E H & I DECEMBER 2012
105
ATELIER
Thomas Elshuis, kunstenaar Fotograferen doet Thomas Elshuis nauwelijks, want ‘de werkelijkheid is niet te vangen’. Maar door middel van duizenden dia’s weet hij de wereld wel naar zijn hand te zetten. En de kijker? Die belandt voortdurend in onverwachte situaties. P R O D U C T I E R O B J A N S E N | F O T O G R A F I E J A M E S S TO K E S ( AT E L I E R ) TEKST ESTH ER DARLE Y
THE PASSENGER, DIGITAL PRINT / DIASEC, 40 X 60 CM – ED.5 + 1 AP / 100 X 150 CM – ED.3 + 1 AP, 2010-2011.
106
AT E L I E R
DECEMBER 2012 E H & I
THOMAS ELSHUIS BEWERKT DE DIA’S IN PHOTOSHOP. ‘ALS JE MIJ NAAST IEMAND VAN TWINTIG ZET, DOE IK VEEL TE INGEWIKKELD. MAAR DAARDOOR WORDT HET NOOIT EEN STANDAARD OPLOSSING.’
IN DE WERELD VAN THOMAS ELSHUIS KUN JE HELEMAAL VERDWALEN. DIT IS BASIN, DIGITAL PRINT / DIASEC, 60 X 40 CM – ED.5 + 1 AP / 150 X 100 CM – ED.3 + 1 AP, 2008-2009.
M
ijn computer is mijn atelier,’ zegt Thomas Elshuis lachend. We zijn in zijn bescheiden loft, een voormalig pickupnaaldenfabriekje, verstopt in de Amsterdamse Westerparkbuurt. En inderdaad, op het keurige bureau midden in de woon-kamer prijkt een grote Apple. Hieruit tovert Thomas Elshuis (Hilversum, 1961) zijn foto’s tevoorschijn. Of beter gezegd: prints, want al lijken zijn landschappen verrassend veel op foto’s, een camera heeft Elshuis nooit vast. Maar natuurlijk is er meer. In zijn werkkamer zijn tafel en kast uitgerust met ingebouwde lichtbakken. En verder? Ordners, hangmappen en stapels dozen en hamerslagblauwe platte kisten: allemaal vol dia’s. Zo’n veertien jaar geleden erfde Elshuis van een oude familievriend een archief met twintigduizend dia’s van diens wereldreizen. ‘Niks in vergelijking met de beeldenvloed die je nu op internet aantreft,’ zegt Elshuis relati-
verend, ‘maar dat was er toen nog niet. Deze verzameling voelde als de wereld binnen handbereik, van woestijnen in Afrika tot besneeuwde Zwitserse berg-toppen, een drukke markt in Caïro, of een gigantisch railnetwerk bij een station, alles zit erin.’ Elshuis pakt een dia van de lichtbak, een beduimeld glazen exemplaar, met zwart tape aan elkaar geplakt. ‘Dichter bij huis: een doosje Limburg in de jaren zestig.’ Helemaal nieuw waren de dia’s voor Elshuis niet. ‘Ik kende ze uit mijn jeugd, van de spannende dia-avonden in het donker en de sterke verhalen die bij het licht van de projector over al die reizen werden verteld. Toen het archief me werd aangeboden aarzelde ik dan ook geen moment. Ik was architect en verwerkte geregeld foto’s in paviljoens die ik bouwde. Die foto’s liet ik speciaal maken om er daarna zelf in foto-shop iets aan toe te voegen. Nu kreeg ik opeens een complete beeldbank in mijn »
Thomas Elshuis 1961 Geboren Hilversum 19801988 Architectuur en Stedenbouw, Technische Universiteit Delft 1989-1994 Architect 1998 Erft archief van 20.000 dia’s. Thomas Elshuis woont en werkt in Amsterdam. Hij maakte diverse werken op locatie: Station Amsterdam Sloterdijk (2006), Ministerie van Financiën, Den Haag (2009), AMC, Amsterdam (2010). Zijn werk was verder te zien op solo- en groepsexposities bij onder meer Galerie LUMC Leiden, KW 14 Den Bosch, Gist Brummen, Wetering Galerie Amsterdam, Gist Galerie Amsterdam en MIKC/ Het Loket in Delden.
