Schuldsanering en goede trouw
Afbeelding omslag: Gli Usurai van de schilder Quinten Massys, Roma – Galleria Doria Pamphilj Ontwerp omslag: Wessel Paternotte, Delight Media, Amsterdam Binnenwerk: Anne-Marie Krens, Tekstbeeld, Oegstgeest
VRIJE UNIVERSITEIT
Schuldsanering en goede trouw
ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op gezag van de rector magnificus prof.dr. L.M. Bouter, in het openbaar te verdedigen ten overstaan van de promotiecommissie van de faculteit der Rechtsgeleerdheid op woensdag 21 november 2007 om 15.45 uur in de aula van de universiteit, De Boelelaan 1105
door Arnoud Johannes Noordam geboren te Amsterdam
promotor:
prof.mr. B. Wessels
Woord vooraf
Vormen van insolventierecht (of faillissementsrecht) bestonden al ver vóór het begin van onze jaartelling. Schuldvergeving is evenmin nieuw. De regulering van schuldsanering heeft echter lang op zich laten wachten. Schuldsaneringsrecht heeft in vele Europese en andere (westerse) landen pas in de laatste decennia van de twintigste eeuw een prominente plaats binnen het insolventierecht gekregen. Onderwerp van dit onderzoek is de vraag of iedere schuldenaar in een problematische schuldensituatie voor de sanering van zijn schulden in aanmerking zou moeten komen. Als het uitgangspunt is dat een ‘schone lei’ een gift is dan komt al snel de gedachte op dat deze gift aan een ‘oneerlijke’ schuldenaar niet toekomt. Mijn onderzoek heeft mij op andere gedachten gebracht. Niet het verleden van de schuldenaar, maar heden en toekomst zouden voor toelating tot een schuldsaneringsregeling maatgevend moeten zijn. Ik dank op de eerste plaats mijn promotor prof. mr. B. Wessels. Mijn eerste gedachtewisseling met prof. Wessels over het onderzoeksonderwerp dateert van 14 januari 2000. In de ruim zeven jaar nadien heeft hij mij voortdurend geattendeerd op ontwikkelingen in het insolventierecht, in Nederland en daarbuiten. Ik heb met name veel profijt gehad van de door hem verstrekte literatuur uit de VS. Veel dank ben ik mijn promotor ook verschuldigd voor zijn gedetailleerde commentaar op diverse conceptteksten en voor zijn ideeënrijke suggesties tot verbetering. De leden van de leescommissie - prof. dr. E. Dirix, prof. mr. S. Faber, prof. mr. J.B. Huizink, prof. mr. N.J.H. Huls, prof. mr. S.C.J.J. Kortmann en dr. G.H. Lankhorst - dank ik eveneens voor hun kritische en waardevolle commentaar. Ik dank mijn broer, Bart Noordam, voor zijn inspirerende commentaar op een van de eerste deelconcepten en voor zijn reflecties over onderzoeksmethoden. Voorts dank ik, Saskia Coppes, Evelien Haenen, Prya Mataw, Ramon Pasma, Madelon van Tol en Adinda van der Werf voor hun speurwerk in bibliotheken en assistentie bij de samenstelling van registers. Karen Stoffels (bureau Zuidweg & Partners) dank ik voor diverse informatie over de sanering van schulden van natuurlijke personen die een onderneming voeren en voor niet-gepubliceerde jurisprudentie die zij zo welwillend verschafte (verwerkt in hoofdstuk 6). Nadja Jungmann dank ik voor een toelichting op het onderzoek ‘Onbekend maakt onbemind’ (zie literatuurlijst). Haar toelichting ondersteunt mijn onderzoeksconclusie dat niet alleen schuldenaren belang hebben bij schuldsanering volgens
VI
Woord vooraf
de Wet schuldsaneringsregeling natuurlijke personen (Wsnp) maar dat ook crediteuren daarbij gebaat zijn (hoofdstuk 9). Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan Charlotte Muns. Zij heeft mij jarenlang bijgestaan door het aanboren van historische en hedendaagse rechtsbronnen, becommentariëren en corrigeren van teksten en het samenstellen van de inhoudopgave, de literatuurlijst en registers. Mede door haar niet aflatende ondersteuning heb ik dit werk kunnen volbrengen. Mijn levenspartner, Laura Quick, dank ik voor het corrigeren van de Engelse Summary. Veel meer nog dank ik Laura voor haar aansporingen om bij tegenslag voort te gaan en voor haar begrip voor mijn langdurig verblijf ‘op zolder’, en dan heb ik het nog niet over het vele andere goede dat Laura mij het afgelopen decennium heeft gebracht. Ik draag dit boek op aan haar en aan mijn ouders; zij leerden mij welk een ware voldoening studie schenkt.
