Tussenrapportage. TivoliVredenburg. Muziekpaleis: dichterbij de muziek kun je niet komen. Stadsblad Utrecht, 16-apr-14

Tussenrapportage

TivoliVredenburg

Muziekpaleis: dichterbij de muziek kun je niet komen. – Stadsblad Utrecht, 16-apr-14

Utrecht, september 2014

1

Inhoud 0.

Managementsamenvatting ............................................................................................................. 3 Incidenteel .......................................................................................................................................... 4 Structureel .......................................................................................................................................... 5

Inleiding................................................................................................................................................... 7 1.

Activiteiten ...................................................................................................................................... 8 1.a. Concerten/producties .................................................................................................................. 8 1.a.1. Publieksbereik ....................................................................................................................... 8 1.a.2. Financieel ............................................................................................................................ 10 1.b. Horeca ........................................................................................................................................ 12 1.c. Zakelijke verhuur ........................................................................................................................ 13 1.d. Overige inkomsten ..................................................................................................................... 13 1.e. Sponsoring ................................................................................................................................. 13

2.

Gevolgen geluidslek ...................................................................................................................... 14

3.

Personeel en Organisatie .............................................................................................................. 15

4.

Lagere afschrijvingskosten en rentelasten. .................................................................................. 16

5.

Het gebouw(beheer) ..................................................................................................................... 16

6.

Lagere subsidie en indexering....................................................................................................... 17

7.

Tot slot .......................................................................................................................................... 18

BIJLAGE 1 Afwijkingen ten opzichte van de begroting ............................................................................. BIJLAGE 2 Tussentijds verslag samenwerking Festivals ............................................................................ BIJLAGE 3 Verslag en evaluatie campagne Open TivoliVredenburg ......................................................... BIJLAGE 4 Liquiditeitsprognose ................................................................................................................. BIJLAGE 5 Garantie Klassiek ...................................................................................................................... BIJLAGE 6 Risico Analyse ...........................................................................................................................

2

0. Managementsamenvatting TivoliVredenburg is nu een kleine drie maanden officieel geopend en de reacties van publiek, artiesten en pers zijn zeer positief. De publieke belangstelling is ruim boven verwachting. Vanaf ons eerste proefconcert begin april tot eind van dit jaar verwachten we 27% meer concertbezoekers dan begroot; 330.000 in plaats van 260.000. De festivals IKFU, Festival Oude Muziek, Gaudeamus en NFF brengen nog eens 83.500 mensen naar TivoliVredenburg. Naast het betaalde concertbezoek werden al ruim 12.000 mensen rondgeleid door het gebouw. Deze rondleidingen hebben sterk bijgedragen aan de waardering en het gevoel van trots onder de inwoners van Utrecht. De festivals IKFU, Oude Muziek en Gaudeamus kijken terug op Utrecht is nu al dol op haar zeer geslaagde edities in dit concertgebouw. De nieuwe aanwinst. – Yelle openingsfestiviteiten met het bezoek van ZKH Willem Tieleman, AD, 7-apr-2014 Alexander waren een succes en hebben TivoliVredenburg in Utrecht en in Nederland op de kaart gezet. Het openingsfestival op 21 juni met 8.000 bezoekers en 45 optredens toonde de bijna onbeperkte mogelijkheden van dit nieuwe complex; live muziek in alle mogelijke genres, met als hoogtepunt het gezamenlijke optreden van het Radio Filharmonisch Orkest en Kyteman´s Orchestra. De free publicity voor TivoliVredenburg was enorm; de geschatte mediawaarde is meer dan €2.000K1. De samenwerking met de publieke omroep is verder versterkt. Het openingsfestival werd uitgezonden op vier verschillende publieke radiostations en bij RTV Utrecht. De samenwerking tussen de medewerkers van de twee oorspronkelijke organisaties, Vredenburg en Tivoli, is van meet af aan goed. In de van oorsprong verschillende werkwijzen wordt hard gewerkt aan harmonisatie. Daarbij zal ook de dienstverlening in de horeca nog verder worden verbeterd. Al met al heeft Utrecht er een culturele voorziening van internationale allure bijgekregen, waarbij niet hoeft te worden afgedaan op de (inter)nationale) ambities van TivoliVredenburg. Daarvan getuigen ook de korte quotes uit de media die door deze voortgangsrapportage heen lopen. We mogen hier allemaal ontzettend trots op zijn. Maar er zijn ook zorgpunten ten aanzien van de financiële dekking van de exploitatie. Dit betreft enerzijds incidentele posten in de opstartfase (2014-2015), maar daarnaast ook structurele posten voor 2016 en volgend. Hieronder duiden we de afwijkingen ten opzichte van de begroting verdeeld naar incidenteel en structureel. Aan het eind van deze managementsamenvatting geven we in een tabel het totaaloverzicht.

