidsonderzoek In dezelfde periode als de medische keuring is het betrouwbaarheids- en geschiktheidsonderzoek. De vrijwilliger moet zelf één dag(deel) beschikbaar blijven voor het huisbezoek.
4.1.4.
Opleiding64
Om vrijwilliger surveillance en handhaving bij de politie te kunnen worden, moet de vrijwilliger een basisopleiding volgen aan de Politieacademie. De opleiding duurt in totaal 57 lesweken, verspreid over anderhalf jaar. Gemiddeld zijn er twee lesavonden per week. Lesperiodes worden afgewisseld met praktijkperiodes in een wijk- of districtsteam. De deeltijdopleiding tot vrijwilliger surveillance en handhaving is gericht op toezichthoudende taken. Op straat, op verkeersveiligheid en bij evenementen. De vrijwilligers maken kennis met wet- en regelgeving, aanhoudingstechnieken, zelfverdediging en EHBO. De opleiding tot vrijwilliger surveillance en handhaving is een opleiding op mbo 2-niveau (middelbaar beroepsonderwijs). Meestal worden tijdens één lesavond in de week klassikale vakken gegeven en tijdens een tweede avond fysieke trainingen. Naast de twee lesavonden zijn de vrijwilligers een aantal uren per week bezig met thuisstudie en -opdrachten. De thuisstudie heeft voornamelijk betrekking op de wetskennis. In de praktijkperiodes lopen de vrijwilligers ’s avonds of in het weekend mee met een team van beroepsagenten. De opleiding start op verschillende instroommomenten per jaar en wordt gegeven op verschillende opleidingslocaties in Nederland. Waar en wanneer men de opleiding volgt is afhankelijk van de eenheid waar men solliciteert. De opleiding wordt afgerond met een certificaat.
64
https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/surveillance-handhaving/Pages/opleiding-vrijwilligersurveillance-handhaving.aspx
44
Na het halen van de basisopleiding zijn er vaak mogelijkheden om extra vaardigheden aan te leren. Dit is afhankelijk van de persoonlijke interesse van de vrijwilliger en de behoefte van de eenheid.
4.1.5.
Uitrusting65
De politievrijwilligers dragen enkel een uniform wanneer zij tijdens hun werkzaamheden in contact komen met burgers. Sommige politie-eenheden kunnen andere dienstkledij vereisen dan het politie-uniform. De kledij die de vrijwilligers moeten dragen wordt voorzien door de politie-eenheid waar zij werkzaam zijn.
4.1.6.
Verzekering en vergoeding66
In overleg met de politie-eenheid waar de vrijwilliger werkzaam is, wordt bepaald of deze een vergoeding ontvangt voor reiskosten en/of andere onkosten. Een vrijwilliger surveillance en handhaving ontvangt geen loon, maar een vrijwilligersvergoeding van 7,07 EUR per uur en een vaste jaarvergoeding van 169,69 EUR. Daarnaast worden zijn reiskosten vergoed. Verder betaalt de politie-eenheid de opleiding, sportkleding en boeken voor de vrijwilliger.
4.2.
VOLONTAIRS67
De volontairs verschillen van de vrijwillige politieambtenaren in die zin dat zij niet worden ingezet voor de uitvoering van operationele taken. Zij worden enkel ingeschakeld in ondersteunende functies op vlak van 68
administratie, logistiek en adviesverlening. Momenteel worden er tijdelijk geen volontairs meer aangeworven in de Nederlandse politie-eenheden omdat de vakbonden vrezen voor een verdringing van reguliere arbeidsplaatsen. Men bekijkt op dit moment de mogelijkheid om de modaliteiten voor de aanwerving van volontairs (selectie, opleiding, verzekering, vergoeding …) gelijk te trekken met deze van de vrijwillige politieambtenaren. Dit betekent niet dat voor vrijwillige politieambtenaren en volontairs exact dezelfde voorwaarden zullen gelden, maar wel dat er voor de volontairs een duidelijk kader zal worden uitgewerkt voor de aanwerving.
