Veertig jaar eerlijke koffie:
VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST Fair Trade Original, het Nederlandse merk van eerlijke producten, kocht in 1973 voor het eerst rechtstreeks koffie in van coöperaties van kleine koffieboeren in Guatemala en bracht die op de markt. Een wereldwijde primeur én een revolutie in de koffiewereld: kleine boeren kregen zo toegang tot de exportmarkt, betere handelsvoorwaarden en meer zeggenschap over de verkoop van hun product. Consumenten konden kiezen voor een eerlijk kopje koffie.
Inmiddels zijn er tal van (keurmerk)initiatieven op
al generaties lang kleine boeren in het hoogland
het gebied van verantwoorde koffie en kan de
werden uitgebuit en onderdrukt. Hij had de kof-
koffiesector niet om het welzijn van kleine koffie-
fiefederatie Fedecocagua opgericht met als doel
boeren en arbeiders op koffieplantages heen. Een
het bestaansminimum van deze boeren te ver-
toenemend aantal koffiecoöperaties werkt volgens
hogen en hun afhankelijkheid van derden te ver-
de uitgangspunten van een of meerdere keurmer-
minderen. Fair Trade Original verkocht de eerste
ken en heeft baat bij de voordelen die dat biedt.
partij koffie via Wereldwinkels, kerken en acties
Consumenten kiezen steeds vaker bewust voor
en via onder andere Misereor in Duitsland. Zowel
eerlijke producten, waardoor de afzet ervan stijgt.
voor de organisatie als Meijs persoonlijk was de
De lijn die 40 jaar geleden door Fair Trade Original
transactie een commercieel én financieel waag-
vanuit zakelijk idealisme is ingezet, heeft geleid tot
stuk. Dankzij zijn persoonlijke overtuigingskracht,
wereldwijde navolging.
bracht hij zijn partij eerlijke koffie echter moeiteloos aan de man. De Indio koffie was succesvol
Hoe gaat het nu met de koffieboeren in Gua-
gelanceerd.
temala, na 40 jaar eerlijke handel? Welke verwachtingen hebben zij voor de toekomst, voor henzelf en voor hun kinderen? Ligt die toekomst
Het vervolg (1973-2013)
op hun koffieveld, of juist elders? En wat kan fair-
In de jaren die volgen, speelt eerlijke koffie in het
trade bijdragen aan deze toekomst? Fair Trade
assortiment van Fair Trade Original een steeds
Original bezocht de boeren en legde hen deze
belangrijker rol. Samen met de Wereldwinkels en
vragen voor.
kerkelijke groepen wordt op alle manieren aan
Zomer 1973: de eerste eerlijke koffie
de weg getimmerd met het principe dat de kleine koffieboeren een eerlijke prijs verdienen voor hun inspanningen. Er komen koffiesoorten uit andere landen bij en de kwaliteit krijgt steeds meer aandacht. In 1987 kiest de Tweede Kamer na een
In de zomer van 1973 arriveerden in de haven
blinde smaaktest voor de koffie van Fair Trade
van Amsterdam 50.000 kilo koffie uit Guatemala,
Original. De Residentie koffie is speciaal voor hen
besteld door de oprichter en toenmalige direc-
gemelangeerd. Het jaar daarop is de organisatie
teur van Fair Trade Original: Paul Meijs. Hij kocht
betrokken bij de oprichting van het Max Havelaar
de koffie na contacten met de Duitse organisatie
Keurmerk, nu onderdeel van Fairtrade Internati-
Misereor en een Guatemalteekse landbouwin-
onal. Sindsdien draagt alle koffie van Fair Trade
genieur. Deze laatste vertelde hoe in Guatemala
Original het keurmerk. Begin jaren ’90 start Fair
2
Koffie zonder bijsmaak ‘Koffie heeft soms een wrange bijsmaak. Dat kan aan de kwaliteit van de koffie liggen, maar het kan ook omdat u zich bewust bent dat koffie slechts een hongerloon opbrengt voor de kleine koffieplanter. Wij leveren u koffie zonder bijsmaak. De beste kwaliteit, gekocht tegen een redelijke prijs’. (Paul Meijs in een mailing aan zijn achterban,1973. Uit: Since 1959. 50 Jaar Fair Trade Original).