Inhoudsopgave
Lijst van afkortingen
XIX
Hoofdstuk 1 – Inleiding
1
1 1.1 1.2 1.3
Kredietverlening, schulden en schuldsanering Een maatschappij op krediet Ontstaan en tenietgaan van schulden Schulden: looptijd, risico, zekerheid, vertrouwen en insolventie
1 1 4 6
2 2.1 2.2 2.3
De wettelijke schuldsaneringsregeling De doctrine van de schone lei Het Wsnp-traject in vogelvlucht De rol van de goede trouw van de schuldenaar in de Wsnp
8 8 10 12
3
Onderwerp en vragen van onderzoek
13
4
Methoden van onderzoek
15
5 5.1 5.2 5.3 5.4
16 16 16 19
5.5 5.6 5.7 5.8
Indeling onderzoeksverslag Schuldenproblematiek en schuldsanering Rechtshistorie De Wet schuldsaneringsregeling natuurlijke personen Jurisprudentie art. 288 lid 2 aanhef en onder b Fw, schuldenaar niet te goeder trouw De ondernemer in de Wsnp Evaluatie Wsnp en wetswijzigingen 2008 Rechtsvergelijking Eigen visie en een alternatief voor de Wsnp
6
Leeswijzer
25
20 20 21 21 25
Hoofdstuk 2 – Schuldenproblematiek en schuldsanering
29
1 1.1
29 29
Risicovolle en problematische schulden Omvang kredietverlening en schulden
Inhoudsopgave
VIII
1.2 1.3
Definities van een problematische schuldsituatie Een toenemende schuldenproblematiek in de VS, Europa en Nederland?
35
2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.3 2.4 2.5
Oorzaken van problematische schulden Typering problematische schulden De groeiende consumptieve en hypothecaire kredietverlening Definities consumptieve kredietverlening Toename consumptieve kredietverlening in Nederland Roodstaan op betaalrekeningen Rentepercentages, renterisico’s en dure leningen Hypotheekleningen en gedwongen woningverkoop Creditcardkrediet Aanpassingsschulden Schuldenaar onderschat eigen problematiek Conclusies
41 41 44 44 46 47 47 49 50 54 55 57
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2
59 59 60 60
3.3
Regulering consumptieve kredietverlening Europese regelgeving Nederlandse regelgeving Wet op het consumentenkrediet (Wck) en enige historie Wet financiële dienstverlening (Wfd), Wet op het financieel toezicht (Wft) Conclusies
63 68
4 4.1 4.2 4.3
Schuldhulpverlening en het minnelijke saneringstraject Beleid van de rijksoverheid en gemeentelijke schuldhulpverlening Het minnelijk traject en de NVVK Conclusies
69 69 72 82
5
Schulden, spelers en schone lei in de Wsnp. De goede trouw als leidraad? Saneringsschulden Bestaande schulden Lopende overeenkomsten Alimentatieschulden Strafrechtelijke boetes en vervangende hechtenis Vervangende hechtenis nader beschouwd Administratiefrechtelijke handhaving verkeersboetes Spelers in de Wsnp Werking van de schuldsanering Centrale onderzoeksvraag: de rol en betekenis van de goede trouw van de schuldenaar
5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.1.5 5.1.6 5.2 5.3 5.4
30
83 83 83 84 85 90 93 96 98 99 101
Inhoudsopgave
6
IX
6.3 6.4
Functies van goede trouw en redelijkheid en billijkheid in het privaatrecht Goede trouw en kwade trouw Redelijkheid en billijkheid Eisen van redelijkheid en billijkheid Aanvullende en beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid Bevrijdende verjaring en verval Overmacht
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Sociale zekerheid en verwijtbaarheid Schuldsanering en sociale zekerheid Wet werk en bijstand Werkloosheidswet Terugvordering onverschuldigd betaalde uitkeringen
111 111 114 116 119
8 8.1 8.2
Bankbreuk Benadeling schuldeisers Ontstaan en onbetaald laten van schulden
121 121 124
Hoofdstuk 3 – Rechtshistorische verkenningen
127
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8
Romeins recht De Twaalf Tafelen (450 v. Chr.) Het preklassieke Romeinse recht De missio in bona in het klassieke Romeinse recht Het naklassieke en justiniaanse recht Boedelafstand (cessio bonorum) Uitstel van betaling (moratoria en dilatio) Crediteurenakkoord (remissio) Novellen van Justinianus
