ORTHOPEDIE
Totale heupprothese VIB (Verenigd In Bewegen)
BEHANDELING
Geachte heer/mevrouw, Binnenkort krijgt u een nieuwe heup. Uw operatie staat gepland op ______________________ dag _____________________
Opname U wordt één dag voor de operatie (dus op ____________________ ) verwacht bij: o St. Antonius Ziekenhuis Utrecht om 19.30 uur op verpleegafdeling 4A o St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein om 19.30 uur op verpleegafdeling H2
Voorlichtingsmiddag U wordt verwacht voor de voorlichtingsmiddag bij: o St. Antonius Ziekenhuis Utrecht op ______________________ dag _____________________ , van 13.00 – 15.00 uur bij Revalidatie/Fysiotherapie (onze baliemedewerker wijst u verder de weg). o St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein op ______________________ dag _____________________ , van 13.00 – 15.00 uur in de woonkamer van verpleegafdeling H2 (groene lift, 2e verdieping en dan de bordjes volgen) Met vriendelijke groet,
1
Inhoudsopgave Totale heupprothese VIB 1 Een heupprothese 1 Totale heupvervanging 1 Wat is VIB? 2 Voorbereidende gesprekken 2 Groepsvoorlichtingsbijeenkomst 7 Voorbereiding op de operatie 8 Intussen: blijf in beweging 10 De dagprogramma’s 11 Programma: opnamedag 11 Programma: operatiedag 12 Programma: de dag na de operatie 12 Programma: vanaf de tweede dag na de operatie 14 Programma: de dag vóór ontslag 15 Programma: de dag van ontslag 15 Instructies voor thuis 16 Bewegingen waar u voorzichtig mee moet zijn 16 Medicijnen 18 Activiteiten 18 Risico’s bij een heupoperatie 19 Vragen 21 Ckecklist: bent u er klaar voor? 22
2
Totale heupprothese VIB Binnenkort wordt u een aantal dagen opgenomen in het St. Antonius Ziekenhuis voor een heupoperatie. Daarbij wordt uw heupgewricht vervangen door een kunstheup (prothese). In deze folder vindt u algemene informatie over de operatie en de periode die u in het ziekenhuis doorbrengt. U kunt ook lezen welke zaken u het beste al vóór uw opname kunt regelen. Daarom is het belangrijk om deze folder helemaal door te nemen voordat u wordt opgenomen. Houd er rekening mee dat geen twee patiënten gelijk zijn. In deze folder beschrijven we de ‘gemiddelde patiënt’. Het kan dus gebeuren dat in uw geval bepaalde dingen iets anders gaan dan hier beschreven staat. Wij houden u daar zo veel mogelijk van op de hoogte. En u kunt natuurlijk altijd vragen stellen.
Een heupprothese
Totale heupvervanging
De meest voorkomende reden voor het plaatsen van een nieuwe heup is artrose. Artrose is slijtage van het gewricht. Het heupgewricht bestaat uit een heupkop (de bovenkant van het dijbeen) en een heupkom (een uitholling in het bekken). Kop en kom passen precies in elkaar. Om de heup soepel te kunnen bewegen, zijn beide botdelen bekleed met een laagje kraakbeen. Bij artrose is dit laagje afgesleten. De botdelen schuren bij beweging tegen elkaar en dat veroorzaakt pijn.
Bij een totale heupvervanging worden beide gewrichtsuiteinden van de heup (de kop en de kom) helemaal verwijderd en vervangen door een prothese (kunstheup). Die prothese bestaat uit twee delen: een nieuwe kom en een kop die daar precies in past (zie figuur 1). De kop zit aan een steel die stevig in het bot van het dijbeen wordt vastgezet. De heupkom wordt stevig in het bekken vastgezet. Beide delen hebben een glad oppervlak, waardoor de heup weer soepel kan bewegen. Met deze methode is veel ervaring opgedaan en hij geeft goede re1
en dat u samen het hele proces doorloopt: vanaf de opname, via het revalidatieproces, tot de dag van ontslag.
sultaten. Een totale heupvervanging wordt ook vaak aangeduid met de engelse term: total hip.
De operatie zelf is bij een VIB-opname niet anders dan bij een individuele opname. Maar tijdens de VIB-opname kunnen u en uw medepatiënten elkaar motiveren en enthousiasmeren, vooral tijdens het oefenprogramma. Het verloop van de dagen staat, van dag tot dag, verderop in deze folder beschreven. De verpleegkundige op de afdeling Verpleegkundige Intake kan u meer over VIB vertellen.
Figuur 1. Totale heupprothese
Soorten heupprothese
De arts bepaalt of u in aanmerking komt voor het VIB-programma. De anesthesist kan dit besluit eventueel nog veranderen op basis van uw lichamelijke situatie.
Er zijn verschillende soorten heupprothese. Hieronder bespreken we er twee.
Gecementeerde heup Hierbij wordt de prothese met cement aan het bot gefixeerd (vastgemaakt) door middel van botcement.
Voorbereidende gesprekken
Ongecementeerde heup
Voorafgaand aan uw opname krijgt u voorbereidende gesprekken met: • de orthopedisch chirurg of orthopeed • de anesthesioloog of anesthesiemedewerker • de verpleegkundige
Hierbij wordt de prothese zo vast mogelijk in het bot ingeklemd zonder cement te gebruiken. Het bot kan op de prothese groeien en hecht zich zo vast. Uw arts bespreekt met u welke methode in uw geval het meest geschikt is.
