JAARGANG 3 NUMMER 4
SEPTEMBER
‘t klaverblad
OKTOBER 2012
ACTIVITEITENKALENDER VELT DAMVALLEI 16 september 2012, van 10u tot 18u: Plantenbeurs Destelbergen, met als centrale thema “De bij en biodiversiteit van bijvriendelijke planten” 28 september 2012, van 19u tot 21u: Oogstbeurs 14 oktober 2012: Laatste dag binnenbrengen tuingrond voor bodemanalyse 17 oktober 2012, van 20u tot 22u30: Water in de tuin en daarbuiten 24 oktober 2012:, om 20u: Film “Klimaatchaos in het Zuiden” (Week van het klimaat, i.s.m. GROS Destelbergen) 26 oktober 2012, om 20u: Eetbare en medicinale paddenstoelen kweken in eigen tuin (i.s.m. LDC Wibier) 9 en 16 november 2012, om 20u: Kruiden en hun medicinale gebruikswaarde (i.s.m. LDC Wibier) December 2012, om 19u: Kookworkshop (2-delig) Begin December 2012: Bestellen biozaden, biovoeders en tuinhulpmiddelen 20 januari 2013: Snoeiles druif en kiwi 25 januari 2013: Compost in moestuin en siertuin 30 januari 2013: Serreteelt (i.s.m. KWB) 15 februari 2013: Ecologisch moestuinieren voor beginners 16 februari 2013: Afhalen biozaden, biovoeders en tuinhulpmiddelen 24 februari 2013: Snoeiles grootfruit 15 maart 2013: Gezond gazon 17 maart 2013: Snoeiles kleinfruit (uitgezonderd druif en kiwi: zie 20 januari) 12 april 2013: (Van) kippen houden kan iedereen 21 april 2013: Enten van grootfruit 27 april 2013: Planten(ruil)beurs Sint-Baafskouter Rozebroekenpark (i.s.m. Actiegroep Sint-Baafskouter Rozebroeken) 1 en 2 juni 2013: Velt Ecotuindagen (Velt Ecotuindagen Velt Damvallei enkel op 2 juni 2013)
Meer informatie: www.velt.be/damvallei Inschrijven op de nieuwsbrief:
[email protected] Rekeningnummer Velt Damvallei: IBAN BE46 8906 3424 4736 – BIC VDSPBE91
VOORUITBLIK 16 september, van 10u tot 18u: Plantenbeurs Destelbergen, met als centrale thema “De bij en biodiversiteit van bijvriendelijke planten” Waar: Reinaertpark, Dendermondesteenweg 430, 9070 Destelbergen Prijs: Inkom gratis De biodiversiteit van planten wordt voor een belangrijk deel bepaald door de bijen. Net als veel andere inlandse flora en fauna hebben bijen te lijden onder verzuring, vermesting en versnippering van hun leefgebied. Het aantal plantensoorten en de dichtheid aan bloemen zijn afgenomen. Hierdoor vinden bijen minder voedsel . Ons landschap is uniformer en strakker ingericht, waardoor 'rommelige plekjes' verdwijnen en variatie in habitatten verdwijnt. Voor bijen is het van belang dat voedsel en nestelgelegenheid op beperkte afstand van elkaar te vinden zijn. Hoe meer kleinschalige afwisseling er in een gebied is, hoe meer bijensoorten zich er thuis voelen. Daarom wordt dit jaar aandacht besteed aan het stimuleren van burgerinitiatieven ter bescherming van bijen. 28 september, van 19u tot 21u: Oogstbeurs en gezellig ontmoetingsmoment Waar: Drieselstraat 31, 9041 Oostakker Prijs: 5 appels of peren of… (inschrijven bij
[email protected]) Tijdens de plantenruilbeurs in de Rozebroeken eind april biedt Velt Damvallei jonge plantjes aan. In het najaar, op 28 september, geven we je de kans overtollig fruit, pompoenen, courgetten, kruiden, ingemaakte groenten, chutney, tomaten, confituur, fruitsap, zaden... te ruilen of te verkopen. Tegelijk willen we zoveel mogelijk fruitrassen laten proeven, ondermeer voor mensen die nog fruitbomen, druivelaars, ... wensen aan te planten. Daarom vragen wij als 'inkom' een proevertje van het product dat je aanbiedt. Wie geen overschot heeft, is uiteraard ook welkom! We willen alle leden speciaal uitnodigen op dit gezellig ontmoetingsmoment. Spring binnen, kom eens rondneuzen, en deel ervaringen terwijl je een lekkere pannenkoek verorbert. 14 oktober: Laatste dag binnenbrengen tuingrond voor bodemanalyse Je werkt jaren in je tuin, sommige dingen lukken, andere niet… Dit heeft vaak met de kwaliteit van je grond te maken, maar hoe kom je dit te weten? Dit najaar biedt Velt Damvallei je weer de exclusieve mogelijkheid om je bodem te laten onderzoeken. Wij hebben daarvoor afspraken gemaakt met het laboratorium van het Provinciaal Centrum voor Landbouw van Terhulpen. De verschillende types analyses waaruit je kan kiezen staan in de bijgevoegde tabel. Wat te kiezen? Voor een gewone moestuin of voor een grasveld volstaat type A. Indien het de allereerste keer is dat je een analyse laat uitvoeren, bestel je best ook een fysisch onderzoek (je weet dan eens en voor altijd of je een zandbodem hebt of lichtlemig zand of …). Deze informatie beïnvloedt het bemestingsadvies.
Staalname (zie ook Velt-moestuinboek, den dikken, blz. 80):
Geen staalname op percelen die onlangs werden bemest (de laatste maanden geen compost en zeker geen kunstmest)
Eén staal per homogeen perceel (stel dat de moestuin vergroot werd en dat het 1ste deel al 15 jaar bewerkt wordt en het andere deel nog maar 3 jaar, dan worden er best twee verschillende stalen genomen; zo is het ook aangeraden om afzonderlijke stalen te nemen van een serre (of platte bak) omwille van o.a. de zoutconcentratie; een afzonderlijk staal te nemen van het perceel laagstam of hoogstam; een afzonderlijk staal te nemen van het gazon; een afzonderlijk staal te nemen van de siertuin; ... Misschien wil je één staal van de dit jaar bemeste percelen en één staal van de dit jaar niet-bemeste percelen, …
Steek -met de grondboor hieronder beschreven per ‘homogeen perceel’ een 20-tal stalen die je verzamelt in een emmer ; je mengt deze stalen grondig en schept 500 gram in een stevige zak Diepte van de staalname : a) voor grasland : 5 à 6 cm b) voor moestuin e.d. : 20 à 25 cm
‘Grondboor ‘ : je neemt een stuk elektriciteitsbuis of stuk waterafloop van 40 à 50 cm lengte en je verwijdert overlangs ongeveer 25 cm zodat je er de aarde gemakkelijk kan uit lospeuteren. Een professionele grondboor mag ook en de gewone spade kan ook uitstekende diensten bewijzen.
