Toptiensamensteller Alan Berliner: Ik durf meer met films dan in het echte leven

dins

28

nr 5

Toptiensamensteller Alan Berliner: ‘Ik durf meer met films dan in het echte leven’ pagina 5

www.dagkrant.idfa.nl

3 Kossakovski wil Filmacademie op IDFA 7 Op ’t randje: pijnlijke porno met puisten 9 SP fan van documentaires 13 Rituelen: bidden, biechten en slachten foto: Bram Belloni

01_DK05_2711.indd 1

27-11-2006 19:35:14

nieuws Bullets Beste dj’s ooit Wie wint de battle der battles? Wordt dj Knopf aan de prikker geregen van de ongeslagen Nancy Saté? Krijgt dj Camelpoo klop van dj 1,6 MB? Zie voor jezelf, vanavond om 23:00 uur in de Grote Zaal van de Balie, geheel gratis. De Russen zijn er al En ze slaan hard terug. Vanavond in het Gesprek van de Dag in de Grote Zaal van de Balie ‘Russia strikes back’, waar de Russische documentairediva Marina Goldovskaja met landgenoten de stand van zaken doorneemt. Gratis, vanaf 21.30 uur. De ene gypsy na de andere Zonder Suki, die naar Kosovo is vertrokken, maar in ieder geval met zeven leden treedt vanavond het Antwerp Gypsy-Ska Orkestra aan. ��� In Paradiso ��������� wordt eerst Jasmine Dellals When the Road Bends… Tales of a Gypsy Caravan vertoond. ����� Deze film ����������������������� is een getuigenis van de diversiteit van zigeunermuziek, aangevuld met persoonlijke verhalen van de muzikanten en beelden van het thuisfront. ������������������ Di 28, 19:30 uur, Paradiso. ��������� Experimenteel Als u van het experiment houdt, waarom dan niet vanavond naar de Salon van de Balie getogen, waar Dana Linssen, Filmkrant-hoofdredacteur en NRC Handelsblad-recensent, regisseurs uit het ParaDocs-programma interviewt? Onder hen Jean-Gabriel Periot van Eût-elle été criminelle, Köken Ergun van I, Soldier en Andres Veiel in Der Kick. Di 28, 20:00 tot 22.00 uur, vrij toegang.

Tussenstand publieksprijs Nieuw binnen op één: We are Together! Een Engelse film over Zuid-Afrikaanse weeskinderen die het verdriet gezamenlijk van zich af zingen. Daarnaast nog vier nieuwe binnenkomers in de toptien. Jiska Rickels’ openingsfilm is nog steeds de hoogste Nederlander op 13, maar moet wel de half-Nederlandse (en half-Iraanse) The Birthday voor laten gaan. 1 We Are Together .......................... 9,47 2 Bridge Over The Wadi ................. 9,00 3 Souvenirs . ...................................... 8,96 4 The Monastery Mr. Vig & the Nun......................... 8,95 5 Thin Ice............................................. 8,90 6 Hearts.............................................. 8,78 7 A Lion in The House .................... 8,73 8 New Year Baby............................... 8,68 9 Nömadak Tx . ................................. 8,63 10 9 Star Hotel . .................................. 8,60 11 The Birthday................................... 8,57 12 Flying: Confessions of a Free Woman........................... 8,55 13 4 Elements...................................... 8,52 14 Three Comrades ........................... 8,45 15 Buddha’s Lost Children................ 8,43   16 Forever............................................. 8,36 17 Shame.............................................. 8,26 18 When the Levees Broke............... 8,20 19 Jesus Camp..................................... 8,20 20 Andrew Jenks, Room 335............. 8,14

03_DK05_2711.indd 1

Foto: felix Kalkman

Gistermiddag kregen regisseur Heddy Honigmann (midden) en producent Carmen Cobos (rechts) in het Filmmuseum de Kristallen Film-prijs overhandigd door Herman de Wit, programmeur van het Nederlands Film Festival, omdat hun documentaire Forever de grens van tienduizend bioscoopbezoekers was gepasseerd. Forever draait op IDFA in het programmaonderdeel ‘Highlights of the Lowlands’.

‘IDFA moet eigen Filmacademie’ Victor Kossakovski vindt dat IDFA een eigen filmacademie zou moeten oprichten. Volgens de Russische documentairemaker is het grootste documentairefestival ter wereld de perfecte plaats om op structurele basis te werken aan onderwijs op het gebied van documentaires. ‘Geen festival krijgt op jaarbasis zo veel inzendingen binnen als IDFA. Door studenten die films te laten zien, aangevuld met meesterwerken, kun je ze een goed overzicht geven van de stand van zaken in documentaireland.’ Kossakovski zegt dat de meeste filmscholen in de wereld nu een tamelijk ‘provinciaalse’ aanpak hebben. ‘Ze zijn alleen op de hoogte van wat er in eigen land gebeurt, en weten daarnaast nog van het bestaan van een paar klassieke documentaires. Maar ze hebben geen idee van recente ontwikkelingen op documentairegebied, waardoor iedereen bezig is het wiel opnieuw uit te vinden.’  Op dit moment organiseert IDFA onder de noemer IDFAcademy educatieactiviteiten, zoals masterclasses en bijeenkomsten voor filmstudenten. Dat gebeurt echter alleen gedurende het festival. Kossakovski heeft een opleiding van twee à tweeënhalf jaar in gedachten, zo zegt hij. Een IDFA Filmacademie zou zich volgens hem niet alleen op de praktijk van het

