Van Sente Paula der weduwen van Roemen Paula was een edel vrouwe van Roemen. Haer leven bescreef Ieronimus in desen woerden: Waert dat al mijn leden worden verwandelt in tongen ende alle mijn lede spraeken, soe en soude ic niet mogen seggen die werdicheit van Paulen doechden. Si was edel van geslechte, mer si was edelre van heilicheden. Si was wilen eer machtich van rijcheden, maer si was nu machtige in Cristus aermoede. Want ic roepe Ihesus te orconde ende sijn heilege engelen ende sonderlinge den ingel, die behoedere was van desen heilegen wive, dat ic niet in gracien noch niet en segge inder prisen der mont, mer dat ic seggen sal tot haerre orcontscap, dattet minre is dan haer verdiente. Die cortelijk weten wilt haer duechden: si bleeff aermer dan al hoer1 armen die si leet. Ende gelijc dat onder velen gemmen een al te duerbaeren steen blict, ende als die scijm vander sonnen, die clein vierige scijn vanden sterren verdonckert ende uut doet, alsoe ghinc si boven allen menscen duechden ende cracht met oetmoedicheit2. Ende si was die minste onder allen menschen om dat si boven allen menscen groot weerden soude. Ende soe si haer meer neder werp, zoe si God meer verhief. Si vloe glorie, nochtan vant sie glorie ende si volchde den duechden na gelijc den scheeme. Ende si liet die ghene die haer volchden, ende volchde3 den gheenen diese versmaeden. Doen dese Paula vijf kindere gebaert hadde, dat was Blesillan, van welker doot dat icse troeste te Roemen; ende Paulinum ende Palmachium, den goeden heilegen man, die proefft was van horen goede ende die si erfgenoet liet der af, ende op Paula doot, so seinden wi hem een clein boec. Ende Eustochium, hoer dochter, die nu een duerbaer spang4 is van suverheden int heilege lant. Ende Rufinam ende Dorotheum. Ende der5 na en6 gebaerde si niet meer, datmen verstaen mach, dat si der echten nimmermeer niet begeerten en begeerde te dienen, mer haers mans wille te voldoene, die altois begeerde kinder te winnen. Na dien dat hoer man doot was, zoe beweende si hem alsoe zeere, dat si bina oec doot was. Mer doen bekeerde si hoer tot gods dienste weert, dattet sceen dat sij sinen doot begeert
1
Hoer: haar Oetmoedicheit: nederigheid, ondergeschiktheid 3 Handschrift: volgden 4 Spang: broche 5 Daer 6 Handschrift: oorspronkelijk ende, abbreviatuur is geschrapt 2
hadde. Want soude ic besegghen, hoe si alle die rijcheeden den aermen deelde, van haren groten edelen huise, dat wilen eer alte vol was. Si wort ontsteken met Paulinus duechden des bisscops van Anthiochien, ende Ephiphanij, die doen te Romen waeren, ende peinsede onderwilen haer lant te laeten. Hier na ginc si ter haven weert7, daer si scepen soude. Ende haer volchde haer mage8 ende haer kinder. Ende si ginc te scepe. Ende die cleine Dorothens, haer zoen, leide vriendelijc zijn hande te gader ter moeder wert, ende Rufina, die te hiliken was, ende baden van haer opt lant, dat si ontbeiden woude ment9 si gehiliket waere, met weenenden ogen al swigende. Si vor wech altoes die ogen te hemel wert hebbende, mer si en mercte op die kindere niet, mer si hopede in gods goedertierenheit. Zi en wiste niet, dat si moeder was, om dat sij proeven woude dat si Cristus joncwijf was. Haer herte wort gequelt gelijc ofmen een let toge vanden anderen met anxte mer si vacht met rechte der natueren met vollen geloeve. Si doechde niet dat begeerde haer verblidende wille ende si versmaede die minne hoere kindere om gods minne. Ende si nam haer zolaes alleene in Eustochi[um]10 die haer gesellinne was in meiningen ende in pelgrim[aedse]11. Dat scep vor vast dor de zee wech ende alle die mede int scep waeren zagen te l[an]12de weert. Mer si hielt ha[er]13 ogen zoe dat si niet zien [en]14 soude dat si zonder rouwe niet zien en mochte. Doen si ten heilegen lande comen was, zoe sende de baliu vanden Palestinen knapen datmen haer herberge bereiden zoude. Want hi kende haer gesinde wel. Maer si coes een celle. Ende omginc met groter begerten al die steden. Zoe en hadde zi haer niet gehaest vander een15 eenre ter andere men hadse vander ierster stad niet mogen brengen. Si viel lanx vor ons heeren cruce of si hem hadde zien hangen ant cruce also aenbeden si. Ende als si int graf quam, soe custe si den steen die den dengel vanden grave hadde gedaen ende die stad daer ons heere in lach als of si metten monde gelict hadde water daer haer lange na ghedorst hadde.
