Trouw aan jezelf, trouw aan de ander Christina Moormann Kunnen we trouw zijn aan de ander wanneer we niet trouw zijn aan onszelf? En hoe letterlijk moeten we trouw zijn nemen? Wat is de achtergrond en oorzaak van ontrouw? Maar vooral... Wat zijn de groeimogelijkheden voor beide partijen na een periode van ontrouw? Wat is trouw? In Mattheus 19:5-6 staat geschreven: ‘Een man zal zijn vader en moeder verlaten om te kunnen trouwen. Hij en zijn vrouw zijn dan aan elkaar verbonden. Zij zijn een. Niet langer twee, maar een. En geen mens mag scheiden wat God heeft samengebracht.’ Geldt dit vandaag de dag nog? In Parijs hangen geliefden aan de hekwerken van de Seinebruggen een hangslotje. Ze beloven elkaar trouw en gooien daarbij, ter bevestiging van deze belofte het sleuteltje in de Seine. We verlangen en zoeken bijna allemaal naar liefde en vaak ook naar een relatie. In literatuur en films speelt meestal de liefde een hoofdrol. Maar toch gaat het bij ‘nog lang en gelukkig’ regelmatig mis en komen er in onze samenleving steeds meer echtscheidingen voor. En als we naar soaps kijken en de roddelbladen lezen dan zien we dat ontrouw en vreemdgaan een afspiegeling is van wat er in de realiteit van alledag helaas teveel voorkomt. Men vlucht weg van zichzelf en stort zich in de armen van een ander. ‘Wees trouw aan jezelf’ wordt er wel eens bemoedigend gezegd wanneer iemand verliefd wordt op een derde en thuis de relatie in het slop is geraakt. ‘Volg je gevoel’ wordt eraan toegevoegd. Met andere woorden, voor heel wat mensen is het legitiem om er dan thuis de brui aan te geven en zich op pad te begeven met de nieuwe vlam. Dit scenario is veel te voorbarig maar gelukkig zijn er tegenwoordig steeds meer mensen bereid om naar de kern van zichzelf en de relatie te kijken. Ze durven ook in moeilijke omstandigheden hun emoties te delen en te vertrouwen op hun beider groei. En hoe meer de partners weten over elkaars binnenwereld, des te dieper en bevredigender hun relatie zal worden. Soms zitten partners in een neerwaartse spiraal en komen in een relatiecrisis terecht. Wanneer ze daar samen naar kijken, mogelijk met behulp van een relatietherapeut, ontdekken ze vaak de mogelijkheid om alsnog pijnlijke gebeurtenissen uit hun kindertijd of jeugd te verwerken. Ze leren hun afweermechanismen te slechten, oude patronen en gebruiken los te laten en komen tot meer vrijheid, autonomie en zelfrealisatie. Daarnaast kan een relatiecrisis je met je toegedekte emoties confronteren, waardoor de energie die daarin opgesloten ligt, vrij komt en ingezet kan worden voor het ontplooien van nog verborgen kwaliteiten en verlangens. Een gelukkige relatie is de weerspiegeling van twee individuen die beiden afzonderlijk met zichzelf in evenwicht zijn. Trouw zijn aan jezelf en aan de ander houdt in dat je juist in moeilijke omstandigheden samen op zoek gaat naar de oorzaak van de onvrede of problemen in de relatie. Onlangs las ik in het dagblad ‘Trouw’ een interview met de schrijver Tommy Wieringa. Een vrouw had hem na zijn lezing gevraagd: ‘Zou ik je ertoe kunnen bewegen om mij volgende week op dezelfde tijd en plaats weer te ontmoeten?’ Tommy antwoorde hierop: ‘Mevrouw, niets liever, maar ik wil graag eenvoudig leven.’ Tegen de interviewer zei hij daarop: ‘Het mag de levende hel zijn om de natuur de
kop in te drukken, toch valt er veel te zeggen voor het comfort van de orde, de orde van mijn bestaan met iemand van wie ik houd. En die dingen zijn me lief.’ ‘Het geweten is de stem van de ziel, de hartstochten zijn de stem van het lichaam.’ Jean-Jaques Rousseau Trouw zijn is een keuze Het citaat van Tommy Wieringa laat zien dat de trouw aan zijn partner een bewuste keuze is. Trouw zijn aan de ander heeft ook te maken met de moraal die je zelf hebt. Vindt iemand dat polygamie moet kunnen en dat promiscuïteit een van de normaalste dingen is dan is dat kennelijk zijn moraal. Zoals er in Afrikaanse landen nog steeds koningen zijn die polygaam zijn. De koning van Swaziland kiest zich elk jaar een nieuwe maagd van 18 jaar uit om haar toe te voegen aan het rijtje van zijn vrouwen. Geen wonder dat meer dan dertig procent van de bevolking van Swaziland besmet is met het HIV virus. Een aantal jaren geleden was het boek van Kluun ‘Komt een vrouw bij de dokter’ een bestseller en is zelfs verfilmd. Hierin verhaalt de schrijver over de ervaringen met zijn doodzieke en stervende vrouw die hij tot het laatst toe liefdevol begeleid heeft. Zijn vrouw heeft geweten dat hij er naast haar een vriendin op na hield en deze ook regelmatig bezocht. Was dit de moraal van Kluun? Of heeft hij dankzij deze buitenechtelijke verhouding, die hem de nodige afleiding