Foto: Anke Teunissen

documentaire maken moeten richten, maar ook op theorievorming. ‘Een van de grootste problemen in documentaireland is dat er niet genoeg goede critici zijn’, aldus de regisseur. ‘Ik heb het dan zowel over journalisten als wetenschappers.’ Hij verwacht dat het geen probleem is goede studenten en docenten aan te trekken voor de academie. ‘Ik zou mezelf meteen voor vijf jaar laten strik-

Levende muziek bij stadssymfonie

Vanavond om zeven uur draait Walther Ruttmanns Berlin, die Sinfonie der Grossstadt uit 1927 in het Filmmuseum onder begeleiding van live muziek. Topmuzikanten David Kweksilber en Leo van Oostrom zullen met diverse instrumenten werk vertolken van onder andere Stravinsky, Poulenc, Seiber en Ellington. Ook zullen ze eigen werk spelen dat voor deze film is uitgezocht. Zowel Van Oostrom als Kweksilber studeerde saxofoon en klarinet aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar Van Oostrom nu hoofdvakdocent is. Tevens was hij medeoprichter van het Nederlands Saxofoon Kwartet. Kweksilber speelt als solist en ensemblespeler in onder andere de Ebony Band, het Asko/Schönberg Ensemble en de New Cool Collective Big Band. Berlin, die Sinfonie der Grossstadt, draait in het Top10-programma van Alan Berliner.  

ken.’ De financiering moeten komen uit het heffen van collegegeld.  In een reactie zegt Ally Derks Kossakovski’s ideeën geweldig te vinden, maar ze zou een concrete invulling van zijn plannen willen zien. ‘En misschien is het beter eerst in Rusland zo’n filmschool op te zetten. Want ik wil graag meer documentairetalent van Russische bodem zien.’ (NB)

COLOFON hoofdredactie KEES Driessen, Nicole Santé redactie Niels Bakker, Asher Boersma, Marijntje Denters, Paul van de Graaf, Vanessa Groenewegen, Wendy Koops, Maricke Nieuwdorp, Floortje Smit fotografie Bram Belloni, ������������������ Karijn Kakebeeke, Felix Kalkman, Anke Teunissen vormgeving Laurenz van Gaalen, Sjoukje van Gool, Roy van Oost, Gerald Zevenboom acquisitie Bas van Dalen, Dennis Dercksen, Stefano Richetta

3

27-11-2006 19:10:46

Dubbelinterview Toptiensamensteller Alan Berliner en Shahar Cohen en Halil Efrat (Souvenirs) over persoonlijke documentaires

‘Ik durf meer met mijn films dan in het echte leven’

Vlnr Alan Berliner, Shahar Cohen en Halil Efrat

Foto: Bram Belloni

Alan Berliner is dit jaar eregast van IDFA. Er draait een retrospectief van zijn werk en hij

stelde een toptien van elf (!) films samen. In zijn meest recente film, Wide Awake, onder­ zoekt hij zijn eigen slapeloosheid. De film waarmee hij bekend werd, Nobody’s Business uit 1996, gaat over zijn vader en zijn familiegeschiedenis en is net zo persoonlijk. Die laatste film was een inspiratie voor Souvenirs van Shahar Cohen en Halil Efrat. Berliners films zijn een soort essays, collages van beelden (zelf gefilmd, maar vaker gevonden of gekre­ gen), geluiden en gedachten. In Souvenirs stelt Shahar Cohen ons eerst voor aan zijn Auto Bianchi uit 1981, een piepklein maar bijzonder charmant Italiaans autootje, voordat we zijn vader met min of meer dezelfde karakte­ ristieken ontmoeten. Shlomo Cohen is tweeëntachtig en ‘voormalig bokskampioen en veteraan van de Joodse Bri­ gade’. Met vader en auto (en zijn jeugdvriend en coregis­ seur Halil Efrat in een busje erachteraan) reist Cohen van Jeruzalem naar Italië en Nederland om de sporen van de Brigade te volgen. Cohen: ‘Mijn vader wilde dat ik een film maakte over de Joodse Brigade. Mijn karakter is aanvankelijk niet geïnteresseerd in dat verhaal, totdat ik erachter kom dat hij twee vrouwen zwanger heeft ge­ maakt in Nederland. Dan gaan we op reis met stops bij de belangrijkste plaatsen waar de Joodse Brigade heeft gevochten. Ondertussen huur ik een privédetective in omdat hij niet meewerkt. Hij wil niet over de vrouwen praten, ik had alleen twee namen.’ Alan Berliner: ‘Denk je dat hij je dit vertelde om zijn geweten te zuiveren?’ Cohen: ‘Aan de ene kant wilde hij er niet over praten, aan de andere kant wilde hij het ook wel weten. Uit Nobody’s Business leerde ik dat die weerstand in het voordeel van de film kan werken. Als hij meteen enthousiast was geweest over de zoektocht naar nakomelingen zou er geen drama in de film zitten. Dit conflict geeft zijn karakter een diepere laag.’ Halil Efrat: ‘Er is nog een verhaallijn: zijn vader geeft hem een verhaal, hij wil dat zijn zoon een succesvolle film maakt.’ Andersom willen zowel Berliner als Cohen dat hun vader een somebody is. Cohen komt erachter dat zijn vader minder heroïsch is dan hij had gehoopt: zo was hij bokskampioen omdat er geen tegenstanders waren in zijn gewichtsklasse. Berliner: ‘Maar dat boksen is een

