NIEUWSBRIEF
39
APRIL 2008
V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n :
Samenwerking werpt vruchten af bij verbeteren dijkinspecties
De inspectie moet anders, maar hoe? Dat was de vraag waar menige waterkeringbeheerder na de gebeurtenissen bij Wilnis en Terbregge mee worstelde, ook met het oog op klimaatverandering. Vijf jaar later krijgt de inspectie ‘nieuwe stijl’ handen en voeten, zo bleek op de vijfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen. Vooral omdat waterbeheerders, kennisinstellingen en bedrijfsleven elkaar steeds beter weten te vinden. Tijdens de eerste inspectiedag in 2004 was het nog een
Niet alleen in Nederland, maar vooral internationaal. De
heet hangijzer: de kloof die er leek te bestaan tussen de
samenwerking heeft bovendien een flinke duw in de rug
vraag van waterkeringbeheerders en het aanbod van ken-
gekregen door het ingezette innovatiebeleid van het Ka-
nisinstellingen en bedrijfsleven. Vier jaar later werken
binet Balkenende. De regering heeft water nadrukkelijk
partijen op tal van terreinen succesvol samen aan water-
genoemd als één van de economische innovatiemotoren
keringoplossingen. Bijvoorbeeld binnen het door STOWA
waarmee Nederland in het buitenland kan scoren. Ge-
en Rijkswaterstaat geïnitieerde onderzoeksprogramma
zamenlijke projecten van overheid, kennisinstellingen
‘Verbetering Inspectie Waterkeringen’ (VIW), maar ook bij
bedrijfsleven die daaraan bijdragen, kunnen rekenen op
de IJkdijk. Het succes lijkt voort te komen uit het feit dat
geld uit Den Haag. De projecten Digidijk en Flood Control
we van oudsher graag koopman én dominee zijn. Bedrij-
2015 - waarover later meer - zijn hier voorbeelden van.
ven en kennisinstellingen paren maatschappelijke verantwoordelijkheid moeiteloos aan economische handelsgeest: er valt iets te verdienen aan het verbeteren van inspecties.
Dagvoorzitter Roeland Hillen (m.) en Unie-voorzitter Sybe Schaap (l.) ontvangen de Handreiking Inspectie Waterkeringen uit handen van Bart van der Roest van RWS-Noordzee.
I n d e z e u i t g av e o n d e r m e e r :
Verslag van de vijfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen / Nieuwe themasite over aanpak cyanobacteriËn / Waternoodinstrumentarium verbeterd / Tijdelijke versterking voor STOWA / STOWA ter infootjes / Publicaties / Activiteiten voorjaar 2008.
j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n
Gereedschapsk is t
en uitvoeren van het beheer en onder-
Een eerste, belangrijke vrucht van
houd. Het plan laat volgens Molenkamp
samenwerking is het uitkomen van de
goed zien ‘wat we doen, hoe we het doen
‘groene versie’ van de Handreiking inspec-
en hoeveel tijd en energie dat kost.’
tie waterkeringen. De handreiking moet bijdragen aan een goede, effectieve en doelma-
Fl o o d C o n t r o l 2 015
tige uitvoering van het gehele inspectieproces, aldus Peter
Na Bas Molenkamp gaf Marieke de Groen van Deltares
Blommaart van RWS Waterdienst, die samen met STOWA
tekst en uitleg over het grootschalige onderzoekspro-
de opdracht gaf voor het boekwerk. Blommaart vergeleek
gramma Flood Control 2015, een gezamenlijk initiatief
de handreiking tijdens zijn inleiding met de inhoud
van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. Het
van een gereedschapskist: ‘Er zit al nuttig gereedschap
doel is sneller en beter te kunnen voorspellen wanneer
in. Er ontbreekt echter ook nog het een en ander en mis-
overstromingen dreigen, vooral door de inzet van nieuwe
schien moeten we stukken gereedschap vervangen door
(online) inspectiemethoden en -technieken. Flood Con-
andere.’ Voor die verbeterslag riep hij de hulp in van wa-
trol kan rekenen op een rijksbijdrage van 10 miljoen. De
terkeringbeheerders: ‘Ga ermee aan de slag, geef je vragen
deelnemende partijen brengen de resterende 12 miljoen
en opmerkingen door aan de ontwikkelaars, zodat we van
gezamenlijk bijeen. De deelnemende partijen zien goede
deze groene versie een definitieve versie kunnen maken.’
mogelijkheden de te ontwikkelen producten in het bui-
Dagvoorzitter Roeland Hillen van RWS Waterdienst gaf in
tenland te vermarkten.
een korte reactie de opstellers wel een waarschuwing mee:
Marieke gaf voorbeelden van onderzoeken die binnen
‘Mijn eigen gereedschapskist is inmiddels loodzwaar. Er
Flood Control 2015 kunnen worden uitgevoerd. Ze noemde
kunnen best dingen uit. Maak jullie kist niet zwaarder
onder meer de ontwikkeling van nieuwe online-meettech-
dan echt nodig is.’
nieken en het beter combineren van visuele, technische en modelmatige informatie als basis voor het nemen van
Inspec t ieplan
maatregelen bij (dreigende) calamiteiten. De concrete in-
Waternet, de gezamenlijke uitvoeringsorganisatie van de
vulling van het programma hangt af van de wensen van
gemeente Amsterdam en Hoogheemraadschap Amstel,
waterkeringbeheerders en van de exportkansen van de op
Gooi en Vecht, heeft met STOWA en In-
te leveren producten, aldus De Groen.