Trade Original haar Assistentieprogramma, waar-
eind 2012 gesprekken gevoerd met koffieboeren
bij op gestructureerde wijze ondersteuning wordt
van coöperaties die vallen onder Fedecocagua,
geboden aan handelspartners. Afhankelijk van de
de koepelorganisatie waarmee het ooit begon
vraag vanuit onder andere koffiepartners, dragen
en waarvan Fair Trade Original nog steeds koffie
de programma’s bij aan concrete verbeteringen in
afneemt. Een onderzoeker in Guatemala bezocht
productie, logistiek of organisatieontwikkeling. Ge-
zes Fairtrade gecertificeerde coöperaties in het
zien de aard en de omvang van de aan te pakken
Westen en Oosten van het land en sprak 35 boe-
projecten, vindt de uitvoering regelmatig plaats
ren (m/v) persoonlijk en hield per coöperatie een
in samenwerking met andere (fairtrade) organi-
groepsgesprek. Voor ruim 80% van deze boeren
saties. Als rond de eeuwwisseling de doorbraak
is koffie de belangrijkste bron van het familie in-
van eerlijke koffie bij de grote partijen in de kof-
komen. Zij geven aan voornamelijk lid van de
fiesector uitblijft, spreekt Fair Trade Original hen in
coöperatie te zijn vanwege de afzetgarantie voor
coalitie met andere organisaties aan op hun ver-
hun koffie en de technische ondersteuning die de
antwoordelijkheid voor de arbeidsomstandighe-
coöperatie biedt.
den op koffieplantages. Mede dankzij aandringen vanuit de gebruikers (overheid, bedrijven, consu-
Hogere levensstandaard
menten) gaan ook grote koffiemerken overstag,
De geïnterviewde boeren zijn zich bewust te
en kiezen voor certificering door een van de keur-
werken volgens de eisen die certificering aan
merk-initiatieven. Vanaf 2008 vindt de introductie
hen stelt. Daarbij geven ze aan veel voordeel te
plaats van Fair Trade Original koffie in de meeste
hebben van de technische training die wordt ver-
supermarktketens. Het 40-jarig koffiejubileum is
zorgd vanuit de coöperatie. Hun koffieplanten en
anno 2013 een uitgelezen moment voor actualise-
-velden zijn er dankzij de ondersteuning aanzien-
ring van het koffie-assortiment en restyling van de
lijk beter aan toe. De verbeterde kwaliteit van de
verpakkingen.
koffie en verhoging (soms zelfs verdubbeling) van
De nieuwe generatie
de productiviteit hebben geleid tot een hogere levensstandaard. De boeren geven aan dit terug te zien in verbetering van het opleidingsniveau
Het koffiejubileum is tevens een moment om stil
(van henzelf en hun kinderen), betere voeding en
te staan bij de huidige positie van de kleine kof-
gezondheidszorg, betere huisvesting en in het
fieboeren. Waar staan ze nu ten opzichte van 40
gezinswelzijn in het algemeen. Uitbreiding van
jaar geleden, wat verwachten ze van de toekomst
het koffie-areaal (momenteel variërend van 0,3
en welke rol is daarbij weggelegd voor Fair Tra-
tot 5 ha) is slechts aan een kleine groep voorbe-
de Original? Om dit in kaart te brengen, werden
houden.
3
Certificering Fedecocagua voldoet aan meerdere certificeringssystemen, zoals Fairtrade International, Utz Certified, de Coffee and Farmer Equity (C.A.F.E.) Practices van Starbucks en Bio Suisse. Niet alle onderliggende coöperaties hebben alle certificeringen. De koepel werkt aan een optimale spreiding en verbreiding van de certificeringen, om vraag en aanbod zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Via een intern systeem, getrapt via eigen landbouwvoorlichters en die van de dorpscoöperaties, houdt de organisatie de certificeringen op peil en zorgt dat aan nieuwe eisen wordt voldaan. Hoewel zij op de hoogte zijn van de certificering van hun koffie, bleek uit de gesprekken dat niet alle individuele koffieboeren even goed op de hoogte zijn van de verschillen tussen en specifieke uitgangspunten van de certificeringssystemen. Dit wordt versterkt doordat Fedecocagua er tot voor kort voor koos om specifieke voordelen, zoals de ontwikkelingspremie die verbonden is aan Fairtrade certificering, ten goede te laten komen aan alle aangesloten leden van de organisatie en niet een op een aan de betreffende coöperaties. Deze keuze, gemaakt in de Algemene Vergadering, maakt bovendien dat de resultaten die in de loop der jaren zijn geboekt, moeilijk specifiek toe te schrijven zijn aan het Fairtrade systeem.