metafoor. Hij is de kampioen en jij daagt hem uit. Een klassiek Oedipaal thema. Ik gebruik in Nobody’s Business beelden van een bokswedstrijd, precies om die strijd uit te drukken. Die strijd komt voort uit de vraag wie de fa­ miliegeschiedenis toebehoort. Die is van je vader, maar ook van jou. Als je wil delen moet je onderhandelen. Hij heeft het recht geen antwoord te geven, maar wij heb­ ben het recht vragen te stellen.’ Waar ligt de grens tussen de rol van filmmaker en die van zoon? Cohen: ‘Toen ik mijn vader voor het eerst zag huilen voelde ik me in de eerste plaats filmmaker. Ik dacht: dit is een goed shot. En ik voelde dat conflict toen ik verzweeg dat ik een privédetective had ingehuurd en wat mijn werkelijke bedoeling was met de film.’ Berliner voelt dat conflict niet: ‘Die twee rollen lopen in elkaar over. Films maken is voor mij een combinatie van fascinatie en een gevoel van noodzaak. Als die twee samenkomen dan voel ik waar ik naartoe moet. Ik werk ook nooit met een script. Ik durf meer risico te nemen met mijn films dan in het echte leven. Ik was een keer op een plek waar mensen van een hoge klif het water insprongen en dat durfde ik niet, terwijl ik goed kan zwemmen. Als het voor een film was geweest had ik het wel gedurfd. Een film begint voor mij met uitdaging, angst, opwinding. Ik vertrouw erop dat ik mijn weg vind. Maar ik maak ook meer collages dan lineair drama. Langzaam vult de timeline zich met beeld en geluid. Als ik het gevoel heb dat het ongeveer af is laat ik het aan mensen zien en dan is er meestal ineens een deadline voor een festival en kan ik focussen, zodat alles wat nog willekeurig is op z’n plek valt.’ Cohen: ‘Wij beginnen net en zijn misschien wat minder zeker dat het wel goed komt. En onze film is een road movie, dan moet je een route plannen. Bovendien moet

je in Israël een script laten zien als je financiering zoekt.’ Tehar: ‘We probeerden het ook een beetje als een fictie­ film te maken, een detective.’ Berliner recyclet archiefbeelden en geeft ze daarmee een nieuwe betekenis, hij gebruikt ze als metaforen. In zijn nieuweling, Wide Awake, zien we meer beeld met synchroon geluid dan in de eerdere films. Berliner: ‘Die slaapexperts moet je als talking head laten zien zodat het publiek weet dat ze echt zijn. Ik heb ze in de montage wel zo door elkaar gesneden dat het lijkt of ze samen één soort vijfkoppige dokter zijn.’ Uit zijn films weten we dat Berliner voor zijn archiefbeelden en found footage kan putten uit een eigen collectie. Waar vonden Cohen en Tehar hun archiefbeelden? Tehar: ‘Wij zochten authentieke beelden van de Joodse Brigade. Die vonden we in het British Army Archive en Amerikaanse National Archives. Er waren negatieven bij, materiaal dat nog nooit iemand gezien heeft en dat eerst ontwik­ keld moest worden.’ Cohen: ‘Ik werk in de archieven in Jeruzalem, dat hielp.’ Berliner: ‘Dat jullie die bijzondere beelden gevonden hebben is jouw kado aan je vader: je geeft hem die geschiedenis. Dat geeft de film een extra dimensie.’ Her­ innering is een van de grote thema’s in Berliners films. ‘Intimate Stranger gaat daarover. Iemands nagedachte­ nis krijgt kleur door de herinnering van levenden. Mijn films worden achtervolgd door vragen over herinnering. Ik geef mijn familie een geschiedenis, een mythologie om te onthouden. Ook als die soms moeilijk te accep­ teren is, zoals wanneer mijn vader zegt dat zijn tijd in het leger de gelukkigste dagen uit zijn leven waren. Dat is pijnlijk, je wil natuurlijk horen “de geboorte van mijn kinderen”.’ Cohen: ‘Ik denk dat mijn vader precies hetzelfde antwoord zou geven.’ (MD) Souvenirs – Shahar Cohen en Halil Efrat. Wo 29, 18.30 uur, Calypso. Wide Awake – Alan Berliner. Wo 29, 22.15 uur, Calypso. Nobody’s Business en City Edition – Alan Berliner. Di 28, 22.30 uur, ��������� Calypso; ������������������������� do 30, 10.30 uur, City 2. Myth in the Electric Age en Intimate Stranger – Alan Berliner. Di 28, 12.00 uur, Calypso; vr 1, 21:45 uur, Calypso.



05_DK05_2711.indd 5

27-11-2006 19:27:04

MASTERCLASS

Making of...

EENDOCUMENTAIRELES VANEENMEESTER½LMER

‘Documentaire maken moet je leren’ Michael Apted, wiens documentaire Married in America 2 op het IDFA zijn wereldpremière beleeft, mag met recht een meester worden genoemd. Hij bouwde ene indrukwekkend oeuvre op, waaronder de 7-up-series. Apted maakte ook speelfilms. Michael Apted, die op het punt staat zijn eerste film 7 Plus Seven voor het eerst in dertig jaar weer te zien, heeft het een en ander geleerd sinds die première in 1970. De in Los Angeles wonende Brit maakt al jaren zowel documentaires als speelfilms. Een combinatie die hem veel geleerd heeft over structuur en het vertellen van een verhaal. ‘Juist door beide te doen besef ik dat een goede documentaire ook een verhaallijn moet hebben en dat de opbouw van de karakters belangrijk is.’ Ook zijn interviewtechnieken heeft hij in de loop der tijd vervolmaakt: ‘Ik hou ervan interviews fris en open te beginnen, daarom houd ik zo min mogelijk voorgesprekken. Het is sowieso beter dingen te laten gebeuren, hoewel ik in het geval van de 7-up-series en