7
Weert: naar, in de richting van Mage: familieleden 9 Ment, lees went: totdat (vgl. Groenendaal) 10 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 11 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 12 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 13 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 14 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 15 Fout: ‘een’ is een dittografie 8
Hoe si daer weende, hoe si der suchtede, wat rouwen si daer dreef, wiste al Iherusalem ende God weet oec dien si bad. Daer na voer si te Bethleem ende ginc int hol ons heeren ende sach daer der weerder maget Marien everhuus16. Ende daer ut horde seide si dat si metten ogen haers geloefs sach tkindekijn in doeken gewonden liggen in die cribbe weenen ende dat si die coninge sach comen metter sterre gode aenbeeden ende Marien ende Joseph ende die harden die des nachtes quamen besien dat woert dat ghemaect was. Ende dat si sach hoe Herodes die cleine kinderen doden dede ende hoe Joseph ende Maria in Egipten vloen. Ende si zeide met bliscapen al weenende: “God behoede di Bethleem huis des broots daer tbroot dat vanden hemel quam in geboren is. God behoede di Effrata vette lantscap dijn drachticheit17 is God. Ic onsalege zondersse ben weerdich geacht te cussen daer onse heere weenende in lach ende te beeden inden hole daer die weerde maget in gebarde den gods zone. Dits mijn ruste want het is ons heeren lantscap. Hier sal ic woenen want hi heeftse vercoeren.” Daer soe werp si haer neder in soe grooter oetmoedicheit diese sach. Ende die haeren eerliken naeme gekent hadden, zi souden hebben gewaent dat zijs niet geweest en hadde mer dat si hadde gheweest alder andere maget. Want daer si was metten anderen meechden, zoe was si van cleederen, van spraken, van habite ende van allen manieren minre dan die andere. Vander tijt dat haer man doot was tot dat si sterf, zoe en at si nie met man hoe heilich ende hoe hoege dat hi was. Si en baedde niet en si en hadde vreese18 nergent voere. Hoe siec si was, si en woude op geen saechte bedde liggen mer si lach op die herde erde ende hadde onder haer niet dan haer cleedere. Ende daer ruste si dach ende des nachtes waecte si meest in bedingen. Cleine sonde die beweende si zoe seere als of si met groten sonden hadde gevaen geweest. Als wij haer plaegen te seggen dat si haer ogen spaerde dat si die heilege ewangelie lesen mochte, so seide si: “Ic ben sculdich mijn aensicht te verbleeken dat ic dicwile met blancketten19 ende met anderen dingen scoen heb gemaect. Ic ben oec minen lichaem sculdich te pinen dat soe grot weelde gehad hevet. Ende ic ben sculdich te weenen om dat lachen dat ic
16
Everhuus: varkenstal Drachticheit: vruchtbaarheid 18 Handschrift: vreesee. Hier zit een fout: het tweede ‘e’ is te veel 19 Blancketten: zilveren ketting 17
dicke ghelacht hebbe. Die saechte linden laeken ende die siden ben ic sculdich te wandelen om haeren cleederen. Ic die minen man genoechde in die werelt begere nu Cristum te genoegen.” Woude ic seggen die suverheit daer si haer in hielt met desen doechden, ic en souts niet mogen20 doen. Want soe si te Roemen weerlijc was, zoe was si allen vrouwen exempel. Want si hielt haer alsoe dat geen quaetclapper21 van haer en mochte versieren te segghen. Doen si alte milde was in te ghevenne, zoe berespte