127 127 129 130 132 134 136 137 138
2 2.1
Nederlands insolventierecht vóór 1800 Oudvaderlands insolventierecht van de 16e en 17e eeuw; privileges, ‘keuren’ en ordonnanties Surseance van betaling Akkoord en dwangakkoord Arrest op de persoon, gijzeling en boedelafstand De Kamer van Desolate Boedels te Amsterdam Inleiding Sekwestratie Dwangakkoord Insolventverklaring
139
6.1 6.2 6.2.1 6.2.2
2.2 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4
102 102 104 104 105 106 110
139 144 147 148 154 154 157 161 164
Inhoudsopgave
X
2.5.5 2.5.6 2.5.7 2.5.8 2.5.9 2.5.10
Boedelafstand Sureté de corps Straf en beloning Rehabilitatie met ontslag van schulden Samenvatting en conclusies inzake debiteur niet te goeder trouw Einde van de Boedelskamer
166 167 167 169 172 174
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3
De negentiende eeuw Inleiding Wetboek van Koophandel van 1838 Voorgeschiedenis Regeling faillissement in het Wetboek van Koophandel 1838 De goede trouw van de schuldenaar in de wetsgeschiedenis van WvK (1838) Rechtsgevolg faillietverklaring: verlies beheer en beschikking over zijn goederen Rechtskarakter faillissement onder WvK (1838) omstreden; lijfsdwang en goede trouw Akkoord in faillissement – goede trouw geen vereiste Rehabilitatie van de schuldenaar te goeder trouw Homologatie van akkoord buiten faillissement voor de ‘eerlijke’ schuldenaar – een wetsontwerp Surseance van betaling, maar niet bij ‘sporen van kwade trouw’ Van beslag uitgezonderde goederen, Rv (1838) Lijfsdwang, Rv (1838) Boedelafstand, Rv (1838); vereiste van goede trouw Staat van kennelijk onvermogen, Rv (1838)
175 175 175 175 179
200 200 200 203
4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.2 4.3 4.4 4.5
Faillissementswet van 1893 Wetsgeschiedenis inzake faillietverklaring van de schuldenaar Ontwerp staatscommissie en MvT Raad van State Beraadslagingen in de Tweede Kamer over de ‘eerlijke’ schuldenaar Eerste Kamer Pluraliteit; wetsontwerp, amendement en de Wet Pijnappel Conclusie: geen rol goede trouw bij faillietverklaring Beslag op het gehele vermogen van de failliet; uitzonderingen Akkoord in faillissement Einde faillissement; de rechtstoestand na vereffening Surseance van betaling
204 207 208 209 210 212 213 215
5
Conclusies
217
3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.2.7 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3
181 184 185 188 189 190 193 194 195 196 197
Inhoudsopgave
XI
Hoofdstuk 4 – De WSNP en de goede trouw van de schuldenaar
223
1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.5
Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden in de Wsnp Procesrechtelijke toepassingsvereisten Informatieverstrekking door de schuldenaar Ondergeschikte rol crediteuren Materiële toepassingsvereisten Imperatieve afwijzingsgronden Inleiding Art. 288 lid 1 onder a Fw: kunnen voortgaan met betalen Art. 288 lid 1 onder b Fw: gegronde vrees Facultatieve afwijzingsgronden Discretionaire bevoegdheid Onderzoek door de rechter Overige gronden voor afwijzing of niet-ontvankelijkverklaring
223 223 223 225 227 229 229 229 231 239 239 240 241
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
Verplichtingen van de schuldenaar in de Wsnp Inleiding Informatie- en inlichtingenplicht; verzoekschrift en saneringsplan Afstaan boedelgoederen Afdracht inkomsten en vrij te laten bedrag (vtlb) Toestemming rechtshandelingen Lopende betalingsverplichtingen Inspanningsverplichting en saneringsplan
246 246 248 251 252 253 253 254
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5 3.2