de Married in America-serie zou willen dat ik de tijd kon versnellen, haha!’ Apted heeft in de afgelopen veertig jaar veel zien veranderen in de filmwereld. ‘De materialen zijn lichter, goedkoper en kleiner. Je kan steeds beter fly on the wall zijn en je komt makkelijker bij mensen binnen. Iedereen kan nu zelf documentaires maken. Dat is goed maar ook slecht, want mensen denken het meteen maar te kunnen. Documentaire maken moet je leren. Door het veel te doen en door goed te kijken naar andere films. Ik mis vaak structuur, het verhaal zwaait dan alle kanten op. In godsnaam, weet waar je mee bezig bent! Zorg dat je weet wat je wilt vertellen en dat je een idee hebt over de structuur van je verhaal. Al staat het er maar in drie regels. Don’t just go out and shoot everything that moves!’ (MN) 7 Plus Seven. Di 28, 10:30, City 7. Married in America 2. Wo 29, 12:15, City 7; za 2, 20:45, City 3.

OPHETRANDJE

foto: Felix Kalkman

OVEREENDOCUMENTAIRGRENSGEVAL

Pijnlijke porno met puisten Fictieregisseur Larry Clark (Kids, Ken Park) maakte in de serie Destricted (over erotiek en pornografie) de episode Impaled, wat zoiets betekent als ‘gespietst’. De film bestaat uit drie delen: eerst de auditie van pornoconsumenten om een pornoactrice te neuken, dan de auditie van pornoactrices om de consument te mogen neuken en uiteindelijk de porno zelf. De jongens die auditie doen zijn tussen de twintig en vijfentwintig jaar oud, vaak nog met puisten. Larry Clark ondervraagt ze vanachter de camera op statief. Het blijkt dat voor veel jongens pornografie als seksueel educatiemiddel dient (‘I was raised on porn’), waardoor seks voor hen een narcistisch en kwaadaardig fabeltje is geworden. Vermeende vrouwonvriendelijkheid wordt afgedaan als jaloezie van lelijke en te dikke meisjes. Clark laat de jongens zich uitkleden. Hun onzekerheid wordt door hun armen en handen geïllustreerd: ze weten niet wat ze ermee

DIRECTOR´SCUT

moeten doen, ze slingeren er wat mee. Het wekt geen verbazing – gezien Clarks confronterende, onluisterende en exploiterende oeuvre – dat hij kiest voor de meest onzekere en timide jongen. Bij die jongen komen de pornoactrices op auditie. Het wordt pijnlijk duidelijk dat de jongen op het gebied van seks vrouwen beoordeelt als dingen en niet als mensen. Hij kiest uiteindelijk voor degene die alleen maar acteert en niets van zichzelf laat zien, waar andere meisjes vertellen over hun voormalige geldnood en ontmaagding (‘I was date-raped on my fifteenth birthday’). De seks is bij vlagen gemonteerd als een pornofilm, waardoor de documentaire verschuift richting fictie en enscenering. Vervolgens laat Clark echter zien wat er tussen die fragmenten gebeurt. Die momenten zijn de ontluistering voorbij. (AB) Destricted Presents – Impaled – Larry Clark. Di 28, 17:45, City 6. 

OVERDEKEUZESDIEDEREGISSEUR HEEFTGEMAAKTTIJDENSDEPRODUCTIE

‘De MPAA is erg slim’ Kirby Dick probeert in This Film is Not Yet Rated achter de identiteit te komen van de leden van de Motion Picture Association of America (MPAA), de organisatie die verantwoordelijk is voor de Amerikaanse filmkeuring. Met een privédetective aan de arm en een gezonde dosis humor gaat Dick de confrontatie aan met een van de machtigste en meest mysterieuze instituten binnen de Amerikaanse filmindustrie. Hoe maak je een film over mensen die niet geïdentificeerd willen worden? ‘Het was behoorlijk lastig. We hebben heel hard gezocht naar voormalige leden van de MPAA, maar ook zij durfden niet te praten. Stephen Fraber was de enige die makkelijk over te halen was. Hij had een boek geschreven over zijn ervaringen bij de MPAA, dus hij had al een keer uit de school geklapt. Voor Jay Landers, een ander voormalig lid, hebben we ontzettend ons best moeten doen omdat hij in zijn contract geheimhoudingsplicht heeft. Zelfs sommige filmmakers besloten niet mee te werken, hoewel ze achter de film stonden. Ze waren bang dat het gevolgen zou hebben voor hun werk. Dat vond ik shockerend, maar ook wel

weer begrijpelijk. Kimberly Peirce, John Waters en Allison Anders, die wel voor de camera hun verhaal wilden doen, hebben echt kloten.’ Halverwege zijn zoektocht legt Dick zijn tot dan toe geschoten materiaal zelf ter keuring voor aan de organisatie. ‘Dat lag natuurlijk voor de hand en was heel leuk om te doen. Toen de MPAA doorhad dat ik in mijn film vraagtekens stel bij de werkwijze van het instituut en de leden ter verantwoording roep, zijn ze helemaal volgens het boekje te werk gegaan. Die organisatie is zo slim qua publiciteit. Ze wisten dat als ze mij zouden aanvallen de film alleen maar meer in de belangstelling zou komen. Wel ben ik voortdurend beschuldigd van stalken, terwijl ik alleen maar achter de namen probeerde te komen van de mensen die daar werken. Toen we de huidige leden uiteindelijk geïdentificeerd hadden, heb ik besloten ze niet te benaderen. Ik wist hoe bang ze waren om te spreken en anders zou ik alleen maar opnieuw beschuldigingen aan mijn broek krijgen.’ (VG) ���� This Film Is Not Yet Rated – Kirby Dick. Di 28, 19:45, City 7.