icse en seide hoer dat si niet soe vele en ghave haer en bleve altoes dat si iet te gheven hebben mochte. Mer si antwerde22 mi met so saechter redenen ende seide dat sijs gode te orconde name om wien dat sijt al gelaten hadde, ende dat si beloeft hadde aerm te sterven. Also dat si haerer dochter enen penninc niet laeten en soude. Ende als si doot waere, dat mense winden soude in een vreemt slapelaken. “Ten lesten”, seide si, “bidde ic, ic zal veel lude vinden die mi geven sullen. Oft ic desen aermen mensce niet en gheve dat ic gheven mach van vreemden goede of hi sterft van wien sal men sijn ziele heiscen.” Si en woude haer ghelt niet bestaeden inden steenen deser werelt die metter werelt vergaen sullen, mer si bestadet inden levenden steenen die opter erden wanderen. Dat zijn die goede menscen. Nauwe dede si in haere spise olie zonder23 op die feestelijc dage. Ende si at meer van eenre spisen wat dat si van wine ende van anderen drancke ende van vissce ende van melcke ende van honige ende van eieren ende van anderen spisen die zuet van smaec zijn seide. Ende hoe luttel dat sijs nam dat laete ic achter. Nochtan duncket vele luden die hier met haeren buic vullen dat si grote penitencie doen. Ic kende eenen clapper die seide dat vele luden dochte dat Paula om die grote heitte van duechden die sij hadde al sot was. Ende si seiden hoer dat si haer hersene vermaken soude, maer si antwerde hem: “Wij sijn worden een bescouwen der werelt ende den ingelen ende den menschen. Wij sijn sot om Cristum mer dat gode sot is dat is den menscen alte vroet.” Nader mannen cloesteren dien si den mannen bevolen had te berechten, soe deelde si in drie scaren vele maechde, edele ende onedele die si vergadert hadde uut vele landen ende settese
20
Mogen: vermogen, kunnen Quaetclapper: kwaadspreker 22 Antwerde: antwo(o)rde 23 Zonder: behalve 21
in drie cloesteren soe dat si versceiden waeren in wercken ende in spisen. Mer si vergaderden ter psalmodien ende tot gods love. Ende als si onderlinge streden, soe brochtse Paula weder te peise met saechter redenen. Dat weeldege vleisch vanden jongen joffrouwen bedwanc si met dobbelen vasten want si hadde liever dat si ziec worden inder magen dan int herte. Ende seide dat die suverheit vanden clederen ende vanden lichaem waer in onsuverheit der zielen. Ende datmen onder die weerleke luide clein achte, dat [was] alte groten sonde inden cloestere. Als die ander zieck waeren, soe gaf si hem o[ver]24vloielic dat si begeerden ende dede hen oec vleisch e[ten]25. Mer als zi ziec was, soe en dede si haer selven gheen gemaek mer die goedertierenheit, die si den anderen dede, dat verwandelde si te haers selfs behoef in haerdicheden. Ic zal seggen dat ic proevede. In iulius maent quam Paulen die bernende reden26 aen, soe datmen waende dat si gestorven soude hebben. Mer doen si vercomen was ende haer die meesters hieten dat si om haer lichaem te vermaken een luttel wijns dronck, dat sijt twater niet laden en soude vanden water dat si dranc ende ic oec al heimelijc den paeus Ephipaninij bat dat hi hoer bevele wijn te drinckene, alsoe hi een wijs man was ende subtile van zinne soe verstont dattet bedriechnisse waere. Ende hi antwoerde mi ende seide dat ic dat dede. Doen die paeus uutgecomen was van Paulen na dien dat hi hoer veel geraden hadde, ende doen hi hem vraeghede