RECHTEN & PLICHTEN Dossier Mensenrechten, leestekst Mensen hebben rechten. Ze hebben het recht om hun mening te uiten. Ze hebben het recht om te gaan en staan waar ze willen. Ze mo‐ gen zelf weten of ze vergaderingen bezoeken, welke boeken en kranten ze lezen en of ze televisie willen kij‐ ken. Ze mogen zelf weten op welke politieke partij ze stemmen. Tegenover rechten staan ook plich‐ ten. Als mensen het recht hebben om zelf te kiezen hoe zij hun leven inrichten, hebben ze ook de plicht om anderen de ruimte te geven om hetzelfde te kunnen doen.
RECHTEN EN REGELS
GELIJKE BEHANDELING
aar mensen leven zijn regels nodig, afspraken waarmee wij ons samenleven regelen. Neem bijvoorbeeld de regels in het verkeer. Stel je eens voor dat er geen verkeersregels zouden zijn. Het wordt een grote chaos. Iedereen doet waar hij of zij zin in heeft. Auto's zouden over het fietspad rijden en voetgan‐ gers niet meer veilig over de stoep kunnen lopen. Als er geen verkeersre‐ gels zouden zijn, werd het heel moei‐ lijk om de straat op te gaan.
Het eerste artikel van de Grondwet noemen we het Gelijkheidsbeginsel. Mensen hebben recht op een gelijke behandeling. Discriminatie is verbo‐ den.
W
Je kunt bij regels ook denken aan sport en spel. Wanneer de spelers zich niet aan de regels houden, is er geen plezier meer aan te beleven. Stel je eens voor, dat een voetballer op een dag een hockeystick meeneemt in het veld en op die manier een doelpunt maakt. REGELS IN HET MENSELIJK VERKEER
Er zijn ook regels in het menselijk verkeer. Afspraken die ons helpen om op een goede manier met elkaar sa‐ men te leven. Afspraken over wat mensen rechtvaardig en eerlijk vinden en hoe ze het beste met elkaar kun‐ nen omgaan. Die regels of rechten zijn nodig, omdat mensen niet altijd even lief en aardig voor elkaar zijn. Ze zijn beschreven in de Belgische wetboeken. De belangrijkste wet die we in ons land hebben is de Grond‐ wet. Er mogen geen andere wetten gemaakt worden die in strijd zijn met de rechten die in de Grondwet staan beschreven.
Discrimineren betekent: onderscheid maken of apart behandelen. Mensen mogen anderen niet apart behandelen omdat ze anders zijn. Of je nu een jongen of een meisje bent, wat voor kleur je huid ook heeft, wat ook je leeftijd is, waar je ook geboren bent, het mag niets uitmaken. Mensen mogen elkaar niet beledigen of voortrekken omdat ze een andere godsdienst belijden of lid zijn van een andere politieke partij of vereniging. Mensen moeten in gelijke gevallen gelijk behandeld worden. Dat is ge‐ makkelijker gezegd dan gedaan, want alle mensen zijn verschillend. Om die reden is dit recht bedacht, zodat iedereen er rekening mee kan houden. VRIJHEID VOOR ALLE MENSEN
Rechten hebben allemaal met elkaar te maken. De vrijheidsrechten bete‐ kenen niet dat mensen zomaar mogen doen waar ze zin in hebben. Er is een grens aan de vrijheid. Mensen mogen bijvoorbeeld alles doen en zeggen, maar discrimineren mag niet. Ze mogen lid worden van elke vereniging. Maar als die vereniging erop gericht is om andere mensen te beledigen of de vrijheid te belemme‐ ren, is dat verboden. Ze mogen verga‐ deringen bezoeken, maar als ze die
vergaderingen gebruiken om bank‐ overvallen te organiseren, is dat ver‐ boden. Je mag overal een popconcert organiseren, maar als je dat elke week wilt, midden in een woonwijk, kan dat niet. Dan geraakt er niemand meer in slaap. Er is vrijheid van meningsuiting, vrij‐ heid van godsdienst en vrijheid om boeken te schrijven of muziek te ma‐ ken, wanneer het andere mensen niet belemmert. Zo zit dat met de rech‐ ten. Ze zijn gemaakt voor de vrijheid van alle mensen. Ze zijn gemaakt om mensen te beschermen. RECHTEN EN PLICHTEN
Tegenover rechten staan ook plichten. Als iemand zegt: `Ik heb hier‐ of daarop recht', zegt hij of zij ook: `Dat recht geldt voor alle mensen.' Anders komt er natuurlijk niets van terecht. Rechten maken mensen verantwoor‐ delijk voor elkaar. Zo kunnen mensen elkaar helpen en ondersteunen wan‐ neer dat nodig is. Ze mogen er ook op vertrouwen dat zij ondersteuning en zorg krijgen als ze dat zelf nodig heb‐ ben. De gedachte die daarachter ligt is al heel oud. Dat kun je zien aan het ou‐ de gezegde in onze taal: ‘Doe een an‐ der niet aan wat je zelf niet graag hebt’. Mensen van altijd en overal hebben dit soort dingen tegen elkaar gezegd. Ze willen zeggen: We zijn niet altijd even lief voor elkaar, maar laten we proberen goed samen te le‐ ven.