07_DK05_2711.indd 7

27-11-2006 18:04:26

Impact INDEHOOFDROL

OVERHOEHETISOM GE½LMDTEWORDEN

SP zet culturele toppers graag in

Foto: Felix Kalkman

‘We dachten dat hij politie mee zou brengen’ Ze hadden nooit gedacht dat er ook Israëliërs zijn die zich interesseren voor hun situatie. Ahmed Abuzahra en Mohammed Zawahra, twee van de Palestijnse mannen die gevolgd worden in 9 Star Hotel, waren blij verrast toen er na de première van de documentaire op het filmfestival van Jerusalem zo veel mensen met hen wilden spreken.

  ‘Meestal ontmoeten we Israëliërs alleen bij de checkpoints’, geeft Abuzahra aan. ‘Dat zijn vaak gespannen situaties. Het was daarom een nieuwe ervaring voor ons dat zo veel Israëliërs naar ons toe kwamen en zo veel begrip en medeleven toonden voor de omstandigheden waarin we leven. Dat voelde goed.’ In 9 Star Hotel is te zien hoe Abuzahra en Zawahra als illegale bouwvakkers in Israël werken. Aan het begin kostte het hen wel moeite, geven ze toe, regisseur Ido Haar

helemaal te vertrouwen. ‘We waren achterdochtig’, zegt Zawahra. ‘We dachten dat Haar de politie met zich mee zou brengen.’ 9 Star Hotel is opgenomen vóór de bouw van de muur, die Israël scheidt van de Palestijnse gebieden. De muur heeft het voor Palestijnen nu vrijwel onmogelijk gemaakt om nog in Israël te werken. ‘Een menselijk drama’, aldus Abuzahra. ‘In de Palestijnse gebieden zijn geen banen. De werkloosheid op de Westelijke Jordaanoever is door de muur opgelopen naar dertig à vijfendertig procent. En de banen die er zijn, worden slecht betaald.’ Ze hopen dan ook dat de documentaire van Haar iets kan veranderen in hun situatie. ‘Als veel Israëliërs hem zien, voelen ze misschien meer met ons mee.’ (NB) 9 Star Hotel – Ido Haar. Di 28, 16.00, Calypso; do 30, 22.15, City 1.

MAARJAWATDOEJEERAAN

OVERDEBETROKKENHEID VANMAKERSBIJHUNONDERWERP

‘Het ging me nooit om deze ene persoon’ Eigenlijk probeert regisseur Andrew Berends altijd afstand te bewaren tot zijn onderwerp. Tijdens het filmen van When Adnan Comes Home besloot hij die zelfopgelegde regel één keer te doorbreken. Het enige resultaat was een waardevolle les voor de regisseur zelf. Berends volgt het verhaal van Adnan, een jongen van zeventien die al maanden vastzat voor het stelen van kabel. Hij verbrandde ernstig bij een brand in de jongensgevangenis in Bagdad, en zijn familie had weinig zin hem te helpen. Want het zou een straf van Allah zijn. Via Berends verstuurde Adnan videoboodschappen naar zijn familie, die daar in tranen naar keek. ‘Nee, dat had ik niet zo gepland. Die familie vroeg ernaar.’ Berends nam water mee, en vlees, als hij bij de familie op bezoek ging, maar dat was het. Verder probeerde hij afstand te bewaren. Pas tegen het einde van de opnames besloot Berends zich actief te bemoeien met de zaak. Toen hij hoorde dat de afkoopsom van de gevangenisstraf ongeveer honderdvijftig dollar betrof, besloot hij die zelf op tafel te leggen. ‘Ik zal eerlijk zijn: de situatie in Bagdad werd met alle ontvoeringen van buitenlanders steeds gevaarlijker, dus ik wilde weg. Dit zou een mooi einde aan mijn film geven en Adnan helpen. Dus het was een mengeling van egoïstische motieven en goede bedoelingen.’ De advocaat die voor de afwikkeling door de familie werd benaderd, beweerde dat hij de enige was die Adnan uit de gevangenis zou kunnen krijgen. ‘Ze moesten meteen beslissen en het zou geen honderdvijftig maar vierduizend dollar kosten. Daar kun je een moordenaar mee vrij krijgen in Irak! En hij kon niet garanderen dat hij vrij zou

komen.’ Berends besloot niet te betalen. ‘Het was een stom plan. Ik ken het systeem niet. Zijn vader wilde helemaal niet dat hij thuis zou komen, want ze kunnen niet voor hem zorgen. Wie ben ik om te bepalen dat het beter is als hij daar woont? Uiteindelijk hielp het hem niet, het hielp de film niet en het heeft mijn stelling bevestigd dat je altijd terughoudend moet zijn met hulp.’ Hoe het ervoor staat met Adnan weet Berends niet. Hij heeft geen contact meer met de familie. ‘Het ging me nooit om deze ene persoon. Maar ik hoop dat mijn film waardevol is bij het schetsen van een groter beeld over Irak.’ (FS) When Adnan Comes Home – Andrew Berends. Za 25, 18:00, City 7 (WP); di 28, 13:15, Cinerama 1; vr 1, 12:00, FM Vondelpark 2. Foto: Felix Kalkman