Als tijdens de intake blijkt dat u inderdaad in aanmerking komt voor het VIB-programma, dan krijgt u aansluitend een uitnodiging voor de groepsvoorlichting. Als u nog vragen hebt na de individuele gesprekken, kunt u die stellen tijdens de groepsvoorlichtingsbijeenkomst.
Wat is VIB? Bij een heupoperatie kennen we twee soorten opname: een individuele opname of een VIB-opname. VIB staat voor Verenigd In Bewegen. Dit houdt in dat u tegelijk met nog drie andere patiënten opgenomen wordt,
2
Hieronder leest u wat tijdens deze gesprekken zoal aan de orde komt.
Gesprek met de orthopedisch chirurg Tijdens het eerste polibezoek geeft de orthopedisch chirurg u informatie die toegespitst is op uw individuele situatie. Daarbij komen de volgende onderwerpen aan de orde: • de behandeling • de operatie • het verwachte resultaat • mogelijke complicaties • stoppen met antistolling en sommige pijnmedicatie • uw toestemming voor de operatie • eventuele noodzakelijke bloedonderzoeken Tijdens de groepsvoorlichting (deze wordt verderop in deze folder besproken) gaat de orthopeed uitgebreid in op de volgende punten: • risico’s en complicaties • infectie • het materiaal van de prothese • gang van zaken rond de operatie • stoppen met antistolling en pijnmedicatie • de botbank (dit begrip wordt verderop uitgelegd)
3
Noteer hier alvast uw vragen voor de groepsvoorlichting Zijn er nog onduidelijkheden na het gesprek met de orthopeed? Tijdens de groepsvoorlichting hebt u de gelegenheid uw vragen te stellen. Hieronder kunt u uw vragen noteren, zodat u ze niet vergeet: ____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
4
Gesprek met de anesthesioloog of anesthesiemedewerker
• • • •
bijwerkingen risico’s en complicaties pijnbestrijding de inname van uw huidige medicatie op de dag van de operatie • eventuele doorverwijzing naar een andere specialist (cardioloog of longarts)
In uw gesprek met de anesthesioloog krijgt u informatie over: • de verdoving (anesthesie) tijdens de operatie • de wijze van anesthesie • voor- en nadelen
Noteer hier alvast uw vragen voor de anesthesioloog Hebt u vragen voor de anesthesioloog? Noteer ze alvast hieronder, zodat u ze niet vergeet tijdens het gesprek. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
5
Gesprek met de verpleegkundige (verpleegkundige intake)
• de globale gang van zaken tijdens de opname op de verpleegafdeling • de opnameduur • de betrokken hulpverleners • groepsgewijze revalidatie • uitgifte van de benodigde informatiefolders
Tijdens de verpleegkundige intake komen de volgende zaken aan de orde: • het verpleegkundig opnamegesprek • inventarisatie van uw thuissituatie, benodigde hulpmiddelen en/of aanpassingen thuis (checklist) • planning van de operatie en de datum voor de bijbehorende voorlichtingsmiddag
Noteer hier alvast uw vragen voor de verpleegkundige Hebt u vragen voor de verpleegkundige? Noteer ze alvast hieronder, zodat u ze niet vergeet tijdens het gesprek. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
6
Groepsvoorlichtingsbijeenkomst
Botbank Tijdens uw opname vragen we u of uw ‘oude heupkop’ mag worden ingevroren, zodat deze later eventueel gebruikt kan worden voor een bottransplantatie bij iemand die dat nodig heeft. U krijgt hiervoor een vragenlijst en een toestemmingsformulier op de verpleegafdeling.
Tijdens de voorlichtingsbijeenkomst leggen de orthopeed, de fysiotherapeut en de verpleegkundige gezamenlijk de globale gang van zaken rond de operatie uit. In de volgende samenvatting beschrijven we alvast de belangrijkste punten.
Oefentherapie na de operatie
Ziekenhuisopname
Elke dag oefent u met uw zaalgenoten onder begeleiding van de fysiotherapeut. Daarnaast dient u ook alléén en in uw eigen tempo oefeningen uit te voeren, eventueel met hulp van de verpleegkundige.
U hebt een versleten heup, maar dit betekent niet dat u ziek bent. Binnen een week na de operatie bent u weer zover opgeknapt dat u naar huis toe kunt. Daarom proberen wij in het ziekenhuis de normale dagelijkse gang van zaken zoveel mogelijk na te bootsen. U brengt de dagen in het ziekenhuis zo min mogelijk in uw bed door. U neemt ook deel aan een revalidatieprogramma. De medepatiënten van uw VIB-groep doorlopen samen met u hetzelfde programma. Met deze mensen zult u in de week van de operatie revalideren. Dit gebeurt natuurlijk in nauwe samenwerking met de orthopeed, de fysiotherapeut en de verpleegkundigen.
De dag na de operatie mag u uw heup al belasten en mag u lopen met behulp van een looprek of krukken. De dag daarna komt u geleidelijk aan langer uit bed en brengt u een deel van de dag aangekleed door. U bent immers niet ziek! In deze periode kunt u het beste vrijetijdskleding dragen die niet knelt, zoals een jogging- of trainingspak. Door het natuurlijk herstel en de oefeningen wordt de wondpijn elke dag een beetje minder.
Opname en operatie Enkele weken na uw bezoek aan de poli verwachten wij u en uw begeleider, op de dag vóór de operatie, op het afgesproken tijdstip in het ziekenhuis. De intake verpleegkundige geeft u de datum en tijd van opname door.