Verpakken en etiketteren van de stalen : in een stevige plastic zak met een etiket (zie volgende bladzijde) dat je duidelijk ingevuld en stevig vastmaakt. Afleveren van de bodemstalen : bij een van de onderstaande bestuursleden van Velt Damvallei, ten laatste op 14 oktober 2012: Jan Boonaert, Herlegemstraat 19, 9040 Sint-Amandsberg, 09 232 30 06 /
[email protected] Ivan De Clercq, Bijlokestraat 1, 9070 Destelbergen, Peggy De Clercq, Nachtegaaldreef 62, 9040 Sint-Amandsberg, Ronny De Vylder, Driesstraat 7, 9270 Laarne, 09 232 03 23 /
[email protected] Karin Hanus, Zavelput 25, 9040 Sint-Amandsberg, 09 233 75 71 /
[email protected] Wim Schepens, Europalaan 70, 9070 Destelbergen, Albert Van Loo, Drieselstraat 31, 9041 Oostakker,
Naam
Naam
Adres
Adres
Emailadres en/of telefoonnr Naam van het staal (serre, boomgaard, …) Type gevraagde ontleding (fysisch, type A, …) Velt-lidnummer
Emailadres en/of telefoonnr Naam van het staal (serre, boomgaard, …) Type gevraagde ontleding (fysisch, type A, …) Velt-lidnummer
Ontvangen van de resultaten : van zodra wij de resultaten ontvangen van het proefcentrum (afhankelijk van hun werkdruk) krijg je ze zo snel mogelijk bezorgd. We doen ons best om je voor het afsluiten van de bestellingen van de tuinhulpmiddelen (begin december) het resultaat mee te delen. Wat je krijgt : 1. De analyseresultaten van het labo. 2. Een bemestingsadvies van hetzelfde labo (eerder ‘klassiek’ advies, dus vaak met kunstmest). 3. Wij trachten je tijdig een ecologisch bemestingsadvies te bezorgen (dus uitgedrukt bijvoorbeeld in kruiwagens compost, …). Kostprijs : Een éénmalige kost van € 2,5 (transport, alg. kosten) + de kostprijs zoals vermeld in de tabel op de vorige bladzijde. Voorbeeld : je wenst één staal van je grasveld, één staal van je siertuin en twee stalen van je moestuin te laten onderzoeken ; bovendien wens je het Cadmium (Cd)-gehalte te kennen in de twee moestuinstalen. Kostprijs : 2,5 (transport) + 4 x 12,40 (de vier stalen) + 2 x 10 (cadmiumgehalte) = € 72,10 Bij vragen of twijfel :
[email protected] (eventueel 09 259 08 83) 17 oktober, van 20u tot 22u30: Water in de tuin en daarbuiten Waar: OCO, Pijphoekstraat 30, 9041 Oostakker Prijs: € 2 voor velt-leden, € 4 voor niet-leden (inschrijven bij
[email protected], 09 259 08 83) Vlaanderen verdroogt en toch krijgen we steeds meer overstromingen; drinkwater is 66% duurder geworden de voorbije jaren… Water wordt steeds kostbaarder. Hoe kunnen we hier mee omgaan? Hoe kunnen we helpen ruimere problemen aan te pakken? De voordracht gaat in op de waterproblematiek, maar ook op de mogelijkheden die je in huis en tuin hebt om water te sparen: opvang van hemelwater, hergebruik van gebruikt water, zuivering van water en manieren om gemakkelijk water te sparen in huis en tuin… Na deze voordracht kan je nagaan welke ingrepen je met de minste kost nog veel kunnen opbrengen… De spreker is Marc Geens, bekend van de kleinfruitcollectie (De Proeftuin) maar in een ander leven ‘erkend deskundige oppervlaktewater’ en al sinds de jaren 80 bezig met het thema water in al zijn facetten.
24 oktober, om 20u: Film “Klimaatchaos in het Zuiden” (i.s.m. GROS Destelbergen, 53 minuten, tijdens Week van het klimaat) Waar: De Kollebloem in Heusden De klimaatverandering eist nu al miljoenen slachtoffers. Niet bij ons, maar in het Zuiden. Landbouwers, veetelers en vissers klagen er over dolgedraaide seizoenen, alles vernietigende stortbuien en cyclonen, verschroeiende droogte, en een gebrek aan zoet water. De toenemende armoede doet velen op zoek gaan naar een nieuwe, leefbare plek… Wereldmediatheek trok voor de documentaire “Klimaatchaos in het Zuiden” naar Burkina Faso en Togo, Ecuador en Bangladesh, om er de schade van de klimaatwijziging op te meten. Tientallen getuigen van snel toenemende armoede, als gevolg van de klimaatwijziging. Wat aanvankelijk louter een milieuprobleem leek, blijkt uit te draaien op een ongeziene humanitaire catastrofe. De noodzaak om de klimaatwijziging af te zwakken is evident, maar ook moet het Zuiden zich aanpassen aan het onvermijdelijke. 26 oktober, van 20u tot 22u30: Eetbare en medicinale paddenstoelen kweken in eigen tuin, i.s.m. LDC Wibier Waar: Lokaal Dienstencentrum Wibier, Antwerpsesteenweg 768, 9040 Sint-Amandsberg Door: Ann Van Belle Prijs: € 2 voor velt-leden, € 4 voor niet-leden (inschrijven bij
[email protected], 0498 80 45 65) Om paddenstoelen te kweken moet je eigenlijk geen 'groene vingers' hebben. Een klein windvrij, beschaduwd hoekje in de tuin volstaat. Veel tijd kruipt er evenmin in: er moet geënt worden, maar dat is een eenvoudig werkje dat iedereen met behulp van een gewone boormachine kan uitvoeren. Daarna laat je de natuur zijn gang gaan. Wieden komt er niet aan te pas. Na enkele maanden verschijnen, in zomer of herfst, voor de eerste keer de vruchtlichamen, een verschijnsel dat zich regelmatig gedurende enkele jaren blijft herhalen. Welke soorten in aanmerking komen voor teelt, wordt tijdens de uiteenzetting aan de hand van dia's en levend materiaal getoond. Ook het enten wordt gedemonstreerd. 9 en 16 november, van 20u tot 22u30: Kruiden en hun medicinale gebruikswaarde, i.s.m. LDC Wibier Waar: Lokaal Dienstencentrum Wibier, Antwerpsesteenweg 768, 9040 Sint-Amandsberg Prijs: € 4 voor velt-leden, € 8 voor niet-leden (voor de 2 avonden, ter plekke te betalen) Info en inschrijvingen:
[email protected] of telefonisch ( 0498 80 45 65) Elke mens heeft geregeld al eens een extraatje nodig, vooral als je lichamelijk of geestelijk even in een dip zit. Die ondersteuning vind je veelal bij je medemensen. Voor kruidenliefhebbers kunnen ook planten helpen! Je zou het een natuurlijke huisapotheek kunnen noemen. ”Het feit dat er planten zijn die zomaar overal in je eigen omgeving groeien, dat die 'ordinaire' kruiden ook nog ergens goed voor zijn en dat je dat weet, geeft me een extra vertrouwen, waardoor ik zelfs zonder die planten te gebruiken al gezonder en gelukkiger ben.” Aan het woord is Maurice Godefridi. Hij zal ons zijn wijsheden over kruiden aanleren in 2 avonden.