1

Bron: Media Info Groep

3

Incidenteel 1. Tekort op de activiteiten; we moeten met de kennis van nu vaststellen dat het gebouw in een te vroeg stadium is opgeleverd. Na oplevering is, naast niet ongebruikelijke opleverpunten, gebleken dat diverse meer fundamentele aanpassingen en wijzigingen noodzakelijk zijn voor een goed functioneel gebruik van het pand. Daarmee verband houdend heeft de nieuwe fusie-organisatie, die nog niet goed was ingericht op de schaalsprong, in een te korte tijd het gebouw moeten ontdekken, inrichten, veilig en functioneel maken, om de proefconcerten vanaf april mogelijk te maken. Hogere incidentele kosten voor de activiteiten en lagere rendementen uit zakelijke verhuur zijn het gevolg. Daarnaast is met veel inzet gewerkt aan het spectaculaire openingsfeest. In tabel 2 (pagina 14) worden de afwijkingen ten opzichte van de begroting verdeeld naar de betreffende rubrieken. Wij verwachten in 2014 een tekort ten opzichte van de begroting van € 1.481K. Voor 2015 calculeren we het tekort De Ronda van Jo Coenen is een activiteiten op € 736K. Het resultaat uit activiteiten en overige popzaal waar je meteen voor inkomsten zal vanaf 2016 naar verwachting structureel gehaald valt… – Amanda Kuyper, NRC worden; uitgangspunt hierbij is dat de noodzakelijke Handelsblad, 25-apr-2014 aanpassingen voor functioneel gebruik van het pand zijn gerealiseerd. Er resteert in 2016 alleen een incidenteel tekort van € 77K wegens gederfde inkomsten door uitstel van het restaurant tot medio 2016. Dit tekort brengen we ten laste van ons weerstandsvermogen. 2. De gevolgen van het geluidslek zijn voor de exploitatie en verhuur substantieel. We gaan er van uit dat dit probleem in 2016 volledig is opgelost. Voor 2014 en 2015 calculeren we hogere kosten in combinatie met gederfde inkomsten van respectievelijk € 369K en € 580K. 3. Beheerlasten personeel; op basis van de ervaringen tot nu toe moeten we vaststellen dat de begroting, zoals deze in 2013 is vastgesteld, op dit punt moet worden geactualiseerd. De personele lasten zijn structureel € 750K hoger dan begroot. Dit geldt vooral voor de facilitaire beheerlasten, zoals het beheer van de installaties, gebouwbeveiliging en schoonmaak. Voor 2014 is voor de volledige overheadorganisatie extra inzet en inhuur van specifieke expertise noodzakelijk gebleken om de continuïteit van de bedrijfsvoering te borgen, met € 1.025K hogere personele beheerlasten als gevolg. In 2015 daalt dit bedrag naar € 750K. In de begroting waren “onvoorzien” reserveringen opgenomen ad € 498K voor 2014, € 293K voor 2015 en € 238K voor 2016. Na aftrek hiervan resteren tekorten van circa € 500K per jaar. Gelet op de huidige bezoekcijfers leggen we ons vanaf 2016 een taakstelling op ten aanzien van het resultaat op de activiteiten van € 250K en een besparing op personeel van eveneens € 250K. Hiermee kunnen we dit tekort vanaf 2016 oplossen. 4. Lagere afschrijvingskosten en rentelasten. In 2014 hebben we een incidentele meevaller ten aanzien van de afschrijvingen en rentelasten. Door gefaseerde aanschaf van de gebruikersinvesteringen In 2014 wordt een incidenteel voordeel geraamd op deze kapitaallasten van € 1.310K.

4

Structureel 5. Beheerlasten gebouw: Het algemene beeld is dat het gebouw structureel duurder is in het gebruik. De posten onderhoud (€ 300K), energie (€ 140K), OZB (€ 90K) en de kapitaallasten van de gebruikersinvesteringen (€ 120K) zijn in totaal structureel € 650K hoger dan begroot. 6. Subsidie en indexering: er is sprake van oplopende subsidiekortingen door middel van taakstellingen en het niet toekennen van subsidie index. In 2015 bedraagt de korting naar verwachting € 138K, in 2016 € 364K. Op basis van de nu beschikbare informatie gaan we er van uit dat we vanaf 1 januari 2016 geen extra incidentele kosten zullen hebben, omdat gebouw en organisatie dan staan. In dat jaar verwachten we nog wel geconfronteerd te worden met de structurele extra beheerlasten voor personeel en gebouw en de kortingen op de subsidie. Voor de incidentele lasten 2014 en 2015, de structurele beheerlasten gebouw en de kortingen op de subsidie hebben wij op dit moment nog geen oplossing. Met het structurele subsidiebedrag van € 7.862K kan in 2015 slechts 92% van de vaste gebouw gebonden beheerlasten gedekt worden. Deze verhouding wordt lager door subsidiekortingen en indexeringsverschillen. Dit betekent dat met het resultaat uit activiteiten het volledige niet-rendabele deel van die Utrechters omarmen immens activiteiten en de beheerlasten Personeel & Organisatie muziekcentrum – Marieke van bekostigd moet worden. Het risicoprofiel is hiermee hoger dan der Voort, Spits, 13-jan-2014 de gebruikelijke kengetallen uit de branche en de ‘Vredenburg situatie’ tot en met 2013. Markt- en omgevingsrisico’s wegen zwaarder en bijsturingsmogelijkheden zijn beperkter dan voorheen bij Vredenburg en Tivoli. Samengevat zoeken we na verwerking van de taakstelling van € 500K nog naar dekking voor bovengenoemde incidentele en structurele afwijkingen ten opzichte van de begroting, samengevat in onderstaande tabel. Met een reeks van maatregelen brengen we de incidentele afwijkingen zo snel mogelijk terug naar de oorspronkelijk begrote bedragen. Voor een deel zijn deze maatregelen gelegen verbetering en afbouw van het pand, waardoor de extra inzet van medewerkers kan worden teruggebracht. Door per concert de inkomsten en uitgaven te monitoren, ook per concert de personele inzet te evalueren en met grote frequentie verbeteringen in de bedrijfsvoering door te voeren doen we er alles aan om zo snel mogelijk conform begroting te presteren. De verwachting is dan ook dat we dit in 2016 volledig kunnen doen. Alleen voor de structurele afwijkingen hebben we nu nog geen oplossing.

5

Tabel 0. Afwijkingen ten opzichte van de oorspronkelijke begroting in de jaren 2014, 2015 en 2016 onderverdeeld naar incidenteel en structureel.

Alle bedragen x € 1.000 *In 2016 resteert een incidenteel tekort op het resultaat activiteiten als gevolg van start restaurant per 1 juli 2016 van € 77K. Dit tekort brengen we ten laste van ons weerstandsvermogen.

In de tekst van deze rapportage is de hoofdstuk- en paragraafnummering conform de regelnummering in bovenstaande tabel.