Dagprogramma De verpleegkundige bespreekt iedere dag met u wat er op het programma staat. Bovendien komt er een zaalarts langs om te kijken hoe het met u gaat. U ontdekt al snel wat u wel en niet kunt na de operatie en u breidt uw activiteiten op een verantwoorde wijze uit. Door de intensieve begeleiding kunt u al na enkele dagen weer op een veilige manier zelfstandig lopen, traplopen, in en uit bed stappen, in een stoel gaan zitten en weer opstaan.
Tegelijk met u worden de drie andere mensen van uw VIB-groep opgenomen.
7
Een bekende organisatie is Tafeltje-Dek-Je. Tafeltje-Dek-Je brengt koelverse maaltijden bij u thuis. U moet ze zelf opwarmen in de magnetron. Als u geen magnetron hebt, kunt u er eentje huren bij Tafeltje-Dek-Je. De magnetron wordt dan bij u thuis geplaatst en aangesloten. De werkwijze van Tafeltje-Dek-Je verschilt per regio. U kunt dus het beste van tevoren even contact opnemen met de Tafeltje-Dek-Je in uw buurt.
Dan is het moment aangebroken dat u weer naar huis toe kunt. U en uw begeleider krijgen uitgebreide instructies mee naar huis. De fysiotherapeut bij u in de buurt zal u verder begeleiden.
Voorbereiding op de operatie Na uw operatie moet u herstellen. U kunt niet meteen weer alles zelf doen. Het is verstandig om vóór uw opname allerlei zaken te regelen, zoals: • Wie doet het huishouden? • Wie doet de boodschappen? • Welke aanpassingen in huis zijn er nodig? • Welke hulpmiddelen hebt u nodig?
Aanpassingen in huis Tijdens de verpleegkundige intake wordt dit onderwerp uitvoerig met u besproken. Hieronder zetten we de verschillende punten voor u op een rijtje, zodat u alles nog eens rustig na kunt lezen.
Toilet Wij adviseren u een toiletverhoger op uw toilet te plaatsen. Doordat u hoger zit, vermindert de kans op het uit de kom schieten van de heupkop. U kunt een toiletverhoger lenen bij de Thuiszorgwinkel.
Hieronder ziet u waar u allemaal aan moet denken.
Huishouden Boodschappen doen, stofzuigen en dergelijke kunt u de eerste tijd na de operatie nog niet zelf. Misschien is er iemand in uw omgeving die u kan helpen, bijvoorbeeld uw buren, familieleden of vrienden. Bespreek dit ruim voordat u wordt opgenomen.
Hebt u eventueel beugels bij het toilet nodig? Beugels geven extra steun bij het gaan zitten en opstaan. U kunt beugels kopen bij de bouwmarkt of bij de Thuiszorgwinkel. U moet ze zelf (laten) bevestigen.
Koken kan in het begin wat lastig voor u zijn. De meeste mensen voelen zich onzeker als ze zonder kruk staan. Misschien kunt u tijdelijk gebruikmaken van een maaltijdvoorziening. In elke gemeente is dat anders geregeld. Ook de kosten variëren. Raadpleeg uw gemeentegids voor mogelijkheden en telefoonnummers.
Moet u ‘s nachts regelmatig naar het toilet en is dat op een andere verdieping dan uw slaapkamer? Dan raden wij u aan een postoel te regelen voor op de slaapkamer. Ook deze is te leen bij de Thuiszorgwinkel.
8
Douche
Bed
Ligt er een antislipmat in de douche? Zo niet, koop een antislipmat. Dit vermindert het risico van uitglijden.
Ook bij het in en uit bed stappen mag u uw heup niet te ver buigen. Daarom moet uw bed minstens tot kniehoogte komen. Als uw bed te laag is, raden wij u aan bedklossen te lenen bij de Thuiszorgwinkel.
Bad Wij adviseren u de eerste zes weken na de operatie geen gebruik te maken van het bad. Douchen in bad kan eventueel alleen als u een badplankje hebt om op te zitten.
Hulpmiddelen Hierboven zijn al enkele hulpmiddelen ter sprake gekomen, zoals de toiletverhoger, de antislipmat en het badplankje. Wij adviseren u dringend de benodigde hulpmiddelen te lenen of te kopen voordat u wordt opgenomen.
Bij het in- en uitstappen kunt u een verkeerde beweging maken, waardoor de heupkop uit de kom schiet. Overleg vóór uw ontslag uit het ziekenhuis met de fysiotherapeut en oefen eventueel om goed te leren in- en uitstappen.
We raden u ook aan om de volgende hulpmiddelen te lenen/kopen, duidelijk te voorzien van uw naam en mee te nemen als u wordt opgenomen: • een speciale (lange) schoenlepel • krukken • een ‘helping hand’
Woonkamer Hebt u losliggende kleden in huis? Zo ja, verwijder deze. U kunt er op uitglijden. Hebt u voldoende loopruimte in de huiskamer? Het lopen met krukken neemt extra ruimte in beslag. Oefen van tevoren alvast met krukken in de kamer. Eventueel kunt u tijdelijk iets verzetten of naar een andere kamer verplaatsen.
Een helping hand is een grijper aan een lichtgewicht stok, waarmee u makkelijk dingen kunt oprapen zonder te bukken.
Telefoonnummers voorzieningen WMO-loket
Stoel
Hiervoor moet u bij uw eigen gemeente zijn. Raadpleeg uw gemeentegids.
Hebt u een hoge stoel met armleuningen waar u makkelijk op zit? Zo niet, plaats dan een hoge stoel in de kamer. Als u op een lage stoel gaat zitten, kunt u moeilijker uit de stoel opstaan en kunt u een verkeerde beweging met uw heup maken.