65
https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/politievrijwilliger-overig/Pages/aanmeldenpolitievrijwilliger-overig.aspx 66 https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/politievrijwilliger-overig/Pages/aanmeldenpolitievrijwilliger-overig.aspx; https://www.kombijdepolitie.nl/vrijwilliger-politie/soorten-vrijwilligerswerk/surveillancehandhaving/Pages/vergoeding-vrijwilliger-surveillance-handhaving.aspx 67 Gebaseerd op informatie van de Politieacademie (contactpersoon: Kim Joosten). 68 Van Moerkerke, B. (2012). Vrijwillige politie in de lift in Nederland. In J. Berckmans (red.), Het Politiejournaal (pp. 17-19). Brussel: Politeia.
45
5. POLITIE IN BIJBEROEP69 Gelet op de behoeften van de Belgische politiezones en de wettelijke beperkingen verbonden aan de inzet van vrijwilligers bij de politie kan worden geconcludeerd dat een verregaande inschakeling van vrijwilligers zoals dit gebeurt in Nederland niet wenselijk zou zijn voor België. Zowel de lokale politiezones als de wetgever stellen enkele cruciale randvoorwaarden voorop voor het werken met vrijwilligers. Om te kunnen garanderen dat aan deze randvoorwaarden zal worden voldaan, is het nodig een statuut te voorzien waaraan vrijwilligers bij de politie gebonden zijn. Dit statuut kan vergelijkbaar zijn aan dat opgesteld voor de vrijwillige brandweerlieden. Hieronder volgt een korte toelichting over dit statuut.
5.1.
INLEIDING
De Ministerraad heeft op vrijdag 21 februari 2014, in tweede lezing, op voorstel van vice-eersteminister en minister van Binnenlandse Zaken en Gelijke Kansen Milquet, de teksten betreffende het nieuwe administratief en geldelijk statuut van de toekomstige operationele leden van de hulpverleningszones voor de brandweer goedgekeurd. Deze teksten worden aan de Koning voorgelegd ter ondertekening en zullen binnenkort bekendgemaakt worden in het Belgisch Staatsblad. Hieronder volgen enkele grote lijnen van het nieuwe ontwerp van administratief en geldelijk statuut van de brandweerlieden zoals het goedgekeurd werd door de Ministerraad en zoals dat van toepassing zal zijn vanaf de inwerkingtreding van de hulpverleningszones, alsook van het wetsontwerp inzake de arbeidstijd dat op 3 april 2014 gestemd werd in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Specifiek de elementen van toepassing op de vrijwillige brandweerlieden worden hier belicht.
5.2.
HET ADMINISTRATIEF STATUUT 5.2.1.
Aanwerving
De aanwerving gebeurt ofwel in de graad van brandweerman, ofwel in de graad van kapitein. De aanwerving van de brandweerlieden door de zone gebeurt in twee stappen:
De kandidaat‐brandweerman of de kandidaat‐kapitein moet eerst een federaal geschiktheidsattest behalen nadat hij geslaagd is voor een competentietest, een handigheidstest en fysieke geschiktheidsproeven. Deze tests en proeven zullen georganiseerd worden door de brandweerscholen op vraag van de FOD Binnenlandse Zaken.
De zoneraad richt een oproep tot kandidaten en alleen de houders van het federaal geschiktheidsattest mogen aan de aanwerving deelnemen. De zone organiseert hiertoe een gesprek en, eventueel, een bijkomende proef indien operationele redenen dit rechtvaardigen. Om een kandidaat te vinden die past binnen de specificiteiten van de zone testen het interview en de eventuele bijkomende proef de motivatie, de inzetbaarheid en de overeenstemming van de kandidaat met de functiebeschrijving en de zone. Ze worden ingericht als vergelijkend examen (de aanwerving gebeurt rekening houdend met de klassering van de kandidaten door de examenjury).
69
Dit hoofdstuk is integraal gebaseerd op de handleiding met betrekking tot het nieuwe administratief en geldelijk statuut van de brandweerlieden, opgesteld door vice-eersteminister en minister van Binnenlandse Zaken en Gelijke Kansen Milquet, samen met haar kabinet en de juridische dienst van de Algemene Directie Civiele Veiligheid. Deze handleiding is bedoeld om het operationeel personeel van de hulpverleningszones zo goed mogelijk te informeren over hun nieuwe statuut.