in. De mensen, die zich veilig hadden gevoeld en beschermd waren geweest door de Belgische wet, konden zomaar worden opgepakt en in de gevangenis gezet. Politieke partijen werden ver‐ boden. De mensen mochten dus ook niet meer een vergadering organiseren of bezoeken zonder toestemming van de bezetters. Joodse mensen werden gediscrimi‐ neerd en vervolgd. Ook mensen die tot andere groepen behoorden, zoals zigeuners, homo's en gehandicapten, werden onderdrukt. Veel mannen moesten onder dwang in fabrieken in Duitsland werken. Veel schoolgebou‐ wen werden in gebruik genomen door de Duitsers. Het was gevaarlijk als leraren of leerlingen kritiek leverden op Duitsland. Want er kon altijd een verklikker in de buurt zijn. Het kwam ook voor dat bepaalde schoolboeken verboden werden. Of dat stukjes tekst uit geschiedenisboekjes werden ge‐ schrapt. De mensen ontdekten dat de rechten helemaal niet zo vanzelfsprekend wa‐ ren. Mensen die zwak zijn, konden niet meer op bescherming rekenen. Ze hadden geen rechten meer. Ze waren overgeleverd aan de willekeur van een overheid die ze niet zelf gekozen had‐ den. VERENIGDE NATIES
DE TWEEDE WERELDOORLOG
Al tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam President Roosevelt van de Ve‐ renigde Staten met het idee om een internationale organisatie op te rich‐ ten met als doel, oorlog in de toe‐ komst te voorkomen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog voerden de bezetters andere wetten
Na de Tweede Wereldoorlog, op 24 oktober 1945, kwamen vertegenwoor‐
3
digers van 48 landen bij elkaar om de Verenigde Naties op te richten.
men de mensen wanneer die moeten vluchten voor het oorlogsgeweld.
`De gruwelen die in de Tweede We‐ reldoorlog hebben plaatsgevonden, mogen nooit meer gebeuren', zeiden de mensen toen.
Makkelijk is dat niet en het komt ook voor dat acties van de VN misluk‐ ken.Als er een oorlog is en de VN stu‐ ren er bemiddelaars naar toe, gaat het niet altijd goed. `Waar bemoeien jullie je mee', zeggen de mensen soms. `We vechten het zelf wel uit.' Toch proberen de VN het elke keer weer.
Drie jaar lang hebben ze gewerkt aan een belangrijk document. De Univer‐ sele Verklaring van de Rechten van de Mens werd in 1948 aangenomen door de Verenigde Naties, die we ook wel VN noemen. Universeel betekent dat deze mensen‐ rechten voor mensen in alle landen zouden moeten gelden. Veel landen hebben mensenrechten in hun grond‐ wet en de wetten van hun land opge‐ nomen. Men noemt dat wel eens grondrech‐ ten. Tegenwoordig zijn er zo'n 160 landen lid van de Verenigde Naties. Dat zijn bijna alle landen van de we‐ reld. VREDESLEGER
Deze landen komen in de VN bij elkaar om samen problemen op te lossen. Bijvoorbeeld wanneer landen onder‐ ling een conflict hebben. Soms sturen de VN militairen naar ge‐ bieden waar problemen zijn. Het le‐ ger van de VN bestaat uit militairen van allerlei landen. Ook Belgische sol‐ daten doen eraan mee. Je kunt ze herkennen aan hun blauwe mutsen en helmen. Het leger van de VN is bedoeld als vredesleger. Soms gaan ze tussen de vechtende partijen inzitten. Ze hel‐ pen de mensen van de landen die in oorlog zijn door ze water, voedsel en medicijnen te brengen. Ze bescher‐
LIEVER PRATEN DAN VECHTEN
Mensen hebben verschillende menin‐ gen over de vredesoperaties van de VN. Sommige mensen zeggen: `Dat vind ik een goede taak voor een leger, de mensen helpen wanneer ze het nodig hebben.' Andere mensen zeg‐ gen: `Als je een leger erop uitstuurt, komt het altijd tot vechten en schie‐ ten. Dan zitten we met de ellende.' Hoe mensen er ook over denken, de VN proberen elke keer weer om de vechtende partijen met elkaar te la‐ ten praten. Want iedereen weet dat praten beter is dan vechten. De VN doen nog veel meer dan bemid‐ delen in oorlogsgebieden. De verte‐ genwoordigers van landen komen ook bij elkaar om samen plannen te ma‐ ken. Voor de bescherming van het mi‐ lieu, de bestrijding van besmettelijke ziekten en de verdeling van voedsel in landen waar mensen honger lijden. De VN‐afdeling Unicef is bij veel mensen bekend. Unicef probeert de levensom‐ standigheden van kinderen over de hele wereld te verbeteren. RECHTEN BESCHERMEN
Mensen worden beschermd door rech‐ ten. Alle mensen die rechten hebben, zijn ook verantwoordelijk voor elkaar.