Beëindiging Wsnp en goede trouw schuldenaar Tussentijdse beëindiging (art. 350 Fw) Inleiding Art. 350 lid 3 onder c: niet naar behoren nakomen verplichtingen Art. 350 lid 3 onder d: nieuwe, bovenmatige schulden Art. 350 lid 3 onder e: benadeling schuldeisers Andere gronden voor tussentijdse beëindiging? Beëindiging toepassing na afloop saneringsperiode, met of zonder schone lei Benadeling schuldeisers geconstateerd na beëindiging sanering Conclusies
259 259 259 260 264 268 269 271 280 283
Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden in het voorwerk op het wetsvoorstel Wsnp Commissie-Mijnssen Motie Biesheuvel SER-advies NVVK
286 286 288 288 289
3.3 3.4 4 4.1 4.2 4.3 4.4
Inhoudsopgave
XII
5 5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.4 5.5 5.6
Wetsgeschiedenis art. 288 lid 2 aanhef en onder b Fw Memorie van toelichting over de goede trouw Verdere behandeling in de Tweede Kamer Goede trouw en de aard en omvang van de schulden Inleiding Geen onderscheid naar aard en omvang schulden Separatisten Uitzondering studieschulden Goede trouw schuldenaar en duur van de sanering Behandeling in de Eerste Kamer Samenvatting en conclusies wetsgeschiedenis Wsnp
290 290 297 299 299 299 301 303 304 307 308
Hoofdstuk 5 – Wsnp-verzoek: toetsing goede trouw
311
1
Inleiding
311
2 2.1 2.2 2.3
Aanbevelingen en richtlijnen van Recofa Aanbevelingen Recofa 2000 Recofa-richtlijnen 2005 Status aanbevelingen en richtlijnen van Recofa
312 312 312 315
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6 3.5.7
Arresten van de Hoge Raad en opvattingen van A-G’s Inleiding Maatstaf, discretionaire bevoegdheid en bewijslast HR 25 februari 2000, NJ 2000, 310 HR 17 december 2004, LJN: AR3647 (RvR-site 2004A004) Motiveringsplicht rechter bij afwijzing Wsnp-verzoek HR 12 mei 2000, NJ 2000, 567 HR 26 januari 2001, NJ 2001, 178 HR 24 december 2004, LJN: AR6026 De Hoge Raad houdt de norm open HR 10 januari 2003, NJ 2003, 195 HR 13 juni 2003, NJ 2003, 520 HR 27 oktober 2006, NJ 2006, 586 HR 1 december 2006, LJN: AZ0139 Art. 81 RO-arresten Inleiding HR 25 januari 2002, LJN: AD6633 (art. 81 RO) HR 13 februari 2004, LJN: AO1334 (art. 81 RO) HR 8 april 2005, LJN: AS5949 (art. 81 RO) HR 24 juni 2005, LJN: AT4076 (art. 81 RO) HR 16 december 2005, LJN: AU7495 en AU7497 (art. 81 RO) HR 24 februari 2006, LJN: AU8972 (art. 81 RO)
318 318 319 319 324 327 327 331 333 334 334 342 345 348 350 350 351 353 357 358 360 361
Inhoudsopgave
XIII
3.5.8 3.5.9 3.5.10 3.5.11
HR HR HR HR
363 365 367 369
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.5 4.6 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.7.4 4.7.5 4.7.6
371 371 375 377 383 383 387 392 393 393 395 395 396 398 398 399
4.7.7 4.8
Jurisprudentie feitelijke instanties Onderzochte jurisprudentie Onderzoek rechter versus mededelingsplicht schuldenaar Discretionaire bevoegdheid van de rechter Aard schulden Uitkeringsfraude Strafrechtelijke veroordelingen, boetes; schadevergoeding slachtoffers Aard schulden; overig Aandeel schulden in totale schuldenlast; omvang schulden Ouderdom schulden Gedrag schuldenaar; mate van verwijtbaarheid Gedragsproblemen en verslaving Mate van verwijtbaarheid (ontstaan) schulden; overig Betalingsmoraal Schuldenaar verstrekt schuldeisers geen informatie over schuldenlast Frustratie verhaalsrechten; onttrekking vermogensbestanddelen Inspanningsverplichting tot verwerving inkomsten vóór toepassing wsr Saneringsgezindheid, ‘keer ten goede’ Persoonlijke omstandigheden en psychische problemen
5 5.1 5.2 5.3
Conclusies rechtspraakonderzoek Inleiding Arresten Hoge Raad en conclusies A-G’s Conclusies inzake lagere rechtspraak
404 404 406 410