46
5.2.2.
Benoeming
Een vrijwillig brandweerman wordt benoemd voor de duur van 6 jaar. Deze benoeming wordt na afloop van 6 jaar stilzwijgend verlengd voor een nieuwe duur van 6 jaar, tenzij gemotiveerde beslissing van de zoneraad.
5.2.3. De
vereiste
Opleiding
basiscompetenties
zijn
identiek
voor
de
vrijwillige
brandweerlieden
en
de
beroepsbrandweerlieden. Er zijn maatregelen voorzien zodat de vrijwillige brandweermannen zich kunnen engageren en een opleiding kunnen volgen. Daartoe zal de toekomstige opleiding tot brandweerman opgedeeld worden in twee modules. Na de eerste module kan de vrijwillige brandweerman reeds deelnemen aan de taken en de opdrachten van de hulpverleningszone.
5.2.4.
Opleiding tijdens de loopbaan
Het nieuwe statuut voorziet een voortgezette opleiding tijdens de loopbaan. Men zal minimum 24 uur opleiding per jaar moeten volgen om de competenties op peil te houden, maar ook nieuwe competenties te verwerven die toelaten om de functie efficiënt te blijven uitoefenen. Het is de zoneraad die in het opleidingsreglement het aantal uren permanente opleiding voor zijn personeel zal vastleggen, rekening houdend met het minimum van 24 uur. Deze 24 uur zullen georganiseerd worden door een brandweerschool. In de praktijk kan deze voortgezette opleiding gegeven worden in de zone, in de mate van het mogelijke.
5.2.5.
Dubbel statuut
Het dubbel statuut ‘beroeps – vrijwilligers’ blijft mogelijk zolang men voor verschillende werkgevers werkt, d.w.z. wanneer de activiteit als vrijwilliger uitgevoerd wordt in een andere zone dan die waar de activiteit als beroeps wordt verricht. Het gaat dus om een status quo ten opzichte van de huidige situatie. Rekening houdend met het arbeidsrecht, is het dubbel statuut niet mogelijk binnen eenzelfde zone. Om deze problematiek te verhelpen, werd de opt‐out ingevoegd in de wetgeving inzake de arbeidstijd. Zo kan de beroepsbrandweerman uren presteren bovenop zijn basisregeling in de post waar hij vrijwilliger was. Men kan bovendien vrijwilliger zijn in meerdere hulpverleningszones, mits het akkoord van de betrokken zoneraden.
5.2.6.
Professionalisering
Een vrijwillige brandweerman zal naar het beroepsstatuut kunnen overgaan in dezelfde graad binnen zijn zone of in een andere zone, als hij voldoet aan de volgende voorwaarden:
Vrijwillig brandweerman zijn en niet geschorst zijn bij wijze van tuchtmaatregel;
Voldoen aan de voorwaarden in de functiebeschrijving;
Een graadanciënniteit van minstens twee jaar hebben (met inbegrip van de stage);
De vermelding ‘voldoende’ hebben gekregen bij de laatste evaluatie;
Slagen voor de professionaliseringsproef.
In dat geval zullen de uren die gepresteerd werden als vrijwilliger gevaloriseerd worden voor de loopbaan bij overgang naar het beroepsstatuut.
47
5.2.7.
Mobiliteit
De vrijwillige brandweerman zal van dienst kunnen veranderen zonder zijn loopbaan te moeten herbeginnen, met behoud van zijn graad, als hij voldoet aan de volgende voorwaarden:
Vrijwillig brandweerman zijn en niet geschorst zijn bij wijze van tuchtmaatregel;
Voldoen aan de voorwaarden in de functiebeschrijving;
Een graadanciënniteit van minstens twee jaar hebben in de uitgeoefende functie;
De vermelding ‘voldoende’ hebben gekregen bij de laatste evaluatie;
Slagen voor de mobiliteitsproef.
5.2.8.