gaf van zijn door de dood beïnvloede dagelijks leven, zijn vrouw de liefde, zorg en aandacht kunnen geven die hij haar ook wilde geven? Heeft hij door zijn ontrouw in zijn beleving niet ook tot het laatste moment trouw aan zijn vrouw kunnen zijn? En mogen wij hier als buitenstaanders over oordelen? Wellicht zullen velen hier een mening over hebben en zal menigeen er, net als ik, de voorkeur aan geven om hetzelfde te kunnen opbrengen zonder tussenkomst van een derde. Maar mogen wij de ander onze moraal opleggen? Wel is het waardevol om de eigen moraal te onderzoeken en misschien ook wel bij te schaven of te ontwikkelen. Ik hoorde een keer een jonge man zeggen dat hij zich nooit zo gerealiseerd had wat voor een pijnlijke impact zijn eenmalige vreemdgaan voor zijn partner betekend had. Pas door deze gebeurtenis begon hij in dit opzicht een eigen moraal te ontwikkelen. Hij besefte dat trouw aan de ander niet vanzelf gaat maar dat je daar soms hard voor moet knokken en de kracht moet kunnen en willen opbrengen om al dat vrouwlijk schoon te weerstaan. Het gevaar voor ontrouw wordt mooi weergegeven door een symbolisch beeld uit het oude India. Wij kunnen onze psyche vergelijken met een koets die door paarden getrokken en door een koetsier bestuurd wordt. In de koets bevindt zich de passagier. De paarden staan symbool voor onze vitale energie en de driften. De koetsier staat voor het mentale deel de ratio, hij mag onze driften beteugelen. De koets beeld ons fysieke lichaam uit waarin de passagier, onze ziel, weet wat het doel van de reis is. De ziel probeert met behulp van de paarden en koetsier de juiste richting in te gaan. Maar wanneer er tijdelijk niet voldoende naar de koetsier geluisterd wordt dan nemen de paarden het over. En dan zal de passagier, de ziel dus, zich doelloos voortbewegen. Dit is precies wat er gebeuren kan wanneer iemand zich te snel inlaat met een derde buiten de relatie. In dit geval wordt het gezonde denken oftewel de ratio teveel verwaarloosd of zelfs aan de kant gezet. Men vergeet dan dat gevoel en ratio juist als partners moeten samenwerken. En zo kan men met behulp van de ratio zijn gevoel beteugelen. ‘De liefde is een stroom waarin twee rivieren zich mengen zonder hun eigenheid te verliezen.’ Jaques de Bourbon-Busset
Trouw aan jezelf Wanneer iemand voldoende basisvertrouwen heeft, heeft hij ook een gezond gevoel van eigenwaarde en durft hij ook trouw aan zichzelf te zijn. Het gevoel van eigenwaarde wordt bepaald door de mate waarin iemand contact heeft met zijn gevoelens en verlangens maar ook doordat iemand zichzelf accepteert met zijn goede en minder goede eigenschappen. Hij weet dat hij boos, verdrietig, vertwijfeld, zielig, hulpbehoevend en angstig mag zijn zonder bang te hoeven zijn dat hij daardoor de liefde van zijn dierbaren verliest. Hij hoeft niet te presteren om door anderen gewaardeerd te worden, de meeste voldoening en waardering haalt hij uit zichzelf. Hij weet ook dat hij anderen mag teleurstellen en kan het verdragen wanneer de ander boos op hem wordt of kritiek heeft. Hij weet wat hij wel wil en wat hij niet wil en dat durft hij tot uitdrukking te brengen, los van de vraag of hij daarom geliefd of gehaat zal worden. De mensen die trouw aan zichzelf zijn blijven ook trouw aan hun eigen normen en waarden. Zij hebben hun eigen waarheid en hun eigen moraal en durven daarvoor te gaan staan, omdat hun binnenwereld hen het houvast en vertrouwen geeft om dat op te brengen, hoe moeilijk dat soms ook is. Zij weten dat voor hun partner hetzelfde geldt en zullen hem daarin respecteren en ondersteunen. Het komt voor dat binnen een relatie een van de partners niet trouw aan zichzelf is, zichzelf tekort doet of hij doet zichzelf onbewust geweld aan. Zoiets kan dan de kern van een relatieconflict zijn en alle problemen die daaruit voortvloeien, zijn slechts het symptoom van dit dieper gelegen gemis. Dit probleem komt vaker tot uiting tijdens de midlife crisis, waarbij een van de partners soms verliefd wordt op een ander. In wezen is de desbetreffende persoon toe aan meer verinnerlijking, dat wil zeggen dat hij onderzoekt wat er met hem gaande is en wat zijn echte verlangens zijn. Dan komt langzaam de nadruk minder op uiterlijke omstandigheden en meer op geestelijke verdieping en ontwikkeling te liggen. De verliefdheid biedt een mogelijkheid om het thema ‘projectie’ uit te werken. Dit betekent dat juist de eigenschappen die de ander zo aantrekkelijk maken, in de eigen persoonlijkheid meer tot hun recht mogen komen. Juist in zo’n cruciale fase is de bestaande relatie aan vernieuwing toe en dan blijkt vaak hoezeer een van de partners verlangt naar meer intimiteit, genegenheid