Leonarda Cobón, actief lid van de coöperatie San Jose de Obrero, werkte in de kredietcommissie en was lid van de Raad van Toezicht.
Betrokkenheid bij de coöperatie De boeren bezoeken bijna unaniem regelmatig de Algemene Vergadering van hun dorpscoöperatie. Tijdens deze bijeenkomsten worden de koffieprijzen bepaald. De boeren beslissen gezamenlijk hoeveel wordt uitbetaald en hoeveel in de kas van de coöperatie blijft voor algemene doeleinden. Hoewel de boeren zeggen erg gebaat te zijn bij de ondersteuning vanuit de coöperatie en de overkoepelende federatie, geven ze tegelijkertijd aan de hogere opbrengsten die certificering biedt liever rechtstreeks uitbetaald te krijgen. Aan het management van beide organisatielagen daarom de taak om beter inzicht te geven in de financiële stromen en de aanwending van de gelden. Als
dat hun inkomen door recente prijsontwikkelingen
wat de opkopers incidenteel in de regio betalen.
verbeterpunten binnen de dorpscoöperaties noe-
en de financiële crisis wereldwijd, onder druk is
Daar tekenen zij bij aan dat alle meer structure-
men enkele boeren het besluitvormingsproces en
komen te staan. Naast de eerder genoemde tech-
le voordelen die hierboven beschreven zijn, niet
een hogere roulatie van bestuursfuncties. Veruit
nische assistentie verzorgd door de coöperatie en
geboden worden door opkopers. De Fairtrade
de meesten (m/v) geven aan zich vrij te voelen
de daaruit voortkomende betere oogst, voelen de
ontwikkelingspremie, verbonden aan Fairtrade
hun mening te geven en deel te nemen aan de
individuele boeren zich persoonlijk in hun werk
certificering, wordt sinds enkele jaren door Fede-
discussie.
gesteund door de betere afzet via de coöperatie,
cocagua toegekend aan de coöperaties zelf. Zij
de financieringsmogelijkheden (bijvoorbeeld voor
beslissen tijdens hun Algemene Vergadering over
Verworvenheden fairtrade
de aanschaf van nieuwe koffieplanten), de aan-
de besteding ervan. Bij de bezochte coöperaties
De belangrijkste bijdrage van Fairtrade certifice-
dacht voor het milieu en – in mindere mate – een
varieerde de besteding van directe uitbetaling aan
ring is volgens de boeren dat zij een duurzaam
hogere koffieprijs. De boeren geven aan dat de
de leden tot de bouw van gemeenschappelijke
inkomen hebben voor hun gezin, dankzij tal van
prijs die zij van de coöperatie krijgen vrijwel gelijk
voorzieningen, de aanschaf van landbouwbeno-
verbeteringen in de productie. Wel geven zij aan
of nauwelijks hoger is en soms zelfs lager dan
digdheden en extra training en technische as-
4
sistentie. Op sociaal gebied heeft het verbeterde gezinsinkomen geleid tot een aanzienlijke afname van kinderarbeid. De kinderen gaan ook in oogsttijd naar school, nu hun werk is overgenomen door seizoenskrachten. Als ze in de vakantietijd helpen met de pluk, houden hun ouders zicht op de werktijden en risico’s. Vooral de moeders hebben in dit proces een voortrekkersrol gehad. Ook in coöperatieverband hebben vrouwen een stem verworven. De geïnterviewden (m/v) geven zonder uitzondering aan dat de coöperatie open staat voor mannen én vrouwen en dat vrouwen dezelfde inbreng hebben in de besluitvorming. De enige uitzondering is de toegang tot bestuursfuncties: sommige vrouwen zijn analfabeet en voelen zich
Grote veranderingen