fram een inspectieplan opgesteld waarin de inrichting, uitvoe-
P r i j s v r a ag
ring en inbedding van inspec-
Na de koffie en thee sprak Fred Heuer, directeur kennis
ties in de organisatie wordt
en Innovatie bij V&W, over het project Digidijk. Dit project
beschreven. Waternetter Bas
maakt onderdeel uit van het innovatieprogramma WINN
Molenkamp vertelde er meer
van Rijkswaterstaat en wordt mede mogelijk gemaakt
over. Volgens hem lag de na-
door een bijdrage uit het Small Business Innovation Re-
druk in zijn eigen organisatie
search Programma (SBIR) van EZ. SBIR heeft als doel het
aanvankelijk nogal eenzijdig
innoverend vermogen van kleinere bedrijven te stimule-
op waarnemen. Mede dankzij de
ren en doet dat op een bijzondere manier: via een prijs-
methodiek die is ontwikkeld binnen
vraag. Het idee achter SBIR is simpel: juist wat kleinere
VIW, is er in het nieuwe Waternet-inspec-
bedrijven (MKB) zitten vaak barstensvol ideeën, maar het
tieplan aandacht voor de gehele inspectiecyclus, vanaf het
ontbreekt ze aan kapitaal om die om te zetten in tastbare
doen en het duiden van waarnemingen tot het prioriteren
en vermarktbare resultaten.
STOWA TER INFo / 39
pag ina
2
n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e V i j f d e K e n
Digidijk werkt volgens de SBIR-formule. Het project, bedoeld om innovatieve technieken te ontwikkelen voor het inspecteren van waterkeringen, startte met de vraag aan het bedrijfsleven met voorstellen te komen voor vernieuwende technieken. Een onafhankelijke commissie van deskundigen (zowel overheid als bedrijfsleven) koos er daarvan vijf uit. De genomineerde bedrijven kregen budget om voor hun idee een haalbaarheidsonderzoek te doen. Van die vijf selecteerde de commissie uiteindelijk twee bedrijven die een prototype mogen ontwikkelen. Hans je Brinker
Fred Heuer maakte op de Kennisdag de twee winnende Digidijk-inzendingen bekend. De eerste is die van het bedrijf met de oer-Hollandse naam ‘Hansje Brinker’. Freek van Leijen van het bedrijf lichtte de inzending kort toe. Hansje Brinker maakt gebruik van satellietbeelden om de toestand van primaire waterkeringen te monitoren. Door satellietbeelden over elkaar heen te leggen kunnen defor-
stations kunnen worden gekoppeld in een schaalbaar net-
maties en veranderingen in de stabiliteit van keringen
werk. De gezamenlijke data geven real time inzicht in de
met een ‘harde’ bedekking snel worden gesignaleerd. Deze
toestand van een dijk of kade. ‘Dit vermindert de kans op
veranderingen worden doorgegeven aan waterkeringbe-
calamiteiten en kan de kosten voor beheer, onderhoud en
heerders die ter plekke poolshoogte kunnen nemen. De
bewaking flink terugbrengen,’ aldus Alert-Solutionsdirec-
vooruitzichten voor deze techniek zijn zeer goed, aldus
teur Erik Peters. Het bedrijf hoopt in de zomer te starten
Leijen. De beeldkwaliteit wordt steeds beter en de beeldfrequentie gaat omhoog door een verwachte toename van het aantal te gebruiken satellieten. Fred Heuer roemde de
met een praktijkproef met geobeads in de IJkdijk bij Bellingwolde. Fred Heuer was onder de indruk van beide inzendingen, maar hij drukte de win-
inzending vanwege de lage kosten, de
naars op het hart goed na te denken
hoge inzetbaarheid en de hoge mate
over een implementatiestrategie voor
van ‘exportabiliteit’.
hun vinding: ‘Op die manier vergroot je de marktkansen aanzienlijk.’
Minuscule mee tmodules
De tweede prijswinnaar was Alert Solutions uit Delft. Dit bedrijf kiest niet voor de hoogte, zoals Hansje Brinker, maar gaat juist de diepte in. Het bedrijf ontwikkelt minuscule meetmodules voor in dijk-
Bes tuurlijke samenwerk ing
Unie-voorzitter Sybe Schaap gaf na het uitreiken van de prijzen een bestuurlijke kijk op samenwerking. ‘Nederland is de veiligste delta ter wereld en moet dat vooral ook blijven.
lichamen, zogenoemde geobeads. Deze bevatten sensoren
Daarbij kunnen de bij het water(kering)beheer betrokken
die doorlopend een aantal grondeigenschappen meten,
partijen niet om elkaar heen,’ aldus Schaap. We hebben vol-
zoals temperatuur, waterspanning en beweging. De meet-
gens hem bovendien een flinke samenwerkingsstok achter
STOWA TER INFo / 39
pag ina
3
j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n
(v.l.n.r.) Directeur Kennis en Innovatie V&W
P r i o r i t e r e n va n o n d e r h o u d
Fred Heuer met de Digidijk-prijswinnaars Erik
Tijdens de laatste plenaire sessie van de dag ging Job Nijman dieper in op
Peters (Alert Solutions) en Freek van Leijen
een door Fugro ontwikkelde methodiek
(Hansje Brinker).
voor het prioriteren van onderhoud aan de deur, want nationaal en internationaal hebben we ons gecommitteerd aan het principe dat je
regionale keringen. Startpunt daarbij vormen de scores voor de ernst van waargenomen schades.
waterproblemen niet op elkaar mag afwentelen.
Het scoren gebeurt aan de hand van een schadecatalogus
Schaap noemde twee belangrijke samenwerkingsprinci-
met visuele schadebeelden. Deze scores worden gecom-
pes. De eerste is dat we niet morrelen aan de taken en be-
bineerd met twee andere scores: de mate van invloed die
voegdheden van partijen die bij het water(kering)beheer
een schade heeft op een bepaald faalmechanisme, en de
zijn betrokken. Dat staat goede samenwerking volgens
kwaliteit van de betreffende kering. De gecombineerde
hem alleen maar in de weg, Als tweede principe noemde
scores leveren een oordeel op voor prioritering van het
hij ‘structuur volgt werk’: ‘Bekijk samenwerking op in-
onderhoud. Scores en prioriteringen worden door middel
houd. Mocht daaruit volgen dat aanpassing van structuur
van kleuren en cirkelgroottes visueel ontsloten in een
nodig is, prima. Maar begin er niet mee.’