Dragen de twee grote verkiezingswinnaars de documentaire eigenlijk een warm hart toe? De persvoorlichter van de Partij voor de Vrijheid verontschuldigt zich: hun prioriteit ligt bij het verdelen van de portefeuilles. Hij kan geen enkele uitspraak doen over toekomstig beleid. Misschien vindt documentaireland een bondgenoot in het nieuwe PvdV-kamerlid Dion Grauw, een bekend ex-programmamaker van Limburg TV? De SP erkent de kracht van documentaire duidelijk wel: kort voor de verkiezingen presenteerde de partij het door Theo Uittenbogaard geregisseerde Jan en alleman, meermalen vertoond door de regionale televisiezenders Salto TV en TV West en te zien op internet (via www.sp.nl/2006/films). ‘Een mooie manier om al die mensen te bereiken die geen zin hebben het verkiezingsprogramma helemaal uit te spitten’, vindt Barry Smit, SP-persvoorlichter. ‘Positieve reacties kwamen vooral uit het politiecorps en het onderwijs: zij konden zich enorm identificeren met de film.’ Het is volgens hem nadrukkelijk geen propaganda, maar een film met een boodschap, net als Hubert Saupers Darwin’s Nigthmare. ‘We leggen problemen rond schaalvergroting en bureaucratisering bloot en presenteren ons antwoord: dat we terugmoeten naar de menselijke maat.’ Uittenbogaard volgde lang geleden de verkiezingstour van Hans Wiegel in De Heer met de Pet - een nette film over de VVD (1974). Volgens Smit kreeg de regisseur voor de SP-film enige interessante personen aangereikt en is het verder zijn eigen productie. Na afloop sprak partijleider Jan Marijnissen de commentaarstem in. Een vervolg op Jan en alleman is volgens Smit niet ondenkbaar: ‘Het is een goede manier onze kiezers te bereiken.’ Misschien kiezen ze dezelfde regisseur, maar iemand als Heddy Honigmann sluit hij ook niet uit. ‘Ze zei in een interview dat ze ons erg goed vindt, dus wie weet. In ieder geval lijkt het ons goed onze culturele toppers in te zetten.’ (WK)

‘Ik heb in ieder geval mijn identiteit’ Dat transseksuelen in Iran een geslachtsoperatie kunnen ondergaan, hebben zij te danken aan Ayatollah Khomeini. Omdat er in de koran niets staat over transseksualiteit, moet het immers kunnen. Zeker als je de koran letterlijk interpreteert: homoseksualiteit is daarin wel verboden. In de Nederlands-Iraanse productie The Birthday komen Iraanse transseksuelen daardoor in een vreemde spagaat terecht: het kan, een geslachtsverandering, maar hun omgeving heeft moeite dat te accepteren. Of zoals de vader van een van hen zegt: ‘Als hij nou gewoon een operatie kon doen waardoor hij een gewone jongen werd.’ Het is nog een tolerante opmerking. De andere transseksueel die de regisseurs Negin Kianfar (Iraans) en Daisy Mohr (Nederlands) volgen, is verstoten door zijn familie. Is The Birthday alleen maar ellende? Nee, ‘ik heb in ieder geval mijn identiteit’, stelt een van hen ferm. Bovendien hebben ze geliefden die de situatie accepteren. En een van hen krijgt de langverwachte geslachtsoperatie en kan daardoor twee keer achter elkaar haar verjaardag vieren. Als ze danst, met haar ogen dicht, is ze even helemaal zichzelf. (FS) The Birthday – Negin Kianfar, Daisy Mohr. Di 28, 16:00, City 5; do 30, 10:00, Calypso.



09_DK05_2711.indd 9

27-11-2006 17:31:07

Beelden van rituelen in documentaires

Thema Rituelen

Bidden, biechten en slachten Life, Beyond Life

Rituelen kunnen prachtige beelden opleveren. Een goede reden om een ritueel te verwerken in een documentaire. Als onderwerp bijvoorbeeld, maar het laten zien van een rituele handeling kan ook dienen om het verhaal van de maker te versterken. In Jesus Camp, waar kinderen van extreme evangelisten in een zomerkamp klaargestoomd worden voor het echte werk, wordt gebeden, gezongen, gehuild en publiekelijk gebiecht. Onder de bezielende leiding van kampleidster Becky Fisher leren ze verantwoordelijkheid te nemen voor hun daden en gedachtes. Tijdens een ritueel waarbij een kleine jongen op het podium uitlegt dat hij soms twijfelt aan zijn geloof, staan ‘de grote mensen’ in een halve kring om hem heen streng toe te kijken hoe hij zijn boetedoening doorstaat. Het knaapje huilt, bidt en voelt duidelijk het loodzware juk op zijn schouders van het geloof dat zijn ouders aanhangen – en hij dus ook. Het ritueel van biechten levert heftige scènes op; de kinderen dansen, zingen, schreeuwen, huilen en vaak storten ze ter aarde tijdens hun intense gebed. De meeste kinderen uit de film lijken zeker te zijn van hun zaak, maar dat kleine blonde jongetje geeft, temidden van honderden gelovigen, glashelder de verwarring van die kinderen weer.

Verstoten

In Every Good Marriage Begins With Tears draait het om de brug die twee Bangladeshi meisjes moeten leggen tussen de moderne Engelse maatschappij waarin ze opgroeiden en hun traditionele ouders. De filmmaker laat door klassieke rituelen in Bangladesh zien hoezeer het geloof en de traditie bij hun leven horen. Uitgehuwelijkt worden past niet meer in het leven van de jonge meiden. Maar ze moeten wel, willen ze niet door hun familie verstoten worden. Uiteindelijk stemt een van de zusjes in met een gearrangeerd huwelijk. Op het cruciale moment, namelijk als ze huilend twijfelt aan haar beslissing, geeft filmmaker Simon Chambers rituelen een bepalende rol. Tussen haar argumenten door worden beelden gesneden van de rituelen die in Bangladesh voorafgaan aan een bruiloft; het bereiden van het overvloedige eten, het halal slachten van een rund, de aankomstceremonie van de gasten. Of de maker wil ons duidelijk maken hoe belangrijk die tradities zijn en dat ze zich dus niet voor niets zorgen maakt, of de maker wil de nadruk leggen op de ouderwetse gang van zaken die onherroepelijk botst met haar westerse leven. In beide gevallen wordt haar twijfel door zijn beeldkeuze extra duidelijk.