6

Inleiding We baseren ons in deze rapportage op de begroting uit de voortgangsrapportage en het vastgestelde ondernemingsplan van 2013, de realisatie in de eerste twee kwartalen 2014 en aanvullende adviezen van experts. Op de eerste plaats kunnen we zonder enige twijfel constateren, dat het gebouw en de activiteiten aanleiding zijn tot veel enthousiasme, in Utrecht en ver daarbuiten. De publieke belangstelling is groter dan verwacht, de pers put zich uit in superlatieven. Ook alle optredende artiesten zijn zeer positief. In 2014 worden voor de concerten bijna 20% meer bezoekers verwacht dan begroot. Maar er zijn ook tegenvallers, vooral in de exploitatie van het gebouw. In deze tussenrapportage nemen we het meerjarig bedrijfsplan en het activiteitenplan 2014 als vertrekpunt. We onderscheiden daarbij als belangrijkste onderwerpen; Programmering & Activiteiten, Organisatie & Beheer en Gebouw. De verwachte financiële resultaten voor 2014 en 2015 worden in belangrijke mate mede bepaald door de gesteldheid van het nieuwe gebouw; bij oplevering en ook nu nog. Het was bij de oplevering nog niet af, er ontbreken ook nu nog een aantal zaken en het kost meer tijd dan gedacht om het gebouw en al haar Het geluid is minstens zo installaties goed in de vingers te krijgen. Daarnaast werkten we verbluffend als het visuele met twee verschillende organisaties, organisatieculturen en spektakel – Robert van Gijssel, voor deel ook onderling afwijkende werkwijzen en procedures. De Volkskrant, 25-apr-2014 Het kost tijd en geld om tot een goed draaiende en efficiënt opererende organisatie te komen. De inwerkperiode tussen oplevering gebouw en openingsfestiviteiten, krap zes maanden, was kort en werd feitelijk nog zes weken korter door een lekkage in het voorjaar van 2014. Een koppeling van de sprinklerinstallatie barstte open. Als gevolg daarvan hebben we meer dan verwacht extra personeel moeten inzetten bij de activiteiten. Installaties en apparatuur die vooraf ingeregeld en getest hadden moeten zijn, worden nu nog tijdens evenementen bediend en bewaakt. De licht- en geluidapparatuur in de zalen, moest in kortere tijd opgesteld en getest worden, waardoor eveneens meer mensen noodzakelijk waren. Eigen medewerkers maakten daardoor overuren. Een deel van de uren moest ingevuld worden met duurdere externe krachten. Een deel van deze extra inzet zullen we ook in de tweede helft van 2014 en een deel van 2015 nodig hebben. Daarnaast hebben we aanvullende mankracht en expertise moeten inhuren voor het beheer van het gebouw. Los van de geschetste problematiek staat het probleem van de geluidslekken tussen de zalen, waarvan een deel nog niet is opgelost. Het onderzoek naar oorzaken en oplossingen is bij het schrijven van deze rapportage nog in volle gang. Op dit moment komen we dan ook niet verder dan voorlopige schattingen van de gevolgen voor de exploitatie in 2014. Ook voor 2015 houden we in onze begroting nog rekening met gevolgschade. In de volgende hoofdstukken lichten we eerst de resultaten van 2014 toe. We doen dit verdeeld over de drie genoemde onderwerpen; aan de hand van de verschillen ten opzichte van de oorspronkelijke begroting.

7

1. Activiteiten 1.a. Concerten/producties 1.a.1. Publieksbereik In het oorspronkelijke activiteitenplan 2014 werd rekening gehouden met 663 concerten, waarvan 283 in het eerste half jaar, verdeeld over de oude locaties, de proefconcerten en de openingsfestiviteiten, en 380 concerten in het tweede half jaar, alle in TivoliVredenburg. Tabel 1 toont, dat het aantal concerten in het eerste halfjaar licht hoger lag (+ 45) en in het tweede halfjaar bijna conform begroting is (+ 10). De stijging in het eerste halfjaar is voor een belangrijk deel het gevolg van een stijging van het aantal concerten in Tivoli Oudegracht, de proefconcerten en de openingsfestiviteiten. Qua publiek leiden deze extra concerten voor 2014 naar verwachting tot ruim 77.000 bezoekers meer dan begroot. Behalve voor onze ‘eigen’ concerten bezoeken nog eens 83.500 bezoekers TivoliVredenburg voor de festivals die in het gebouw plaatsvinden; Internationaal Kamermuziek Festival, Festival Oude Muziek, Gaudeamus Muziekweek, Het Nationaal Film Festival en het Liszt Concours. Voor een tussentijds verslag van de samenwerking met de Festivals verwijzen we naar bijlage 3. Utrecht muzikaal weer op de kaart – Evert van Dijkhuizen, Reformatorisch dagblad, 14mrt-2014

In 2014 verwachten we verder 15.000 deelnemers aan de rondleidingen door het gebouw.

In de eerste zes maanden van 2014 organiseerden we nog concerten en sales activiteiten in Vredenburg Leidsche Rijn, Tivoli Oudegracht (en Spiegelbar) en de Leeuwenbergh. Op 2 april van dit jaar zijn we gestart met de proefconcerten en eerste sales evenementen in het nieuwe TivoliVredenburg. Vanaf 12 januari, de Culturele Nieuwjaarsduik, begonnen we met een nu nog doorlopende reeks rondleidingen door het gebouw. Deze rondleidingen hebben er voor gezorgd, dat

8

al ver voor de officiële opening duizenden geïnteresseerden TivoliVredenburg van binnen konden bekijken en hun enthousiasme konden uitdragen. De programmering in de vijf ‘slotmaanden’ van Tivoli verdient speciale aandacht. De reeks concerten onder de naam ‘Tivoli Tijdloos’, bracht een lange rij topartiesten naar de Oudegracht, waarvan een groot deel eigenlijk te populair was voor de oude zaal, maar er per se nog een of meerdere keren wilde optreden. Klap op de vuurpijl waren de optredens van Minstens zo interessant was Kyteman’s Orchestra; zes uitverkochte shows in zes het debuut van aansluitende dagen. In totaal bezochten 110.835 bezoekers verdeeld over 191 activiteiten in deze laatste vijf maanden kamermuziekzaal Hertz. De Tivoli Oudegracht. pas opgeleverde zaal met twee half hangende balkons is een In de Leeuwenbergh en in Vredenburg Leidsche Rijn is absolute aanwinst – bovenin kwantitatief minder geprogrammeerd, maar was de kwaliteit kun je de musici horen van de concerten van hoog niveau. Uitschieter is en blijft de ademen. Vooral de strijkers ‘Vrijdag van Vredenburg’. De concerten in Leeuwenbergh profiteren van de warme hebben uitsluitend in de eerste drie maanden van 2014 akoestiek. – Merlijn Kerkhof, plaatsgevonden. NRC Handelsblad, 30-jun-2014 In aanloop naar de opening hebben we een stevige marketingcampagne gevoerd om zoveel mogelijk publiek in en buiten Utrecht op de hoogte te brengen van het bestaan en de openingsdatum van het nieuwe gebouw. Een uitgebreid verslag van de campagne en de resultaten is opgenomen in bijlage 3. Vanaf april waren direct al een aantal proefconcerten in de Grote Zaal volledig uitverkocht, we noemen de uitvoering van de Matthäus Passion door de Nederlandse Bachvereniging en de Johannes Passion door het Orkest van de Achttiende Eeuw. Ook bij de eerste Vrijdag van Vredenburg van dit seizoen bleef geen stoel onbezet. Hetzelfde gold voor popconcerten in de Ronda, de nieuwe popzaal. De start van deze zaal vond plaats op 24 april met een programma van louter groepen met een sterke band met Utrecht onder de titel ‘Check 1,2’. Vervolgens konden we direct acts programmeren, die normaal gesproken aan Utrecht voorbij zouden zijn gegaan; zoals Lorde, Paolo Nutini en Marilyn Manson. De meeste recensies, in de landelijke bladen, spraken van topconcerten in topzalen. In totaal hebben in de periode van begin april tot 21 juni 55 proefconcerten, verdeeld over alle vijf de zalen, plaatsgevonden met een totaal aantal bezoekers van 43.183.

