1
jaargang 35
nummer 3
september 2012
2
3
Inhoud
Ouverture
Beste Operavrienden,
Ouverture
2
Guus Mostart: een leven in dienst van de opera
4
Iedereen wist dat het zou gebeuren, maar toch kwam het
De problematische erfenis van Richard Wagner
10
nog hard aan: in de laatste week van juli zijn de ontslag-
Dol op mooie stofjes: Joke Ploeger
18
brieven bij veel medewerkers van de Nationale Reisopera op
‘Dit einde is een nieuw begin’ Annelies Lamm
22
de mat gevallen.
Wildeman, een coproductie
26
Een hard gelag: van de ongeveer 90 werknemers moeten er
Laatste reis, in het spoor van Vincenzo Bellini. boekrecensie
27
nu 80 op zoek naar ander werk. Dat betreft niet alleen de
Steun de Reisopera… maak nieuwe vrienden
29
leden van het alom geprezen koor, maar ook andere disci-
Götterdämmerung | Andere Brünnhilde | podium, data en inleider 30
plines, bijvoorbeeld uit de afdeling kap en grime, decor en
Operanieuws
30
techniek. Vakmensen en specialisten, die samen de NRO tot
Colofon
31
een volwaardig en gewaardeerd operahuis maakten. Als operavrienden leven we met hen mee. We hopen dat er voor hen spoedig betere tijden zullen aanbreken.
Het bestuur
Nicolas Mansf ield algemeen directeur ‘Pijnlijk en verdrietig’ noemt Nicolas Mansfield de situatie voor de ontslagen medewerkers van de Nationale Reisopera. Op een aantal van hen hoopt de Reisopera in de toekomst nog een beroep te kunnen doen. De Raad van Toezicht heeft gekozen voor een éénhoofdige directie en per 1 januari 2013 is Nicolas Mansfield algemeen directeur. Er wordt nog gezocht naar een hoofd financiën. Achter de schermen is Nicolas volop bezig met de toekomst van de NRO. Hij is deze zomer o.a. naar Berlijn en naar Dorset geweest om daar te praten over samenwerking en ook in Den Haag legt hij contacten. In juli 2013 gaat de Reisopera met ‘Candide’ naar het Operafestival in Dorset. Er zijn plannen om met een operareis de zangers te vergezellen. In het decembernummer zullen we u nader kennis laten maken met de nieuwe directeur en met zijn plannen voor een op een – noodgedwongen – andere leest geschoeide Reisopera.
4
5
Guus Mostart: een leven in dienst van de opera
Fenny Koffijberg
Wanneer hij in de zomer van 1972 als medisch student niet op
Engeland
Amsterdam / Engeland
zoek was gegaan naar een vakantiebaantje, dan was Guus Mostart
Guus meldde zich aan bij het fameuze London Opera Centre, een
De Nederlandse Operastichting had Guus gevraagd om na zijn
misschien nooit in de operawereld beland.
groot opleidingsinstituut voor getalenteerde zangers, regisseurs,
opleiding in Londen terug te komen in Amsterdam en zo werd
Nu, op 61-jarige leeftijd, neemt hij na een veelbewogen leven
dirigenten etc.. Dit centrum was een onderdeel van het Royal
hij regie-assistent onder intendant Hans de Roo, aan wie hij
in dienst van de opera in december afscheid van de Nationale
Operahouse Covent Garden. Na een intakegesprek werd hij
veel te danken heeft. De Roo haalde toonaangevende artiesten
Reisopera, waar hij 12,5 jaar aan het roer stond.
geaccepteerd en met een beurs van het ministerie van CRM begon
naar Nederland, zoals Joan Sutherland, Nikolaus Harnoncourt,
hij in september 1974 aan de eenjarige opleiding.
Catherine Malfitano, Filippo Sanjust, Götz Friedrich en Harry
Guus Mostart werd op 1 maart 1951 geboren in Den Haag als oudste
‘Bij de afdeling stage-management waren we met z’n zessen, ik was
Kupfer. Daarnaast kregen Nederlandse zangers volop gelegenheid in
van acht kinderen in een katholiek gezin. Vader werkte als radioloog
de enige buitenlander. Wij waren een hecht groepje, waarmee ik
hoofdrollen te schitteren.
in een Haags ziekenhuis, maar het gezin woonde in Voorburg. Toen
nog steeds contact onderhoud. De opleiding was zeer all round: we
‘Arnold van Mil, Jan Derksen, Cristina Deutekom, Bert Bijnen, Elly
Guus 5 jaar was verhuisde men naar Venlo waar zijn vader was
kregen o.a. theatertechniek, schermen, Italiaans, repertoirekunde,
Ameling, noem maar op, met allen heb ik mogen samenwerken in
benoemd aan het St. Josef ziekenhuis.
partituur ontleden, en masterclasses regie. Allerlei grote namen
mijn tijd bij de Operastichting.’ Hans de Roo was trouwens ook enige
Na de Montessorischool volgde Guus het Thomascollege (‘daar
hebben daar gestudeerd in die oude Troxy bioscoop in de East End,
tijd interim intendant van het toenmalige Opera Forum in Enschede.
hebben vermoedelijk Jolanda Sap en Geert Wilders ook op gezeten’)
waar ook de Royal Opera zijn repetitiestudio’s had.’
