Verder in dit nummer:

2

Economie Monitor Brabant Tweede kwartaal 2010

Positieve ontwikkelingen, blijvende onzekerheid

De Brabantse economie vertoont een lichte verbetering. Dit komt onder meer tot uiting in de groei van het aantal ­vacatures en de daling van het aantal niet werkende werkzoekenden. Ook toenemend vertrouwen bij ­consumenten en producenten en de stijging van de woningverkopen duiden op een verbetering. Tegenover deze positieve ­ontwikkelingen staat dat er de komende tijd nog volop onzekerheden zijn, zowel nationaal als internationaal.­ Deze onzeker­heid wordt geïllustreerd door de bijstelling van de verwachte economische groei in Nederland voor 2010 van 1,5% naar 1,25% door het CPB (juni 2010).

Verder in dit nummer: • Economische ontwikkeling • Toekomstige economische ontwikkeling • Bedrijfsleven • Arbeidsmarkt • Vastgoedmarkt • Kenniseconomie

Economische groei door meer vraag vanuit het buitenland, maar onzekerheden blijven Brabantse productiebedrijven signaleren een toenemende vraag vanuit het buitenland en het vertrouwen van ondernemers in de industrie is voor het eerst in bijna twee jaar tijd weer ­positief. Het CPB verwacht groei voor 2010 en 2011, na de economische krimp in 2009. Daar tegenover wijst het CPB ook op belangrijke onzekerheden op economisch terrein. Na de verkiezingen is het nationale economische beleid voor de ­komende jaren nog niet vastgesteld. Daarnaast worstelt Europa nog volop met de effecten van de economische crisis en dreigen na de finan­ciële instellingen nu ook landen - net als in Grieken­land - in een financiële crisis te komen.

afneemt. Vooral in de uitzendbranche groeit het aantal vacatures, een ontwikkeling die past bij de eerste fase van het aantrekken van de ­arbeidsmarkt. Bedrijven hebben wel weer arbeidskrachten nodig, maar zijn nog niet bereid om werknemers direct in dienst te nemen. Het inhuren van uitzendkrachten is een aantrekkelijke optie. Vastgoed: toename aantal verkochte woningen en stijging prijzen In het eerste kwartaal van 2010 zijn de huizenprijzen in Brabant gestegen en zijn meer ­woningen verkocht. Dit kan wijzen op begin van herstel van de woningmarkt. Het is echter te vroeg om hieraan al conclusies te verbinden. Overzicht ontwikkeling belangrijkste ­indicatoren

Bedrijfsleven: toename bedrijfsvestigingen en faillissementen Net als eind 2009 hebben in het eerste ­kwartaal van 2010 meer bedrijven zich in Brabant gevestigd. In totaal zijn er sinds het begin van 2010 circa 3.000 vestigingen bijgekomen.­ In het tweede kwartaal gingen echter ook meer ondernemingen failliet. In april en mei was er al sprake van 80 faillissementen, tegenover 26 in het gehele eerste kwartaal.

Economische ontwikkeling Consumentenvertrouwen Producentenvertrouwen Inkoopmanagersindex Bedrijfsleven Startende bedrijven Faillissementen Arbeidsmarkt Vacatures Werkloosheid: aantal nww’ers

Arbeidsmarkt: eerste voorzichtige tekenen van herstel De arbeidsmarkt in Noord-Brabant vertoont de eerste tekenen van herstel. Het aantal vacatures neemt sinds het einde van het vorige jaar gestaag toe, terwijl de werkloosheid enigszins

Vastgoedmarkt Prijs koopwoningen Woningverkopen Opname kantorenmarkt Opname bedrijfsruimten Totaal beeld

Economie monitor Brabant Economische ontwikkeling, Huidige stand van zaken COEN enquête laat wisselend beeld zien De Conjunctuurenquête Nederland (COEN) gaat in op economische prestaties, concurrentiepositie, productie, voorraad en orderpositie. Uit de conjunctuurenquête van het tweede kwartaal van 2010 blijkt dat de economie van Brabant een wisselend beeld vertoont. De economie is op drie punten vooruit gegaan, maar is voor drie andere indicatoren nog negatief.