1e avond (9 november): Maurice bespreekt dan vooral planten die (1) werkzaam zijn en niet gevaarlijk; (2) zelf te oogsten en te verwerken zijn en (3) veel voorkomen. Met andere woorden eenvoudige planten voor dagelijks gebruik: o.a. Sint-Janskruid, Duizendblad, Vlier, Echte kamille, Meidoorn, Brandnetel, Salie, Paardenbloem, Weegbree en ... De 2de avond (16 november) maken we enkele preparaten en worden de principes van tinctuur, siroop en zalf uitgelegd.
SPROKKELS Onder deze rubriek vind je interessante activiteiten terug of oproepen van verwante organisaties. 8 september, 10u tot 19u: Fair Festival (Dok Gent)
Omdat elke dag Fair en elke dag een Festival kan zijn! En bovendien is het nog gratis ook! Fair betekent eerlijk én is het Engelse woord voor markt. Op Fair Festival vind je eerlijke, groene producten en alternatieven bij hartelijke mensen en dito bedrijfjes. Dok Gent aan de Dampoort is de ideale plek om Fair Festival te organiseren. Er is een marktplaats, waar je kan rondstruinen op de markt. En niet zomaar een markt! Je maakt er kennis met ecologische, biologische en duurzame alternatieven: je vindt er bio-kledij, ecodesign, je komt meer te weten over ecologisch verbouwen, lekker veggie, we hebben een caravan waar je kan genieten van een korte, deugddoende massage, … Op Fair Festival kan je deelnemen aan tal van workshops: vegetarisch koken, permacultuur, upcyclen, bio-kledij en cosmetica, yoga,...! Om de honger te stillen is er ‘s middags een veggie-BBQ, in het hippe kader van DOK. De hele dag zijn er eetstandjes waar je kan proeven van overheerlijke vegetarische gerechten en producten. Interessant om te weten: DOK Strand zal open zijn en er is een aangepast programma voor de kinderen. Zelfs de Dok Kantine wordt voor één dag omgetoverd en serveert aangepaste ecologische, biologische dranken. 16 september: Autovrije zondag Net zoals vele andere steden en gemeenten organiseert de stad Gent op 16 september 2012 weer een autovrije zondag. Gent richt zich op de autovrije dag vooral op wandelen en fietsen. Meer dan 30 verschillende wandel– en fietstochten staan op het programma, elk met hun eigen invalshoek en charme. Er zijn diverse infostanden en activiteiten op de Korenmarkt, het Sint-Baafsplein en het Emile Braunplein. De autovrije zondag wordt in Gent feestelijk afgesloten met een fietstocht op de stadsring. Deze start om 17u op het Sint-Pietersplein en zal daar ook eindigen (meer info op www.gentfietst.be). 22 en 23 september: Sing for the climate Op www.singfortheclimate.com lezen we het volgende: “Overal in België wordt op 22 en 23 september gezongen voor het klimaat. Omdat al meer dan twintig jaar wereldleiders het probleem van de klimaatsverandering voor zich uit schuiven en wij dat beu zijn. Beu te moeten wachten, beu te moeten horen dat het allemaal niet zo makkelijk is. Daarom roepen we iedereen in België op om mee te komen zingen. Daarvan maken we een filmpje en dat sturen we de wereld rond. Zodat ook buiten België mensen aan het zingen slaan. Zodat er echt iets gebeurt voor het te laat is.” Ook Gent zingt op 22 september mee voor het klimaat (Sint-Pietersplein, 15u). Schrijf je in op www.singfortheclimate.com/NL/in/Gent.aspx
26 oktober: Transitie-event Het Transitienetwerk Middenveld (TNM, een netwerk van mensen uit diverse middenveldorganisaties zoals vakbonden, milieubeweging, armoedeverenigingen, culturele sector, media en de academische wereld) organiseert op 26 oktober in Gent een uitbreekmoment in de vorm van een transitie-event. Een evenement waar de deelnemers via lezingen, workshops, ateliers, films, wandelingen en proeverijen kunnen zien hoe een sociaal rechtvaardige en duurzame samenleving eruit kan zien. (meer info o.a. op www.acw.be)
IVANS SEIZOENSTIPS OVER FRUIT
Er is dit jaar minder fruit door het natte voorjaar, door de bestuiving, en doordat er vorig jaar veel fruit was. Kleinfruit staat er altijd (oogstvast). Maak een drankje van pruimen (recept op aanvraag, naar