In deze samenstelling is het muziekgebouw TivoliVredenburg uniek in de wereld. – De Volkskrant, 25apr-2014

We kunnen constateren dat het aantal concerten en het aantal bezoekers in de eerste zes maanden van 2014 hoger was dan begroot. Het zelfde verwachten we voor de tweede helft van dit jaar. Daarbij organiseren we alleen nog extra concerten als we daar een positief resultaat op verwachten.

De opstartproblemen van onze nieuwe internetsite blijken iets hardnekkiger dan gedacht, waardoor we deze pas dit najaar kunnen lanceren. We boekten veel succes met onze klassieke seizoensbrochure; voor de meeste series werden meer kaarten verkocht dan vorig jaar. Daarnaast pakten we stevig uit met onze openingsbijlage in de Volkskrant. Ook alle andere landelijke bladen wijdden grote en zeer positieve artikelen aan de opening van het gebouw. Eigenlijk viel alleen de belangstelling van de landelijke televisie ten tijde van de opening tegen. Echter, bij de perspresentatie in februari was NOS journaal aanwezig om verslag te doen. Over de eerste zes 9

maanden van 2014 is een totale mediawaarde van alle publiciteit berekend van ruim € 2.000K2. Vanaf januari 2015 zal wekelijks vanuit TivoliVredenburg op zaterdagavond ‘prime time’ een live televisie programma worden uitgezonden op NPO 3. Meest opzienbarend was het openingsfestival op 21 juni met 45 verschillende optredens in alle zalen van het gebouw. Alle genres kwamen aan bod. Het publiek, 7.500 man, zappte van klassiek naar dance en van pop naar jazz. Uniek in het festival was het optreden van het Radio Filharmonisch Orkest samen met Kyteman’s Orchestra. De publieke radiozenders coverden het openingsfestival met live-uitzendingen op vrijwel alle zenders. Het klassieke deel van het openingsprogramma werd live vertoond op RTV Utrecht. Het 13-daagse openingsprogramma bood ook op andere avonden een toonaangevend programma, niet in de laatste plaats door de inbreng van het Internationaal Kamermuziekfestival van Janine Jansen, dat in die periode plaatsvond. De feestelijkheden werden afgesloten met een bijzondere openingsmanifestatie in aanwezigheid van koning Willem Alexander. Bijzonder tijdens de openingsweken was het open podium in de entreehal. 150 verschillende acts, koren en artiesten, veelal amateurs uit stad Utrecht, traden gratis op voor fans, liefhebbers en toevallige passanten. Daarmee verlaagden we de drempel van het gebouw voor nieuwe publieksgroepen en maakten we ook duidelijk dat het gebouw voor alle muziekliefhebbers in en om Utrecht is; actieve en passieve.

Die zalen zijn super goed, het geluid is perfect: intens, hard en zuiver. – Anne Verheul (Bezoeker) geciteerd door Hans van den Ham, AD Utrechts Nieuwsblad ed. Utrecht Stad, 13-jun-2014

In tabel 1 zijn de gerealiseerde cijfers voor activiteiten en bezoekers en de nog te verwachten aantallen activiteiten en bezoekers in 2014 opgenomen. De tabel laat duidelijk zien dat TivoliVredenburg qua bereik een vliegende start maakt. Het aantal concerten is circa 8% hoger dan begroot met een verwachting van circa 19% meer bezoekers. Daarnaast worden er in totaal 235 rondleidingen gegeven en 138 festivaldagen georganiseerd, verdeeld over meerdere festivals, met naar verwachting bijna 100.000 bezoekers. Bij de commerciële verhuur is het totaal aantal activiteiten nagenoeg conform begroting en is het aantal bezoekers ruim 25% hoger. Desondanks moeten we constateren deze positieve aantallen evenementen en bezoekers zich nog niet vertalen in positieve financiële resultaten.

1.a.2. Financieel De inkomsten uit kaartverkoop zijn in 2014 naar verwachting 12% hoger dan begroot. De productiekosten daarentegen zijn als gevolg van alle aanloopproblemen, inrichtingswerkzaamheden, extra schoonmaak, beveiliging en de functionaliteit van het nieuwe pand 21% hoger. De afwijking ten opzichte van de begroting is in 2014 naar verwachting € 700K. In de beginfase zijn daarbij de entreeprijzen enigszins lager gehouden om het (eerste) bezoek te stimuleren. Bij de openingsfestiviteiten hadden we veel niet-betalende gasten. Daarbij was de extra sponsoring voor de openingsfestiviteiten lager dan begroot. We evalueren per concert en ook per week in operationele team-overleggen, hoe we zo snel mogelijk de kosten en inkomsten op het niveau van de begroting kunnen brengen. Daarbij gaat het vooral om de personele inzet bij producties. We werken met detailbegrotingen voor de verschillende 2