en verdieping. Soms lopen relaties juist stuk doordat de partner niet in de gaten heeft dat de ander zich in een ontwikkelingscrisis bevindt. Of partners kunnen elkaar niet steunen omdat ze de problemen niet begrijpen en zichzelf afgewezen en niet begrepen voelen. Verschijnselen die bij de midlife-crisis horen zijn depressieve stemmingen, rusteloosheid, angsten en woede uitbarstingen. Ook komen vaak plotselinge karakterveranderingen voor. Men krijgt het gevoel dat het leven te weinig te bieden heeft. Oud zeer dient zich aan en dringt zich aan het bewustzijn op. De relatie met de ouders komt opnieuw naar boven. Er ontstaat een behoefte tot terugtrekken en in zichzelf gekeerd zijn. Kortom, er is innerlijk werk aan de winkel. Maar wanneer een echtpaar elkaar de tijd en de ruimte geeft om dit innerlijk werk te verrichten dan ontstaan er meestal bij de betrokkenen na de crisis diepere waarden en nieuwe uitdagingen. Men vindt binnen de relatie een nieuw evenwicht en voelt zich weer veilig en thuis bij elkaar. In een goede relatie streeft elke partner zijn individuele verlangen na en daarnaast heeft men een gezamenlijk, maar ook een gezinsverlangen. Men komt naast elkaar volledig tot recht, voelt zich gelukkig en heeft veel energie.
‘Liefhebben betekent vooral jezelf accepteren zoals je werkelijk bent.’ Thich Nhat Hanh Oorzaken van ontrouw Een gebrek aan eigenliefde leidt er vaak toe dat een mens een ander zoekt om dit gebrek te compenseren. De ander zal hem moeten geven wat hij zichzelf niet geven kan. Daardoor sluimert onder veel liefdesrelaties de soms zo verstikkende afhankelijkheid. Maar tevens kan hier almaar vreemdgaan uit voortkomen. De betrokkene ontvangt nooit voldoende liefde en bevestiging, hij voelt zich daardoor genoodzaak dit buiten de deur te halen. In wezen is zo iemand onverzadigbaar. En de enige manier om dit probleem aan te pakken is niet om hem te verbieden of te laten beloven niet vreemd te zullen gaan maar om hem inzicht te laten opdoen waardoor hij langzaam naar meer eigenliefde en zelfacceptatie kan groeien. Om tot voldoende eigenliefde te komen is zelfkennis nodig. Sommige mensen hebben dit van nature, veel mensen maken het zich langzaam eigen. Zelfkennis komt voort uit de lange weg van bewust worden. Wanneer je veel van jezelf weet, je patronen en valkuilen doorziet en in de gaten krijgt wanneer je jezelf weer veroordeelt, dan zul je steeds meer zelfvertrouwen ontwikkelen. Toch blijkt het ook juist dan nog moeilijk te zijn om het laatste stuk te realiseren. Het leven kan soms hoge eisen stellen. Je kunt voor taken en uitdagingen komen te staan waarvan je denkt dat je ze niet aankunt. Als je dan niet wegvlucht voor jezelf maar doorzet blijkt vaak het tegendeel waar te zijn. Een andere oorzaak voor regelmatige ontrouw kunnen beschadigingen uit het verleden zijn. Iemand kan een sterke behoefte aan vreemdgaan hebben zonder in de gaten te hebben waar die behoefte vandaan komt. Wanneer hij dan op zoek gaat naar de mogelijke oorzaak, meestal met behulp van therapie, kan hij ontdekkingen doen waardoor hij dat mechanisme van ontrouw kan doorbreken. Zo kan een opvoeding waarin sexualiteit ontkend of als negatief afgedaan werd als tegenreactie ontrouw veroorzaken. Ook komt het regelmatig voor dat een kind van ouders waarbij sprake van ontrouw was het zelf ook niet zo nauw neemt. De pijn die hijzelf ervaren heeft doet hij onbewust de ander aan. Of iemand die door zijn eigen partner of een vorige partner bedrogen is wordt zelf ontrouw. In wezen is het een onbewuste reactie op de eigen onbewuste pijn. Bewust worden is dan de enige remedie. Dan zijn er nog vele vormen van ziekelijke ontrouw zoals iemand met een borderline stoornis of de gewetenloze psychopaat. Zulke mensen kunnen zelfs in staat zijn om hun partner van ontrouw te betichten terwijl dat kant nog wal raakt. Meestal wijst dat erop dat ze zelf de nodige affaires hebben of gehad hebben. In deze ernstige gevallen is er bijna geen kruit tegen gewassen en heeft het opdoen van inzicht niet veel zin. Deze mensen zijn erg sterk in manipuleren en ontkennen en meestal leggen ze de oorzaak bij de partner. Een scheiding kan dan het enige zijn wat rest. ‘De sterkste liefde is die, die zijn eigen zwakte kan laten zien’ Paulo Coelho Wakker worden Een goed huwelijk, een voorspoedige carrière en een fijn huis kunnen mensen in een slaaptoestand brengen waardoor ze verwijderd raken van de echte werkelijkheid en het zicht op hun reële eindbestemming kwijt raken. Het lijkt een droom, een grote slaap, die noodzakelijk is om later tot nieuw bewustzijn gewekt te worden. Zoals de slaap van Doornroosje en de schijndood van Sneeuwwitje.