GIS-applicatie. De methodiek is inmiddels in twee cases
Schaap pleitte als ‘exploitant van het boerenverstand’
bij Waterschap Rivierenland beproefd. De kracht van de
voor herwaardering van het beheerdersoordeel bij dijkin-
methodiek zit ‘m volgens Nijman vooral in de eenvoud en
spectie. Je hoeft volgens hem niet al je kaarten te zetten
de visuele weergave in GIS. De bottleneck is een goede,
op hightech. Een dijk die tien keer hoog water heeft door-
eenduidige registratie van schades.
staan, zal dat naar het oordeel van de inspecteur de elfde keer ook doen. Daar heb je geen dure sensortechnologie
Work shop s
voor nodig.
In de tweede helft van de middag konden de deelnemers een keuze maken uit acht workshops die dieper ingingen
IJk d i j k
op de ontwikkelingen op inspectiegebied. Zo hield de
De IJkdijk is een prachtig voorbeeld waarbij samenwerking
Werkgroep Grootschalige Laseraltimetrie (WGL) een inlei-
leidt tot versnelde ontwikkeling, aldus Henk van ‘t Land,
ding over het gebruiken van het Actueel Hoogtebestand
voorzitter van de stichting IJkdijk, lid van het STOWA-be-
Nederland voor het inmeten van dijken en kaden. AHN,
stuur en in het dagelijks leven dijkgraaf van Waterschap
een gezamenlijk initiatief van de Unie van Waterschap-
Noorderzijlvest. In zijn inleiding legde hij uit waarom.
pen, Rijkswaterstaat en de provincies, is een landsdek-
Het heeft volgens hem alles te maken met de in dit project
kend digitaal hoogtebestand dat waterschappen en an-
gerealiseerde koppeling van praktijk, technologie, ICT
dere partijen gebruiken. Bijvoorbeeld voor het nemen van
en economie. Bedrijven en instellingen staan inmiddels
peilbesluiten, verdrogingsbestrijding, het bepalen van
te trappelen om mee te doen en hun sensortechnieken te
overstromingsrisico’s e.d.
laten valideren in de proefdijk. Niet verwonderlijk, vindt Van ‘t Land: ‘Een succesvolle ijkdijkproef is een prachtige
WHL heeft met AHN afspraken gemaakt over het opstellen
license to produce. ’ Deze zomer gaat in Groningen het echte
van specificaties voor een nieuwe versie van AHN, die zo-
werk beginnen met een groot macrostabiliteitsexperi-
wel rekening houdt met de eisen vanuit het waterbeheer,
ment.
als met die vanuit het waterkeringbeheer. Een pilot in Zeeland heeft uitgewezen dat waterkeringbeheerders aardig uit de voeten kunnen met deze nieuwe specificaties, zeker
STOWA TER INFo / 39
pag ina
4
n V i j f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n V i j f d e K e n n i s d ag
Nieuwe themasite en bijeenkomst over aanpak cyanobacteriËn Bij warm weer zoeken Nederlanders graag het water op. Maar cyanobacteriën, ook blauwalgen genoemd, kunnen de waterpret danig bederven. STOWA heeft een nieuwe themasite laten ontwikkelen over het voorkomen en bestrijden van deze bacteriën. Op 10 april a.s. organiseert de stichting samen met RWS Waterdienst bovendien een informatiebijeenkomst over het onderwerp. De nieuwe themasite bevat onder meer protocollen voor de manier waarop waterbeheerders cyanobacteriën kunnen bemonsteren en analyseren. Het geeft een overzicht van de werking en effectiviteit van de maatregelen die ze kunnen nemen om algenbloei te voorkomen. Waterbeheerders vinden er verwijzingen naar relevante literatuur en worden geïnformeerd over bestrijdingspilots die her en der in het land lopen. Verder bevat de themasite interessante links, onder meer naar de Zwemwaterrichtlijn, en naar de Waterlandsite met informatie over zwemwaterlocaties en zwemwaterkwaliteit. Op de nieuwe site staan ook pdf’s van de nieuwsbrieven als de verkregen data worden aangevuld met goede lucht-
die de Werkgroep Cyanobacteriën uitbrengt.
fotografie. Dat betekent dat waterschappen in de toekomst
De werkgroep is een door STOWA onder-
mogelijk geen helikopters meer over hun dijken en kaden
steund platform waar waterbeheer-
hoeven laten vliegen, maar voor het waterkeringbeheer
ders en kennisinstellingen met
gezamenlijk van één landsdekkend bestand gebruik kun-
elkaar kennis en ervaringen uit-
nen maken. Op dit moment ligt er een voorstel voor een
wisselen over het onderwerp.
verdeling van de kosten voor AHN-2. Op 10 april organiseren Schadegidsen
STOWA en RWS Waterdienst
Harry Schelfhout vertelde aan het eind van de dag over de
de bijeenkomst ‘Veilig zwem-
ontwikkelingen bij het VIW-project ‘Grip Op Kwaliteit’. In
men: cyanobacteriën in zwem-
dit project worden vier schadegidsen ontwikkeld die per
wateren’. In het ochtenddeel van
type kering een visueel overzicht geven van signaleringen
de bijeenkomst (alleen toegankelijk
en schades, met daaraan gekoppeld een beheerskwalifica-
voor waterbeheerders) wordt dieper
tie (goed, redelijk, matig of slecht). De gidsen moeten de
ingegaan op de vraag hoe te handelen bij
waarnemingen van inspecteurs objectiveren. Vorig jaar
het optreden van cyanobacteriën in zwemwater. Er ligt
verscheen een eerste versie. Daarin ontbreken helaas nog
een voorstel voor een speciaal zwemwaterprotocol, dat
veel foto’s van schadebeelden. Er ligt een voorstel om de
zal worden toegelicht. In de middag wordt ingezoomd op
gidsen in de komende periode te complementeren, zodat
bestrijdingsmaatregelen, zoals ultrasone geluidsgolven,
er van alle soorten schades goede referentiebeelden zijn.