Bron: Media Info Groep

10

soorten concerten. Daarin onderscheiden we een 25-tal soorten concerten/producties met elk zijn specifieke aannames voor baten en lasten. Daarnaast wordt ook nog bij het boeken van een concert of artiest per productie een begroting, ook wel ‘costing’ genoemd, opgesteld waarin de kosten voor de artiesten en onze inzet, zoals technisch- en horecapersoneel, beveiliging en schoonmaak en de inkomsten uit verkochte tickets, horeca en garderobe vooraf bepaald worden en achteraf gemonitord. Speciale marketingacties gericht op kaartverkoop worden dagelijks in het marketingteam besproken en vervolgens uitgevoerd en de effecten van die acties gemeten in verkoopresultaat. Daarnaast kunnen we dagelijks bijsturen door te besluiten om een bepaald type programmering niet of minder te boeken, of juist rendabel programma extra bij te boeken. Besluitvorming hierover bepaalt in hoge mate ons culturele profiel, onze ambitie en imago. We zijn daarom nu nog uiterst voorzichtig om af te wijken van de keuzes die in ons ondernemingsplan ‘Maak het mee’ zijn gemaakt. De doorlooptijd van het boeken van programma verschilt sterk per genre. Het klassieke aanbod is in 2012 en 2013 geboekt voor het lopende seizoen. Het pop, jazz en dance aanbod wordt gemiddeld drie maanden vooruit geboekt. Dit betekent, dat bij deze genres dan ook sneller bijgestuurd kan worden. Na de proefperiode en het openingsfestival werd duidelijk dat er bij de grote agentschappen voor popmuziek vertrouwen ontstond in de capaciteit van het gebouw en de organisatie. Bij de hogere kosten voor concerten/producties gaat het in belangrijke mate om productieverlies van eigen medewerkers, extra kosten voor inhuur derden en overwerk. Vooral in de schoonmaak en beveiliging moest de inzet ruim hoger zijn dan begroot, maar ook bij productietechniek. Tegelijk programmeren op vier locaties in de stad heeft ook tot hogere kosten geleid dan begroot, vooral omdat de inzet van de eigen medewerkers in het eerste halfjaar in het nieuwe gebouw groter moest zijn dan in 2013 gedacht. Vanaf begin juni werkt iedereen, uitgezonderd bij verhuringen in Leidsche Rijn, uitsluitend in het nieuwe gebouw. We verwachten daarmee in de tweede helft van 2014 betere resultaten te kunnen boeken dan in de eerste zes maanden van 2014. Maar ook in de tweede helft van dit jaar en komend jaar zullen we nog extra inzet nodig hebben om onvolkomenheden op te vangen, gebouw en installaties beter in de vingers te krijgen en steeds slimmer en efficiënter te programmeren en te roosteren. Momenteel proberen we niet alleen minder mensen in te zetten, maar ook de inhuur van derden verder terug te brengen. Onder andere voor de publieksbegeleiding bouwen we momenteel een vrijwilligersgroep op. Alle rondleidingen worden in principe al door vrijwilligers gedaan. Direct na de openingsfestiviteiten konden we al veel strakker sturen op de inzet van beveiligers en schoonmakers. Bij ieder concert leren we hoe we het bestand nog verder kunnen verkleinen, zonder dat het publiek daar de dupe van wordt. In de oorspronkelijke begroting is per soort activiteit gerekend met een bepaalde inzet van medewerkers; aantal, uren en kwalificaties. Deze uitgangspunten herijken we op basis van de huidige ervaringen naar het minimaal noodzakelijke. Daar sturen we dagelijks op.

11

Vanaf dag één worden per concert evaluaties opgesteld, die nog elke keer behoorlijk wat lange lijsten verbeterpunten Het ziet er gaaf uit van binnen, opleveren. Deze worden zo snel mogelijk opgelost. Daarbij gaat vooral architectonisch. – het nu nog regelmatig om tijdelijke oplossingen. Langzaam Maaike van Haaster maar zeker worden zaken ook steeds meer structureel (bezoeker) geciteerd door opgelost. Voor dat laatste zijn we in een groot aantal gevallen Carlijn Schepers en Merel afhankelijk van externe partijen. Wij prijzen ons gelukkig dat de Straathof, Parool, 5-mei-2014 gebouwontwikkelaar Projectorganisatie Stationsgebied (POS) en de gebouweigenaar, de Utrechtse Vastgoed Organisatie (UVO) hun verantwoordelijkheden nemen. Maar ook zij zijn, zoals bijvoorbeeld bij het geluidslek, op hun beurt afhankelijk van externe partijen. Al in het voorjaar van 2014 zijn we gestart met het opzetten van een vrijwilligersorganisatie. De meeste gidsen voor de rondleidingen zijn vrijwillige medewerkers. Daarnaast willen we een ruimere inzet op publieksbegeleiding met vrijwillige krachten invullen. Met het Conservatorium zijn we in gesprek om studenten als vrijwilliger in te zetten voor de artiestenbegeleiding in het backstage gebied. Een andere mogelijkheid om het resultaat op de concerten te verhogen lijkt het verhogen van de entreeprijs. In de praktijk is dit in veel gevallen een inadequaat middel omdat de entree-inkomsten van een concert bijna in zijn geheel naar de optredende artiesten gaan. De programmeur en de agent bepalen in gezamenlijk overleg de prijs van het kaartje. Op basis van hun jarenlange ervaring wordt de hoogte bepaald. We verwachten dat in 2015 nog niet alle aanloopproblemen zijn opgelost. Daarom houden we voor dat jaar ook nog rekening met een tekort op de concerten/producties € 350K. In 2016 zullen we op dit onderdeel volledig conform oorspronkelijke begroting te presteren.

1.b. Horeca In de horeca verwachten we vanaf 2015 volgens begroting te presteren. In 2014 was dit nog niet het geval. Aan de inkomstenkant hebben we geleerd dat de gemiddelde omzet per bezoeker beduidend lager is dan begroot. De extra bezoekers, ten opzichte van de begroting, hebben we daarom hard nodig om de verwachte horeca inkomsten te realiseren. Daarnaast nemen we dagelijks maatregelen om de inkomsten te verhogen. De maatregelen variëren van intensieve training van de meer dan honderd nieuwe horecamedewerkers tot investeringen in de sfeer in het gebouw om het verblijf van de bezoekers te verlengen. Ook in de horeca sturen we scherp op de kosten. In de beginfase was veel extra inzet noodzakelijk voor de inrichting van de barren en de magazijnen. Deze zijn voor een deel het gevolg van de nog niet optimale functionaliteit van het gebouw. Als voorbeeld noemen we de inzet van liftboys. Publieksbegeleiders maken onderdeel uit van het horeca team. Omdat de liften nu nog niet programmeerbaar zijn, is het noodzakelijk om bij activiteiten medewerkers in de liften te plaatsen om het publiek op de juiste etage te laten uitstappen, zodat ze niet door het gebouw gaan dwalen. Daarnaast gaan we ook in de horeca steeds beter finetunen hoeveel medewerkers per productie en per bar nodig zijn.