De indicator voor productie (oordeel huidige productie­ capaciteit) daalt in het 2e kwartaal van 2010 van 4,3 naar -0,5. De meeste bedrijven rapporteren een daling van de ­productie. De score van Noord-Brabant op de orderpositie verbetert zich, maar is met een waarde van -18,8 nog steeds negatief. De indicator voor de concurrentiepositie is ­verbeterd van 0 naar 1,8 en is hiermee hoger dan de waarde voor Nederland (0,7). De beoordeling voor het econo­ mische ­klimaat is nog steeds negatief, maar heeft zich wel verbeterd sinds het eerste kwartaal van 2010.

Uitkomsten COEN enquête kwartaal 2 2010 COEN enquête 2e kwartaal 2010 Noord-Brabant Nederland

Productie en Orderpositie voorraad -0,5 -18,8 0,2 -22,9

Concurrentie- positie 1,8 0,7

Economisch klimaat -5,2 -9,1

Bron: COEN enquête (2e kwartaal 2010)

Conjunctuurbeeld in Nederland iets verbeterd Het conjunctuurbeeld was eind mei iets beter dan eind april. De meeste indi­catoren in de Conjunctuurklok liggen nog steeds in de fase van “laagconjunctuur”. Veertien van de vijftien indi­catoren presteren onder hun langjarig gemiddel­de. De economie groeide in het eerste kwartaal van 2010 minimaal. Het volume van het bruto binnen-

lands product was 0,1% groter dan in het eerste kwartaal van 2009. De geringe toename volgt op vijf kwartalen van sterke krimp. Ten opzichte van het voorafgaande kwartaal groeide de economie in het eerste kwartaal met 0,2%. Hierbij is rekening gehouden met werkdag- en ­seizoeneffecten. Het is het derde achtereenvolgende kwartaal met een positieve kwartaal-op-kwartaalgroei.

Bron: CBS Conjunctuurbericht, juni 2010

Toekomstige economische ontwikkeling Toenemende vraag vanuit het buitenland De NEVI PMI Inkoopmanagersindex in mei was 56,5. Dit is vergelijkbaar met april (56,9). Voor de elfde opeen­ volgende maand nam het aantal nieuwe orders in Nederland (sterk) toe. Vooral vanuit het buitenland werd meer afge­ nomen. Ook de productie nam aanzienlijk toe, maar deze groei was minder dan in de afgelopen vier maanden. De voorraad gereed product daalde opnieuw, terwijl de personeels­bestanden enigszins toenamen. De productie­ bedrijven kochten in mei aanzienlijk meer materialen in. Als gevolg van de toenemende productie en handel werden ook de levertijden een stuk langer (sterkste toename sinds bijna

drie jaar). Ook de inkoopprijsinflatie steeg fors; de ­stijging was een van de grootste in de geschiedenis van de index. De stijging van de verkoopprijzen was iets lager dan in april. Vertrouwen Brabantse consument stijgt, maar is nog negatief Het Brabantse consumentenvertrouwen stijgt in het eerste kwartaal van 2010 van -20 naar -9. Hiermee is deze ­indicator nog steeds positiever dan het Nederlandse gemiddelde (-11). Het consumentenvertrouwen in Brabant is, na een dieptepunt van -33 in het vierde kwartaal van 2008, weer terug op het niveau van begin 2008.

Consumentenvertrouwen in Noord-Brabant en Nederland

Consumentenvertrouwen

Consumentenvertrouwen in Noord-Brabant en Nederland 0 -5 -10 -15 -20 -25 -30 -35

Noord-Brabant Nederland

Bron: CBS

1 - 2008

2 - 2008

3 - 2008

4 - 2008

1 - 2009

2 - 2009

3 - 2009

4 - 2009

-10

-18

--28

-33

-30

-22

-19

-20

1 - 2010 -9

-7

-15

-26

-31

-30

-24

-18

-18

-11

Consumentenvertrouwen loopt fractie terug, productie industrie neemt toe Het consumentenvertrouwen liep in mei een fractie terug. De ondernemers in de ­industrie waren voor het eerst in bijna twee jaar tijd echter weer optimistisch. De zakelijke dienstverleners waren positief over de verwachte omzet, maar minder positief dan in april. De industrie produceerde in april 10% meer dan in april 2009. Het uitvoervolume van goederen was ruim 17% groter dan een jaar eerder. Bron: CBS Conjunctuurbericht, juni 2010