het toedienen van kleiballen, het uitzetten van driehoeks-
Daarbij heeft het project dringend de hulp nodig van
mosselen en het gebruik van phoslock. De organisatoren
waterkeringbeheerders, aldus Schelfhout. Die hulp zal er
presenteren een overzicht van de kennis die beschikbaar
wel komen, want bij de deelnemers aan de workshop bleek
is over de werking en effectiviteit van deze maatregelen.
bijzonder veel vraag naar een set complete veldgidsen. Er werden nog enkele waardevolle suggesties gedaan voor
De bijeenkomst ‘Veilig zwemmen: cyanobacteriën in zwemwate-
het kalibreren van schadebeelden. Bijvoorbeeld door aan-
reren’ wordt gehouden in het Meeting Plaza te Utrecht. Voor meer
geleverde foto’s op het internet te zetten, en beheerders de
informatie en aanmelding surft u naar www.stowa.nl / Agenda.
mogelijkheid te geven daaraan een onderbouwde waardering te geven.
STOWA TER INFo / 39
pag ina
5
Nieuwe ontwikkelingen rond Waternoodinstrumentarium
Op 4 maart vond in congrescentrum Antropia in Driebergen een Waternoodmiddag plaats, waar een verbeterde versie van het Waternoodinstrument werd gepresenteerd. Tijdens de middag werd tevens gesproken over een nieuwe module voor het bepalen van de kansrijkdom van natuurdoeltypen in een gebied. Ook kwam de mogelijke koppeling van het Waternoodinstrument aan de KRW-verkenner ter sprake.
Waternood is een methodiek die waterbeheerders helpt
een gebied het best scoren. Momenteel wordt geprobeerd
om bij het ontwerpen, inrichten en beheren van hun
in enkele praktijktesten te bekijken of de nieuwe module
watersystemen zo goed mogelijk rekening te houden met
de juiste voorspellingen doet. Voor de zomer wordt beslist
de vaak uiteenlopende grond- en oppervlaktewatereisen
wanneer de nieuwe module wordt verstrekt aan Water-
van landbouw, natuur en stedelijk gebied. De methodiek
noodgebruikers.
wordt onder meer ingezet in het proces om te komen tot het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime (GGOR)
KRW-verkenner
in een gebied. STOWA heeft een instrument laten ontwik-
Tijdens de Waternoodmiddag kwam ook de mogelijke
kelen dat waterbeheerders helpt bij het toepassen van Wa-
koppeling van de KRW-verkenner en het Waternoodin-
ternood. Eind 2007 kwam hiervan een verbeterde versie
strumentarium aan de orde. Een eerste onderzoek heeft
uit. ‘Waternood 2007’ kwam tot stand in nauw overleg met
uitgewezen dat beide instrumenten elkaar goed kunnen
gebruikers. Dat heeft geleid tot grotere gebruikersvrien-
aanvullen. De verkenner richt zich op het oppervlaktewa-
delijkheid en het achterwege laten van weinig gebruikte
ter en is bedoeld voor het afwegen van maatregelen om
onderdelen. Dick Jan van Driel van Arcadis gaf tijdens de
ecologische doelstellingen te halen. Het Waternoodinstru-
middag aan hoe het nieuwe instrument in elkaar steekt.
ment kijkt vooral naar het grondwater en richt zich met name op maatregelen om het (grond)watersysteem te ver-
M o d u l e n at u u r
beteren. In de combinatie van maatregelen vinden beide
Han Runhaar van KIWA ging daarna dieper in op de ont-
systemen elkaar. STOWA gaat nader onderzoeken hoe een
wikkelingen rond de module Natuur in het Waternoodin-
zinvolle koppeling gemaakt kan worden. Daadwerkelijke
strument. Waterbeheerders hebben niet alleen behoefte
koppeling moet plaatsvinden in 2009.
te weten hoe goed het grondwatersysteem afgestemd is op natuureisen. Ze willen ook weten welk type natuur
Dat er veel belangstelling is voor het nieuwe Waternoodin-
uiteindelijk het best past bij het grondwatersysteem. Aan
strumentarium blijkt uit het feit dat inmiddels zo’n hon-
de hand van onder meer bodemgegevens en gegevens over
derd gebruikers zich hebben geregistreerd. Meer informa-
de hydrologie en grondwaterkwaliteit kan met de nieuwe
tie over Waternood vindt u op www.stowa.nl / themasite
Natuurmodule gekeken worden welke natuurtypen in
Waternood. Hier kunt u zich ook registreren.
STOWA TER INFo / 39
pag ina
6
tijdelijke versterking voor STOWA STOWA heeft zich de komende tijd verzekerd van personele versterking. Het gaat om de masterstudenten Tessa van der Wijngaart en Laura Moria, en om adviseur Pui Mee Chan. L au r a M o r i a : e c o l o g i s c h e
Pui Mee Chan : v is vriendeli jke
e f f e c t e n va n v i s pa s s ag e s
gemalen
Laura Moria doet de komende maan-
Sinds enige tijd is adviseur Pui Mee
den bij STOWA afstudeeronderzoek
Chan een dag in de week als pro-
naar de effecten van vispassages
jectleider gedetacheerd bij STOWA.