Stade maaltijdservice Kromme Nieuwegracht 50 3512 BR Utrecht T 030 - 236 17 91 www.stichtingstade.nl
9
Thuiszorgwinkel Vitaal
Na de operatie kunt u niet overal bij komen. Kousen en schoenen aantrekken kan bijvoorbeeld een probleem zijn. Kijk dus van tevoren in uw omgeving wie u kan helpen en/of welke hulpmiddelen u kunt gebruiken.
Koekoekslaan 1 (St. Antonius Ziekenhuis) 3432 CM Nieuwegein 088 - 030 05 00 www.vitaalgroep.nl
Tips: • Gebruik instapschoenen of doe elastische schoenveters in uw veterschoenen. Elastische schoenveters zijn te koop bij de schoenmaker en Thuiszorgwinkel. • Houd er rekening mee dat de voet van uw geopereerde been na de operatie wat dikker is. • Gebruik eventueel een lange schoenlepel. Te koop bij schoenwinkel, schoenmaker en Thuiszorgwinkel. • Gebruik eventueel een kousenaantrekker. Te koop bij de Thuiszorgwinkel. • Gebruik een ‘helping hand’. Dit is een grijper aan een lichtgewicht stok, waarmee u makkelijk dingen kunt oprapen zonder te bukken. Te koop bij de Thuiszorgwinkel.
Zamenhofdreef 95 3562JV Utrecht 088 - 030 05 00 www.vitaalgroep.nl
Thuiszorgwinkel Vitras Krijtwal 17-23 3432 ZT Nieuwegein 0900 – 82 123 82
[email protected]
Fysiotherapie Ook als u weer thuis bent, hebt u nog fysiotherapie nodig. Leg vóór uw opname contact met een fysiotherapeut die u bevalt. Vertel hem/haar wanneer u geopereerd wordt, zodat hij/zij al ruimte voor u kan reserveren in de planning.
Andere voorbereidingen
Intussen: blijf in beweging
Voorbereiding op het lopen Na de operatie hebt u krukken nodig. U kunt deze lenen bij de Thuiszorgwinkel. Doe dat een week voor de opname, zodat u het lopen met krukken thuis alvast kunt oefenen. Het lopen met krukken staat verderop in deze folder beschreven.
Tijdens de wachttijd kunt u het beste in beweging blijven. Dat is goed voor het heupgewricht, en zorgt er ook voor dat u in goede conditie blijft. Daardoor zult u na de operatie gemakkelijker herstellen. Tips: • Loop liever regelmatig een klein stukje dan in één keer een grote afstand. • U kunt uw pijnlijke heup ontlasten door een stok of onderarmkruk te gebruiken
Voorbereiding op wassen en aankleden U mag na de operatie bukken, hoewel u daar voorzichtig mee moet zijn. De verpleegkundige of fysiotherapeut leert u dat.
10
Programma: opnamedag
aan de kant van de gezonde heup. • Fietsen en/of zwemmen zijn goede manieren om in beweging te blijven. • Kou en vocht zijn niet goed voor uw heup. Warme kleding en een warm bad kunnen de pijn verlichten. • Bent u te zwaar? Probeer dan om, eventueel met hulp van een diëtist, af te vallen.
Op de opnamedag meldt u zich op het afgesproken tijdstip bij de afdeling Orthopedie. De verpleegkundige ontvangt u en: • controleert of de gegevens in uw dossier nog juist zijn. • neemt uw temperatuur op en meet uw hartslag en bloeddruk. • bespreekt het programma van de komende dagen met u en uw familie. • geeft u een rondleiding over de verpleegafdelingen. • controleert uw medicatie.
De dagprogramma’s In de volgende hoofdstukjes leest u wat er vanaf de opnamedag voor u op het programma staat. Maar op alle dagen geldt: Wil u meer informatie of is iets niet duidelijk? Aarzel niet, en stel gerust uw vragen.
Daarna krijgt u de gelegenheid om uw koffer uit te pakken en kennis te maken met uw medepatiënten. U kunt in uw eigen kleding blijven rondlopen.
Het is de bedoeling dat u tijdens de opname uzelf leert te injecteren met een antitrombosemiddel (Fraxiparine®). De verpleegkundige oefent dit elke avond met u. Na uw ontslag moet u zichzelf nog ongeveer zes weken injecteren, behalve als uw arts iets anders met u heeft afgesproken.
Wat er op deze dag nog meer gebeurt: • U krijgt, als dat nodig is, een klysma om uw darmen te legen. • Een laborant komt bij u langs om bloed af te nemen voor een extra controle. • Wij raden u aan om ‘s avonds nog even lekker te douchen. U mag immers pas weer onder de douche als uw hechtingen verwijderd zijn.
U krijgt het recept voor Fraxiparine® eventueel al tijdens de groepsvoorlichting, maar in ieder geval ruim voordat u uit het ziekenhuis ontslagen wordt. Uw familie kan het middel dan alvast bij de apotheek voor u halen.
Nacht en volgende ochtend • Als u niet goed slaapt, kunt u een slaapmiddel krijgen. Een goede nachtrust bevordert het herstel. • Wordt u ‘s morgens geopereerd? Dan moet u vanaf 24.00 uur nuchter blijven. U mag dan niets meer eten of drinken.
De eerste twee weken na de operatie mag u niet douchen, in verband met de kans op een infectie via de operatiewond. Na het verwijderen van de hechtingen mag u weer douchen.
11
Programma: operatiedag
• een spreidkussen tussen uw benen.