wat hi gedaen hadde, soe antwoerde hi mi: “Ic heb zoe vele profites gedaen dat si mi vol na geraden heeft dat ic gheenen wijn drincken en zal”. In geween was si zeere morru ende si wort seerte tebroken in haere kinder doot. Want doe hoer man ende hor kindere storven, soe was si van rouwen in groter vresen. Die heilege scriftuere behielt si metter herten ende zonderlinge historie want si seide dat dit was tfundament van gods waerheit. Maer si volgede meeste der geestelijcker verstandenissen. Ende hier mede soe stichte si haer ziele in doechden. Ic zal seggen dat machscien enige beniders ongelovich duncken sal: Die hebreeusce taele die ic met groten aerbeide ende nernste van mijnre joncheit geleert hebbe een deel ende ic en laet niet ic en studere altoes in dier talen doen ic van hoer was, zoe woude sise leeren. Ende si vercreech die tale soe dat si die souter27 in hebreeusch sanc ende dede enich sermoen in hebreeusch zonder enich properheit inden latine te spreken. Ende dat mach men noch sien in haere heileger dochter Eustochia
24
Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 26 Bernende reden: brandende koorts 27 Souter: psalmboek, psalter 25
Doe Paula sterven soude, niement en mochte dat gesien met drogen ogen. Si viel in swaere siecheit want si vant dat si sochte dat was dat si ons laeten zoude ende volmaectelijc28 met onsen heere vaeren. Wat soude ict lange maeken. Dese vroede29 vrouwe wort gewaer dat die langhe doot quam. Want haeren lichaem begonste cout te worden ende die lede. Ende alleen30 mochtmen gewaer worden van hetten in haer heilege borst. Ende om dat si tot haeren wort31 voer ende laeten woude die vreende deser werelt ende versmaeden, zoe begonste si dese veerse te seggen: “Heere ic heb gemint die scoenheit dijns huises ende die stad dijnre woeninghen. Ende hoe geminnt zijn dijn woeninghe. Heer der doechden.” Ende doen ic haer vraechde waer bi dat si niet en sweech ende waer bi dat si mi niet en antwoerde ende of si pine hadde. Doen antwoerde si in griex32 dat si niet swaers en hadde. Mer si lach al rustelijc ende stille. Hier na sweech si ende loec doen haer ogen. Ende tot dat si haeren geest gaf, zoe seide si die voerseide veerse zoe dat ic nauwe gehoren conste wat si seide. Doen si doot was, zoe quamen al die moniken uter woestinen ende alle maechden uut haeren heimelijcheden - want die niet geweest en hadde tot Paulen uut leiden, hi achte dat sacralegie. Glos[se]33 dat is een grote sonde als diefte van heilegen dingen of in heilegen steden te stelen - hent34 si begraven was bi ons heeren cribben. Die werdege Euthocium en mocht men vander moeder niet trecken doe si doot was. Si cussede der moeder ogen ende omhelsde al haer lichaem ende begeerde met haer begraven te weerdene. Ihesum weet dat Paula hoerre dochter eenen penninnc niet en liet maer een groote vreemde bordene die swair was een grote menichte van broederen ende susteren die scerp waeren te voedenne ende ongenadich te verdriven.
28
Handschrift: oorspronkelijk vomacteijc, de twee ‘l’ zijn superscript door een andere schrijver Vroede: verstandig, wijs 30 Handschrift: oorspronkelijk allen, de ‘e’ is superscript 31 Wort: waard (subst.) 32 Handschrift: oorspronkelijk grix, de ‘e’ is superscript 33 Gereconstrueerd omdat niet duidelijk leesbaar in de vouw van het blad 34 Hent: tot, totdat 29