en visvriendelijke (polder)gemalen
Binnen de stichting begeleidt ze
op aquatische ecosystemen in
het onderzoek naar de barrières die
polderwateren. Laura startte in
(polder)gemalen voor vis kunnen
2002 met een studie Biologie aan de
opwerpen en naar de mogelijkheden
Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens
om die te verkleinen, via de inzet
haar Bachelor specialiseerde ze zich
van zogenoemde visvriendelijke
in mariene biologie. Hierna begon
gemalen. Ze houdt zich bezig met de
ze aan haar masteropleiding Energie
T e s s a va n d e r W i j n g a a r t :
aansturing van de uitvoerende ad-
en Milieuwetenschappen. Deze oplei-
ecologie ondiepe meren
viesbureaus, de ondersteuning van
ding richt zich op het begrijpen en
Tessa van der Wijngaart gaat zich
de begeleidingscommissie en met de
oplossen van milieu- en duurzaam-
bij STOWA een aantal maanden
communicatie over het onderzoek.
heidsvraagstukken. Onlangs rondde
bezighouden met de vraag hoe de wa-
Pui Mee heeft ruim 7 jaar als advi-
ze in het kader hiervan al een onder-
terkwaliteit in ondiepe meren kan
seur gewerkt bij DHV. Sinds een half
zoek af naar de milieuconsequenties
worden verbeterd. Ze onderzoekt
jaar is ze één van de partners van
van een verhoogde zuivelconsumptie
of, en zo ja: hoe verschillende typen
Ambient Advies te Utrecht.
in China.
beheersmaatregelen de ecologische processen in ondiepe meren beïnvloeden. Ook moet uit dit onderzoek naar voren komen op welke gebieden meer kennis nodig is om goed onderbouwd maatregelen te nemen voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit. Het onderzoek van Tessa maakt onderdeel uit van haar masterstudie Natural Resources Management aan de Universiteit Utrecht. Eerder volgde zij de bacheloropleiding Biologie, waar ze zich vooral heeft gericht op de ecologie van planten.
Blijf op de hoogte met de diginieuwsbrief van STOWA
STO WA b r e n g t m a a n d e l i j k s e e n d i g i ta l e n i e u w s b r i e f u i t. H i e r i n h o u d e n w e u o p d e h o o g t e va n a c t u e l e z a k e n . W e b e s p r e k e n k o r t d e r e s u ltat e n va n l o p e n d e n r e c e n t a f g e s l o t e n o n d e r z o e k , e n w e b r e n g e n u o p d e h o o g t e va n k o m e n d e a c t i v i t e i t e n , z o a l s s y m p o s i a e n w o r k s h o p s . O o k b e s p r e k e n w e k o r t a ll e v e r s c h e n e n o n d e r z o e k s r a p p o r t e n , wa a r b i j u k u n t d o o r l i n k e n n a a r e e n p d f va n d e z e r a p p o r t e n . A a n m e l d e n o f h e r a a n m e l d e n ( b i j v. a l s u w e m a i l a d r e s i s v e r a n d e r d ) k u n t u v i a www. s t o wa . n l / Ac t u e e l / N i e u w s b r i e v e n .
STOWA TER INFo / 39
pag ina
7
STOWA ter infootjesSTOWA ter infootjesSTOWA ter infootjesSTOW F o s fa at t e r u g w i n n i n g u i t s l i b :
van boezemkaden. Op www.stowa.nl
V e r s c h e n e n : ‘ G r i p o p kwa l i t e i t
technisch mogeli jk , f inancieel
vindt u een pdf van het rapport. Surf
v i s u e l e wa a r n e m i n g e n ’
haalbaar
naar Producten / Publicaties / Alle
Het rapport ‘Grip op kwaliteit visuele
STOWA en Slibverwerking Noord Bra-
rapporten / ORK 2007-2.
waarnemingen’ is de weerslag van
bant (SNB) hebben onderzoek verricht
het gelijknamige project. Dat heeft
naar het terugwinnen van fosfaat uit
als doel te komen tot een systematiek
stedelijk afvalwater, vanwege de be-
voor het eenduidig en zo objectief
perkte wereldvoorraad fosfaaterts. Uit
mogelijk vastleggen van visuele waar-
praktijkproeven blijkt het technisch
nemingen bij reguliere inspecties van
mogelijk te zijn slibverbrandingsas te
waterkeringen. Hierbij wordt gebruik
gebruiken als grondstof voor fosfaat-
gemaakt van referentiebeelden (fo-
productie, mits het ijzergehalte in het
to’s). Het project is onderdeel van het
slib laag genoeg is. Het is bovendien
grootschalige onderzoeksprogramma
goedkoper dan normale verwerking.
‘Verbetering Inspectie Waterkerin-
De verbrandingsas van slib uit rwzi’s
gen’ van STOWA en RWS. Op www.
met biologische fosfaatverwijdering
stowa.nl vindt u een pdf van het
en met chemische verwijdering via
rapport. Surf naar Producten / Publi-
aluminiumzouten, komt voor herge-
caties / Alle rapporten / VIW 2007-01.
bruik in aanmerking.
Lees ook het verslag van de Kennisdag Kasza = Kassa!
Inspectie Waterkeringen elders in
Het huidige volume aan ijzerarm
Een kas zonder afvalwater (Kasza),
deze nieuwsbrief.
slib is op dit moment nog te laag om
kan dat? In het gelijknamige project,
een continue productie mogelijk te
uitgevoerd in opdracht van STOWA,
maken. Om het volume te vergroten
hebben onderzoekers gezocht naar
overwegen enkele waterschappen
het antwoord op die vraag. Uit het
binnen het verzorgingsgebied van
project komt naar voren dat het slui-
SNB de overstap naar chemische de-
ten van de waterketen in de glastuin-
fosfatering via aluminiumzouten in
bouw heel rendabel kan zijn.Vooral
plaats van ijzerzouten. Verder wordt
als glastuinders, waterbeheerders en
gedacht aan het ‘ruilen’ van ijzerrijk
gemeenten bereid zijn samen op
slib met ijzerarm slib van buiten het
te trekken. In de STOWA-brochure
verzorgingsgebied van SNB. Slibver-
‘Kasza = kassa!’ zijn de belangrijkste
werking Noord Brabant verwacht dat
uitkomsten van het onderzoek op een
terugwinning van fosfaat nog dit jaar
rij gezet. Op www.stowa.nl vindt u
op praktijkschaal gerealiseerd kan
een pdf van de brochure. Surf naar
worden.