Producentenvertrouwen positief De ondernemers zijn in mei 2010 positiever gestemd dan voorafgaande maanden. De indicator van het producentenvertrouwen komt uit op 0,4 en is daarmee voor het eerst in 2010 positief. De verbetering komt voort uit het vertrouwen van producenten in een toename van hun productie in de ­nabije toekomst. Beperkte economische groei in 2010 en 2011 In zijn juniraming komt het CPB voor 2010 en 2011 uit op economische groei in Nederland van respectievelijk 1,25% en 1,75% . Eerder ging het CPB nog uit van respectievelijk 1,5% en 1,75%. Na de krimp van het BBP met 4% in 2009 duidt een stijging in 2010 op een bescheiden herstel, ­volgend op een relatief korte, maar heftige periode van economische neergang. De Nederlandse economische ontwikkeling loopt in de pas met de wereldwijde ontwikkelingen en is daar ook sterk van afhankelijk (zoals ook bleek in de periode van ­neergang). Het ‘herstel’ in 2010 en 2011 is bijna volledig toe te ­schrijven aan het aantrekken van de wereldhandel, die vanaf de ­tweede helft van 2009 een stijgende lijn laat zien. De consump­tie levert dit jaar een bescheiden positieve ­bijdrage aan de groei, net als de overheidsbestedingen. Deze positieve bijdrage wordt echter volledig tenietgedaan door een verdere daling van de investeringen in woningen en een daling van de bedrijfsinvesteringen. Het CPB geeft naast de verwachting van lichte economische groei in 2010 en 2011 ook aan dat de komende jaren ­vooral onzekerheid heerst.

Onzekerheid blijft groot De onzekerheid rond de raming is groter dan gebruikelijk, zowel over inter­ nationale als binnenlandse omstandigheden. Voor de stabiliteit van de euro is het nodig dat diverse landen met geloofwaardige hervormings- en bezuinigingsmaat­regelen komen.Lukt dat, dan heeft dat wel nadelige ­gevolgen voor de korte termijnontwikkeling van de relevante wereldhandel en daarmee voor de Nederlandse economie. Lukt dat niet, dan komen ­Europese banken mogelijk opnieuw in de problemen wanneer beleggers zich terugtrekken uit staatsobligaties van landen die begrotingsproblemen in hun ogen niet voort­varend genoeg aanpakken. Van belang voor de Nederlandse economie is ­daarnaast hoe snel, hoe sterk en op welke manier de nieuwe regering gaat bezuinigen. Europa nog niet uit de crisis Na de problemen bij private financiële instellingen dreigt de ­financiële crisis nu een volgende fase in te gaan, waarbij potentiële wanbetaling door overheden de financiële ­stabiliteit in gevaar brengt. De grote vraag is in hoeverre de ­hernieuwde financiële onrust het herstel van productie en werk­gelegenheid zal schaden. In de hoogontwikkelde economieën is dat herstel nog maar net op gang gekomen. Op grond van de ontwikkelingen in het eerste kwartaal zijn de prognoses van de groei van de wereldhandel en de groei van het mondiale bbp iets opwaarts bijgesteld. De Europese in- en uitvoer alsmede het bbp blijven ­echter sterk ­achter, wat een neerwaarts effect heeft op de voor Nederland relevante wereld­handel. Voor het eurogebied wordt een bbp-groei geraamd van slechts 1% in 2010 en 1,5 % in 2011. Achter deze gemiddelden gaan grote internationale verschillen schuil. Bron: CPB, Juniraming, 23 juni 2010