Rechtgeaarde moslim

Ook het spaarzaam tonen van beelden van rituelen kan het verhaal versterken. In A Son’s Sacrifice staat Imran

in Queens, New York, op het punt de halal-slachterij van zijn vader Riaz over te nemen. Het ritueel slachten van geiten, runderen en schapen, het doorsnijden van de keel, mag alleen door een moslim worden gedaan. Maar is Imran wel een rechtgeaarde moslim? Zijn vader is moslim uit Bangladesh, maar zijn moeder is Puerto Ricaans. Imran eet bij McDonalds niet-halal geslacht vlees en hij gaat niet zo regelmatig naar de moskee. Sommige klanten willen dan ook niet dat hij hun geit de keel doorsnijdt. De film behandelt het belangrijkste jaarlijkse ritueel: de dag van het offerfeest Qurbani. De dag waarop honderden dieren halal geslacht worden, waarna het traditie is het vlees uit te delen aan mensen die het slechter hebben. Dat honderden dieren het leven laten die dag, begrijpen we ook wel zonder ze stuk voor stuk geslacht te zien worden. Daar gaat het filmmaker Yoni Brook ook niet om. Wel of de zoon de dag goed georganiseerd heeft en of de klanten hem willen laten slachten en hem dus vertrouwen. Daarom zien we slechts één keer hoe hij een dier perfect slacht. Hij is geslaagd, vader is trots op hem - Brook maakt dat mooi duidelijk door de beeldkeuzes die hij maakte om zijn verhaal te vertellen.

Kat

De korte film Life, Beyond Life bestaat in zijn geheel uit het etaleren van rituelen van nonnen in een Chinees klooster. Ze bidden, zingen en schrijden devoot met handen gevouwen door de tempel. De filmmakers laten de rituelen zien omdat het hun leven is. In deze film is er slechts één beeld dat afwijkt, namelijk de kat die zich tijdens het gebed een plaatsje verschaft op een eigen krukje. Juist dat beeld toont hoe normaal en dagelijks de rituelen voor de vrouwen zijn – want een kat is niet snel op zijn gemak tussen een groep zingende, trommelende vrouwen. Ook in niet-religieus verband kan een filmmaker dankbaar gebruikmaken van een traditioneel ritueel. In Carnival gebruikt Alen Drljevic het zelfs in de titel – terwijl de documentaire bepaald niet over het feestelijke ritueel gaat. In de lente van 1992 werden bijna honderd mannen opgepakt door de autoriteiten van Montenegro. Het ging om gevluchte Bosnische moslims. Mannen die met hun families dachten een veilig onderkomen te vinden in de buurstaat. Ze worden nog altijd vermist. Dertien jaar later onderzoekt journalist Seki Radoncic de nog altijd

niet opgeloste zaak. In opdracht van de Servische leider Karadzic ������������������������������������������ werden de mannen destijds naar Foca gezonden, een gevangenis waar ze gemarteld werden en naar alle waarschijnlijkheid vermoord en gedumpt in een massagraf. Slechts vijftien lichamen zijn geïdentificeerd, achtenzestig mannen worden officieel nog vermist.

Maskers en muziek

Op het moment dat Drljevic de carnavalsoptocht in Montenegro filmt, compleet met maskers en muziek, leven er daar nog altijd niet-opgepakte oorlogsmisdadigers die dertien jaar eerder onschuldige vluchtelingen oppakten en overdroegen – en wellicht ook martelden. Met de vrolijke beelden laat de regisseur zien hoe, ondanks het menselijke drama dat zich in het land afspeelde, het leven doorgaat. Maar meer nog maakt het ons bewust van het feit dat er bij de mensen achter die feestelijke, versierde maskers duistere zaken afspelen. Misschien weet een feestganger meer over de misdaden. Wie weet nam hun vriendelijke buurman deel aan de arrestaties. Misschien is degene achter het masker persoonlijk betrokken. En misschien was één van hen zelfs verantwoordelijk voor de aanslagen op zowel de journalist als de enige politieagent die ooit drie arrestanten vrijliet en als enige getuigde van de gebeurtenissen. In sommige films nemen rituelen een grote rol in, in andere films staan ze meer op de achtergrond. Beelden van rituelen hebben, hoe de regisseur ze ook gebruikt, een grote zeggingskracht. Ze vertellen altijd iets over de cultuur waarin we leven. Ga maar na: zelfs een verjaardag vieren op kantoor is een ritueel. Maricke Nieuwdorp Carnival - Alen Drljevic. Do 30, 16:00, City 5; za 2, 10:00, City; zo 3, 14:00, City 7. Every Good Marriage Begins With Tears - Simon Chambers. Di 28, 16:00, City 6; do 30, 22:00, Cinerama 1; za 2, 12:15, City 3. Jesus Camp - Heidi Ewing en Rachel Grady. Do 30, 15:45, Calypso. Life, Beyond Life - Lui Cheuk-hang, Ng Kai-yin, Fu Wai-ting, Wong Yan-chun. Di 28, 14:30, FM Vondelpark 1. A Son’s Sacrifice - Yoni Brook. Di 28, 10:45, City 1; vrij 1, 23:15, City 6.

11

11_DK05_2711.indd 11

27-11-2006 17:28:16

podium reel world

Antiek Anke Teunissen

Ik had een antiekwinkel op de Singel

Die heb ik verkocht

bezoekers van...