Op de dag van de operatie wordt u tijdig gewekt. • Als u ‘s middags geopereerd wordt, krijgt u om 7.00 een licht ontbijt. Daarna moet u nuchter blijven. • De verpleegkundige meet uw bloeddruk en temperatuur en voelt uw pols. • Daarna mag u zich aan de wastafel verzorgen. • U krijgt van de verpleegkundige een operatiehemd. U laat uw ondergoed uit als u naar de OK wordt gereden. • De verpleegkundige zorgt dat u de medicatie krijgt zoals afgesproken met de anesthesist.
De verpleegkundige op de afdeling controleert: • uw hartslag • uw bloeddruk • het infuus • de katheter • de wond • de drain • uw algemene gesteldheid Als u niet misselijk bent, mag u eten en drinken. Wij raden u aan éérst voorzichtig te beginnen met drinken. Pas daarna kunt u ook iets gaan eten. De eerste nacht mag u alleen op uw rug liggen. Door het spreidkussen kunt u uw benen niet naar elkaar toe bewegen en blijft u in de juiste stand liggen.
Daarna wacht u op het moment dat u naar de operatiekamer gaat. U hebt op de poli en tijdens de groepsvoorlichting al kennis gemaakt met een orthopeed. Maar het kan best zijn dat u door een andere orthopeed wordt geopereerd. Dit wordt met u besproken.
Programma: de dag na de operatie • ‘s Morgens verwijdert de nachtverpleegkundige de eventuele blaaskatheter. • De verpleegkundige helpt u met de lichamelijke verzorging op bed. U wordt aangemoedigd u van boven zelf te wassen. • De verpleegkundige haalt het spreidkussen weg. Voor de nacht krijgt u in plaats daarvan een dik kussen, ook als u op uw zij ligt. • Een laborant neemt bloed bij u af. • Een van de zaalartsen komt vandaag bij u langs.
De operatie duurt ongeveer anderhalf uur. Na de operatie gaat u naar de uitslaapkamer. Hier blijft u ongeveer een uur, tot alle controles laten zien dat uw toestand stabiel is. Als u op de afdeling terugkomt, hebt u: • een infuus, voor de toevoer van vocht; • een blaaskatheter (alleen bij vrouwen), een slangetje in de blaas voor de afvoer van urine; • een drain, een slangetje in het wondgebied voor de afvoer van wondvocht; • een pleister op de wond;
12
Oefeningen op bed: algemene regels
• De operatiewond wordt beoordeeld. • Als u geen bloedtransfusie nodig hebt, verwijdert de verpleegkundige het infuus. • De verpleegkundige verwijdert 24 uur na de operatie de drain.
U krijgt oefeningen van uw fysiotherapeut. Hieronder ziet u enkele voorbeelden. Uw fysiotherapeut vertelt u wanneer u met welke oefening mag beginnen, en hoe vaak u elke oefening moet herhalen.
Ter controle wordt er altijd een foto gemaakt van uw nieuwe heup. Dit gebeurt op de eerste of de tweede dag na de operatie. De uitslag van deze foto krijgt u in de loop van de week.
Ga niet zelf aan de slag met de oefeningen! Uw fysiotherapeut bespreekt met u welke oefeningen u kunt doen, en hoe vaak u ze moet herhalen.
Tijdens het oefenen moet u altijd de volgende regels in gedachten houden: • Oefen liever wat vaker kort dan éénmaal lang achtereen. • Overdrijf niet en forceer de spieren niet. Er is sprake van overbelasting als uw spieren stijf/gevoelig worden en als dit niet overgaat met rust of alleen met een pijnstiller. • Voer het aantal keren dat u een oefening doet niet op, voordat u die oefening enkele dagen achtereen moeiteloos hebt kunnen uitvoeren.
Groepstherapie met de fysiotherapeut U begint vandaag met de groepstherapie, onder begeleiding van de fysiotherapeut. Door met elkaar te oefenen, stimuleren de leden van uw VIB-groepje elkaar. Pas wel op dat die stimulans niet overslaat naar overmoed. Iedereen herstelt in zijn/haar eigen tempo. Houd u steeds zo goed mogelijk aan de leefregels die de fysiotherapeut u geadviseerd heeft.
Heup en knie buigen
De therapie bestaat op deze dag uit: • oefenen op bed; • gaan zitten op de rand van het bed; • staan met behulp van een loophulpmiddel; • lopen op zaal met een loophulpmiddel.
Platliggend op uw rug Buig en strek de heup en knie van het geopereerde been als volgt: • Buig het been tot de hiel maximaal naar de bil is opgetrokken. • Trek vervolgens de knie naar de neus tot maximaal 90 graden. 13
Programma: vanaf de tweede dag na de operatie
• Zet de hiel weer neer op de onderlaag. • Strek daarna de knie.
U zult merken dat uw conditie elke dag vooruit gaat. Het vertrouwen in uw nieuwe heup wordt steeds groter. • U kunt vandaag ruim zittende vrijetijdskleding dragen. • ‘s Avonds kunt u uw eigen nachtkleding weer aan. • Als u problemen hebt met de stoelgang, krijgt u daar een medicijn voor. • De zaalarts komt bij u langs. Hebt u vragen? Vergeet ze niet te stellen.
Spreiden en sluiten Platliggend op uw rug • Spreid uw benen; til ze niet op, maar laat ze over de onderlaag glijden. • Sluit uw benen.
Bruggetje maken Platliggend op uw rug • Maak een bruggetje, terwijl u het gewicht over beide benen verdeelt. • Laat u weer zakken op de ondergrond.
Het ontslag uit het ziekenhuis komt steeds dichterbij. Als u daar nog vragen over hebt, stel ze dan gerust.