hierdoor weerhouden om een bestuursfunctie op zich te nemen. De geïnterviewden zeggen bovendien geleerd te hebben beter met anderen samen te werken en in groepsverband beslissingen te nemen. Binnen de Fairtrade vereisten valt ook een verantwoorde wijze van omgaan met het milieu. Onkruid wieden, beheer van (afval)water, gebruik van schaduwbomen: uit de gesprekken bleek dat de boeren zich hier zeer bewust van zijn en bovendien ervaren dat dit resulteert in een betere opbrengst. Minder goed geïnformeerd is men over de internationale koffiemarkt en de gevolgen daarvan op de prijs van hun koffie. Dit ondanks de voorlichting die de coöperaties over dit inderdaad bijzonder complexe onderwerp geven. Iets meer dan de helft van de boeren zegt dankzij de 5
Gerardo de León, exportmanager van Fedecocagua in Guatemala, vat de ontwikkelingen als volgt samen: ‘40 Jaar geleden leefden veel van deze kleine producenten in verafgelegen gebieden in het binnenland van Guatemala. Velen spraken geen Spaans. Zij hadden geen toegang tot organisatie of technische assistentie, geen toegang tot financiering, geen toegang tot de vermarkting van hun koffie en nog veel minder tot de export van hun koffie. Zij ontvingen een prijs die misschien wel 40% lager lag dan de internationale koffiemarkt. Organisaties als het huidige Fair Trade Original hielpen hen om zich te organiseren, zij ontvingen onderwijs en ondersteuning bij hun ontwikkeling. De fairtrade markt is ontstaan vanuit de behoefte van kleine producenten om hun levenspeil te verbeteren. In het begin kocht men een generiek product wat koffie heette. Vandaag de dag heb-
ben we ons allemaal ontwikkeld: de verpakking is moderner, de eisen van de consument hebben zich ontwikkeld, de producenten ook. Trots kunnen we vaststellen dat in die pakken koffie zit van een hoge kwaliteit, verwerkt met de meest moderne technologie. Dat garandeert dat achter het Fairtrade label niet alleen een sociale ontwikkeling schuilgaat, humanitaire hulp, maar ook de garantie op koffie van hoge kwaliteit. 40 Jaar later maken de producenten van Fedecocagua deel uit van de eerste producent-exporteur in Guatemala en kom je in de hele wereld koffie tegen van onze coöperaties met het Fairtrade label. Na een relatie van 40 jaar tussen Fedecocagua, fairtrade, kleine producenten op het platteland en de consumenten in Europa, kan ik tegen de consumenten aan de andere kant van de wereld zeggen dat met principes, met waarden en bewustzijn, men grote veranderingen teweeg kan brengen’.
coöperatie wel op de hoogte te zijn van de actuele
vormen in tijden van grote prijsschommelingen.
zijn trouwe afnemers gebleven en sinds 2010 is
koffieprijzen. Tot slot geven ze aan dat de huidige
De boeren geven aan met behulp van fairtrade
koffie onder het merk Fair Trade Original verkrijg-
koffieprijzen voldoende zijn om het gezin te onder-
de technische begeleiding en aandacht voor mi-
baar in het foodservice kanaal.
houden en een kleine reserve op te bouwen, maar
lieuaspecten vanuit de coöperatie te willen inten-
onvoldoende mogelijkheden geven tot het doen
siveren en last but not least te willen investeren in
In 2013 worden alle verpakkingen gerestyled en
van lange termijn investeringen, zoals aankoop
het onderwijs van hun kinderen.