31 maart 2006, LJN: AV6064 (art. 81 RO) 8 september 2006, LJN: AX1647 (art. 81 RO) 8 december 2006, LJN: AY9688 (art. 81 RO) 22 december 2006, LJN: AZ2595 (art. 81 RO)
400 400 402
Hoofdstuk 6 – Ondernemers in de Wsnp
415
1 1.1 1.2 1.3
Ondernemers in de Wsnp Toepassing wettelijke schuldsaneringsregeling op ondernemers Voortzetting en/of reorganisatie van een onderneming in de Wsnp WODC, kabinetsstandpunt en de mening van geënquêteerde rechters
415 415 417 420
2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2
Jurisprudentie ondernemer niet te goeder trouw Toelating (ex-)ondernemers in de Wsnp, algemeen Boekhoudverplichting Wettelijk kader Wsnp-jurisprudentie inzake inadequate boekhouding schuldenaar
422 422 426 426 429
Inhoudsopgave
XIV
2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
Onverantwoord ondernemen Belastingschulden Wsnp en bestuurdersaansprakelijkheid Strafbare en onrechtmatige handelingen Conclusies op basis van de bestudeerde jurisprudentie
432 440 444 446 448
Hoofdstuk 7 – Evaluatie Wsnp en wetswijzigingen 2008
451
1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4
Wetsevaluatie Toetsing doelstellingen Wsnp Monitor Wsnp Nulmeting 2005; periode 1999-2004 Een beeld van de ‘modale’ saniet Uitspraken van vijf rechtbanken vergeleken Monitor Wsnp 2006; periode 1998-mei 2006 en periode 2005 Afgewezen Wsnp-verzoeken Redenen afwijzingen Duurzaamheid schone lei Conclusies
451 451 456 456 456 458 458 460 462 462
2 2.1
Wetswijzigingen Wsnp (2008) Kabinetsbeleid (2002/2003) en advies Commissie Insolventierecht (2003) Belangrijkste wijzigingen per 1 januari 2008 Overzicht Artt. 284 en 285 Fw; verzoek tot toepassing en informatieverstrekking Art. 287 Fw; voorlopige toepassing afgeschaft, introductie voorlopige voorzieningen Art. 287a Fw; gedwongen schuldregeling Art. 287b; voorlopige voorzieningen in een ‘bedreigende situatie’ Art. 288 Fw; overzicht nieuwe toelatingsvereisten en afwijzingsgronden Art. 288 lid 1 onder a Fw; niet kunnen voortgaan met betalen schulden Art. 288 lid 1 onder b Fw; schuldenaar moet goede trouw aannemelijk maken Art. 288 lid 1 onder c Fw; nakomen saneringsverplichtingen Art. 288 lid 2 onder b Fw; afwijzing Wsnp-verzoek indien minnelijk traject niet is uitgevoerd door aangewezen instanties Art. 288 lid 2 onder c Fw; afwijzing Wsnp-verzoek wegens strafrechtelijk gerelateerde schulden uit misdrijf Art. 288 lid 2 onder d Fw; afwijzing Wsnp-verzoek wegens eerdere toepassing wsr Art. 288 lid 3; de rechter behoudt een discretionaire bevoegdheid
463
2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 2.2.10 2.2.11 2.2.12 2.2.13
463 469 469 470 471 474 482 486 489 490 496 497 498 501 502
Inhoudsopgave
2.2.14 2.2.15 2.2.16 2.2.17
XV
507 509 510
2.3
Conclusies inzake het nieuwe art. 288 Fw Art. 350 Fw; tussentijdse beëindiging Art. 354a Fw; verkorte duur, vereenvoudigde afwikkeling Artt. 358 Fw, 76a Sr en 561 Sv; strafrechtelijk gerelateerde schulden blijven afdwingbaar Benadering strafrechtelijk gerelateerde schulden nader beschouwd
3
Voorontwerp Insolventiewet van de Commissie Insolventierecht
518
511 514
Hoofdstuk 8 – Rechtsvergelijking
521
1 1.1 1.2 1.3 1.4
UNCITRAL Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Schone lei Conclusies
521 521 522 27 530
2 2.1 2.2
INSOL International Aanbevelingen INSOL International Conclusies
531 531 533
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Verenigde Staten Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode Schone lei Conclusies
533 533 535 538 542 547
4 4.1 4.2 4.3 4.4
Europese regelgeving Harmonisering van insolventierecht? De aantasting van het eigendomsrecht van de crediteur Schuldsanering ter stimulering van ondernemerschap Conclusies
547 547 555 561 562