12

1.c. Zakelijke verhuur De resultaten van de zakelijke verhuur zijn in 2014 € 275K lager dan begroot. Weliswaar werden meer bezoekers getrokken voor de zakelijke verhuur, maar de nadruk ligt dit jaar bij relatief kleine evenementen als recepties, ontvangsten en rondleidingen met een borrel na. Ook de verhuur afdeling heeft vooral in het begin te maken gehad met het nog niet volledig op orde zijn van het nieuwe gebouw met gederfde rendementen als gevolg. Daarnaast is er grote interesse voor internationale Potpourri met potentie – Helde verhuringen, zoals congressen, maar bezichtiging van het de Haan, De Volkskrant, 25nieuwe pand leidt in deze categorie vaak tot een reservering apr-2014 een á twee jaar later. Veel potentiële klanten keken in de afgelopen jaren nog even de ‘kat uit de boom’. Ook voor 2015 houden we voor zakelijke verhuur nog rekening met een resultaat dat € 75K lager ligt dan begroot. Ook bij deze activiteiten sturen we dagelijks op de kosten van medewerkers en inhuur materiaal.

1.d. Overige inkomsten Bij de overige inkomsten van de activiteiten gaat het om de inkomsten van het grand café, het restaurant en de huuropbrengst van de winkel in het pand. In 2014 is het tekort ten opzichte van de begroting € 106K. In 2016 zullen de resultaten conform begroting zijn, afgezien van de opbrengst van het restaurant, dat pas in de zomer van 2016 opent. Daarom ontbreekt voor heel 2015 nog € 154K en in 2016 nog € 77K opbrengst over de eerste zes maanden van dat jaar. In 2015 komen we op deze post nog € 32K extra tekort, omdat we de winkel pas uiterlijk medio 2015 kunnen verhuren. De toestemming van de gemeente was vertraagd en de huidige huurverplichting van de potentiële huurder eindigt later. Ook de inkomsten van het grand café zullen niet direct op het gewenste niveau zijn als gevolg van latere opening dan begroot, de opstartfase en de bouwput voor de deur. Eind september openden we, als gevolg van alle drukte, drie maanden later dan gepland ons grand café. Afgezien van extra omzet zal dit café ook bijdragen aan de openheid van het gebouw. Met het café willen we ook de entreehal van TivoliVredenburg zoveel mogelijk open stellen voor publiek; om iets te eten of te drinken, te werken of te genieten van een van de gratis concerten van jonge talenten en amateurs op het open podium.

1.e. Sponsoring In 2014 zijn de sponsorinkomsten naar verwachting 50K lager dan de begrote € 359K voor dit jaar. We zijn nog in gesprek met een aantal partijen en werken aan een uitgebalanceerd loyaliteitsprogramma voor bedrijven en particulieren. Sinds september volgen we een fundraising programma, geïnstigeerd door het Ministerie van OCW. De sponsorinkomsten zijn in 2015 naar verwachting € 165K hoger dan die in 2014, maar nog € 125K lager dan begroot. We verwachten in 2016 wel de volle € 600K te realiseren.

13

Tabel 2. Verschillen tussen begroting en prognose in de brutomarge voor 2014, 2015 en 2016

2. Gevolgen geluidslek Zoals wethouder Everhardt al eerder naar buiten bracht, heeft het gebouw te maken met geluidsoverdracht tussen verschillende zalen. Een aantal problemen is opgelost, maar de tekortschietende isolatie tussen de popzaal Ronda, Cloud 9 en de kamermuziekzaal Hertz vormen nu nog het grootste probleem. Zoals eerder geschreven zijn de onderzoeken naar oorzaken en oplossingen nog in volle gang. In de tweede helft van 2014 gebruiken we een aantal keren de popzaal niet, omdat het programma in de Hertz zich niet laat verplaatsen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om concerten van het Festival Oude Muziek en voorrondes van het Liszt Concours. Daarnaast zullen we in 2014 een 15-tal concerten, die nu in de Hertz gepland staan, een nieuwe plek moeten geven. Enkele kunnen we verplaatsen in ons eigen gebouw (andere zaal of andere tijdstip) de meeste gaan naar een andere zaal in de stad. Daarbij komt vooral de Leeuwenbergh als alternatief naar voren. De leegstand van de popzaal en het verplaatsen van concerten brengen extra kosten voor zaalhuur, extra communicatie en productiekosten met zich mee en tevens gederfde inkomsten. De capaciteit van de Leeuwenbergh is kleiner dan die van de Hertz en buiten ons gebouw hebben we geen eigen horeca-inkomsten. Een gemiste popshow betekent een substantieel minder resultaat op de programmering. Nu we nog niet weten wat de oorzaken en de oplossingen zijn weten we ook nog niet hoe lang en welk deel van het gebouw en welke zalen tijdens de reparatiewerkzaamheden gesloten moeten worden. De schade die dat op gaat leveren, kunnen we nu nog moeilijk inschatten, vooral ook voor de zakelijke verhuur. We hebben toch voor de concerten/producties een zo goed mogelijke poging gedaan. Daarbij komen we voor 2014 op een bedrag van € 369K en voor 2015 op € 580K negatief resultaat. Hierbij nemen we aan dat de reparatie pas in de zomer 2015 gereed is en we tijdens de verbouwing enkele weken de zalen moeten sluiten.

14

Tabel 3. Verschillen tussen begroting en prognose in brutomarge gerelateerd aan het geluidslek voor 2014, 2015 en 2016