Producten / Publicaties / Alle rappor-
H a n d r e i k i n g v o o r t o e pa s s e n
ten / 2007-27.
r e m o t e s e n s i n g b i j wat e r k e r i n g -
‘Leidr a ad toe t sen op veil igheid
beheer
r e g i o n a l e wat e r k e r i n g e n ’ v e r -
In aanvulling op visuele inspectie
schenen
kunnen remote-sensingtechnieken
De ‘Leidraad toetsen op veiligheid
ondersteuning bieden bij het
regionale waterkeringen’ beschrijft
inspecteren van waterkeringen. Het
de systematiek voor het toetsen van
gebruik van deze technieken komt
de veiligheid van boezemkaden,
echter moeilijk van de grond. Er lijkt
keringen langs regionale rivieren en
een kloof te zijn tussen de behoeften
droge of compartimenteringskerin-
van waterkeringbeheerders en de
gen. Deze integrale leidraad bevat
aanbieders van remote-sensingdien-
een verbeterde versie van de reeds
sten. Verder ontbreekt het beheerders
eerder separaat uitgebrachte leidraad
vaak aan deskundigheid om de inzet
voor het toetsen van de veiligheid
van nieuwe technieken goed te be-
STOWA TER INFo / 39
pag ina
8
WA ter infootjesSTOWA ter infootjesSTOWA ter infootjesSTOWA t oordelen, en om het gebruik goed te
membraanbioreactortechnologie. Op
organiseren en te laten aansluiten bij
www.stowa.nl vindt u een pdf van het
het bestaande inspectieproces.
rapport. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / 2007-23.
Het rapport ‘Remote sensing voor inspectie van waterkeringen’ biedt wa-
STO WA - A d v i e s g r o e p
terkeringbeheerders een handreiking
z o e k t m o d e ll e u r s v o o r
voor het in de praktijk toepassen van
p l at f o r m d e e l n a m e
remote-sensingtechnieken. Verder
Om antwoorden te krijgen op
informeert het remote-sensingaanbie-
actuele watervraagstukken worden
ders over de processen waarop de via
steeds vaker modellen toegepast.
RS verkregen informatie toegesneden
De Adviesgroep Modellering van
moet zijn. Op www.stowa.nl vindt
STOWA probeert de modelvragen
u een pdf van het rapport. Surf naar
van waterbeheerders en het aanbod
rwzi’s de potentie heeft veel beter te
Producten / Publicaties / Alle rappor-
van modellen op elkaar af te stem-
presteren dan de huidige effluentei-
ten / VIW 2007-08.
men en via onderzoeksadviezen de
sen (10 mg Ntotaal/l en 1 mg Ptotaal/l).
modellering op een hoger plan te
In het rapport ‘Het actief-slibproces,
Onder zoek na ar verwi jderen
brengen. De Adviesgroep wil haar
de mogelijkheden en grenzen’ staat
hormonen en medici jnen v i a
netwerk onder de waterbeheerders
een stappenplan om de nutriëntenver-
n ag e s c h a k e l d e MBR
versterken via een platform Model-
wijdering van bestaande actief-slib-
Op rwzi Leeuwarden hebben wet-
leurs waarin alle waterschappen zijn
zuiveringen te optimaliseren. Een pdf
terskip Fryslân, Vitens en STOWA
vertegenwoordigd. In dit platform
van het rapport kunt u downloaden
pilotonderzoek laten verrichten naar
kan kennisuitwisseling plaatsvinden
vanaf www.stowa.nl. Surf naar Pro-
de mogelijkheden om medicijnresten
en bekendheid worden gegeven aan
ducten / Publicaties / Alle rapporten /
en hormoonverstorende stoffen uit
onderzoeksresultaten. Heeft u inte-
2007-24.
afvalwater te verwijderen via een
resse voor deelname aan dit platform,
nageschakelde MBR-installatie. De
neem dan contact met Michelle
H a n d vat v o o r a a n pa kk e n
resultaten waren goed, maar tevens
Talsma,
[email protected].
f o s fa at b e l a s t i n g o n d i e p e m e r e n
werd duidelijk dat een dergelijk
en plassen
systeem als nabehandelingsstap
Z u i v e r i n g s p r e s tat i e s a c t i e f -
Waterbeheerders moeten forse
kostbaar is. Er lijken betere en betaal-
slibzui veringen kunnen nog
inspanningen plegen om te voldoen
baardere alternatieven voorhanden,
be ter
aan de doelstellingen van de KRW.
zoals geavanceerde oxidatie en actief-
Het actief-slibproces wordt in
Een belangrijk struikelblok daarbij
koolfiltratie. Het onderzoek leverde
Nederland veelvuldig toegepast bij
vormt de hoge fosfaatbelasting in
in ieder geval veel nieuwe informatie
de behandeling van huishoudelijk
veel meren en plassen. Dit staat de
op over de (on-)mogelijkheden van de
afvalwater. STOWA heeft onderzocht
terugkeer van helder, plantrijk water
wat de mogelijkheden en beperkin-
met uiteenlopende flora en fauna in
gen zijn om via dit proces te komen
de weg. In het STOWA-rapport ‘Van
tot (verdere) verbetering van de
helder naar troebel... en weer terug’
effluentkwaliteit, met name wat
krijgen waterbeheerders handvatten
betreft de verwijdering van stikstof
aangereikt voor een goede ecologi-
en fosfaat. Hiervoor werd onder meer
sche analyse en diagnose van deze
een inventarisatie gemaakt van de
wateren. Op basis hiervan kunnen zij
effluentgegevens van de best preste-
goed onderbouwde keuzes maken bij
rende actief-slibrwzi’s over 2005. Deze
het nemen van (fosfaat)maatregelen.
zuiveringen kenmerken zich door een
Surf naar www.stowa.nl / Publicaties
relatief lage slibbelasting en een hoge
/ Alle rapporten / 2008-04 voor het
recirculatiefactor.
rapport, inclusief een heldere
De onderzoekers concluderen dat het
bestuurlijke samenvatting!
actief-slibproces op veel Nederlandse
STOWA TER INFo / 39
pag ina
9
Vers van de STOWA-pers T i t e l N u m m e r ISBN
3
DIGIspectie Handleiding (VIW-serie)
2007-08
90.5773.352.9 n.n.b.