Bedrijfsleven Meer starters en meer faillissementen in mei Onderstaande grafiek toont het aantal starters en faillisseNa een daling in april 2010 is het aantal starters in mei met menten in Noord-Brabant en Nederland als percentage van 15% toegenomen. In totaal ging het om 674 bedrijven. het totale aantal bedrijven. De grafiek laat duidelijk zien dat Hiertegenover staat dat ook het aantal faillissementen het aantal starters als percentage van het aantal bedrijven in toenam, van 27 in april naar 53 in mei. Dit is een duidelijke Nederland iets hoger ligt dan in Noord-Brabant. Het relatieve toename ten opzichte van het eerste kwartaal van 2010, toen aantal faillissementen ligt in Nederland echter ook duidelijk het ­totale aantal faillissementen nog 26 bedroeg. Brabant hoger. starters en faillissementen (% van totaal aantal ondernemingen) volgt hiermee de landelijke Aantal trend van een toenemend aantal faillisse­­menten. 0,70 Aantal starters en faillissementen (% van totaal aantal ondernemingen) 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 jun ‘09

jul ’09

aug ‘09

sep ’09

okt ‘09

nov ’09

dec ‘09

jan ’10

feb ‘10

mrt ’10

apr ‘10

Startende ondernemingen in Noord-Brabant

Startende ondernemingen in Nederland

Faillissementen Noord-Brabant

Faillissementen Nederland

Bron: KvK, bewerking ECORYS (2010) Cijfers betreffende starters en faillissementen zijn afgezet tegen het totale aantal bedrijven

mei ’10

Economie monitor Brabant Arbeidsmarkt Uitzendbranche is sector met hoogste aantal vacatures Uitgesplitst naar sectoren laten de regio’s Zuidoost-, Noordoost- en Midden-Brabant qua vacatures eenzelfde patroon zien. De uitzendbranche is hier de sector met het grootste aantal vacatures (in totaal bijna 2.400). Sectoren met weinig vacatures zijn de land- en bosbouw, financiële instellingen en onderwijs. In West-Brabant is de land- en bosbouw juist de sector met de meeste vacatures, gevolgd door de uitzendbranche. Het grote aantal vacatures in de uitzendbranche duidt, evenals de stijging van het aantal vacatures, op een mogelijk beginnend herstel van de economie. Bedrijven ­hebben personeel nodig, maar zijn nog voorzichtig met het inhuren van vaste werknemers. Het inhuren van flexibele Stand vacatures Noord-Brabant ­ arbeid via uitzendbureaus is een interessante oplossing. Stand vacatures Noord-Brabant

Constante groei aantal vacatures Vanaf november 2009 laat het aantal vacatures in NoordBrabant een constante groei zien. Waar in november 2009 nog ruim 6.000 vacatures open stonden, waren dit er in april 2010 bijna 8.000. De sterkste groei werd gerealiseerd in West-Brabant: van circa 1.000 in november 2009 naar bijna 3.000 vacatures in april 2010. Voor de totale provincie geldt dat het aantal beschikbare vacatures in het afgelopen half jaar sterker is gestegen dan gemiddeld in Nederland. Deze groei van het aantal vacatures kan worden gezien als een teken van het aantrekken van de economie en de arbeidsmarkt.

Aantal vacatures

3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

jun ‘09

jul ’09

aug ‘09

sep ’09

Zuidoost-Brabant

okt ‘09

nov ’09

Noordoost-Brabant

dec ‘09

jan ’10

Midden-Brabant

feb ‘10

mrt ’10

apr ‘10

West-Brabant

Bron: UWV Werkbedrijf (Regionale arbeidsmarktinformatie), bewerking ECORYS

65 83 84 76

- - 14 -

723 348 1.094 941

274 60 32 34

11 23 141 42

Overige dienstverlening

Financiële instellingen

106 116 189 104

Onderwijs

Horeca

53 34 149 76

Openbaar bestuur

Handel

1.351 18 38 31

Uitzendbureau

Bouwnijverheid

West Midden Zuidoost Noordoost

Land en bosbouw

Vacatures per sector (april 2010)

62 58 71 64

Bron: UWV Werkbedrijf (april 2010)