[email protected]) Ik merkte toch (veel) vruchten op bomen die laat bloeiden of bomen die eerder op beschutte plaatsen staan. Lid Lut is heel tevreden daar haar perziken nog nooit zo groot waren (op haar afstervende boom). Ze gaat de stenen na de winter planten om een nieuwe boom te kweken van dit zaadvast ras. Krulbladziekte is helaas bij geen enkel ras te voorkomen, stel ik vast. Collega An-Marie maakt een drankje met blaadjes van die boom. Ik neem me voor het recept eens na te jagen. Maak appelmoes van ‘gevallen’ appelen, ook al zijn ze ‘gestoken’. Snijd het aangetaste deel goed weg (bewaak de smaak). Hoe dan ook , ruim de ‘gestoken’ appels en peren tijdig op om te beletten dat het wormpje nog eens de boom in gaat. De uitdrukking ‘de boom in’ is hier duidelijk niet van toepassing. Je kan ook gewoon kippen het werk laten doen. Laat je overschot aan fruit persen. Op basis van vorige ervaringen raad ik een combinatie van appels met max. 1O procent peren aan. Dromen van nieuwe bomen, te planten in november... Doorloop lijsten, weeg verschillende factoren af, maar hou ook rekening met bestuiving, de beschikbare plaats, bodemtype, de boomvorm. Denk aan de plantafstand; één perenboom en één pruimenboom zijn meestal al voldoende en kies voor de rest appel of noot … We hebben favoriete rassen voor onze grond / streek…je kan steeds contact opnemen als je dat wenst. Eet Pawpaw en geniet (de opbrengst isniet lager dan vorig jaar). Ik pluk de vruchten niet maar laat ze in het gras vallen… hmm, regelmatig onder de boom kijken want er is vraat door slakken … Eet kiwibes, pluk en in de mond, daar kan je van genieten van half september tot eind oktober. Ook plukken voor sap en confituur kan, of om in te vriezen. Blijven lang op de struik, zoet, dan toch vraat door vogels? Eind oktober plukken/oogsten van de kiwi (de grote, behaarde, je weet wel) en in bakjes, zo koel mogelijk doch vorstvrij bewaren (kan zelfs tot in mei). Na de oogst, enkele in een pot met deksel met rijpe appel erbij en dan één week later kan je ze eten. Veel vitamine C, en hoe dan ook goed voor de vooruitgang van de achteruitgang. Wel de groene kiwi en 1 à 2 ’s morgens. Ervaringen niet mailen. Pluk appels en peren toch tijdig in functie van bewaring. Pers ten laatste eind september fruit. Druiven zijn klaar om te eten, maar kan ook voor sap. Trossen kan je lang laten hangen maar dan meer kans op schimmel, rot. Hoe dan ook netten voorzien tegen de vogels. Laatste vijgen opeten ? Brown Turkey is lekker. Dromen van aanplant druiven (november en later tot april). Kies een ras dat meeldauwtolerant is (of weinig ziektegevoelig in het algemeen) en dat je ook niet moet krenten. Topras voor buiten blijft Boskoop Glory. Kan ook in de serre, dan smul je al van begin augustus. Sleedoorn smaakt pas goed na een vriesje, zeggen ze, nooit goed om zo te eten ( je gaat niet dood hoor, maar de smaak is niet zo aangenaam) maar best OK voor verwerking, drankjes….Vogels komen ze ook halen . Dat vriesje kan je je diepvries laten doen.
Mispel is een grillige boom met mooie bloesems… kies dan toch grootvruchtig ras, na vriesje(!) bewaren in bakjes op koele plaats en pas eten als ze zacht aanvoelen. Durf nog eens te zeggen dat ze eerst ‘rot’ moeten zijn . Veel vitamine C. Herfstframbozen oogsten en eten. En misschien ander laat kleinfruit? Samengevat : oogsten, eten, verwerken, drankjes maken, naar de oogstbeurs gaan en dromen van nieuwe aanplant. Groepsaankoop fruitladders Velt Damvallei geeft zijn leden de kans een driepotige fruitladder aan te schaffen met een mooie korting. De ladders zijn zeer stabiel door: - de drie poten i.p.v. vier - de drie pinnen tegen het wegschuiven - de drie ronde schijven tegen het wegzakken Op de hieronder vermelde prijzen geven wij in elk geval 10 % korting. Bestellen we allen samen meer dan 5 ladders dan krijgen we zelfs 15% korting. Als je geïnteresseerd bent, stuur dan voor 30 september een mailtje naar
[email protected] of bel 09 259 08 83 met vermelding hoeveel treden je wenst. Wij delen je dan het bedrag (met alvast 10% korting) mee en het rekeningnummer. Indien er een grotere korting mogelijk is, storten we je het verschil terug.
Aantal treden
Totale hoogte
10
2,50 m
Normale prijs, zonder korting en mét BTW 218
12
3,00 m
249
14
3,50m
256
16
4,00m
278
18
4,50m
310
20
5,00m
339
Walnoten uit ecologische teelt Noten kunnen opnieuw worden ingeleverd om er olie van te laten persen (onder licht voorbehoud, contacteer Ivan voor bevestiging op
[email protected]). De uiterste datum waarop de noten kunnen worden afgegeven wordt nog meegedeeld tijdens het contact. Daarna… lang wachten en rond maart-april kan je de flesjes met de niet te versmaden olie komen ophalen .