Laboratoriumexperimenten met thermostabiel ferritine voor fosfaatverwijdering
2007-09
90.5773.365.9 n.n.b.
STOWA jaarverslag 2006
2007-11
90.5773.357.4 gratis
Biobeschikbaarheid en actuele risico’s van zware metalen in oppervlaktewater
2007-12
90.5773.362.8 30
Waternood-instrumentarium
2007-13
90.5773.363.5 19
Uitspoeling van meststoffen uit grasland (DOVE-rapport)
2007-14
90.5773.364.2 20
Help 2006. Uitbreiding en actualisering van de Help-tabellen t.b.v. het
Ristori. Modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de aquatische levensgemeenschappen van sloten en beken
2007-15
90.5773.354.4 25
Risicomodel explosieveiligheid
2007-16
geen pdf
Effluentnabehandeling op de rwzi Maasbommel
2007-17
90.5773.366.6 n.n.b.
Toelichting op ecologische doelen voor nutriënten in oppervlaktewateren
2007-18
90.5773.367.3 19
De feiten over de kwaliteit van afstromend hemelwater
2007-21
90.5773.374.1 10
Bewoners aan de bak! 20 inspirerende praktijkvoorbeelden
2007-22
90.5773.371.0 n.n.b
hormoonverstorende stoffen, geneesmiddelen en andere microverontreinigingen 2007-23
90.5773.372.7 n.n.b.
Het actief slib-proces. De mogelijkheden en grenzen
2007-24
90.5773.373.4 28
Adsorptie van fosfaat als nabehandelingstechniek. Haalbaarheidsonderzoek
2007-26
90.5773.376.5 n.n.b.
Kasza = Kassa! (brochure)
2007-27
geen
Ervaringen met nageschakelde MBR op rwzi Leeuwarden. Verwijdering van
gratis
Europa bewust. Een praktische wegwijzer voor waterschappen naar Europees bewustzijn
2007-29
90.5773.379.6 25
Fosfaatterugwinning uit ijzerarm slib van rwzi’s
2007-31
90.5773.380.2 n.n.b
2008-04
90.5773.386.4 45
Van helder naar troebel... en weer terug. Ecolgische systeemanalyse en diagnose van ondiepe meren en plassen voor de KRW Grip op kwaliteit visuele waarnemingen
VIW 2007-01 90.5773.358.1 20
Remote sensing voor inspectie van waterkeringen. Achtergrondrapport
VIW 2008-08 geen pdf
Kwaliteitsindicatoren veiligheidstoetsing. Meetbare en controleerbare indicatoren voor de kwaliteit van de veiligheidstoetsing regionale waterkeringen
ORK 2007-01 90.5773.368.0
Leidraad toetsen op veiligheid regionale keringen
ORK 2007-02 90.5773.382.6 36
Werkdocumenten
Slibdesintegratie
2007- W-06
geen pdf
Inventarisatie van omvang en kenmerken van schuimvorming in slibgisting
2007-W-07
geen pdf
Gevolgen klimaatveranderingen: onderzoeksvragen waterbeheerders
2007-W-08
geen 23
Database regenwater
2007-W-09
90.5773.378.9
E-PRTR voor rwzi’s
2007-W-10
geen pdf
Publicaties bestellen? Wilt u een rapport of werkdocument
het ISBN- of STOWA- rapportnummer
De meeste rapporten zijn ook als pdf
uit dit overzicht bestellen, dan kunt
van de betreffende publicatie.
te downloaden vanaf www.stowa.nl.
u contact opnemen met Hageman
Het adres van Hageman Fulfilment is:
Ga daarvoor naar Producten / Publica-
Fulfilment in Zwijndrecht. Dit bedrijf
Postbus 1110, 3330 CC Zwijndrecht
ties / Alle rapporten. Heeft u vragen
neemt uw bestelling in ontvangst,
Tel: 078 623 05 00
over het bestellen van rapporten, dan
verzendt deze en rekent met u af. Ver-
Fax: 078 610 76 81
kunt u contact opnemen met het
meld bij iedere bestelling duidelijk
Email:
[email protected]
STOWA-secretariaat, 030 232 11 99.
STOWA TER INFo / 39
pag ina
10
Kennisconferentie Leren met Water 2008 Op 22 april a.s. vindt in Rotterdam voor de tweede maal de Kennisconferentie ‘Leren met Water’ plaats, georganiseerd
door de stichting Leven met Water, het Kennisplatform NBW, STOWA en InnovatieNetwerk in samenwerking met CURNET.
Op de conferentie worden de resultaten gepresenteerd
Na het plenaire deel kunnen de aanwezigen kiezen uit een
van meer dan tachtig vernieuwende onderzoeksprojecten
breed en gevarieerd aanbod van interactieve workshops.
op watergebied, die lopen binnen Leven met Water, bij
Er zijn in totaal achttien workshops rond vijf thema’s.