3. Personeel en Organisatie We kunnen vaststellen, dat de medewerkers van TivoliVredenburg enorme inspanningen hebben geleverd in het eerste half jaar. Naast de aanloopproblemen met het pand, die veel extra inzet vereisten, was er de enorme hoeveelheid werk voor het inrichten van het gebouw en opstarten van de activiteiten in een kortere periode dan oorspronkelijk bedacht. Daarnaast is met veel inzet en enthousiasme gewerkt aan de organisatie van alle openingsfestiviteiten en de voorbereiding van het nieuwe seizoen. Tegelijkertijd werd op de oude locaties, bijna tot de opening van het nieuwe gebouw, min of meer normaal doorgewerkt met het drukste halfjaar allertijden op de locatie Oudegracht. Al met al hebben de medewerkers een geweldige prestatie geleverd, maar heeft dat ook zijn weerslag. Het ziekteverzuim is nu iets hoger dan normaal. Daarnaast is nog niet iedereen terug op zijn energieniveau van pakweg een jaar geleden. De schaalvergroting vergt aanpassingen van de oorspronkelijke afdelingsplannen en werkprocessen. In het eerste halfjaar hebben we veel geleerd van wat het gebouw en de organisatie nodig hebben; dit najaar zijn we druk in de slag met de implementatie van verbeterplannen. Cultuurverschillen tussen de voormalig medewerkers Vredenburg en voormalig medewerkers Tivoli zijn er, maar leiden niet tot problemen. Van beide kanten is de wil om goed en prettig samen te werken groot. De komende tijd maken we nog een aantal duidelijke keuzes voor bijvoorbeeld de harmonisatie van Eerste try-out in nieuwe werkwijzen. muziekcentrum groot succes – De schaalvergroting en complexiteit van het gebouw maken, Yelle Tieleman, AD, 7-apr-2014 dat we de bezetting op de afdeling gebouwbeheer hebben moeten uitbreiden. Hetzelfde geldt voor de beveiliging van het gebouw. Als alle beveiligings- en installatieapparatuur op orde is wordt de bezetting op deze afdeling weer kleiner, maar zal uiteindelijk toch groter moeten zijn dan oorspronkelijk begroot. Tot slot zijn ook de schoonmaakkosten hoger dan begroot. Hierbij gaat het vooral om de schoonmaak van de tussenruimten, expeditie en backstage ruimten. De beheerlasten voor personeel en organisatie zijn als gevolg van bovengeschetste problemen in 2014 met € 577K ruim 10 % hoger dan begroot. Van die hogere kosten heeft € 512K naar verwachting een structureel karakter.

15

Tabel 4. Verschillen tussen begroting en prognose in de Beheerlasten personeel & organisatie voor 2014, 2015 en 2016

We gaan er vanuit dat in 2016 de functionaliteit van het gebouw 100% is en de aanloopproblemen zijn overwonnen. De begrotingsuitgangspunten voor de activiteiten, overige inkomsten en beheerlasten personeel & organisatie, zoals opgenomen in de voortgangsrapportage 2013, zijn dan het uitgangspunt voor de structurele exploitatiebegroting. In datzelfde jaar leggen we onszelf twee taakstellingen op: een verhoging van het resultaat op de activiteiten van € 250K en een verlaging van de beheerlasten Personeel en Organisatie van € 250K. Daarmee stellen we ons ten doel om de jaarlijkse verhoging van de laatstgenoemde kostenpost zelf te financieren.

4. Lagere afschrijvingskosten en rentelasten. In 2014 hebben we een incidentele meevaller ten aanzien van de afschrijvingen en rentelasten. Door gefaseerde aanschaf van de gebruikersinvesteringen In 2014 wordt een incidenteel voordeel geraamd op deze kapitaallasten van € 1.310K.

5. Het gebouw(beheer) Met de ontwikkelaar van het gebouw, de Projectorganisatie Stationsgebied (POS) en eigenaar, de Utrechtse Vastgoed Organisatie (UVO), zijn we in constructief overleg over het oplossen van de nog resterende problemen met betrekking tot het pand. Beide partijen hebben zich in de afgelopen maanden uiterst coöperatief getoond, waardoor de lijst met restpunten snel kleiner wordt. Voor een belangrijk deel van de laatste aanpassingen, die noodzakelijk zijn voor regulier functioneel gebruik van het gebouw, is samen Minstens zo interessant was met POS inmiddels een oplossing gevonden, zoals liften het debuut van programmeerbaar maken, verbetering klimaatbeheersing en kamermuziekzaal Hertz. De verbetering gebouwverlichting. Ook nu nog moeten een aantal pas opgeleverde zaal met twee zaken gerealiseerd worden, die geen deel uitmaakten van het half hangende balkons is een oorspronkelijke bouwbudget, maar voor een gezonde absolute aanwinst – bovenin exploitatie van het gebouw onontbeerlijk zijn. Een aantal van kun je de musici horen die aanvullende gebruikersinvesteringen wil TivoliVredenburg ademen. Vooral de strijkers zelf voor zijn rekening nemen, omdat deze op termijn het profiteren van de warme exploitatieresultaat zullen verbeteren. Hierbij gaat het om akoestiek. – Merlijn Kerkhof, sfeerverlichting in de tussenruimten, voorzieningen voor radioNRC Handelsblad, 30-jun-2014 en televisieopnamen en diverse duurzaamheidsmaatrelen. Het betreft investeringen van € 1.250K, die tot een hogere kapitaallast leiden van € 120K per jaar. Voor de financiering van deze op termijn rendabele extra investeringen zoeken we nog naar een oplossing. De hogere kaptaallast namen we al op in de begroting 2015 en 2016.

16

Tabel 5. Verschillen tussen begroting en prognose in de Beheerlasten Gebouw voor 2014, 2015 en 2016

Zoals gezegd moeten we constateren, dat de beheerkosten van het gebouw structureel hoger zijn dan begroot. Daarbij gaat het vooral om energiekosten € 140K. Dit bedrag is gebaseerd op reeds ontvangen facturen en geactualiseerde ramingen gebaseerd op ervaringen tot nu toe. In 2014 zijn deze kosten nog aanmerkelijk hoger (€ 260K), mede doordat dit jaar de Koude Warmte Opslag geladen moet worden. Hogere kosten voor onderhoud op basis van een recentelijk opgestelde meerjarenonderhoudbegroting (MJOB) door Grontmij (€ 300K). Deze begroting kon pas in 2014 definitief gemaakt worden op basis van een definitieve schouw van het pand en de installaties. Tot slot werden we in september geconfronteerd met een hogere aanslag OZB in verband met bouwkostenstijging van € 90K.