ALBERTS MOESTUINTIPS De moestuin in september en oktober, en ook een kleine terugblik Wat nog buiten gezaaid kan worden is niet meer zoveel: veldsla, raapjes (al beetje laat), winterspinazie (opgelet dat je dat perceel niet vroeg in het voorjaar nodig hebt), … Uitplanten (desnoods plantjes krijgen/kopen) : andijvie (ik plantte op 18/8 mijn zaaisel van 18/7 uit dat ik ondertussen ingepot had omdat het bedoelde perceeltje nog niet vrij was), suikerbrood ofte groenlof, late sla-soorten (opgelet heel wat soorten schieten vanaf augustus vlugger op). Zaaien in de serre: drukke tijden! Kervel, peterselie, winterpostelein, wintertuinkers, lepelblad (tip van Herman De Waele) zorgen de winter door voor wat vers groen. Ook enkele slasoorten zingen het nog een tijdje uit, zelfs als het buiten al vriest. Aardbeien plukken (doordragende soorten als Mara de bois geven nog een mooie late oogst). Dit jaar ten andere zeer goede opbrengst gegeven. Gouden Tip : De ‘stinkende gouwe’ in mijn serre koesterde ik op aanraden van lesgever Herman De Waele. Ik liet enkele stinkende gouwes in mijn serre groeien en zowaar: de witte vliegjes die anders wel eens op een tomaat durven gaan zitten, verkozen allemaal de stinkende gouwe. Op het moment dat ik zie dat er veel op zitten steek ik er een plastic zak over en snij de plant af die dan kan herschieten. Ik zorg er voor dat ik niet alle stinkende gouwes tegelijk afsnij. Volop oogsten : sla, andijvie, prinsessenbonen, snijboon, bloemkool (zullen de laatste zijn voor dit seizoen), venkel, paprika (serre), tomaat (serre), … Composthoop verzetten en omkeren. Bodemanalyse laten uitvoeren (zie elders in deze nieuwsbrief). Beginnen denken aan de zadenbestelling van november-december (zie volgende nieuwsbrief en Seizoenen in november). Wat heeft 2012 ons geleerd ? 2012 was ronduit een lastig jaar voor de tuinier. Na de harde vorst en enkele prachtige dagen in het vroege voorjaar bleef het langdurig en extreem koud en nat. De resultaten bleven niet uit … Het fruit raakte niet bestoven aangezien de bijen onmogelijk konden uitrukken in zulk weer. Zelfs de ‘zelfbestuivers’ die nochtans voldoende bloeiden zoals Opal bij de pruimen, Conférence bij de peren, … brengen zeer weinig op. Onkruid bestrijden op een ecologische manier was een heroïsche strijd : het onkruid veerde achter je rug terug op en stond vrolijk te wuiven en leek te vragen : nogmaals, nogmaals … Mijn struikbonen staan al heel de zomer mals groen zoals nooit eerder, maar (her)bloeien hoort er niet bij. Enz., enz. … Genoeg gezaagd ! De vraag van 1 miljoen is : wat lukte er wèl ? Dat is pas interessant en leerzaam. (Deel je ervaringen met Albert,
[email protected]). In een jaar zoals 2012 kan je iets bijleren! Aardappelen die zonder fungiciden toch geen plaag krijgen, tomaten die in de druipende regen als een rood versierde kerstboom naar jou lachten, boontjes die omvallen van het gewicht dat er aan hangt, … dat is wat we moeten hebben !
Heb jij een wonderbaarlijke opbrengst van om het even wat, zonder pesticiden en ondanks de kwakkelzomer, laat het ons weten! We publiceren het in de november-nieuwsbrief zodat leden eventueel hun zadenbestelling nog kunnen aanpassen. (Bio)zaden duur? Kweek ze zelf! Van heel wat groenten kan je makkelijk zelf overvloedig én gratis zaad opdoen. Voor de beginners zijn dat de zelfbestuivende éénjarige planten, d.w.z. die gezaaid worden en bloeien in hetzelfde jaar en geen insecten nodig hebben voor de bestuiving. Tomaten bijvoorbeeld. Heb je een superras waar je heel tevreden van bent zoek dan enkele mooie vruchten uit, spoel er het zaad uit en laat drogen, op een koffiefilter bijvoorbeeld (keukenrol is te zacht en scheurt te makkelijk). Als het droog is kan je het zo wegleggen (minimaal donker en droog) en volgend jaar peuter je de zaden van het filterpapier). Je zal plantjes kunnen uitdelen bij de vleet. Boontjes zijn ook een makkie : spaar enkele planten waarvan je niets oogst en laat die staan tot de peulen goed droog zijn. Dan zo snel mogelijk binnenhalen, nog wat laten nadrogen en de boontjes uit de peulen halen. Om de bonenkever te slim af te zijn, verdwijnen mijn boontjes dan in een glazen bokaal in de diepvriezer voor enkele dagen wat door vergetelheid wel eens uitloopt tot enkele maanden. 99,13% opkomst gewaarborgd! Prei is een voorbeeld van een tweejarige plant, m.a.w. eentje dat pas na de winter in bloei zal komen. Je zet enkele mooie preien apart op voldoende afstand (bijv. na de winter), laat ze tot bloei komen (een paradijs voor bijen, hommels en andere insecten!). Als het zaad bijna rijp is, knip je het af en laat nog wat nadrogen in een papieren zak. Zelf zaad oogsten lukt aardig met zaadvaste rassen, dus niet met hybriden (volgens de wetten van Mendel komt er in de volgende generatie terug ‘van alles’ naar boven). Dit is trouwens een van de redenen waarom Velt niet zo happig is op hybriden. Oerprei of Allium ampeloprasum (door André De Coninck) Het telen van oerprei of parelui, ook nog étage-ui genoemd, is relatief eenvoudig en heeft ook enkele voordelen. Oerprei wordt niet aangetast door de preivlieg en de preimot en is winterhard. Je hoeft niet te zaaien noch insectengaas te plaatsen. Deze teelt bespaart dus tijd en geld. Het moeilijkste is aan plantmateriaal (knolletjes) te geraken. Oerprei wordt best geplant in augustus. Zoals ik al gezegd heb is het probleem om aan nevenbollen te geraken. Eens zover kan je een gedeelte van de oogst, mits een kleine ingreep, zelf kweken. Oerprei-nevenbollen bekom je inderdaad niet vanzelf zoals de teentjes van knoflook. Als je de foto van de knolletjes bekijkt dan zie je dat een kant afgerond is en de andere kant relatief recht, dit is zeer belangrijk bij het planten om een rechte rij te bekomen. Je plant op een diepte van ca 8 cm op 15 cm in de rij (het puntje naar boven) en de rijafstand bedraagt 30 cm. Let er wel op dat de rechte kant mooi in de rijrichting staat, anders gaan de plantjes kris kras staan en wordt het onderhoud bemoeilijkt. Net als bij gewone prei wordt geplant op een perceel dat het jaar ervoor flink wat compost heeft gekregen. Ik doe in ieder plantgat nog een toegift van oude compost (zeker geen verse)!
Na een tweetal weken komen de plantjes boven, zij het onregelmatig, maar opkomen doen ze allemaal. Voor de winter kun je oogsten maar denk eraan dat je planten moet houden als je plantgoed wil voor volgend jaar. Dat doe je als volgt: In het voorjaar zal, net zoals bij prei, de stengel zaad willen vormen maar wij willen geen zaad maar knolletjes. Dus zodra de oerprei opschiet snijden we de zaadstengel weg en als reactie zal de oerprei zich als het ware willen wreken en alle voedingsstoffen gebruiken om nevenbollen te vormen en zich zo te vermeerderen. In juli, als de moederplant opgedroogd is, kunnen de nevenbollen geoogst worden. Dit moet zeer zorgvuldig gebeuren want ieder bolletje dat in de grond blijft, zal ter plaatse schieten. Erg is dit niet want je kan het nog gebruiken in de keuken. Ik ga als volgt te werk: met een plantschopje licht ik voorzichtig de moederplant uit de grond en leg deze in een zaaibak van ca 40 x 40 cm en haal de bolletjes uit de aarde. Mijn ondervinding is dat je gemiddeld 8 nevenbollen per moederplant hebt die je kan gebruiken als plantgoed, de rest kan gebruikt worden als prei in de keuken. Als je dus 200 planten wil moet je 25 moederplanten laten staan, dan heb je volgend jaar 175 planten om te consumeren.