STOWA en bij het InnovatieNetwerk. Deze oogst willen
Deze sluiten aan bij de thema’s uit de Watervisie. Hierin
de organisatoren graag delen met geïnteresseerde water-
heeft de regering - vooruitlopend op het Waterplan - haar
professionals. Doel van deze tweede kennisconferentie
speerpunten voor het toekomstige waterbeleid uiteenge-
is vooral werken aan het ‘maatschappelijk rendement’
zet. Dit zijn: klimaatbestendig ontwikkelen, waterecono-
van de inzichten die zijn opgedaan in de projecten. Dat
mie, duurzame kwaliteit en leefomgeving, herontdekken
gebeurt onder het motto: ‘Kennis ontwikkelen is mooi, die
van water en internationale kennisuitwisseling.
delen is beter, die benutten is waar het om gaat.’ Plaats van handeling is Zalencentrum Engels, direct naast Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Tineke Hui-
station Rotterdam CS. De kosten voor deelname aan de Kennis-
zinga staat in het plenaire deel van de conferentie stil bij
conferentie bedragen 3 250,00 per persoon. Meer informatie vindt
de resultaten van het Leven-met-Waterprogramma. Ook
u op www.kennisconferentiewater.nl.
zal ze ingaan op de verbinding tussen de opbrengsten van het programma en het komende Nationale Waterplan. Dit plan geeft richting aan het rijkswaterbeleid in de komende decennia.
Activiteiten voorjaar 2008 15 m e i , P r a k t i j k d ag G e d r ag s c o d e
zowel aandacht besteed aan de prakti-
Fl o r a - e n fau n aw e t
sche problemen waar waterschappers
Begin 2007 kwam de gedragscode
bij het gebruik tegen aanlopen, als
Flora- en faunawet uit, die waterbe-
aan kennisoverdracht en communi-
heerders meer armslag geeft bij het
catie met de uitvoerders in het veld.
naleven van deze wet. Op 15 mei orga-
De bijeenkomst vindt plaats in het
niseren STOWA en de Unie van Water-
Regardz Meeting Center in Arnhem.
schappen een dag over de opgedane
Aanvang 09.30 uur. Belangstellenden
ervaringen. Hoe wordt de gedragscode
kunnen zich tot 7 mei aanmelden via
ervaren en toegepast bij het beheer
www.stowa.nl / Agenda. De kosten
en onderhoud van watergangen en
voor deelname bedragen 100 euro.
waterkeringen, maar ook bij nieuwe werken? Tijdens de praktijkdag wordt
STOWA STOWA TER TER INFo INFo // 39 38
V e r v o l g o p pa g i n a 12
pag ina
11
[email protected] WWW.stowa.nl TEL 030 232 11 99 FAX 030 232 17 66 Arthur van Schendelstraat 816
POSTBUS 8090 3503 RB UTRECHT
COLOFON
Deze nieuwsbrief informeert u over het
Vervolg ac t i v i tei ten voor ja ar 2008
beleid van de Stichting Toegepast Onder13 -15 m e i , i n t e r n at i o n a a l
27 m e i , STO WA
zoek Waterbeheer (STOWA) en de onder-
NOAH - co n g r e s
A f va lwat e r ( k e t e n ) s y m p o s i u m
zoeken die STOWA laat uitvoeren. Deze
NOAH is een internationaal
Tijdens een afvalwater(keten)sympo-
nieuwsbrief verschijnt viermaal per jaar.
samenwerkingsverband, waar voor
sium op 27 mei geeft STOWA een
Voor algemene informatie kunt u contact
Nederland STOWA, vier waterschap-
overzicht van belangrijke lopende en
opnemen met het STOWA-secretariaat.
pen en Rijkswaterstaat (Waterdienst)
recent afgeronde onderzoeken rond
aan deelnemen. Het project heeft tot
afvalwater. De bijeenkomst richt zich
Adreswijzigingen, aan- en afmeldingen
doel de informatievoorziening tijdens
met name op technologen, hoofden
kunt u emailen naar
[email protected].
hoogwater beheersbaar te maken
zuiveringsbeheer en rioleringsmede-
en te houden. Hiervoor is het ‘FLood
werkers bij waterschappen. Maar ook
Tek s ten
Information and WArning System’
andere belangstellenden zijn welkom.
Bert-Jan van Weeren, Deventer,
ontwikkeld. FLIWAS is bedoeld voor
Voor medewerkers van waterschap-
[email protected]
waterbeheerders en OOV-diensten
pen zijn geen kosten verbonden aan
(Openbare Orde en Veiligheid). Op
deelname. U kunt zich voor dit sym-
Eindredac t ie
13, 14 en 15 mei organiseert NOAH
posium aanmelden via www.stowa.nl
Jacques Leenen
een groot driedaags congres waarin
/ Agenda.
de projectorganisatie u graag meer
Fotografie
vertelt over de betekenis van FLIWAS
Casper Cammeraat, Istockphoto
voor uw organisatie.
17 j u n i , b i j e e n k o m s t o v e r h e t N at i o n a a l H y d r o l o g i s c h
B a s i s ONT W ERP
Op www.fliwas.eu leest u meer over
M o d e l i n s t r u m e n ta r i u m
MADE OF MAN,
het project en kunt u zich aanmelden.
Hydrologische modellen worden
visual identity under construction,
Het congres vindt plaats in De Rode
steeds belangrijker bij het beant-
Rotterdam
Hoed in Amsterdam.
woorden van (beleids)vragen die veel kennis van het watersysteem vergen.
l ay- o u t
Enkele kennisinstituten zijn gestart
Studio B, Nieuwkoop,
met de ontwikkeling van een Natio-
[email protected]
naal Hydrologisch Modelinstrumentarium (NHM). Op 17 juni organiseert
Druk
STOWA hierover een bijeenkomst voor
Drukkerij Uleman-De Residentie,
regionale waterbeheerders. Doel is
Zoetermeer
om de bij de ontwikkeling benodigde samenwerking met waterschappen
ISSN - n u m m e r
(onder meer voor het uitwisselen
0929-6220
van data) verder vorm te geven. Meer informatie vindt u op www.stowa.nl / Agenda.
STOWA TER INFo / 39
pagina
12