Beroepsziekten en arbeidsongevallen
Een wetsontwerp gestemd op 26 februari 2014 in de Commissie Sociale Zaken van de Kamer van volksvertegenwoordigers, brengt de vrijwillige brandweerlieden onder toepassing van de wet van 3 juli 1967 betreffende de preventie van of de schadevergoeding voor arbeidsongevallen, voor ongevallen op de weg naar en van het werk en voor beroepsziekten in de overheidssector, voor wat betreft de beroepsziekten. Dit heeft als gevolg dat de vrijwilliger in het vervolg als vrijwillig brandweerman de bescherming voor beroepsziekten zal genieten zoals de beroepsbrandweerlieden (zoals geregeld bij het koninklijk besluit van 21 januari 1993 betreffende de schadeloosstelling voor beroepsziekten, ten gunste van sommige personeelsleden uit de provinciale en plaatselijke overheidsdiensten, aangesloten bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de provinciale en plaatselijke overheidsdiensten). Het genoemde koninklijk besluit van 21 januari 1993 zal nog worden aangepast om dit formeel te regelen. Deze maatregel ter bescherming van de vrijwillige brandweerlieden, die momenteel niet bestaat, is een verbetering van het statuut. Wat betreft de arbeidsongevallen als vrijwillig brandweerman werden de principes van de bestaande regeling (artikel 55 en 55bis KB 6 mei 1971) overgenomen in het ontwerp van het nieuwe administratief statuut.
5.3.
HET GELDELIJK STATUUT 5.3.1.
Prestatievergoeding
Het uurbedrag van de prestatievergoeding wordt bepaald door de prestatievergoedingschaal die overeenkomt met de graad die de vrijwillige brandweerman heeft. De prestatievergoeding wordt maandelijks na vervallen termijn betaald. Het bedrag van de prestatievergoeding wordt berekend per prestatie. Elke prestatie geeft recht op betaling van een vergoeding berekend prorata het aantal gepresteerde uren. De minimale vergoeding voor een prestatie komt overeen met de vergoeding voor 1 uur. Elk begonnen uur wordt volledig vergoed. Voor de berekening van de prestatievergoeding wordt rekening gehouden met wachtdiensten in de kazerne, interventies, preventie, administratieve of logistieke taken, behoorlijk toegelaten oefeningen en opleidingen; er wordt geen rekening gehouden met beschikbaarheidsperiodes, noch met de verplaatsingstijd tussen de verblijfplaats en de plaats waar de prestaties uitgevoerd worden.
48
5.3.2.
Evolutie in de weddeschaal
De vrijwillige brandweerman zal voortaan genieten van een perspectief op geldelijke vooruitgang. Momenteel is de vergoeding per graad vastgelegd in de tijd. Deze maatregel zal wie zich volledig inzet voor zijn zone toelaten om een hogere vergoeding te krijgen dan degene die hij momenteel krijgt. Rekening houdend met deze nieuwe mogelijkheid, werd bepaald dat een jaar als vrijwilliger minimum 180 uur investering (zonder wachtdiensten) moet tellen om geldelijk gevaloriseerd te kunnen worden.
5.3.3.
Toelage voor onregelmatige prestaties
Elke vrijwillig brandweerman heeft recht op een toelage voor onregelmatige prestaties. Het betreft onregelmatige nachtprestaties en onregelmatige zaterdag- en zondagprestaties. Het bedrag per uur van de toelage voor de nachtprestaties mag niet meer bedragen dan 25 % van het uurbedrag van de prestatievergoeding. De raad bepaalt het percentage bij een reglementair besluit tot aanvulling van het statuut. Het bedrag per uur van de toelage voor de zaterdagprestaties mag niet meer bedragen dan 100 % van het uurbedrag van de prestatievergoeding. De raad bepaalt het percentage bij een reglementair besluit tot aanvulling van het statuut. Het bedrag per uur van de toelage voor de zondagprestaties mag niet meer bedragen dan 100 % van het uurbedrag van de prestatievergoeding. De raad bepaalt het percentage bij een reglementair besluit tot aanvulling van het statuut. Voor eenzelfde prestatie‐uur mag de toelage voor onregelmatige nachtprestaties niet gecumuleerd worden met de toelage voor onregelmatige zaterdag‐ of zondagprestaties. Het meest voordelige stelsel wordt toegepast.
5.3.4.