het assortiment aangepast aan de actuele ont-
van grond of de verbetering van hun verwerkingsinstallatie. Ambitie voor de toekomst
Verantwoorde koffie anno 2013
wikkelingen op het schap: meer aandacht voor bonen, introductie van Koffie voor Fijnproevers en een nieuwe Dark Roast variant in de snelfilter range. Voorop de verpakkingen prijkt het vernieuwde
Specifiek aan jonge koffieboeren is gevraagd wat
Zo klein het in 1973 begon met 50.000 kilo koffie
logo met de merkbelofte: De lekkerste manier om
hun ambities zijn voor de toekomst. Zij gaven aan
op de kade van Amsterdam, zo gerenommeerd is
iets goeds te doen. Daarbij staat kort en luchtig
te willen uitgroeien tot succesvolle ondernemers.
inmiddels het begrip eerlijke koffie. In Nederland,
wat er zo lekker en goed is aan de producten. Zo
Een goede afstemming en samenwerking met
waar men gemiddeld drie kopjes koffie per dag
is de Goud koffie verrijkt met een toefje training en
hun coöperatie en de overkoepelende organisatie
drinkt, goed voor zo’n 120.000.000 kg gebrande
geniet de consument met de Dark Roast van de
Fedecocagua zijn daarbij onontbeerlijk, om aan-
koffie, was volgens schatting van de Koffie Baro-
donkere kant van koffie. Bij de Aroma koffie proef
sluiting te kunnen houden bij de markt wat betreft
meter van de Tropical Commodity Coalition in 2012
je de hele wereld in je kopje en in de Espressobo-
kwaliteit en prijs. De boeren hebben behoefte aan
38% van de geconsumeerde koffie verantwoord
nen zit zelfs extra girlpower. Op de achterkant van
adequate ondersteuning vanuit hun organisatie
geproduceerd. De industrie heeft zich voorgeno-
het pak staan deze aanduidingen verder uitge-
en dringen anderzijds aan op meer roulatie van
men om dat in 2015 te laten oplopen tot 75%.
werkt.
functies binnen de coöperaties zodat ook jongeren
Daarbij wil men op den duur ‘het keurmerk voor-
daar toegang toe krijgen. Bijna 60% van de kof-
bij’ door de hele koffiesector duurzaam te maken.
fieboeren geeft aan dat hun kinderen al in de kof-
Keurmerken als Max Havelaar, Utz Cert. en Rain-
fie werken of dat zij hopen dat hun kinderen dat
forest Alliance zouden hierdoor overbodig worden
gaan doen, daarbij gesteund door de benodigde
omdat duurzaamheid vanzelfsprekend is.
kennis en kunde.
Fairtrade koffie in de toekomst 40 Jaar geleden wendden kleine koffieboeren in Guatemala zich tot de Europese markt met de
Fair Trade Original heeft op de competitieve koffie-
vraag hun koffie af te nemen tegen eerlijke voor-
Gevraagd naar welke bijdrage fairtrade in de toe-
markt een bescheiden positie als koffie-aanbieder
waarden. De vervolgstap was om hen te helpen
komst kan bieden, wordt aangedrongen op ande-
weten te behouden. Na enige tijd schuil te zijn ge-
hun koffieproductie te verbeteren. Ook al heeft de
re prijsmechanismen, waarbij een groter aandeel
gaan achter het begrip Max Havelaar koffie, staat
volgende generatie boeren inmiddels een aan-
van de eindprijs en de fairtrade premie recht-
de koffie sinds 2008 weer onder eigen merk op
zienlijk betere positie dan hun (groot)ouders, prijs
streeks aan de koffieboeren toekomt. Ook gaan
het schap, wat leidde tot introductie in een groei-
en technische assistentie blijven voor hen essenti-
er stemmen op voor een fonds dat een buffer kan
end aantal supermarktketens. Veel Wereldwinkels
ele elementen van de fairtrade samenwerking.