Werkloosheid: aantal nww’ers Indexcijfer juni 2009 = 100

Werkloosheid: aantal nww’ers

115 110 105 100 95

jun ‘09

jul ’09

aug ‘09 sep ’09 okt ‘09 nov ’09 dec ‘09 jan ’10 feb ‘10

Noord-Brabant

Bron: UWV Werkbedrijf (april 2010), bewerking ECORYS

Nederland

mrt ’10 apr ‘10

Daling werkloosheid Na de sterke toename van de werkloosheid sinds medio 2009 - uitgedrukt in het aantal niet werkende werkzoekenden (nww’ers) - is deze de afgelopen maanden en vooral in april weer enigszins afgenomen. Noord-Brabant volgt hierbij de Nederlandse trend. Op het hoogtepunt in januari 2010 ­bedroeg het aantal nww’ers in Noord-Brabant bijna 71.000. Eind april was dit aantal teruggelopen tot bijna 68.000. ­Tijdens de groeiperiode van het aantal nww’ers in 2009 was de stijging in Noord-Brabant sterker dan in Nederland als geheel. Dit is een teken van de relatieve grote conjunctuur­ gevoeligheid van de Brabantse economie.

Werkloosheid in Nederland daalt De werkloosheid daalde in mei voor de tweede maand op rij. In de periode maart-mei waren er 7.000 ­werklozen minder dan in de periode februari-april. ­Vergeleken met het eerste kwartaal van 2009 waren er in Nederland in het eerste kwartaal van 2010 circa 145.000 minder banen. Hiermee is de werk­g­elegenheid het afgelopen jaar sterk afgenomen. Toch stonden er eind maart nog 113.000 vacatures open. Dit zijn er 11.000 minder dan eind december. Bron: CBS Conjunctuurbericht, juni 2010

Meeste niet-werkende werkzoekenden in Zuidoost-Brabant Zuidoost-Brabant kent zowel absoluut als relatief de meeste niet-werkende werkzoekenden (nww’ers) in de provincie. Zo vormt de groep in deze regio bijna 7% van de beroeps­ bevolking, terwijl de nww’ers in de andere regio’s 5 tot 6% van de beroepsbevolking uitmaken. Een deel van het hoge percentage in Zuidoost-Brabant kan worden verklaard vanuit het beperkte aantal vacatures. Zo is ook het aantal vacatures in deze regio lager dan in de andere Brabantse regio’s. In de afgelopen maanden is het aantal nww’ers in ZuidoostBrabant net als in de andere regio’s wel gedaald. Dit geldt ook voor Nederland als geheel.

Aantal vacatures en nww’ers per COROP gebied

Noordoost-Noord-Brabant

West-Noord-Brabant

Aantal vacatures Aantal nww

West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant

Midden- Brabant 14,9 37,8 47,3

Zuidoost- Brabant 11,7 38,8 49,5

NoordoostBrabant 10,8 38,2 51,1

Bron: UWV (2010), bewerking ECORYS

Voorspelling banen in 2011 Banen in 2009 Industrie Bouw Zakelijke dienstverlening Zorg en welzijn Voorspelling banen in 2011 Industrie Bouw Zakelijke dienstverlening Zorg en welzijn

West- Brabant 48.000 15.000 49.000 44.000

Midden- Brabant 29.000 9.000 46.000 32.000

Zuidoost- Brabant 64.000 18.000 81.000 52.000

NoordoostBrabant 49.000 19.000 53.000 46.000

44.000 14.000 50.000 47.000

27.000 8.000 46.000 35.000

60.000 16.000 83.000 54.000

46.000 16.000 53.000 48.000

Bron: UWV (2010)

Vroegtijdig schoolverlaters als % van totaal aantal leerlingen

Vroegtijdig schoolverlaters als % van totaal aantal leerlingen 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

West-Brabant

Midden-Brabant

Noordoost-Brabant

Zuidoost-Brabant

Provincie

Nederland

Bron: Ministerie van OCW, bewerking ECORYS

Aantal vacatures 2.899 1.103 1.722 2.356

Aantal nww’ers 18.013 11.828 15.256 23.424

Bron: COEN enquête (2e kwartaal 2010)

Nww'ers naar leeftijdscategorie als percentage van het totaal West- Brabant 11,3 38,8 50,0

Zuidoost-Noord-Brabant

Legenda

Ouderen grootste groep nww’ers De grootste groep nww’ers bestaat uit 45-65 jarigen. In alle regio’s van Noord-Brabant vormen zij ongeveer de helft van het totale aantal nww’ers. De 15-27 jarigen vormen in ­absolute zin de kleinste leeftijdsgroep. Dit is overigens niet verwonderlijk aangezien dit in aantallen jaren ook de kleinste leeftijds­groep is. In Midden-Brabant is het aandeel van de 15-27 jarigen het grootst; bijna 15% van het totale aantal nww’ers in die regio valt in deze leeftijdscategorie.