Fysiotherapie • U brengt een groter gedeelte van uw tijd buiten het bed door. • Als u nog loopt met een looprek, gaat u over op krukken. • De loopafstand wordt vergroot. • We nemen de oefeningen en de leefregels met u door en beantwoorden uw inhoudelijke vragen.
U leert zelfstandig met een loophulpmiddel lopen. Als de fysiotherapeut toestemming geeft, kunt u zelf oefenen. Anders kunt u oefenen onder begeleiding van de verpleegkundige. U gaat samen met uw groepsgenoten lunchen aan tafel. Het is belangrijk om zo min mogelijk in bed te liggen. Dus ook het koffiedrinken gebeurt aan tafel.
U neemt natuurlijk weer deel aan de groepstherapie. U drinkt met de anderen van uw VIB-groepje koffie en u gebruikt de middag- en avondmaaltijd samen aan tafel. 14
Programma: de dag vóór ontslag
• het nogmaals doornemen van de leefregels.
• Wij nemen alles met u door wat voor u thuis belangrijk is. • U kunt de Fraxiparine® vanaf nu zelfstandig injecteren. • De zaalarts bezoekt u voor het laatst. • Hij/zij neemt met u door welke medicatie u thuis (weer) gaat gebruiken, zoals eventuele pijnstilling. • Hij/zij kijkt of de wond droog is; dit is een voorwaarde voor ontslag. • Als u nog vragen hebt, stel ze dan gerust.
Programma: de dag van ontslag U hebt tijdens de afgelopen week heel veel gedaan. Dat heeft ook een goed resultaat opgeleverd. U kunt weer zelfstandig lopen, traplopen, in en uit bed stappen en gaan zitten en opstaan in/uit een normale stoel. U krijgt twee afspraken van de verpleegkundige: • een afspraak voor het verwijderen van de hechtingen (tot die tijd mag u niet douchen); • een afspraak voor controle bij de orthopeed.
Vraag of uw bezoek morgen kleding voor u meeneemt, voor als u naar huis gaat. Regel ook alvast uw vervoer naar huis. U mag morgen vanaf 10.00 uur opgehaald worden.
En verder: • De verpleegkundige geeft u een recept mee voor verbandmiddelen en (eventueel) pijnstilling. • De verpleegkundige neemt nogmaals het gebruik van Fraxiparine® met u door. U moet dit middel nog zes weken gebruiken, tenzij uw arts anders heeft afgesproken. • U krijgt een medisch paspoort. Daar staat in dat u een heupprothese hebt, en waar deze van gemaakt is. Bewaar dit document altijd bij uw gewone paspoort. Het kan namelijk gebeuren dat uw nieuwe heup detectiepoortjes (bijvoorbeeld op een vliegveld) activeert. Met uw medisch paspoort kunt u dan laten zien hoe dat komt. • De verpleegkundige neemt de leef-
Fysiotherapie Vandaag of morgen krijgt u een uitgebreide voorlichting van de fysiotherapeut. Als u dat wilt, mag u uw familie hierbij uitnodigen. Vraag dan wel eerst aan de fysiotherapeut voor hoe laat de bijeenkomst gepland staat. De therapie bestaat op deze dag uit: • oefenen van het traplopen; • oefenen van het lopen met één kruk (bij gecementeerde heup); 15
Bewegingen waar u voorzichtig mee moet zijn
regels voor thuis met u door, en geeft u een boekje waar deze leefregels in staan.
In de eerste zes weken na de operatie herstelt het weefsel rondom de nieuwe heupprothese. De kans dat de heupkop uit de kom raakt, is dan wat groter. U moet daarom voorzichtig zijn met de volgende bewegingen.
Voor uw vertrek kunt u koffie of thee drinken, samen met degene die u komt ophalen.
Buigen van de heup U houdt een veilige grens aan als u de heup niet méér buigt dan 90º. Pas dus op met: • de voet wassen en afdrogen; • kousen en schoenen aan- en uittrekken; • bukken en iets oppakken van de grond; • in een lage stoel of op een laag toilet gaan zitten; • voorover reiken terwijl u zit.
Fysiotherapie Bij uw ontslagpapieren vindt u een brief voor uw fysiotherapeut thuis. U moet zelf een afspraak met hem of haar maken.
Sluiten/kruisen van de benen U houdt een veilige grens aan als u de knieën niet helemaal tegen elkaar houdt bij liggen en zitten. Er moet een vuist tussen uw knieën passen.
Blijf thuis oefenen en herhalen, zoals de fysiotherapeut u heeft geadviseerd. Zo krijgt u het beste resultaat voor uw nieuwe heup!
Liggen in bed U slaapt het veiligst op uw rug met een stevig/dik kussen tussen uw knieën. U kunt eventueel met een groot/dik kussen tussen uw knieën op de gezonde (= niet-geopereerde) zijde liggen.
Instructies voor thuis Thuis moet u voorlopig oppassen met bepaalde bewegingen. En u moet (enige tijd) bepaalde medicijnen gebruiken. Bovendien is het belangrijk dat u langzaamaan uw activiteiten uitbreidt. Al deze onderwerpen komen in de volgende hoofdstukken aan de orde.
Oefen het draaien op de gezonde zijde. De eerste keer oefent u dit onder begeleiding van de verpleegkundige of fysiotherapeut.
16
Naar binnen en buiten draaien van het geopereerde been
• Steun op de krukken en trek het andere been bij.