IN EEN NOTENDOP Destelbergen werd FairTradeGemeente… Velt Damvallei droeg zijn steentje bij! Een FairTradeGemeente wil op een heel concrete manier bijdragen aan een waardig bestaan voor de kleine boer in het Zuiden en de duurzame producent in het Noorden. Er moet voldaan worden aan 6 criteria om de titel te verkrijgen. (zie www.fairtradegemeenten.be). Destelbergen slaagde erin om vele actoren in de gemeente aan te zetten tot het kopen of verkopen van fairtradeproducten: het gemeentebestuur, bakkers, restaurants, scholen,…. Maar bij duurzame voeding ligt de focus uiteraard niet enkel op het zuiden. Ook lokaal zijn er tal van initiatieven rond duurzame voeding. Daarom gingen enkele organisaties die rond dit thema werken en lokale, duurzame voedingsproducenten samenzitten om ook de aandacht te vestigen op duurzame voeding in eigen streek. Het resultaat is een aangename en toeristische fietsroute door de gemeente, langs bedrijven en organisaties die op een duurzame manier voeding produceren of rond dit thema werken: Zelfoogstboerderij Wijveld, Ambachtelijke geitekaas Le Larry, Vleeswaren Corma (Ganda ham), Velt Damvallei (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren), Runder- en schaapboerderij de Geetkotmolenhoeve, Hoevezuivel A & F De Clercq, Biodynamisch tuinbouwbedrijf De Wassende Maan, De Koninklijke maatschappij Werk van de Akker en de Volkstuin, Oxfam-Wereldwinkel Destelbergen, Paardenmelkerij ’t Kattenheye. Je vindt fietsroute en informatie over de deelnemende bedrijven en organisaties in een overzichtelijke brochure. Je kan ze opvragen bij Velt Damvallei (mail naar
[email protected]) of de andere deelnemende organisaties én in het nieuwe toeristische infopunt in de bibliotheek van Destelbergen.
Ecotuindagen juni 2012: dappere bezoekers en gelukkige winnaars! Dapper, dat is het minste dat je de bezoekers van de eco-tuindagen van dit jaar in juni kan noemen, gezien het regenachtige en koude weer (voor de tijd van het jaar). Maar zoals steeds zat het ook goed met hun gezonde nieuwsgierigheid naar de inhoud van de tuinen. Gelukkig, dat maken we 3 mensen, eentje per tuin, met eenVelt-boekenbon ter waarde van € 15. Die krijgen ze gewoon door hun aanwezigheid die ze te kennen gaven via het invullen van het aanwezigheidsregister. Hier zijn ze: Anne-Mie Merckx (Sint-Amandsberg), Steven en Veerle Dujeu (Sint-Amandsberg) en Michael Vercruyssen (Destelbergen). De winnaars werden/worden persoonlijk verwittigd. Wij vonden het – ondanks het slechte weer – een geslaagde dag en hopen dat de honger naar kennis over ecologisch tuinieren weer wat aangescherpt is door het bekijken van deze voorbeeldtuinen en het aanhoren van hun trotse eigenaars… of pachters, zoals van de ‘bermtuin’ aan Dampoort! Ecotuindagen 2013 Nog een heel eind voor ons maar toch al even aankondigen: we zijn heel blij dat we binnen onze afdeling Velt Damvallei minstens drie kandidaten hebben voor de Velt-ecotuindagen van 1 en 2 juni 2013. Voor onze afdeling is dat traditiegetrouw ‘enkel’ de zondag, dus 2 juni van 10u tot 18u. We verklappen nog niet veel maar ik denk dat we ogen te kort zullen hebben op deze dag! We trachten er, in samenwerking met de tuineigenaars, een feest van te maken!
RECEPTEN Quiche met Warmoes Deeg: 200g tarwemeel, 100 g boter, 3 eetl koud water, snuifje zout Doe meel en zout in een kom, snij de koude boter in kleine stukjes door het deeg, voeg koud water toe en meng alles tot je een deegbal bekomt. Laat 30 min rusten in de koelkast. Olie een bakvorm in en bestrooi met bloem. Rol het deeg uit op een werkblad dat met bloem bestoven is tot een lap met ongeveer 3 mm dikte en leg in de bakvorm. Prik gaatjes in het deeg met een vork. Vulling: 200 g gerookte spekblokjes, 2 uien, 4 à 5 warmoesbladeren (blad en steel), 2 à 3 gekookte aardappelen (een overschotje kan perfect), 2 eieren, 1 à 2 dl room, peper en kruidenzout, 100 g gemalen gruyèrekaas Bak het spek krokant. Fruit de gesnipperde ui in de pan van de spekjes. Voeg de in reepjes van 1cm gesneden warmoesbladeren toe. Giet overtollig vocht af. Kluts de eieren en de room en voeg er de warmoes bij. Goed kruiden met kruidenzout en peper. Vul de quichevorm door achtereenvolgens schijfjes aardappel, de stukjes spek en het warmoesmengsel toe te voegen. Bestrooi met de gemalen kaas. Bak in oven van 180 à 200°C gedurende een half uurtje. Varianten In de plaats van spek kan men ook gebakken champignons of shiitake op de quiche leggen. Meestal doe ik dat bovenaan onder de gemalen kaas. Wie graag look eet kan ook wat look toevoegen. Je kan ook spinazie gebruiken in de plaats van warmoes.