6. Lagere subsidie en indexering De gemeentelijke subsidie voor TivoliVredenburg dekt slechts 92% van de gebouw gebonden beheerlasten. De Programmering werkt feitelijk zonder subsidie en brengt samen met de Horeca en Verhuur en overige inkomsten bovendien het restant van de gebouw gebonden en personele beheerlasten op. Divergerende indexen op de subsidie enerzijds en de huur en marktontwikkeling anderzijds hebben een substantiële financiële impact op de begroting en veroorzaken tekorten omdat bijsturing op de gebouw gebonden beheerlasten niet direct mogelijk is. Wanneer de huur wordt geïndexeerd zonder dat de subsidie wordt geïndexeerd ontstaat er direct een tekort in de exploitatie. Uit de vergelijking van de basisbegroting uit 2008 en de definitieve versie blijkt dat de subsidie in de periode Ook pop en jazz klinken 2008-2014 substantieel achterblijft bij marktindexering (CPI ). uitstekend in nieuw TivoliVredenburg – Amanda Kuyper, NRC Handelsblad, 25apr-2014

Voor het jaar 2015 is de subsidie niet geïndexeerd met een structurele taakstelling van €138K als gevolg. Vanaf 2016 gaan we er vooralsnog van uit dat de subsidie weer geïndexeerd zal worden, als dit niet het geval is neemt het tekort toe.

Aan de subsidie 2014 is voor 2015 alleen de huurindex 2014 van € 69K als terug te betalen subsidiesuppletie toegevoegd ter dekking van de aanvangshuur van € 3.506K. Vanaf 2016 vervalt deze huursuppletie ter compensatie van de huurindexering met een structurele taakstelling voor TivoliVredenburg als gevolg. Ook constateren we dat de huurindex hoger is dan de algemene subsidie index in het geval die wel wordt toegekend. Vanaf 2016 is er een algemene efficiencytaakstelling vastgesteld voor de grote culturele instellingen; TivoliVredenburg wordt dan gekort met € 157K.

17

Ook voor deze subsidiewijzigingen is het niet reëel te veronderstellen dat wij daar vanuit de Programmering, Horeca en Verhuur dekking voor kunnen vinden. Tabel 6. Verschillen tussen begroting en prognose in de subsidie inkomsten voor 2014, 2015 en 2016

7. Tot slot In de subsidiebeschikking 2014 is vastgesteld om medio 2016 de exploitatie van TivoliVredenburg te evalueren in relatie tot het benodigd weerstandsvermogen. Die datum van 2016 is gekozen, omdat pas dan teruggekeken kan worden op een volledig jaar exploitatie in het nieuwe gebouw. Bij het opstellen van deze tussenrapportage werd eens te meer duidelijk hoe belangrijk deze uitgestelde datum is. Nu kijken we terug op iets minder dan drie maanden met proefconcerten en een zomerperiode die, in de concertgebouwen van Nederland, op geen enkele manier representatief geacht kan worden voor een heel jaar exploitatie. De voorlopige exploitatiefase is gestart vanaf de opening op 21 juni 2014. We spreken met reden over “voorlopige” exploitatiefase. Bij de invulling van het ondernemingsplan en de exploitatieopzet is destijds zo Hiermee kan je de concurrentie zorgvuldig mogelijk te werk gegaan. Vanwege de unieke en met Amsterdam aan, dit is enorme schaal van het nieuwe gebouw en het vernieuwende precies wat Utrecht miste, concept van TivoliVredenburg, is nog niet alle informatie Josien Wolthuizen (bezoeker) compleet. Daarom is er een evaluatie na twee jaar exploitatie geciteerd door Yelle Tieleman, vastgesteld. Na twee jaar is meer zicht op de functionaliteit van AD, 7-apr-2014 het gebouw, de invloed van de bouwomgeving op de bruikbaarheid van het gebouw, het bezoekersgedrag, de ontwikkeling van de markt zowel aan de zijde van de bespelers als de bezoekers, de effecten van de economische situatie op de culturele programmering, de zakelijke verhuur en de sponsoring. Op basis van de praktijkgegevens over twee programmeringsseizoenen (2014-2015 en 2015-2016) en een volledig exploitatiejaar 2015 zullen in 2016 het ondernemingsplan en de exploitatieopzet geheel worden herijkt. De definitieve exploitatiefase start dan met het seizoen 2016-2017.

18

BIJLAGE 1 Afwijkingen ten opzichte van de begroting

19

BIJLAGE 2 Tussentijds verslag samenwerking Festivals Internationaal Kamermuziek Festival: Periode: 25 juni tot en met 29 juni Bezoekcijfers: 5085 Programma in Grote Zaal, Hertz, Cloud Nine Festivalhart op 5e en 6e verdieping Overeenkomst: IKFU betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering aan TivoliVredenburg; horeca-opbrengsten voor TivoliVredenburg Festival Oude Muziek: Periode: 29 augustus tot en met 7 september Bezoekcijfers: 37.000 (ovb) Programma in Grote Zaal, Hertz, Cloud Nine, Pandora Festivalhart op 5e en 6e verdieping Overeenkomst: FOM betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering aan TivoliVredenburg, horeca-opbrengsten voor TivoliVredenburg Gaudeamus Muziekweek Periode: 10 september tot en met 14 september Bezoekcijfers: Programma in Grote Zaal, Hertz, Cloud Nine, Pandora Festivalhart op 5e verdieping Overeenkomst: Gaudeamus betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering aan TivoliVredenburg, horecaopbrengsten voor TivoliVredenburg. Openingsconcert is een gezamenlijke productie. Nacht van de Poëzie: 20 september ’14 Programma in Grote Zaal Bezoekcijfers: 1750 Overeenkomst: Het Literatuurhuis / Nacht van de Poëzie betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering aan TivoliVredenburg, horecaopbrengsten voor TivoliVredenburg. Nederlands Filmfestival Periode: 24 september tot en met 3 oktober Bezoekcijfers: nnb Programma in Grote Zaal, Hertz, Cloud Nine, Pandora, Ronda Festivalhart op begane grond en 5e en 6e verdieping Overeenkomst: Nederlands Filmfestival betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering aan TivoliVredenburg, horecaopbrengsten voor TivoliVredenburg Het Liszt Concours periode: 24 oktober – 8 november Bezoekcijfers: nnb Programma in Grote Zaal, Cloud Nine, Hertz 20

Overeenkomst: Het Liszt Concours betaalt geen zaalhuur, maar uitsluitend out of pocketkosten voor techniek en catering van de concerten en activiteiten buiten het concours. Horecaopbrengsten voor TivoliVredenburg.

21

BIJLAGE 3 Verslag en evaluatie campagne Open TivoliVredenburg

22

BIJLAGE 4 Liquiditeitsprognose

23

BIJLAGE 5 Garantie Klassiek

24

BIJLAGE 6 Risico Analyse

25