Iemand kan dan op allerlei manieren uit zijn slaap worden gewekt. Dit kan geleidelijk aan gaan of het gebeurt op hardhandige wijze en het noodlot slaat toe.Vaak gebeurt zoiets rond het begin van de tweede levenshelft. Meestal krijgt men met een verlies, een impasse, relatieproblemen of iets anders ingrijpends te maken. In wezen wordt de mens dan weer uitgenodigd om zich nog meer te verinnerlijken en om meer vanuit innerlijke waarden te gaan leven. In de eerste levenshelft was men meer gericht op uiterlijke factoren zoals carrière, huis, gezin stichten en het vergaren van bezittingen. In zo’n overgangsperiode kan het voorkomen dat een relatie stuk loopt omdat beide partners eenvoudigweg niet in de gaten hebben dat de een zich in een eigen ontwikkelings-crisis bevindt. Verliefd op een ander Problemen in de eigen relatie duiken op, soms omdat men op een ander verliefd wordt. Oude gewoonten werken niet meer, niets werkt meer, alles wordt anders. Men voelt dat men zelf verandert, andere normen en waarden krijgt. De belangrijke ontwikkelingspsycholoog Erik Erikson wijst erop dat de mens kan vastlopen in een bepaalde crisis en daardoor de opgave van een volgende crisis niet meer aankan. Mensen kunnen dan in hun groei stagneren en steeds met hun oude problemen blijven rondzeulen. De bedoeling van een crisis is dat je leert onderscheiden wat echt is en wat niet echt is, wat bij jou hoort en wat niet. Dat wil zeggen dat je tot bewustzijn komt, dat je meer gaat leven, dat je gelukkiger wordt en je met de schepping verbonden gaat voelen. Het is de bedoeling dat je je leven verandert aan de hand van je nieuwe bewustzijn en dat je zo dichter bij jezelf en bij de zin van je eigen leven komt. Vaak ziet men een crisis als een bedreiging, een gevaarlijke toestand die zo snel mogelijk beëindigd moet worden. Als je zo met een crisis omgaat mis je alle kansen tot persoonlijke groei. In zo’n periode is het belangrijk om tijd voor je innerlijk beleven te nemen. Om onvoorwaardelijk al je gevoelens te aanvaarden en ze met stilte te omringen. Ook naar muziek luisteren, creatief bezig zijn en wandelen in de natuur zullen je goed doen en je veranderingsproces goed laten verlopen. Wanneer je zo met een crisis omgaat dan zal er een zeker basisvertrouwen ontstaan en zullen veel angsten verdwijnen. Verliefd worden op een ander komt in deze levensfase veel voor en helaas loopt dat vaak op een scheiding uit. Toch is een scheiding meestal niet nodig mits men maar bereid is om te kijken naar het verstoorde evenwicht in de relatie en naar het verstoorde evenwicht in zichzelf. Krishnamurti schreef in zijn boek: ‘Over relaties’ het volgende: ‘En alleen wanneer wij innerlijk een harmonisch geïntegreerd geheel vormen, kunnen wij met de ander in harmonie zijn. In relaties is het van belang steeds te bedenken dat het niet om de ander gaat, maar om onszelf. Dit betekent echter niet dat wij onszelf moeten afzonderen, maar dat wij diep in onszelf bewust zijn van de oorzaak van conflicten en verdriet.’ De ander vergeven Vergeven is een lastig onderwerp waarover veel misverstanden bestaan. Vergeving wordt ook wel eens afgedwongen of de persoon die zou moeten vergeven wordt te sterk onder morele druk gezet. In spirituele boeken lees je nogal eens over de noodzaak van vergeven. En zeker is vergeven helend voor jezelf en voor de ander. Maar vergeving moet een diepe beweging van binnenuit zijn, het moet een behoefte, een drang en de wil zijn van de persoon zelf om te vergeven. Zonder deze diepe