Koude komkommersoep 30 gr koriander, 1 ui, 2 komkommers (geschild en zaad verwijderd), 1,25 dl zure room, 3,5 dl yoghurt, 1 theelepel kerriepoeder, zout en peper, 4 druppels tabasco, 3 dl bouillon. Hak de ui, komkommers en de koriander fijn. Meng de zure room met de yoghurt en voeg kerrie, zout, peper en tabasco toe. Doe hierbij het komkommermengsel en de bouillon. Mix alles en zet enkele uren in de ijskast. Geniet ervan en geef je over aan de smaak. Bramentaart met mascarpone (www.greendelicious.nl, ecodurver Natascha Boudewijn) Wat heb je nodig?
voor een taartvorm van 16 cm 1. 5 plakjes bladerdeeg 2. 150 gr bramen 3. 150 gr blauwe bessen 4. 250 gr mascarpone 5. 1 zakje vanillesuiker 6. 30 gr poedersuiker 7. geraspte schil van 1 onbespoten citroen 8. 1 ei 9. vlierbessensiroop 10. roomboter om de vorm in te vetten 1. Verwarm de oven voor op 200 graden. Laat het bladerdeeg ontdooien op een bord. 2. Meng intussen in een kom de mascarpone met de twee soorten suiker, citroenrasp, het geklopte ei en enkele lepels vlierbessensiroop. Klop alles goed tot een lobbige massa. 3. Stapel de plakjes bladerdeeg op elkaar en rol op een met bloem bestoven oppervlak uit tot een ronde vorm. Vet de taartvorm in en bekleed met het deeg. Prik er met een vork gaatjes in. 4. Was de vruchten en droog af. 5. Zet 10 tot 15 minuten in de oven, tot het deeg zo goed als gaar is. Haal uit de oven en laat afkoelen. 6. Verdeel de bramen en bosbessen over de bodem en giet daar de mascarponemassa overheen. Alles moet gelijkmatig verdeeld zijn. 7. Zet de oven op 180 graden en zet de taart circa 25 minuten in de oven. De exacte tijd is moeilijk aan te geven, check met een breinaald of de mascarpone is gestold. Houd alles dus goed in de gaten! 8. Je kunt deze taart het beste op kamertemperatuur serveren.
KAPERKELS Door Ivan Bij ons thuis, tijdens mijn jeugdjaren in de Gentstraat in Oostakker, stonden in de eerder kleine tuin, een 5-tal hoogstammen. Als kind loop je ertussen, meestal eronder, en soms kruip je er ook in. Van je ouders hoor je de eerste namen, je leert dus dat die appels, of in dit geval peren, een naam hebben. Soms moeilijk uit te spreken, te moeilijk. Je hoort ook al snel, in vaak één woord, de eigenschap van die boom (van de vrucht dan): goed, klein, vlug buikziek, bewaart goed, bewaart niet, goed om te stoven, veel ‘anneketek’, vallen te rap af, nen vroegen, nen laten.
In de tuin van mijn ouders stonden enkel perelaars (achteraf gezien, wat raar, merkwaardig, toch?) Bij de buur één appelboom. Bij ons dus : telkens één exemplaar van ‘clapps ‘, St-Remy, Doyenne du Commice, Legipont. Dan nog één stam zonder kruin (door ons vader afgezaagd blijkbaar, ras nooit geweten). De Doyenne had iets bijzonders, één tak daar kwamen andere peren aan (wijnpeer, zo zei ons pa). Zo, dat kan ook, die boom was dus omgeënt. En ja, einde vakantie, eind augustus heerlijk Clapps smullen, groot, lekker, vlug buikziek, dan de Legipont, kleine kruin, klein peertje, speciaal smaakje aan, niet mijn favoriet maar toch, en dan …de champagne onder de peren, de Doyenne, na bewaring in bakjes op koele plaats, in de periode oktober–november. Hmm, het sap liep van onze kin. De St-Remy werd gestoofd, heerlijk ook, en bleek tot eind april te bewaren. De toestand werd dan wel wat rimpelig maar we wisten toen … De lente komt eraan. En blij dat ons pa in de jaren 1960 de subsidie voor het vellen en rooien van hoogstamfruitbomen aan zich heeft laten voorbijgaan. Hij koos duidelijk peren voor zijn geld…. Of ja, die ene stam daar zonder kruin, zou hij dan toch één keer …. Eens vragen aan ons ma.
HOVELINGEN Peter en Bénédicte wonen sinds 2OO4 in de Meirsonstraat in Destelbergen en tellen om en nabij en over de 40 lentes. Peter vertelt op deze zonnige (jawel) avond over zijn ervaringen als ‘trial and error’ tuinier. ‘Sommige dingen blijven en andere schuiven’, zegt hij . ‘Ik probeer alles 3 keer (te zaaien, te planten) en dan weet ik het wel. ‘ Vergeten groenten als zurkel, aardbeispinazie, amarant… nemen een gekoesterde plaats in. ‘Via de zadenaankoop kan ik makkelijk aan die soorten geraken’. Niet dat hij geen paprika of tomaat wil oogsten uit eigen tuin, vandaar dat hij hardop droomt van een serre. Een plan om in het najaar uit te voeren, maar eerst kijken of er voldoende tijd is. De tuin bestaat ongeveer uit telkens één derde siertuin, één derde moestuin en één derde kleinfruit en kruiden. Maar ook hier zijn plannen om een en ander te veranderen, je leert uit het doen, en er mag beweging zijn. Het liefst van al is Peter bezig met de grond; composteren, potgrond maken (voor de vele potten met bloemen die vensterbankjes, terrasjes en paadjes zo mooi opfleuren), vloeibare mest winnen uit het compostvat-metkraantje. Twee jaar geleden werd hij lid van Velt : ‘door een ander lid-buurman, ene Jan B., erin geduwd.’ Maar hij kende Velt wel al van de zadenactie. Peter vindt het verder belangrijk om de filosofie van Velt , ‘zonder de naam van Velt te vernoemen’ over te brengen naar de kinderen. Zo stelt hij nu vast, ondanks dat ze vrij overal mogen bewegen in de tuin, dat de kinderen respect tonen voor wat groeit en bloeit. Niet zonder enige trots laat Peter me zijn zelf gezaaide stokrozen zien. Ja, zelf opgekweekt, want plantjes gaan kopen vindt Peter een beetje vals spelen . Sinds kort gaat hij ook zoveel mogelijk zelf zaad winnen van kruiden, bloemen en groenten. De oogst van kleinfruit is altijd overvloedig en Peter zegt vol overtuiging ‘ik heb de schoonste frambozen van heel Destelbergen’. Ze eten het kleinfruit uit de hand, van de rest maakt Bénédicte siroop, confituur of roomijs. Genieten is voor Peter bezig zijn in zijn tuin. Gewoon op een bankje zitten is er weinig bij, liever bezig…’ en ik wil doorgaan tot mijn tuin perfect is ‘. Blijven dromen, Peter…. denk ik, terwijl ik afscheid neem .