Het is het veiligst als uw tenen en knieën recht naar voren blijven wijzen. Pas dus op met: • draaien tijdens het lopen; • draaien tijdens het zitten; • draaien tijdens het liggen; • gaan zitten en gaan staan. De fysiotherapeut bespreekt met u hoe u deze activiteiten op een andere manier kunt doen.
Op den duur kunt u doorstappen in plaats van bijtrekken.
Lopen met één elleboogkruk Lopen Na de operatie moet u enige tijd met krukken lopen om de genezing te bevorderen.
Houd de elleboogkruk aan de ‘gezonde kant’, dus in de hand tegenover de geopereerde heup.
Gecementeerde heup
Traplopen
Met een gecementeerde heup loopt u de eerste zes weken na de operatie: • binnen met behulp van één elleboogkruk en • buiten met behulp van twee elleboogkrukken.
Bij het traplopen houdt u met één hand de leuning vast, met de andere hand de kruk.
Trap op Verplaats eerst het niet-geopereerde been. Trek daarna het geopereerde been en de kruk bij.
De daarop volgende zes weken loopt u: • binnen zonder krukken en • buiten met behulp van één elleboogkruk (tenzij anders wordt aangegeven).
Trap af Verplaats eerst de kruk. Sluit dan aan met het geopereerde been en daarna met het niet-geopereerde been.
Ongecementeerde heup Met een ongecementeerde heup loopt u de eerste zes weken na de operatie met twee elleboogkrukken.
Lopen met twee elleboogkrukken • Zet de twee krukken naar voren. • Zet het geopereerde been tussen de krukken. Strek de heup en de knie goed. 17
Maar meestal moet u wel enige tijd Fraxiparine® gebruiken. Dit wordt met u besproken.
Misschien kan het volgende ezelsbruggetje u helpen om dit te onthouden: Trap op = stijgen: sterke been eerst Trap af = zakken: zwakke been eerst
Voorkomen van kalkvorming Omdraaien
Als u een gecementeerde prothese hebt, moet u na de operatie maximaal vijf dagen Indocid® gebruiken. Dit middel dient om kalkvorming rondom de prothese tegen te gaan.
Bij het omdraaien tijdens het lopen draait u de eerste zes weken naar de kant van het niet-geopereerde been. Anders gezegd: uw geopereerde been maakt bij het omdraaien de buitenbocht.
Maagbescherming Bukken
Om eventuele maagklachten te voorkomen, krijgt u na de operatie gedurende maximaal vijf dagen een maagbeschermer.
Wilt u iets van de grond pakken of juist neerzetten? Doe dat dan als volgt: strek het geopereerde been naar achteren en buig de knie van het voorste been. Maak hierbij gebruik van een steunpunt. Als dit (nog) niet lukt, kunt u een ‘helping hand’ gebruiken.
Activiteiten Bouw uw activiteiten rustig op. Loop en oefen liever wat vaker een korte tijd, dan lang achtereen. Gebruik de eerste periode een loophulpmiddel om overbelasting van uw spieren te vermijden. Uw fysiotherapeut zal u hier advies over geven. Voorkom overgewicht of (als u te zwaar bent) probeer af te vallen.
Toiletgang Veeg u na de toiletgang staande af.
Zitten Zit bij voorkeur op een hoge stoel met armleuningen. Sla uw benen niet over elkaar. Let op dat u niet indut als u in de stoel zit.
Er is sprake van overbelasting als uw spieren stijf en gevoelig zijn en deze klachten niet overgaan met rust, of als u een pijnstiller nodig hebt.
Bij het gaan zitten en gaan staan zet u het geopereerde been naar voren. Houd uw knieën daarbij goed uit elkaar.
Uit veiligheidsoogpunt wordt geadviseerd de eerste zes weken niet te fietsen, te zwemmen of zelf auto te rijden. Meerijden in een auto mag wel, als u de autostoel met een stevig kussen verhoogt. Na zes weken mag u weer fietsen, zwemmen en autorijden.
Medicijnen Bloedverdunners Als u al Sintrom® of Marcoumar® gebruikt, dan blijft u deze slikken na de operatie. Deze medicatie is soms zo ingesteld dat u thuis geen Fraxiparine® hoeft te spuiten.
18
Ook een infectie die elders in het lichaam zit, kan uw nieuwe heup aantasten. Probeer daarom iedere infectie te voorkomen. Als u toch een infectie krijgt, is het van belang dat die snel en gericht wordt bestreden. Bij een infectie moet u dus altijd uw arts melden dat u een nieuwe heup hebt.
Fietsen op de hometrainer mag, in overleg met uw fysiotherapeut, eventueel eerder.
Zorg dat u in beweging blijft!
Neem direct contact op met uw huisarts als u een ontsteking hebt, zoals: • steenpuist(en) • ingegroeide teennagel • longontsteking • blaasontsteking • keelontsteking
Risico’s bij een heupoperatie Uw arts vertelde het u al: aan iedere operatie zijn enige risico’s verbonden. Om te kijken of u lichamelijk in staat bent een heupoperatie te ondergaan, bent u gescreend. Maar een screening biedt geen garantie op een operatie en herstelperiode zonder complicaties. Daarom werken we er hard aan om complicaties te voorkomen. Wat het allerbeste helpt is: u zo snel mogelijk uit bed te laten komen en weer te leren lopen.
Vertel, bij een bezoek aan arts, tandarts of therapeut, duidelijk dat u een totale heupprothese hebt. De behandeling kan hier zo nodig op aangepast worden.
Hieronder ziet u de belangrijkste complicaties op een rij.