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5
Frankrijk (1990, 2004) Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode Schone lei Conclusies
563 561 565 567 570 571
6 6.1 6.2 6.3
Duitsland (1999) Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode
571 571 572 574
Inhoudsopgave
XVI
6.4 6.5
Schone lei Conclusies
575 578
7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5
België (1999) Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode Schone lei Conclusies
578 578 580 584 586 588
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5
Luxemburg (2001) Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode Schone lei Conclusies
589 589 590 592 593 595
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5
Engeland en Wales (2004) Inleiding Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden Insolventieperiode Schone lei Conclusies
595 595 598 599 600 602
10 10.1 10.2 10.3 10.4
Concluderende rechtsvergelijking; perspectief voor de Nederlandse Wsnp 603 Tien kenmerken van zeven rechtsstelsels onderling vergeleken 603 Toepassingsvereisten en afwijzingsgronden; de Wsnp vergeleken 607 Insolventieperiode; de Wsnp vergeleken 610 Schone lei; de Wsnp vergeleken 611
Hoofdstuk 9 – Eigen opvatting en een voorstel voor een alternatieve regeling
615
1
Doctrine van de schone lei
615
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
Crediteurenbelangen Verhaalsrecht en insolventie Crediteurenbelangen en goede trouw schuldenaar Uniformiteit geldschulden, rangregeling en schrijnende gevallen Rechtsongelijkheid voor crediteuren Goede trouw van de schuldeisers Crediteuren en goede-trouw-toets – een rechtsvergelijkend perspectief
617 617 620 622 624 625 626
Inhoudsopgave
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
Verhouding doelstellingen, toepassingsvereisten en goede-trouwmaatstaf van de Wsnp Doelstellingen, materieel toepassingsvereiste en goede-trouw-maatstaf Toepassingsvereiste (art. 284) versus goede trouw (art. 288 lid 2 onder b) Eerste en derde doelstelling versus goede-trouw-maatstaf Tweede doelstelling versus goede-trouw-maatstaf Gegronde vrees en goede trouw Bestrijding misbruik? Conclusies Een alternatieve regeling: saneringskrediet, budgetbeheer en schone lei De gemeentelijke kredietbank als spil van het minnelijke en wettelijke traject Transparantie en budgetbeheer Verzoek toepassing saneringsregeling bij GKB Moratorium en budgetbeheer Schuldeisers Toelating Insolventieperiode van twee jaar; snelle afrekening met crediteuren Schone lei Rechtsbescherming binnen Awb
XVII
627 627 627 628 628 629 630 631
632 632 634 635 635 636 637 638 639 640
Hoofdstuk 10 – Samenvatting en conclusies
643
1 2
643
3 4 5 6 7 8 9 10
Toename consumentenkrediet en schuldenproblematiek De historische ontwikkeling van het insolventierecht en de goede trouw van de schuldenaar Toetsing goede trouw schuldenaar; Wsnp (1998) en wetsgeschiedenis Bijna tien jaar toepassing van de goede-trouw-toets door de rechter Ondernemers in de Wsnp Evaluatie en wijziging Wsnp (2008) Rechtsvergelijking Doelstellingen Wsnp versus goede trouw schuldenaar; eigen opvatting Voorstel voor een alternatieve wettelijke schuldsaneringsregeling Slotconclusies
644 646 648 652 653 657 660 662 663
Inhoudsopgave
XVIII
Summary
667
1 2
667
3 4 5 6 7 8 9 10 11
The rise in consumer credit and debt problems A short introduction to the three Dutch insolvency schemes including the Wsnp The historical development of Dutch insolvency law and the role of the debtor’s good faith Debt Restructuring for Natural Persons (Wsnp, 1998) and testing the debtor’s good faith Interpretation and application by the courts of the good faith principle under the Wsnp; case law since 1998 Debt restructuring for the self-employed Evaluation of the Wsnp and changes to be effected in 2008 Comparison with other legal systems Objectives of the Wsnp versus the ratio of the good faith test An alternative for the Dutch Wsnp Final conclusions