6
De basisbehoefte aan een stabiele en verantwoor-
inderdaad opnieuw een financieel vangnet voor
financiële geldstromen van de organisatie en de
de prijs voor hun product is alleszins begrijpelijk.
de boeren wordt.
keuzes die daarin worden gemaakt. Roulerende
Koffieprijzen, ook voor fairtrade koffie, worden
deelname aan het bestuur van de coöperaties en
voor een aanzienlijk deel bepaald door de ontwik-
Daarnaast geven de geïnterviewde boeren aan
de centrale organisatie, een andere wens vanuit
kelingen op de wereldmarkt, waar de boeren zelf
veel baat te hebben van de technische onder-
de boeren, kan bovendien bijdragen aan meer
geen invloed op hebben. De schommelingen wa-
steuning door de coöperatie en de toenemende
begrip voor en meer vertrouwen in de gang van
ren de afgelopen decennia aanzienlijk. Voordeel
aandacht voor milieuvriendelijke productie en in
zaken.
van Fairtrade gecertificeerde koffie is de gegaran-
de toekomst deze activiteiten verder te willen uit-
deerde minimumprijs. Een minimumprijs wordt
bouwen. Tegelijkertijd stellen zij voor om de Fair-
Deelname aan en steun vanuit een goed werken-
niet gegarandeerd door andere keurmerken. Lang
trade ontwikkelingspremie, waaruit momenteel
de coöperatie zal ook in de toekomst ongetwijfeld
is deze minimumprijs geen issue geweest dankzij
deze activiteiten worden betaald, rechtstreeks aan
het verschil maken voor de boeren. Zo ontkomen
de hoge prijzen voor vooral Arabicabonen. Maar
de boeren uit te betalen. Hier lijkt een belangrijke
ook de leden van Fedecocagua, ondanks de goe-
gezien de recente prijsdalingen lijkt hierin veran-
taak voor de coöperatie en Fedecocagua wegge-
de staat van de koffievelden en -planten, niet aan
dering te komen, waardoor Fairtrade certificering
legd, om de boeren meer inzicht te geven in de
de recente plaag van de schimmelziekte roya. Men verwacht dat de koffieoogst 2013-2014 40% lager zal uitvallen dan normaal. Om een ramp te voorkomen, stelt in Guatemala de nationale koffieassociatie Anacafé de benodigde bestrijdingsmiddelen ter beschikking tegen gereduceerde tarief. Ondersteuning van de coöperatie zal de boeren helpen van deze regeling gebruik te maken en de middelen goed toe te passen. Wat tenslotte opviel in de gesprekken met de boeren in Guatemala, was hun hoop dat hun kinderen het werk op de koffievelden zouden voortzetten. Dit ondanks dat de koffieproductie altijd hard werken zal blijven met onzeker resultaat. Blijkbaar leidt de vooruitgang die is geboekt tot optimisme, versterkt door de trots voor hun eigen verworven stuk land en hun hoogstaand product.
7
Voor Fair Trade Original blijft afname onder fair-
Publicatie ter gelegenheid van 40 jaar Fair Trade
trade voorwaarden en directe ondersteuning van
Original koffie. Gebaseerd op gesprekken met
kleine koffieboeren een belangrijke bedrijfsacti-
koffieboeren en coöperaties van koepelorganisatie
viteit. Ook al gaat het de boeren beter dan jaren
Fedecocagua in Guatemala.
terug, vooralsnog is hun positie als kleine producent kwetsbaar. Versterking van de coöperaties,
© Juni 2013
en daarbinnen ook de positie van vrouwen, blijft daarom een belangrijk punt van aandacht. De coöperaties moeten in staat worden gesteld om problemen als klimaatverandering en nieuw opkomende plantenziektes bij hun leden onder de aandacht te brengen en alternatieve werkmethodes te implementeren. Bovendien nemen ook binnen het Fairtrade certificeringssysteem en binnen de Europese regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van voedselveiligheid, de eisen voortdurend toe. Fair Trade Original ziet het als taak om haar handelspartners waar nodig te helpen hieraan te voldoen. Fair Trade Original blijft dus trouw aan de koffieboeren, en breidt intussen haar werkgebied als pionier uit. Hiertoe worden nieuwe fairtrade handelsketens opgezet, in sectoren waar deze nog niet bestaan en op plaatsen waar fairtrade nog geen gemeengoed is. Dit vraagt vaak een lange adem, van alle betrokken partijen. De koffie heeft bewezen waar dit toe kan leiden.
8
Fair Trade Original Multatulilaan 12 4103 NM Culemborg Nederland Telefoon 0345-54 51 51 Fax 0345-52 14 23 E-mail
[email protected] www.fairtrade.nl