1 Infectie
2 Luxatie
Als u een nieuwe heup krijgt, blijft de kans op een infectie - ook in de toekomst - bestaan. Daarom krijgt u tijdens en soms na de operatie een antibioticum. Als uw heup geïnfecteerd is, krijgt u koorts en kan uw heupwond wat dikker en roder worden. De wond kan gaan lekken. De infectie wordt behandeld met antibiotica via het infuus en het kan zijn dat u opnieuw geopereerd moet worden.
Uw nieuwe heup kan uit de kom schieten (luxeren) tijdens een verkeerde beweging of wanneer u valt. Als de heup uit de kom is, hebt u veel pijn en kunt u niet op het been staan. De heupkop moet dan weer in de heupkom worden gezet. Het is niet altijd nodig dat u daarvoor opnieuw geopereerd wordt. De orthopeed probeert met een trekbeweging de heupkop in de heupkom terug te brengen.
19
De fysiotherapeut geeft instructies en oefeningen om uw spieren weer sterk te maken, zodat de kans klein is dat uw heupkop uit de kom schiet.
Dit is een antistollingsmiddel (bloedverdunner). Fraxiparine® moet eenmaal per dag vlak onder de huid ingespoten worden. Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis leert de verpleegkundige hoe u dat zelf kunt doen. Als u voor de opname al Sintrom®/Marcoumar® gebruikte, gaat u hier na de operatie gewoon mee door. Bovendien is het belangrijk dat u in beweging blijft.
3 Verkalking Soms wordt er kalk afgezet rond het nieuwe heupgewricht. Bij een gecementeerde prothese is dat niet de bedoeling. Daarom krijgen patiënten met een gecementeerde prothese na de operatie het medicijn Indocid®, dat ook pijnstillend werkt. U gebruikt dit medicijn maximaal vijf dagen. Omdat het maagklachten kan veroorzaken, krijgt u tweemaal daags Pariet® om uw maag te beschermen. Kalkvorming rondom de prothese kan pijnklachten geven. Op een foto is te zien of er sprake is van kalkvorming.
5 Nabloeding Door het gebruik van antistollingsmedicijnen hebt u kans op een nabloeding. Een nabloeding merkt u op doordat de wond gaat lekken. Meestal stopt de bloeding spontaan. Soms is het nodig een nabloeding operatief te behandelen.
4 Trombose 6 Verschil in beenlengte
Een andere complicatie die na een heupoperatie kan optreden, is stolling van het bloed (trombose).
Het plaatsen van de nieuwe heup is een heel precieze operatie. Ondanks de deskundigheid van de arts kan het gebeuren dat het geopereerde been iets korter of langer wordt dan uw andere been. Zes weken na de operatie komt u terug bij de orthopeed. Hij zal dan beoordelen of er sprake is van een verschil in beenlengte. Mocht dat zo zijn, dan kunt u dit opvangen door een zooltje onder uw schoen (meestal alleen onder de hak) te laten bevestigen.
Bij trombose hebt u een dik, glanzend been en vaak een pijnlijke kuit. U kunt bovendien wat koorts hebben. Opname kan noodzakelijk zijn. Via een infuus met medicatie wordt getracht het stolsel op te lossen.
Om de kans op complicaties zo klein mogelijk te maken, is het belangrijk dat u zich houdt aan de instructies die u hebt gekregen.
Trombose kan ontstaan doordat u minder in beweging bent. Daarom start u voor de operatie met Fraxiparine®. 20
De medewerkers van het St. Antonius Ziekenhuis wensen u een voorspoedig herstel.
Vragen Hebt u nog vragen? Neem dan gerust contact op met poli Orthopedie. U vindt het telefoonnummer in het grijze kader achterin deze folder.
21
Checklist: bent u er klaar voor?
Omschrijving
Alarmering Alarmsysteem aanwezig
Hieronder ziet u een lijst met zaken die u vóór uw opname (eventueel) moet regelen. Misschien zijn niet alle items voor u van toepassing. Zo kunt u bijvoorbeeld uw bed verhogen met klossen óf een extra matras, maar het kan ook zijn dat uw bed al hoog genoeg is. De intakeverpleegkundige neemt de checklist met u door en vinkt aan wat voor u van toepassing is. Zo weet u zeker dat u niets vergeet. Omschrijving
Maaltijdvoorziening
Mantelzorg voor huishouden/boodschappen
o o
Fysiotherapeut operatiedatum meedelen
o
Nachtkleding Ochtendjas Toilletartikelen Makkelijk zittende kleding Medicatie (in originele verpakking) Krukken Instapschoenen of elastische veters Badstof sokken Kousenaantrekker Lange schoenlepel Helping hand Linnen tas met lang hengsel
o o
o
Vloeren Geen losliggende kleden
o
o
o
o
o o o
o o o
Antisliptegel of –matje o Handgrepen/douchestang o Badplank (gebruiken onder begeleiding!) o
o o
Toilet Toiletverhoger(s) Postoel/urinaal op slaapverdieping Handgrepen Deurkruk/ fonteintje
o
o
o
o
o
Meenemen (eventueel voorzien van uw naam)
o
Zitten Hoge stoel met armleuningen
o
Fysiotherapie
Bedhoogte Klossen Extra matras
o
Mantelzorg
geregeld n.v.t. o
o
Maaltijden
Traplopen Trapleuning
geregeld n.v.t.
o o o o
o o o o
o o
o o
o o o o o
o o o o o
o
o
o o o
o o o
o
o
Folders Afdelingsfolder Fraxiparinefolder Decubitusfolder Heupfolder (meenemen bij opname)
Douche
o 22
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Orthopedie 088 - 320 23 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
23
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
ORT 12/05-’13
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