667 669 672 672 675 676 678 681 683 684
Lijst van geraadpleegde en verkort aangehaalde literatuur en rapporten 687 Jurisprudentieregister (chronologisch) 703 Jurisprudentieregister (thematisch) 713 Wetsartikelenregister 725 Trefwoordenregister 735 Curriculum vitae 749
Lijst van afkortingen
AA aant. ABW Adv.bl. Afd. A-G al. AMvB art. a.w. Awb
Ars Aequi aantekening(en) Algemene bijstandswet Advocatenblad Afdeling Advocaat-Generaal alinea algemene maatregel van bestuur artikel aangehaald werk Algemene wet bestuursrecht
Bbz B&W Bfd BFw Bgfo BKR BRO BV BW
Besluit bijstandverlening zelfstandigen burgemeester en wethouders Besluit financiële dienstverlening (Belgische) Faillissementswet Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen Bureau Kredietregistratie Bankruptcy Restriction Order Besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid Burgerlijk Wetboek
C. ca. CBS CC CdC CDCJ CdlC CDS CdT Chr. Cie CJ-S-DEBT
Codex Iustinianus circa Centraal Bureau voor de Statistiek Code Civil Code de Commerce European Committee on Legal Co-operation Code de la Consommation Centrale Databank Schuldsaneringen Code du Travail Christus Commissie (European) Group of specialists on seeking legal solutions to debt problems Carrière en Overheid Magazine
C&O Magazine
Afkortingenlijst
XX
CPB CpC CRvB curs.
Centraal Planbureau Code Procedure Civile Centrale Raad van Beroep cursivering
D. d.d. DG diss. Divosa DNB
Digesta de dato Directoraat-Generaal dissertatie Vereniging van Directeuren voor Sociale Arbeid De Nederlandsche Bank
e.a. EA 2002 EG EHRM EK ESB et al. etc. EU e.v. EV EVRM
en anderen Enterprise Act 2002 Europese Gemeenschap(pen) Europees Hof voor de Rechten van de Mens Eerste Kamer der Staten-Generaal Economisch-Statistische Berichten et alii etcetera Europese Unie en verder Eindverslag Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden
ƒ FvB Fw
gulden Federatie van Bedrijfsverenigingen Faillissementswet
G. GGZ GKB Gw GW
Gaius Institutiones Geestelijke Gezondheids- en Verslavingszorg gemeentelijke kredietbank Grondwet (Belgisch) Gerechtelijk Wetboek
Hand. Hof HR HvJEG
Handelingen Gerechtshof Hoge Raad der Nederlanden Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
I. IA 1986 IBG
Institutiones Iustiniani Insolvency Act 1986 Informatie Beheergroep
Afkortingenlijst
XXI
InsO Inv.1990 IPA IPO i.p.r. IR IVA IW 1990 i.w.tr.
Insolvenzordnung Invorderingswet 1990 Income Payments Agreement Income Payments Order internationaal privaatrecht Insolvency Rules Individual Voluntary Arrangements Invorderingswet 1990 inwerkingtreding/in werking getreden
jo. JOR
juncto Jurisprudentie Onderneming en Recht
Kamerstukken I Kamerstukken II KB
Kamerstukken, Eerste Kamer der Staten-Generaal Kamerstukken, Tweede Kamer der Staten-Generaal Koninklijk Besluit
Lisv Losbl. LPISHV
Landelijk instituut sociale verzekeringen Losbladige uitgave Landelijk Platform voor Integrale Schuldhulpverlening
MvA MvT
memorie van antwoord memorie van toelichting
n.g. NIBUD NJ NJB nl. NOvA nr. NV NVB NVVK NVvR
niet gepubliceerd Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nederlandse Jurisprudentie Nederlands Juristenblad namelijk Nederlandse Orde van Advocaten nummer Naamloze vennootschap Nederlandse Vereniging van Banken Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak
OB OBW OESO OM
omzetbelasting oud Burgerlijk Wetboek Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Openbaar Ministerie
p. par.