Ach zo gaat dat

Van hot naar her - Van Benin naar Noordwijk Zondag 26 november, 14.00 uur, City 5

Stephanie en haar ouders hebben al in Moskou, Ethiopië en Mali gewoond. Ze is even terug in Nederland om snel daarna weer te verkassen naar Hongarije. Wat vonden de kinderen in de zaal van dit onderdeel van het Kids&Docsprogramma? Van hot naar her - Van Benin naar Noordwijk – Josje Hennink. Do 30, 12.00, City 5.

ingezonden brieven Reacties op films en debatten, meningen over het festival en de programmering: mail naar [email protected], uw bericht verschijnt ook op de website.

Ongemakkelijke waarheid Gisteren hoorde ik aan de bar dat deze prachtig gedrukte festivalkrant volgend jaar gaat verdwijnen. Vanwege de een of andere ‘groene code’. Moet ik volgend jaar al die prachtige artikelen op www.dagkrant.idfa. nl lezen? Laat IDFA de films dan ook lekker online zetten, dan kan iedereen vanuit huis zijn festival beleven en kunnen we werkelijk een vuist maken voor hetmilieu. Dat bespaart alvast al die gore uitlaatgassen. Hans van Gerstel

Wegwerpproduct

In de bejubelde documentaire Tender’s Heat – Wild Wild Heat wordt iedere ethische norm met de voet getreden. Ik bedoel de seks-scène waar een normloze politicus met een vriend een meisje als wegwerpproduct gebruikt. Zoiets film je niet zonder enscenering en smeergeld. Er wordt de indruk gewekt dat er stiekem gefilmd wordt, terwijl je van alle betrokkenen ziet dat ze zich bewust zijn van de camera. Jos van der Ziel, Nijmegen

Picknick

Waarom denkt het publiek van het slechts 240 minuten durende When the Levees Broke dat ze bij een picknick zitten? Heel City 1 was vergeven van de zure lucht van oude kaas en sandwichspread, bah. De aangrijpende getuigenissen op het witte doek legden het regelmatig af tegen het geknisper en gekraak van boterhamzakjes. Het leek verdorie de Volkskrantdag op het IFFR wel. Daar kom ik toch niet voor naar Amsterdam! Nelleke Klapwijk, Rotterdam

Andrea (12) en Merijn (10) Bosch uit Oegstgeest: ‘We kwamen eigenlijk voor onze vader, maar die is eruit geknipt! Hij is de tandarts van Stephanie. Verder niet erg hoor, het was alleen leuk geweest om zijn praktijk te zien. Wat grappig was: toen haar moeder vroeg hoe de mensen heten die in China wonen, zei ze per ongeluk: chimpansees! Erg he?’

Jill van Remundt (10) uit Ouderkerk aan de Amstel: ‘Ik snap niet hoe je in zo’n warm land buiten kunt spelen: 42 graden in de brandende zon! Mijn moeder doet, wat is het ook weer? O ja, productie voor kindertelevisie, dus ik ga wel vaker naar documentaires. Leuk vind ik dat, als het maar niet gaat over ouders die hun kinderen martelen, of zoiets.’

DRAAITERNOGWATLEUKS

Douwe (12), Tamme (10) en Derk (8) Hennink uit Lelystad: ‘Het lijkt ons helemaal niet leuk steeds te moeten verhuizen. Iedere keer nieuwe vrienden maken, steeds weer een nieuwe taal leren. Ben je net een beetje gewend, moet je weer ergens anders heen! Onze tante is trouwens de regisseur.’ (WK)

OVERDELUCHTIGER KANTVANHETFESTIVAL

Tienduizend eenzame nachten ‘Mijn reputatie van ladies man was een grap, waar ik bitter om heb moeten lachen tijdens de tienduizend eenzaam doorgebrachte nachten’, verzucht Leonard Cohen aan het slot van Leonard Cohen: I’m Your Man. Of hij de reputatie die in deze muziekfilm rond zijn persoon wordt opgebouwd ook als een grap beschouwt, blijft in het midden. Niet de geringste bewonderaars uit de muziekwereld zetten Cohen op een voetstuk. ‘Weinig kunstenaars hebben in de afgrond gekeken en vervolgens gelachen om wat zij zagen’, zegt Bono van U2. ‘Het is de goddelijke komedie.’ The Edge vergelijkt Cohens inspiratie tot het schrijven van liedteksten met de ontvangst van de stenen tafelen door Mozes. Nick Cave houdt het erop dat Cohen ‘echt kan schrijven’. I’m Your Man is gedrapeerd rond een concert in Sydney waarop diverse artiesten werk van de singer-songwriter ten gehore brengen. Tussen de nummers door vertelt Cohen over zijn eerste aanraking met de poëzie in een synagoge, hoe hij als jongetje de dood van zijn vader beleefde, waarom hij nette pakken draagt, dat hij gedichtjes begon te schrijven om interessant te zijn voor de meisjes, dat de Bhagavad Gita hem leerde zijn lot te omarmen, over Suzanne en de rivier, en of hij nou een zingende dichter of een dichtende zanger is. Zijn verblijf in een zen-boeddhistisch klooster zag Cohen eerst als ‘de wraak van de Tweede Wereldoorlog’ omdat hij zich er moest onderwerpen aan de strenge tucht van een Duitse hoofdmonnik en een Japanse leermeester. Dat het die laatste geen snars kon schelen wie de ladies man mocht wezen, ervoer Cohen uiteindelijk als een bevrijding. (PvdG) Leonard Cohen: I’m Your Man – Lian Lunson. Di 28, 14:30, FM Vondelpark 2; za 2, 20:00, Calypso.

3

13_DK05_2711.indd 1

27-11-2006 17:26:27