E H & I DECEMBER 2012
AT E L I E R
109 ELSHUIS COMBINEERT VERSCHILLENDE WERELDEN TOT EEN NIEUW GEHEEL. ‘HET GAAT OM DE SPANNING TUSSEN VANZELFSPREKENDHEID EN HET GEVOEL DAT ER IETS NIET KLOPT.’ EMERGING CITY, DIGITAL PRINT / DIASEC, 60 X 40 CM – ED.5 + 1 AP / 150 X 100 CM – ED.3 + 1 AP, 2010-2011.
E H & I DECEMBER 2012
FOCUS, DIGITAL PRINT / DIASEC, 60 X 40 CM – ED.5 + 1 AP / 150 X 100 CM – ED.3 + 1 AP, 2006-2007.
AT E L I E R
111
FOCUS, DIGITAL PRINT / DIASEC, 60 X 40 CM – ED.5 + 1 AP / 150 X 100 CM – ED.3 + 1 AP, 2010-2011.
‘Eigenlijk vind ik de eenzaamheid van het kunstenaarsbestaan uitermate aantrekkelijk’
schoot geworpen. Goed oefenmateriaal, dacht ik. Dat ik er ooit autonoom werk mee zou maken, als kunstenaar? Nee, dat kwam niet in me op.’ Het duurde nog ruim een jaar voordat hij de eerste schreden op dat pad zette. Eerst ontwierp hij nog een paar paviljoens in Sloterdijk, Zeeburg (samen met Rowin Petersma) en in Dronten, maar ondertussen had hij zijn hart allang verpand aan de kunst.
Vervreemdende wereld
De dia’s vormen een schat aan werkmateriaal. Door delen uit verschillende dia’s met elkaar te combineren schept Elshuis een nieuwe, eigen, maar zeker ook vervreemdende wereld, al valt dat laatste in eerste instantie niet op. In White Lady bijvoorbeeld doemt achter enorme bruinrode heuvels, karig begroeid met bomen, plots een in
nevelen gehulde groep wolkenkrabbers op. Er is niet aan te ontkomen. Alles leidt ernaartoe: vogels die pardoes het beeld in vliegen, een tak met felgroene blaadjes en natuurlijk een kronkelende weg die je als kijker zelf lijkt te nemen. Pas als je in de verte bent aangeland zie je de vreemde luchtbellen over de gebouwen staan. Ben je hier wel echt? Of is het een fata morgana? ‘Kijken moet de avontuurlijkheid hebben van een reis,’ zegt Elshuis. ‘Voor White Lady heb ik vijf verschillende dia’s gebruikt. Sommige heb ik in de computer bewerkt, maar soms zat het ook al in de dia zelf.’ Hij wijst op een tak met felgroene blaadjes die hier en daar rode vlekken vertonen. ‘Daar is de dia dus verweerd, maar dat is in dit geval een cadeautje.’ Over de vraag of hij zijn werkmethode ziet als schilderen met beelden twijfelt hij geen seconde. ‘Nee, eerder als maquettes bouwen.
Voor mij blijft het toch denken vanuit de ruimte, al is het nu op het platte vlak.’ Desondanks blijft de werkelijke ruimte lonken. ‘Ik ben een beetje klaar met plaatjes aan de muur,’ zegt Elshuis terwijl hij een leporello (zigzag gevouwen folder) openvouwt tot er een lange strook op tafel ligt. Een weids uitgestrekt berglandschap dat langzaam verandert van blauw naar groen, wit en bruin en opgebouwd is uit losse beelden. ‘Alle bergen uit mijn archief, van details tot overzichtsfoto’s, vormen samen een nieuw landschap.’ En inderdaad, van een afstand zou het één grote panoramafoto kunnen zijn. Van dichtbij zie je versnippering, een duizelingwekkend beeld. ‘Ja,’ glimlacht Elshuis tevreden, ‘je wordt verrast en belazerd waar je bij staat. Ken je trouwens die geweldige scène uit de serie Mad Men? Als Draper voor Kodak de
Agendatip Zelf op bezoek bij Thomas Elshuis? We Like Art organiseert op zondagmiddag 20 januari een ontspannen studio visit. De kunstenaar vertelt dan én laat zijn werk zien. Meer weten of inschrijven? Kijk op www.welikeart.nl/atelierbezoek.
Carrousel presenteert, die diaprojector met die ronde houder? Daar moest ik aan denken.’ Elshuis zet de leporello rechtop in een cirkel en zo komen einde en begin weer samen.