Het Gents reuzen konijn, onze ecologische grasmachine Door Jan Een 7-tal jaar geleden kreeg onze zoon voor zijn verjaardag een konijn met bijhorend hok. Een tweede verrassing kwam er toen we een 3-tal weken later in het hok een nest vonden met jongen. Het hok werd al vlug te krap en met wat afvalhout timmerden we een tweede groter hok. Moeder konijn stierf toen de jongen enkele maanden oud waren. Na een moeilijke keuze hielden we één van de jongen, Alies. Zij is een groot sneeuwwit albinokonijn.
Enig naslagwerk leerde mij dat begin vorige eeuw boeren naar de stad Gent trokken om in de textielindustrie te werken. In de stad konden ze in de kleine arbeiderswoningen geen dieren houden tenzij enkele konijnen. Al vlug ontstonden er in de Gentse volksbuurten ‘concours’ (wedstrijden) voor het zwaarste ‘Gentse Reuzen’-konijn. Het is pas na de tweede wereldoorlog dat uit dit Reuzenkonijn het ras Vlaamse Reus is gefokt. Vermits onze konijnen geen rasdieren zijn maar wel even groot (een volwassen voedster kan tot 6kg wegen), en aangezien we op grondgebied Gent wonen, vertel ik iedereen dat we het Gents reuzenkonijn fokken. Alies houdt nu samen met haar jongen nog steeds ons gras kort. Onze grasmachine verzeilde in een hoek van ons materiaalhok want de snel wassende konijnenjongen slaagden erin om het gras van ons grasveldje van ongeveer 150m2² kort te houden. De leuke dagtaak van gras snijden werd al vlug een karwei voor papa naarmate de jongen groter werden en steeds hongerig leken. Ik bedacht eerst een systeem om het hok makkelijker te verplaatsen. Uiteindelijk heb ik één paar wielen van de grasmachine onder het hok geplaatst zodat ik met het hok kan rondrijden zoals met een kruiwagen. Onze ecologische grasmachine was een feit. Gedaan om op mooie dagen achter een lawaaierige grasmachine te lopen! Iedere morgen worden we enthousiast begroet door Alies, en vanaf de lente met haar jongen, wanneer we het hok weer een stukje verder rijden en haar restjes oud brood voederen. In de vakantie knuffelen en spelen de kinderen met de jongen. ’s Avonds bij het beëindigen van mijn dagtaak verplaats ik het hok nogmaals. Het heeft iets rustgevends, het knabbelen van de beestjes. Alies is voor een konijnenleven oud geworden. Bij iedere worp zijn er nog slechts enkele jongen. In haar eerste levensjaren had ze twee worpen per jaar van telkens 8 tot 12 jongen. Sinds dit jaar hebben we daarom een tweede voedster Roza om met haar jongen mee het gras kort te houden. Ik hoor u al denken, wat gebeurt er met al die jongen? Enkelen jongen vonden een nieuw grasveldje bij vrienden. De andere jongen worden voor eigen consumptie geslacht op een leeftijd van 4 maanden. Konijn is bij ons een lekkernij die we bij feestgelegenheden klaarmaken.
(Mirte vertelt: “Ik vind de konijntjes leuk als ze klein zijn om te aaien. Als ze groter zijn om ze op een rijtje te zetten bij het eten geven”.)
Overweeg je om het ook eens te proberen? Graag geef ik je wat meer praktische informatie: Mijn houten hok 1 op 2 meter met een nest en voederbak op de eerste verdieping, bestaat uit een stevig fijn gaas (‘kiekendraad’ knagen ze na enkele jaren door). Onderaan ligt om het graven te vermijden een ruimer gaas (mazen 5cm op 10cm). Doordat de mazen zo wijd zijn kunnen ze makkelijk aan het gras. Ik heb enkel na de tweede week van de dracht, een tiental dagen problemen met de graafdrang bij de voedsters. De nestbak en voederbak bevinden zich op de eerste verdieping. Dit is een zwarte plantenbak met fijne gazen, net groot genoeg om kleine keutels en urine door te laten. Ik dien de nestbak enkel te verversen na iedere worp. Doordat het hok minstens twee maal per dag wordt verplaatst, bemest ik systematisch mijn grasveld. Je kan eventueel makkelijk de keutels verwijderen vermits een konijn steeds op de zelfde plaats in het hok haar behoefte doet. ’s Winters is er wel wat meer werk. Ik haal het hok van het gras en geef het een vaste plaats in de moestuin. Hierdoor dien ik het hok iedere maand proper te maken. Het ganse jaar door voeder ik het oud brood (best gedroogd) en de schillen van de groenten en appels uit de keuken. Ik geef ook wat biologisch krachtvoer zodat de voedsters de jongen in het begin voldoende kunnen zogen en de jongen goed in hun vlees zitten. Ik overwinter enkel de voedster Alies en vanaf dit jaar Roza met hoofdzakelijk hooi en witloof wortels. Alies lust bij voorkeur wel aardpeer. Ook ons snoeiafval (wilg, druivelaar) staat op hun menu. Takjes zijn belangrijk om de steeds bijgroeiende tanden te vijlen. Dat konijnen geen water nodig hebben is een fabeltje. Ik beschik hiervoor over handige drinknippels van 1 liter. En onze oude grasmachine? We halen deze nog 2 maal per jaar van onder het stof. In de zomer om de droge grasstengels die in het zaad komen eens te maaien en net voor de winter om het grasveldje mooi egaal te zetten. Verwacht bij ons geen kort egaal eentonig groen gazon, maar een kleine grasweide van vooral gras en klaver. Alies en Roza met hun jongen zijn niet meer weg te denken uit onze tuin. Deze grasmachines doen hun werk zelfstandig zonder lawaai. En zeg nu zelf is het niet fantastisch dat je je grasmachine kan knuffelen?
Net voor de publicatie van dit artikel werd er Myxomatose vastgesteld. Myxomatose is een virus dat wordt verspreid door stekende insecten zoals muggen, vliegen en vlooien. Het kan ook over gedragen worden door besmette dieren of materialen. De overlevingskans van besmette konijnen is klein. Wil je de nieuwsbrief digitaal ontvangen? De voordelen? JIJ krijgt de nieuwsbrief enkele dagen vroeger, in kleur, én als je dat wil bovendien ook op het e-mailadres van gezinsleden. WIJ verbruiken minder papier, en sparen postzegels uit! Akkoord? Stuur dan een mailtje naar
[email protected] met vermelding ‘nieuwsbrief enkel digitaal’. Alvast bedankt.