pagina paragraaf
Afkortingenlijst
XXII
PbEG P-G Pres. Rb. PRP
Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen procureur-generaal president arrondissementsrechtbank procédure de rétablissement personnel
q.q.
qualitate qua
randnr. Rb. R-C Recofa Recofa-rapport vtlb
verwezen wordt naar de randnummers van dit boek arrondissementsrechtbank rechter-commissaris rechters-commissarissen in faillissementen Rapport van de werkgroep rekenmethode vtlb van Recofa ‘Berekening van het vrij te laten bedrag bij toepassing van de Wet Schuldsanering natuurlijke personen’, juli 2006 Richtlijnen voor schuldsaneringen, opgesteld door Recofa in overleg met de Raad voor Rechtsbijstand te ’sHertogenbosch en goedgekeurd door het Landelijk Overleg van Voorzitters van de Civiele sectoren, augustus 2005, van kracht sinds 1 oktober 2005 redactie respectievelijk rechtsoverweging Wet op de Rechterlijke Organisatie Rechtspraak Sociale Verzekeringen Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Raad voor de rechtspraak Rechtspraak van de Week Raad voor Rechtsbijstand www.wsnp.rvr.org Raad van State
Recofa-richtlijnen
red. resp. r.o. RO RSV Rv Rvdr RvdW RvR RvR-site RvS SchuldSanering SCP SER Sr Stb. Stcrt. Sv SVB SZW
Tijdschrift voor schuldhulpverlening en wettelijke schuldsanering Sociaal en Cultureel Planbureau Sociaal-Economische Raad Wetboek van Strafrecht Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Nederlandse Staatscourant Wetboek van Strafvordering Sociale Verzekeringsbank ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
t.a.p. TBS
ter aangehaalde plaatse terbeschikkingstelling
Afkortingenlijst
XXIII
TK TvC TvI TvI-N
Tweede Kamer der Staten-Generaal Tijdschrift voor Consumentenrecht Tijdschrift voor Insolventierecht Nieuwsbrief Insolad, opgenomen in Tijdschrift voor Insolventierecht
UNCITRAL USC UWV
United Nations Commission on International Trade Law United States Code, ook wel de ‘Bankruptcy Code’ genoemd Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen
VFN vgl. VK VNG v.o.f. Vpb VS Vzngr.
Vereniging van Financieringsondernemingen in Nederland vergelijk Verenigd Koninkrijk Vereniging van Nederlandse Gemeenten vennootschap onder firma vennootschapsbelasting Verenigde Staten van Amerika voorzieningenrechter
Wahv
Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering Wet op het consumentenkrediet Wet op de economische delicten Wet boeten, maatregelen en terug- en invordering sociale zekerheid Wet Financiering decentrale overheden Wet op de omzetbelasting 1968 Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen Wet financiële dienstverlening Wet op het financieel toezicht Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen Wet maatschappelijke ondersteuning Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (van het ministerie van Justitie) Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie Wet studiefinanciering 2000
WAM WAO Wck WED Wet BMTi Wet Fido Wet OB 1968 Wet SUWI Wfd Wft WIA Wmo WODC WPNR WSF 2000 Wsnp Wsnp-rechter Wsnp-verzoek
Wet schuldsaneringsregeling natuurlijke personen rechter die een besluit neemt als bedoeld in de artt. 287, 350 of 354 Fw verzoek van een schuldenaar tot toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling, als bedoeld in art. 284 Fw
Afkortingenlijst
XXIV
wsr WTK WTV WvK WvK (1838) WVW 1994 WW WWB
wettelijke schuldsaneringsregeling als bedoeld in de Wsnp Wet toezicht kredietwezen 1992 Wet Terugvordering en Verhaal Wetboek van Koophandel Wetboek van Koophandel zoals ingevoerd in 1838 Wegenverkeerswet 1994 Werkloosheidswet Wet werk en bijstand
zgn. ZFW
zogenaamd(e) Ziekenfondswet