Atlas van Richter
Zijn inspiratie? ‘Ja, die komt overal vandaan. Maar ook wel uit de kunst zelf. Het idee foto’s als materiaal in te zetten voor iets groters; het duo Fischli en Weiss heeft dat geweldig gedaan. En de Atlas van Richter is natuurlijk ook een voorbeeld. Maar ik hou ook van kunstenaars als Marcel van Eeden, om de vastberadenheid waarmee hij een heel archief bij elkaar tekent, of van Baldassari, die gebruikmaakt van afgekeurde Hollywood-films. Maar ik hou vooral van een zekere speelse benadering. Als ik denk aan de kunst uit mijn jeugd, bijvoorbeeld Donald Judd, die is zo dogmatisch. Het is de generatie
van mijn vader, die was trouwens ook architect, een hardcore modernist. Interessant, maar ook grappig als je er nu op terugkijkt: het verzet tegen de wereld, dat alles na de oorlog anders moest en dan de schrik van de schrootjes en het pannenkoekenhuis uit jaren zeventig. Dat kon echt niet! Alsof alle moeite voor niets was geweest.’ Stiekem was Elshuis opgelucht toen hij de architectuur achter zich liet. ‘Weet je, als architect moet je een bureau hebben, leiding geven, en vooral niet twijfelen. In de kunst is een zekere mate van twijfel juist goed, ik bepaal mijn eigen tempo, niemand wacht erop.’ Elshuis glimlacht. ‘Eigenlijk vind ik die eenzaamheid van het kunstenaarsbestaan uitermate aantrekkelijk.’ Dat zijn inspiratie vaak uit de architectuur komt doet daar niets aan af. ‘Vorig jaar zag ik in Londen bij de Serpentine Gallery het paviljoen Hortus Conclusus »
112
AT E L I E R
DECEMBER 2012 E H & I ONDER SILENCE, DIGITAL PRINT / DIASEC, 60 X 40 CM – ED.5 + 1 AP / 150 X 100 CM – ED.3 + 1 AP, 2006-2007. RECHTERPAGINA EEN GREEP UIT HET ARCHIEF. ‘DE WERELD BINNEN HANDBEREIK. VAN LIMBURG TOT INDIA, HET ZIT ER ALLEMAAL IN.’
‘Dat ik op basis van dia’s autonoom werk zou maken als kunstenaar? Dat kwam niet bij me op’
E H & I DECEMBER 2012 ‘DEZE DIAKAST MET INGEBOUWDE VERLICHTING KREEG IK VAN EEN GEPENSIONEERDE HOOGLERAAR. DIE BEREIDDE ZO ZIJN COLLEGES VOOR.
AT E L I E R
115
‘IK NOEM ZE TRANSPARANTJES, DEZE PRINTS OP HELDERE KUNSTSTOF VELLEN DIE JE LOS AAN DE MUUR KUNT HANGEN.’ VIER WERKEN UIT DE SERIE FORGOTTEN DREAMS, DURACLEAR, 40 X 40 CM, 2012-2013.
‘Ik zie mijn werkwijze niet als schilderen. Eerder als maquettes bouwen’
van de Zwitserse architect Peter Zumthor. Een zwarte doos met binnenin een tuin van Piet Oudolf. ‘Prachtig hoe je daar van het donker naar het licht ging. Het deed me ook denken aan die zwart omrande dia’s. Zo ontstond het idee voor mijn eigen Hortus Conclusus, een zwarte doos waarin je verschillende transparante beelden van bloemen en planten over elkaar kunt schuiven waardoor er steeds een nieuw beeld ontstaat.’ Elshuis schuift de panelen heen en weer, zoekend naar een mooi evenwicht. ‘Alsof je zelf naar eigen inzicht aan het tuinieren bent.
Want het is natuurlijk het leukst wanneer je als toeschouwer iets kunt bijdragen, als jouw blik en standpunt bepalend zijn voor wat je ziet. Dat is mijn grootste wens: een werk waarin je je als toeschouwer ook echt kunt bewegen. Waarin je wordt omgeven door het werk waarin al mijn ideeën terugkomen.’ Maar ben je dan niet terug bij de architectuur? ‘Misschien. Maar eigenlijk wil ik gewoon terug naar dat dia-avondje bij het licht van de projector.’ www.thomaselshuis.nl