beweging heeft vergeving geen zin en duiken er later toch weer verwijten op. Voordat je echt kunt vergeven moet je voldoende gevoeld en ervaren hebben wat er gespeeld heeft. Je moet er helemaal contact mee gemaakt hebben, de pijn vast gepakt hebben voordat je los kunt laten. Wel kun je je verdiepen in de situatie van de ander en die op jezelf betrekken. Zou datzelfde voorval jou ook kunnen overkomen en hoe menselijk is wat de ander jou heeft aangedaan? Vergeven is ook iets heel anders dan het gedrag van de ander goedkeuren. Een vrouw hoeft helemaal niet goed te keuren dat haar man er een minnares op nahoudt. Maar na verloop van tijd kan ze misschien wel begrijpen dat hem de verliefdheid overkomen is. Wat nog niet wil zeggen dat ze de wijze waarop hij invulling aan zijn verliefdheid heeft gegeven goedkeurt. Ze mag zijn zwakte, zijn tekortkoming en zijn gebrek aan verantwoordelijkheid en trouw daarvan inzien. Wanneer ze dit voldoende mag uitspreken tegen haar partner en hij begrijpt dat haar dat zoveel verdriet doet en daar spijt van heeft dan zou langzaam aan de vergeving kunnen ontstaan. Vergeving heeft vaak ook te maken met het inzicht dat de ander heeft. Voor een vrouw is het belangrijk dat haar man inzicht krijgt in de situatie zoals die ontstaan is. En dat hij zich voldoende realiseert wat dat met haar gedaan heeft en dat hij bereid is om aan een gezamenlijke toekomst te werken. Het is nodig dat de pijn en het gevoel van verraad bij het slachtoffer voldoende doorleefd wordt en aan de orde mag komen. Ontrouw laat diepe sporen na die niet zomaar uit te wissen en te vergeven zijn. Toch is het heel belangrijk om niet in de slachtofferrol weg te zakken, maar daar kom ik in het volgende onderdeel nog op. De ander kunnen vergeven heeft ook alles met jezelf te maken. Kun je jezelf vergeven. Kijk eens diep naar binnen en spoor je fouten en tekortkomingen op. Juist die onvolmaaktheid maakt je tot een mooi mens. Leer jezelf vergeven want wanneer je jezelf niet kunt vergeven, kun je de ander ook niet vergeven. Wanneer je zo naar jezelf kunt kijken besef je dat de ‘fout’ van de ander maar een aspect van hem is. Wanneer je een ander iets te vergeven hebt is het dus belangrijk om in te zien dat het slechts om een deelaspect van hem gaat. De fout die hij gemaakt heeft betreft niet zijn hele persoonlijkheid, hij is veel meer dan dat, hij is mooi om wie hij is. Zelf ben je ook veel meer dan alleen het slachtoffer, je hèbt pijn maar bènt geen pijn. Je vòelt je misschien afgewezen maar bent niet afgewezen. Belangrijk is dat je voldoende in stilte bij je eigen verdriet mag zijn. Dat je rouwt om het verlies van het beeld van de ideale trouwe partner. Dat beeld is als een spiegel in gruzelementen gevallen maar van daaruit kan een reëel menselijk beeld ontstaan. En dan kun je uiteindelijk opnieuw van je partner gaan houden, en houd je van hem om dat wat hij ècht is en niet van het irreële beeld wat hij nooit is geweest. In zo’n periode is het waardevol om veel in de natuur en in stilte bij jezelf te zijn. Met dicht bij jezelf zijn verwerk je uiteindelijk het beste. Niemand kan het verdriet van je afnemen, hoe getroost je je soms ook voelen kunt wanneer iemand je begrijpt. Voelen en doorleven kun je alleen zelf doen door jezelf liefdevol te omarmen en al je gevoelens er onvoorwaardelijk te laten zijn. Pas wanneer je voldoende gevoeld hebt kun je ‘het’ loslaten en dan laat ‘het’jou ook los. Daar wordt je een completer mens van en dan kun je de ander vanzelf vergeven wat nog lang niet wil zeggen dat je de hele zaak vergeten bent. Maar je hebt het dan niet meer nodig om er steeds op terug te komen en de ander verwijten te maken. Je aanvaardt dan weer even in stilte je eigen verdriet en dan ebt het vanzelf weer weg. ‘Het aardige tussen man en vrouw is, dat zij niets van elkaar begrijpen.’