15-27 jarigen 27-45 jarigen 45-65 jarigen

Midden-NoordBrabant

Daling totaal aantal banen voorspeld In de arbeidsmarktprognose van het UWV wordt voor 2011 een lichte daling van het aantal arbeidsplaatsen in NoordBrabant verwacht (-1% ten opzichte van 2009). Bovendien zal als gevolg van de economische crisis naar verwachting een verschuiving plaatsvinden in de economische structuur. Het aantal arbeidsplaatsen in de industrie en bouwnijverheid neemt sterk af en het aantal banen in de zakelijke dienst­ verlening en met name de zorgsector zal toenemen. In de traditioneel sterk vertegenwoordigde industrie zal het aantal arbeidsplaatsen afnemen met 6% in Noordoost-Brabant tot ruim 8% in West-Brabant. In de zorgsector verwachten we juist een toename, die uiteenloopt van bijna 4% in ZuidoostBrabant tot ruim 9% in Midden-Brabant. Percentage vroegtijdig schoolverlaters neemt licht toe

Tot afgelopen jaar vertoonde het percentage vroegtijdig schoolverlaters zonder diploma (VSV’ers) in Brabant een lichte daling: van 4,1% in schooljaar 2005/2006 tot 3,5% in schooljaar 2007/2008. Het afgelopen jaar nam het percentage VSV’ers in drie van de vier regio’s weer toe. Hiermee kwam het percentage VSV’ers in de totale provincie uit op 3,6%. In West- en Midden-Brabant ligt het aantal VSV’ers ­hoger dan gemiddeld in Nederland.

Economie monitor Brabant Vastgoedmarkt Verkoop woningen stijgt In het eerste kwartaal van 2010 wisselden ruim 2.500 ­woningen in Brabant van eigenaar. Dit is een stijging van 20% ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2009 en duidelijk meer dan het gemiddelde in Nederland (14,7%). De duur van te koop staande woningen is als gevolg van de crisis nog steeds hoog. In Brabant stond een woning gemiddeld 160 dagen te koop, terwijl het landelijk gemiddeld om 125 dagen ging.

De huizenprijzen in Noord-Brabant zijn in april gestegen. De prijsindex van woningen steeg met 0,9 punten naar 107,1. Dit is vergelijkbaar met de ontwikkeling van de huizenprijzen in de rest van Nederland. Het is echter te vroeg om al te kunnen spreken van daadwerkelijk herstel. Voor de maand mei heeft het CBS al aangegeven dat in Nederland als geheel er geen verder prijsherstel heeft plaatsgevonden.

Verkochte woningen naar woningtype

Duur te koop staan woningen

Verkochte woningen naar woningtype

Duur te koop staan woningen

200

80%

Gemiddelde verkooptijd (dagen)

Percentage van verkochte woningen

100%

60% 40% 20% 0% 1 - 2009

4 - 2009

1 - 2010

150 100 50 0 1 - 2009

4 - 2009

Kwartaal Tussenwoning

Hoekwoning

2-onder-1-kap

1 - 2010

Kwartaal

Vrijstaand

Appartement

Noord-Brabant

Nederland

Bron: NVM makelaars

Overzicht indicatoren markt voor kantoren en bedrijfsruimten (2009)

Den Bosch/

Kantorenmarkt

Breda

Eindhoven

Tilburg

Brabant gemiddeld

Nederland

Opname stand 2009

27.000 m2

21.000 m2

39.000 m2

29.000 m2

1.092.000 m2

Opname tov 2008

-50%

-68%

-15%

-44%

-35%

Huurprijs 2009

€124 per m2/jaar €126 per m2/jaar €126 per m2/jaar €125 per m2/jaar €146 per m2/jaar