4
In sommige landen worden de men‐ senrechten niet gerespecteerd. Soms komen mensen in de gevangenis terecht omdat ze dingen zeggen die de regering van het land niet leuk vindt. Deze mannen en vrouwen noe‐ men we dissidenten of politieke ge‐ vangenen. IN ACTIE VOOR MENSENRECHTEN
Over de hele wereld zitten nog veel dissidenten gevangen. Als deze landen de Verklaring van de VN hebben on‐ dertekend, zullen de andere landen erop letten dat ze die ook echt nale‐ ven. Soms gaan vertegenwoordigers van landen bij elkaar op bezoek om te kijken hoe het met de mensenrechten staat. Ze praten met de dissidenten en proberen de regering van het land ervan te overtuigen dat ze de politie‐ ke gevangenen vrij moeten laten. Want mensen mogen zeggen wat ze willen, zolang ze andere mensen niet in de problemen brengen. Heel veel mensen voeren actie voor de mensen‐ rechten. Ze sturen brieven naar rege‐ ringen, waarin ze vragen om de vrijla‐ ting van dissidenten of politieke ge‐ vangenen. Dat doen ze samen met Amnesty International. Deze organisa‐ tie is in 1961 opgericht. Mensen uit 151 landen zetten zich met elkaar in voor de bescherming van de mensen‐ rechten. RECHTEN VAN KINDEREN
In 1959 hebben de VN de Verklaring van de Rechten van het Kind aange‐ nomen. Deze verklaring kan je zien als een belofte van regeringen om zich aan de rechten te houden. `De mens
is verplicht het kind het beste te ge‐ ven dat hij heeft'. Met deze woorden begint de Verklaring. Precies 30 jaar later, op 20 november 1989, werd het Verdrag inzake de Rechten van het Kind aangenomen. De landen die het verdrag hebben aange‐ nomen, zijn verplicht om de kinder‐ rechten te respecteren. Ze doen dit omdat ze vinden dat alle kinderen, zonder enige uitzondering, recht hebben opgevoed te worden in een geest van vrede, waardigheid, verdraagzaamheid, vrijheid, gelijk‐ heid en solidariteit. Nu vinden sommige mensen het vreemd dat er speciale rechten voor kinderen zijn geschreven. Kinderen zijn toch ook mensen, zeggen ze. Dat is helemaal waar. Toch hebben de landen in de VN de rechten van kinderen opgeschreven omdat ze vinden dat kinderen bijzon‐ der beschermd moeten worden. Er zijn 54 artikelen die we in vier groe‐ pen kunnen verdelen. Kinderen en jongeren hebben recht op genoeg en gezond eten, om naar school te gaan, op gezondheid, op vrije tijd en om te spelen. Kinderen en jongeren hebben recht op be‐ scherming tegen kinderarbeid, kin‐ dermishandeling, foltering, oorlog en seksueel misbruik. Kinderen en jongeren hebben recht op vrijheid van eigen mening, godsdienst, vreedzaam vergaderen en eigen in‐ formatievoorziening. Bepaalde kin‐ deren en jongeren moeten extra be‐ schermd worden. Er is bijzondere bescherming en bijstand voor kinde‐ ren zonder familie, die vluchteling zijn, met een handicap. 5
De Rechten van de Mens en de Rech‐ ten van het Kind klinken prachtig. Sommige mensen zeggen dat het een droomwens is. Want heel veel rech‐ ten worden niet uitgevoerd. Ande‐ ren zeggen, dat je de rechten toch moet opschrijven om te laten zien dat je het graag wilt. Dat je zult moeten proberen om het waar te maken. Mensenrechten zijn door mensen bedacht en opgeschreven. Ze zijn er omdat mensen het willen. Ze kunnen ook alleen gerespecteerd worden als mensen van alle leeftij‐ den zich ervoor inzetten. Dossier Mensenrechten http://www.pienternet.be
6