Godfried Bomans De slachtofferrol Maar soms zit iemand te lang in de slachtofferrol. Bijvoorbeeld wanneer hij door zijn partner in de steek gelaten is of wanneer hij zich door de ander bedrogen voelt, daar kan hij dan zijn identiteit aan ontlenen en van omstanders veel aandacht mee krijgen. Dan heb je je in wezen helemaal geïdentificeerd met het slachtoffer, je bent een en al slachtoffer, bent niets anders dan slachtoffer. En wanneer je te lang slachtoffer bent leef je niet volledig en maak je je in wezen afhankelijk. Je zit dan vast aan de dader want zonder dader geen slachtoffer. Wanneer een partner zich te lang slachtoffer voelt dan kan dat leiden tot een machtssituatie. Iemand kan dan elke keer opnieuw de ander verwijten maken totdat de situatie onhoudbaar wordt en uit elkaar gaan de enige oplossing lijkt. In zo’n geval is het belangrijk dat de betrokkene mag uithuilen en zijn pijn, boosheid en wanhoop meerdere malen kan uiten. Voor beiden is het noodzakelijk om inzicht te krijgen in de achterliggende problematiek en het eigen gemis en verdriet. En voor beiden ligt hier de mogelijkheid om uit te groeien tot een rijkere en hele persoonlijkheid. Spirituele vergeving Een andere vorm van vergeven is de spirituele vergeving. Dat kan wanneer het slachtoffer over een zekere spirituele wijsheid beschikt en in kan zien dat de dader te weinig persoonlijke groei doorgemaakt heeft om ten diepste te kunnen beseffen wat hij gedaan heeft. Dan vergeef je de dader zijn onwetendheid, zijn beperkte groei. In wezen weet je dan dat hij door zijn onbewustheid niet in staat is om iets beters voort te brengen. Vanuit deze houding kunnen bewuste kinderen hun ouders vergeven. Ze zien in dat hun ouders in het tijdsbeeld van toen niet veel anders konden geven dan voorwaardelijke liefde. Of dat ze vanuit onmacht en onwetendheid dezelfde beschadigingen doorgaven aan hun kinderen als die ze zelf opgelopen hebben in hun jeugd. Dan zie je dat de geschiedenis zich herhaalt totdat iemand zo’n persoonlijke groei doormaakt waardoor hij in staat is om de vicieuze cirkel te doorbreken. Ook kan het zijn dat iemand vanuit wijsheid zijn partner diens ontrouw wil en kan vergeven. Hij kan dan inzien dat de ander niet het vermogen heeft om de diepe impact van de ontrouw te begrijpen en om te buigen, of hij kan inzien dat zijn partner door een beschadiging in zijn levensloop vreemdgaat. In zo’n geval kan het een bewuste keuze zijn om toch met deze onvolmaakte relatie door te gaan. Door buitenstaanders wordt dan wel eens gezegd: ‘wees trouw aan jezelf en ga weg’, maar niemand kan dat voor de ander bepalen, daar is voor de betrokkene veel zelfonderzoek voor nodig. ‘Een harmonische relatie ligt in uzelf, niet in de ander en ook niet in uw leefomeving’ Krishnamurti Excuses aanbieden Soms eist een van de partners dat de ander eerst zijn excuses aanbiedt alvorens hij kan vergeven. Ook het aanbieden van excuses heeft alleen waarde wanneer het een diepe beweging van binnenuit is. Op gezag van de ander heeft het geen enkele zin en zal er alleen maar meer verwijdering en verbittering ontstaan.
Excuses aanbieden betekent dat je spijt hebt van je daad, dat je inziet dat je de ander onnodig gekwetst hebt en dat je voelt dat je dit op deze manier niet nog eens zou willen laten gebeuren. Jan was na zijn buitenechtelijke affaire tot het diepe besef gekomen dat hij Sonja erg veel verdriet gedaan had. Dit deed hem zelf pijn en hij wilde niets liever dan haar laten voelen hoezeer het hem speet. Hij probeerde extra attent en liefdevol te zijn en vooral begrip en geduld voor haar verdriet op te brengen. Door deze tekenen van spijt en liefde kon Sonja van haar kant laten merken dat ze blij was met deze gebaren en dat ze ze wilde aanvaarden. In kleine dingetjes liet ze Jan voelen dat ze hem vergeven kon. Jan en Sonja zouden samen niet verder gekund hebben wanneer Sonja haatdragend en verwijtend gebleven zou zijn. In dat geval zou ze in de slachtofferrol zijn blijven steken. En wanneer Jan niet iets van spijt uitgestraald zou hebben was het voor Sonja erg moeilijk geweest om tot die vergeving te komen. Het komt regelmatig voor dat een van de partners na een ruzie of conflict onnodig lang koel en afstandelijk blijft. Met name vrouwen willen dan nog wel eens een afwerende houding aannemen om hun partner goed te laten voelen dat hij fout was. Of ze ontzeggen hem elke vorm van lichamelijk contact. Hierdoor stralen ze macht uit en dwingen ze hun partner in wezen excuses af. In zo’n geval kan het zinvol zijn dat de vrouw zich afvraagt of ze zich niet teveel identificeert met het gekwetste afgewezen kind. Natuurlijk heeft het tijd nodig om dingen te verwerken en een plek te geven. Maar dit kun je ook in je eentje zonder opvallend veel afstandelijkheid uit te stralen. En wanneer je je dan durft af te vragen aan welke oudere pijn uit het verleden dit gevoel aanhaakt dan zul je vanzelf al merken dat de zaak minder ernstig is dan hij lijkt. In zo’n geval is het belangrijk om je wil in te durven zetten. Houden van de ander kan soms ook inhouden dat je hem wilt vergeven en dat je daar dan moeite voor moet doen. Sonja voelde in die tijd regelmatig de behoefte om met een muziekje op haar eigen werkkamer te zitten en haar tranen de vrije loop te laten gaan. Ook maakte ze af en toe een fietstocht wat haar weer nieuwe energie gaf. Ze was zich er van bewust dat ze het grootste gedeelte van haar gevoelens toch alleen moest verwerken.