Huurprijs tov 2008

-1,80%

0%

-3,50%

-2%

-2,70%

Leegstand in 2009

9,5%

14,4%

9,2%

11,0%

13,3%

Leegstand tov 2008

0,1%

3,1%

0,4%

1,2%

1,3%

Bedrijfsruimten









Opname stand 2009

215.000 m2

80.000 m2

111.000 m2

135.333 m2

1.854.000 m2

Opname tov 2008

-20%

-59%

-25%

-35%

-42%

Huurprijs 2009

€43 per m2/jaar

€43 per m2/jaar

€44 per m2/jaar

€43 per m2/jaar

€51 per m2/jaar

Huurprijs tov 2008

-2,80%

0%

0,40%

-0,80%

-3,80%

Bron: DTZ Zadelhoff (cijfers 2009)

Markt voor kantoren en bedrijfsruimten krimpt De markt voor kantoor- en bedrijfsruimte in Noord-Brabant is in 2009 gekrompen. De opname van kantoorruimte is ­afgenomen met 44%, terwijl ook de huurprijs daalde (-2%) en de leegstand toenam (+1,2%). De regio Den Bosch / Tilburg kende in 2009 met 39.000 m2 de grootste opname van ­Brabant. Ook de leegstand is met 9,2% in deze regio het laagst. Voor wat betreft de bedrijfsruimten zijn de opname en huurprijzen ten opzichte van 2008 gedaald met respectievelijk 35% en 0,8%. Deze krimp is minder groot dan gemiddeld in

Nederland. Zo nam de Nederlandse opname van bedrijfsruimten met 42% af, terwijl de huurprijzen kelderden met ­gemiddeld 3,8%. Op de markt voor bedrijfsruimten laat de regio Breda de grootste opname zien in 2009 (215.000 m2). De huurprijzen in deze regio daalden met bijna 3%. Op dit gebied vertoont alleen de regio Den Bosch / Tilburg een stijging (+0,4%). De markten van commercieel vastgoed reageren vertraagd op ontwikkelingen in de conjunctuur en de werkgelegenheid. Verwacht wordt dat deze vastgoedmarkten pas gaan groeien als de werkgelegenheid en productie langere tijd groei laten zien.

Kenniseconomie Top 3 R&D-bedrijven gevestigd in Noord-Brabant Gerangschikt naar R&D-investeringen is de top 3 van bedrijven in Nederland gevestigd in Brabant. Philips voert de top 30 bedrijfs-R&D van het Technisch Weekblad aan met ruim €700 miljoen. ASML (Veldhoven) en NXP (Eindhoven) volgen met R&D-investeringen van respectievelijk €426 en €237 miljoen. Ten opzichte van 2008 zijn de totale investeringen van deze bedrijven in R&D echter gedaald. In de top 30 zijn nog zes andere Brabantse bedrijven te vinden, ­waardoor bijna een derde van de top van Nederland wordt ­gevormd door bedrijven uit Brabant. Gebaseerd op totale ­investeringen gaat het zelfs om meer dan 50%.

Werkgelegenheid in R&D boven Nederlands ­gemiddelde Uit gegevens van Stichting Brainport blijkt dat in NoordBrabant circa 1,8 promille van de beroepsbevolking in R&D werkt. Dit is ruim boven het Nederlandse gemiddelde (circa 1,3 promille) en net boven het gemiddelde van de EU15 (circa 1,5 promille). Brabant kan hiermee met recht worden aangeduid als de R&D regio van Nederland.

Colofon

De Economie Monitor Brabant geeft een integraal beeld van belangrijke, actuele ontwikkelingen in de Brabantse economie, waar mogelijk gespiegeld aan landelijke ontwikkelingen, op basis van diverse bronnen. De Economie Monitor Brabant is een uitgave van de provincie Noord-Brabant, in samenwerking met SER Brabant en de Kamer van Koophandel. Opdrachtgever Provincie Noord-Brabant Samenstelling ECORYS Nederland B.V Vormgeving Cragt Communicatie & Creatie

Contactadres ECORYS Nederland B.V. Postbus 4175 3006 AD Rotterdam [email protected]

Voor meer informatie over de Economie Monitor Brabant en andere relevante documenten over de economie in Noord-Brabant: www.brabant.databank.nl