Andere toelagen en vergoedingen
De vrijwillige brandweerman behoudt de diplomatoelage. Deze stemt overeen met een percentage van de vergoedingen die de voorbije maand gestort werden. Dit percentage zal tussen drie en tien percent liggen en zal door de zoneraad bepaald worden. De zoneraad kan eveneens beslissen om een erkentelijkheidspremie te voorzien voor de vrijwillige brandweerman die eervol ontslagen wordt uit zijn functies. De zone kan beslissen om andere vergoedingen of sociale voordelen toe te kennen, zoals bijvoorbeeld fietsvergoeding, maaltijdcheques …
5.3.5.
Mogelijkheid van behoud
Indien de vrijwillige brandweerman dit wenst, heeft hij de mogelijkheid om onderworpen te blijven aan het geldelijk statuut dat momenteel op hem van toepassing is. In dat geval moet hij zijn beslissing aan de zone meedelen binnen de 3 maanden na de publicatie van het statuut. In geval van bevordering, mobiliteit, toewijzing aan een mandaatfunctie (zonecommandant) zal de vrijwillige brandweerman niettemin ambtshalve onderworpen worden aan het nieuwe geldelijk statuut van het operationeel personeel van de hulpverleningszones.
49
Bovendien kan de vrijwillige brandweerman op elk moment in zijn loopbaan vragen om onderworpen te worden aan het nieuwe geldelijk statuut.
5.4.
DE ARBEIDSTIJD
Een vrijwillig brandweerman is momenteel uitgesloten van de wet van 14 december 2000 tot vaststelling van sommige aspecten van de organisatie van de arbeidstijd. Er waren dus regels nodig om zijn diensttijd af te bakenen. Deze worden zodoende geregeld in het statuut. De maximale grens van deze diensttijd is vastgelegd op 24 uur per week. Voor een grotere flexibiliteit gaat het om een gemiddelde dat berekend zal worden over een referentieperiode van 12 maanden en dat overeenstemt met 1248u/jaar. De prestaties die meegerekend zullen worden in deze diensttijd zijn de volgende:
De interventies;
De preventie;
De oefeningen en de opleiding;
De onderhouds‐ en administratieve taken;
De wachtdiensten in de kazerne.
Overschrijdingen zijn mogelijk bij dringende interventies. Deze moeten gecompenseerd worden.
50
6. CONCLUSIE Om tegemoet te komen aan de steeds hoger liggende verwachtingen ten aanzien van de politie en het steeds uitgebreidere takenpakket van politieambtenaren, werd in dit analyserapport de mogelijkheid onderzocht om vrijwilligers in te schakelen bij de politie. Uit de bevraging van de lokale Belgische politiezones blijkt dat in de toekomst maar liefst twee derde van de zones zou willen werken met vrijwilligers. Hierbij moet wel vermeld worden dat zij momenteel geen behoefte hebben aan een verregaande inzet van vrijwilligers, zoals dit het geval is in het buitenland. Het Nederlandse model is in deze context besproken als voorbeeld. Dit model blijkt uitgebreider dan gewenst door de bevraagde lokale zones, die vrijwilligers hoofdzakelijk willen inschakelen voor administratieve en logistieke ondersteuning en voor het houden van toezicht. Bovendien beschikken de politiediensten in België over een eigen cultuur, die niet vergelijkbaar is met de politieculturen in het buitenland. Uit de bevraging van de lokale politiezones blijkt evenwel dat er toch heel wat taken zijn die zij graag door vrijwilligers zouden laten uitvoeren. Voor bepaalde taken zal het inzetten van vrijwilligers mogelijk zijn, zoals ook blijkt uit dit rapport, maar voor andere zal er dienen rekening te worden gehouden met bepaalde juridische bezwaren. In dat opzicht dient het juridisch advies van de directie van de juridische dienst, het contentieux en de statuten (Algemene directie van de Ondersteuning en het Beheer, federale politie) in acht genomen te worden bij het uitwerken van de mogelijkheden voor de politie om te werken met vrijwilligers. Het is immers zeer belangrijk dat dit gebeurt op een manier die past binnen het wettelijk kader. Zo is het niet de bedoeling om op permanente wijze taken die traditioneel