Over de wil De wil is tegenwoordig een wat eenzijdig benutte eigenschap en wordt helaas te weinig ingezet bij het transformeren van relatieproblemen. Veel mensen hebben een sterke wil om hun doel te bereiken wat sport, studie of carrière betreft. De wil is de motor onder het doorzettingsvermogen. Met de wil motiveer en bemoedig je jezelf. Wanneer je de Mont-Blanc wilt beklimmen en halverwege oververmoeid raakt dan spreek je jezelf in gedachten moed toe. Het is de wil die je doorzettingsvermogen stimuleert en je helpt je einddoel te bereiken. De wil kan ook ingezet worden bij relatieproblemen. Samen willen vechten en doorzetten ook al houd je het bijna niet meer vol. De wil om samen te investeren om tot inzicht en wijsheid te komen. En samen stukje bij beetje willen veranderen en een nieuw evenwicht willen vinden. De wil om de ander trouw te blijven en om weerstand te bieden aan verliefdheid van buitenaf. Helaas zijn er altijd mensen die niet willen en kunnen veranderen. Voor hen is het niet mogelijk om hun illusie, koppigheid en trots overboord te zetten, waarschijnlijk omdat de onderliggende pijn te groot is. Zij gebruiken de wil om hun eigen groei te
onderdrukken, om hun pijn te onderdrukken en om te blijven geloven in hun eigen eenzijdige verhaal. Het kan zijn dat je met een partner leeft die je geruime tijd met liefde en tact de ruimte hebt gegeven om op zijn eigen tempo en manier te veranderen, maar dat er geen beweging in de ander komt. Dan is het nodig om je af te vragen of je dan nog wel door wilt gaan. Hij of zij wil gewoonweg niet veranderen, durft niet, kan niet of wat dan ook. In het contact zul je altijd de diepte en gelijkwaardigheid blijven missen en dan is het nodig om in te zien dat je waarschijnlijk nooit verder zult komen met elkaar en dat het wijs kan zijn om uit elkaar te gaan. En zo vraag je je af of je niet trouw moet zijn aan jezelf en je partner moet verlaten. De wil is een soort kracht die in wezen alleen ingezet wil worden ten gunste van de ontwikkeling van de persoonlijkheid. Dan is de wil te vergelijken met de sapstroom van een boom. Het sap stroomt vanzelf door de boom en helpt de boom groeien. Van nature heeft de mens of het opgroeiende kind een gezonde wil die hem helpt om zich te ontplooien. In zijn eerste levensjaren leert het zijn wil in te zetten om voor elkaar te krijgen wat hij wil. Wanneer een kind hierin teveel geremd wordt of zijn wil zelfs gebroken wordt dan kan er een tegenreactie ontstaan. Of hij zet zijn wil in om zich te verzetten of zijn wil wordt zwakker en zwakker en zakt weg als een uitgedoofde eigenschap in het onbewuste. Met name bij kinderen die een autoritaire opvoeding gehad hebben wil de wil in de verdere levensloop nogal eens onlogisch ingezet worden. Dan gebruikt men zijn wil om zich te bewijzen en niet om authentiek te zijn. Iemand die een anti-autoritaire opvoeding genoten heeft kan wel eens een veel te zwakke wil hebben die hij op volwassen leeftijd dan nog ontwikkelen mag. Juist bij relatieproblemen krijgt de wil de kans om uit het onbewuste omhoog gehaald te worden en als krachtige eigenschap in de psyche geïntegreerd te worden. Jaloezie Nog een belangrijk onderwerp wat in relaties en vooral na ontrouw voorkomt is jaloersheid. Jaloezie op zich is vanaf het begin van de mensheid in veel gevallen een gezond gevoel geweest. Omdat de mens van toen zijn eigen plaats verdedigde hebben de sterkeren kunnen overleven. Jaloersheid betekent in wezen: ‘jij bent belangrijk voor mij, ik wil je niet kwijt aan die ander.’ Nu wordt in het algemeen, soms ten onrechte, vaak gezegd dat jaloersheid zou wijzen op een gebrek aan zelfvertrouwen of een laag gevoel van eigenwaarde. Dit kan inderdaad een rol spelen bij jaloersheid. Het kan wijzen op een tekort aan liefde en aandacht in de kindertijd. Maar wanneer iemand bang is om zijn partner te verliezen aan een ander, dan heeft dat meestal niets te maken met vroegere ervaringen. De jaloersheid is dan gewoon terecht omdat de partner kennelijk nog belangrijk is. Onverschilligheid wijst erop dat men niets meer om de partner geeft. Een man die zijn partner ontrouw is geweest mag dus inzien dat de jaloerse gevoelens van zijn vrouw in wezen een liefdesverklaring voor hem inhouden, daardoor kan hij begrip voor haar soms felle reacties opbrengen. Nu wordt er soms nogal denigrerend over jaloezie gedaan. Jaloersheid wordt dan ook wel verward met afgunst. Afgunst speelt wanneer de ander iets heeft en men wil dat zelf ook hebben. Kinderen willen nog weleens de neiging hebben om afgunstig of jaloers te zijn. Wanneer de ouders daar normaal mee omgaan, dat wil zeggen dat ze het kind wel corrigeren en het in zijn gedrag grenzen aangeven, maar daar niet overdreven honend of bestraffend op reageren, dan zal het kind een gezonde verhouding tot de jaloezie ontwikkelen. Het kind mag best wel even jaloers zijn omdat
zijn vriendje een nieuwe fiets gekregen heeft. Wanneer een ouder daar in mee kan voelen en daar begrip voor heeft dan zal het kind niet zo gauw gemeen reageren. Helaas werd in het verleden door ouders of grootouders jaloezie meteen de kop in gedrukt of in verhouding te zwaar bestraft. Het kind leerde dan zijn jaloezie te onderdrukken of verdringen, want anders vond men hem niet lief. Maar alles wat onderdrukt is zet zich vast in het onbewuste om af en toe flink de kop op te steken. Wanneer de jaloezie dan naar boven komt kan zij zeer krachtig zijn. Dit kan zelfs ernstige vormen aannemen en tot mishandeling leiden. Heel wat vrouwen uit de blijf van mijn lijf huizen zitten daar omdat ze moesten vluchten voor hun ziekelijk jaloerse partner. In zulke gevallen spreekt men van pathologische jaloezie en deze bestond meestal al voor het huwelijk of samenwonen. Wanneer daar sprake van is binnen de relatie dan is therapeutische hulp nodig. Deze vorm van jaloersheid is te herkennen aan waanideeën, men verbeeldt zich van alles en reageert extreem op allerlei dingen. Meestal is men zo geobsedeerd door de jaloezie dat men de realiteit uit het oog verliest. Wanneer iemand in de regel geen last heeft van jaloezie dan mag hij zich best onder bepaalde omstandigheden eens jaloers voelen. Dat is gewoon menselijk, we hoeven immers niet volmaakt te zijn. En wanneer je in een relatie durft uit te spreken dat je jaloezie voelt ten opzichte van iets of iemand dan kan dat bevrijdend en verhelderend zijn. En dan hoeft de jaloezie niet verdrongen te worden waardoor ze later versterkt de kop op steekt. Wel mag de partner dan invoelend luisteren wanneer de ander zijn jaloeziegevoelens uit. Zo kan veel onnodig leed voorkomen worden. Kort samengevat kan ontrouw beide partners aanzetten tot meer bewustwording en persoonlijke groei wat wederom kan leiden naar een verdieping van de relatie en meer levensgeluk. Literatuur: Assagioli, Roberto, Over de wil, Servire, Cothen, 1994. Buss, David, Jaloezie, de gevaarlijke passie, Het Spectrum, Utrecht, 2000. Jampolsky, Gerard, De kracht van liefde en vergeving, Ankh Hermes, Deventer, 2002. Krishnamurti, Over relaties, Altamira, Becht, 1992. May, Rollo, Liefde en wil, Servire, Cothen, 1993. Glaudemans, Willem, Wonder van vergeving, Ankh Hermes, Deventer, 2002. Luyens, Maureen & Vansteenwegen, Alfons, Ondanks de liefde, hoe overleef je een liefdesaffaire? Lannoo, Tielt, 2003. Viorst, Judith, Het huwelijk in beweging, Anthos, Amsterdam, 2003