worden uitgeoefend door contractuele of statutaire leden van de politiediensten over te hevelen naar vrijwilligers, of bepaalde taken die worden toevertrouwd aan gemeenschapswachten of private veiligheidsdiensten terug onder het toezicht en/of de verantwoordelijkheid van de politie te brengen. Ook is het niet wenselijk om politiebevoegdheden toe te kennen aan vrijwilligers, om hen toegang te geven tot politionele databanken of om hen kennis te laten krijgen van persoonsgegevens. Zij zijn immers niet gebonden aan een statuut, hetgeen voor politieambtenaren wel het geval is, zelfs gekoppeld aan een streng selectiebeleid en een eigen deontologie. Verder heeft het vrijwilligerswerk een onbezoldigd en onverplicht karakter, wat maakt dat er geen sanctie kan worden opgelegd wanneer het vrijwilligerswerk niet wordt aangegaan. Teneinde aan deze wettelijke beperkingen tegemoet te komen, adviseert de werkgroep enkele belangrijke stappen te ondernemen. Een eerste stap is het aanvullen van de bestaande regelgeving met mogelijkheden voor de inzet van vrijwilligers bij de politie in specifieke omstandigheden en voor specifieke taken. De regelgeving dient wel in algemene bewoordingen te worden geformuleerd, opdat de politiediensten zelf beslissingen kunnen nemen over de uitvoering ervan in functie van concrete, plaatselijke situaties en specifieke noden en behoeften. Er moet bijgevolg een algemeen kader worden gecreëerd, maar een aantal specifieke taken kan ook duidelijk worden omschreven, gekoppeld aan competenties, opleidingen en logistieke aspecten. Het aantal omschreven taken mag evenwel niet limitatief zijn. Daarenboven is aandacht nodig voor het veiligheidsaspect (screening en informatiebehandeling). Een tweede stap is het engagement van burgers binnen de politiediensten mogelijk te maken als ‘bijberoep’, opdat op die wijze de fenomenen van ‘piekperiodes’ en ‘piekactiviteiten’ beter zouden kunnen worden beheerd. In dit perspectief dienen de betrokkenen een volwaardig statuut te krijgen. Om die reden kan best geopteerd worden voor een inzet van vrijwilligers analoog aan de inzet van vrijwillige brandweerlieden. Aanwerving, opleiding, statuut, vergoeding … worden voor de vrijwillige brandweermannen en -vrouwen
51
vastgelegd in een administratief en geldelijk statuut. Indien in een dergelijk statuut kan worden voorzien voor vrijwilligers bij de politie, vormt dit een tegemoetkoming aan de wetgevende beperkingen die er momenteel zijn voor de inzet van deze vrijwilligers. Dit is een belangrijke voorwaarde voor politiediensten om met vrijwilligers te kunnen werken. Tevens dient in dit verband de mogelijkheid te worden gecreëerd om gepensioneerd politiepersoneel in te schakelen. Op die manier kunnen pensioengerechtigden zich toch blijven inzetten voor de politie, onder een of andere vorm van contractuele verbintenis. Bovendien kan op die manier interessante en nuttige kennis en ervaring gevrijwaard worden. Dit is belangrijk in het kader van de optimalisatie van de lokale politie. Het mag duidelijk zijn dat vrijwilligers nu reeds voor bepaalde taken en in bepaalde situaties kunnen worden ingezet door een politiedienst, maar dat de voordelen nog groter zouden kunnen zijn. Indien men echter de inzetmogelijkheden wenst uit te breiden, is het enerzijds noodzakelijk de bestaande regelgeving uit te breiden met mogelijkheden specifiek voor de inzet van vrijwilligers bij de politie, en is het anderzijds voor bepaalde taken en situaties cruciaal om te voorzien in een duidelijk statuut. In deze mag de meerwaarde van gepensioneerde politiepersoneelsleden zeker niet vergeten of onderschat worden. Om een dergelijke uitbreiding van de toekomstperspectieven voor het werken met vrijwilligers mogelijk te maken, verwacht de werkgroep impulsen van de regering om de vigerende regelgeving aan te vullen en te voorzien in een duidelijk en op de politionele praktijk gericht statuut.
52