In 1976 assisteerde Guus Mostart de grote Britse regisseur John
maar toen hij 15 was ging hij naar het internaat van het Dominicus
Tijdens de generale repetitie van La Forza del Destino in Covent
Cox voor het Holland Festival in Der Rosenkavalier. Edo de Waart
college in Nijmegen waar hij zijn HBS-B diploma haalde. En net als
Garden ontmoette Guus zijn Nieuw- Zeelandse partner John Otto
dirigeerde en Ed Spanjaard assisteerde hem.
zijn vader vertrok hij vervolgens naar Amsterdam om medicijnen te
die in dezelfde straat de opleiding tot theaterontwerper volgde aan de
John Cox nodigde Guus een jaar later uit om Staff Director te worden
studeren.
English National Opera: ‘we zijn al 37 jaar bij elkaar.’
bij het beroemde Glyndebourne Festival en tot 1980 combineerde
‘Dat ging goed, tot ik in de zomer van 1972 volkomen toevallig
(John Otto is een bekend ontwerper, hij maakte decors en kostuums
Guus dat met zijn werk bij de Operastichting. In 1980 werd hij
terecht kwam bij de Nederlandse Operastichting, waar ze figuranten
voor talrijke producties in binnen- en buitenland voor operahuizen,
fulltime benoemd tot Director of Production van de Glyndebourne
zochten voor Rigoletto. Ik had ooit in Duisburg Hoffmanns
theater- en dansgezelschappen. Voor de Nationale Reisopera
Touring Opera. Hij verhuisde definitief naar Engeland, waar hij
Vertellingen gezien, maar dat had niet veel indruk op me gemaakt.
ontwierp hij o.a. decors voor Peter Grimes, Fidelio, La Traviata en
in Lewes en Brighton woonde. Daarnaast regisseerde hij o.a.
Vanaf het allereerste moment dat ik bij de opera binnenstapte kreeg
recentelijk Lucia di Lammermoor.)
twee producties bij het Wexford Opera Festival in Ierland, L’Isola
ik echter heel sterk het gevoel: dit wordt mijn leven. Aanvankelijk combineerde ik het figureren nog met mijn medicijnenstudie, maar in januari 1973 heb ik die studie aan de kapstok gehangen en ben ik bij de Operastichting in dienst getreden als assistent in algemene dienst, een soort manusje-van-alles. Dit tot grote verbazing van mijn vader die vond dat ik eerst mijn studie moest afmaken, maar het heilig vuur was ontstoken. Later heeft hij er zich wel mee verzoend en mij ook altijd gesteund in die keuze. Zo heb ik het operavak van de grond af geleerd. Toch kreeg ik al gauw het gevoel: ik wil er meer van weten en het liefst wil ik zelf regisseren.’
Disabitata in 1982 en Ariodante in 1985.
6
7
Deze foto is in 1975
Deze foto met Teresa Stratas dateert uit 1978 en is
Repetities van Der Ring in
Bayreuth, 1983.
genomen tijdens een
tijdens een repetitie van Lulu bij De Nederlandse
Bayreuth in 1983.
Hildegard Behrens
voorstelling van de opera
Operastichting genomen. De zanger die de rol van
Van links naar rechts Walter
(Brünnhilde),
Fiësta van Darius Milhaud.
Schigolch vertolkte was die dag afwezig en zodoende
Huneke, technisch directeur,
Sir Peter Hall en
Guus speelde daarin een
moest Guus als assistent-regisseur de rol lopen.
William Dudley,
Guus Mostart
zwijgende rol. Het was
ontwerper, Sir Peter Hall,
tijdens zijn studie aan het
regisseur en Guus Mostrart
London Opera Centre.
als zijn assistent.
Amsterdam / Canada
Enschede / Engeland
het veld ruimen. Gelukkig had ik een zeer loyaal team dat mij
Siegfried. Nicolas en ik hebben hem een aantal jaren geleden voor
Inmiddels was Jan van Vlijmen de nieuwe intendant van de
‘In 1992 vroeg Jan Riezenkamp, directeur-generaal van het
onvoorwaardelijk steunde. Toen ik na zes jaar wegging heb ik als
het eerst gehoord tijdens een auditiedag in Helsinki. Hij stond niet
Nederlandse Opera geworden. ‘Hij vroeg of ik zijn rechterhand wilde
ministerie van OCW, mij om een nieuw beleidsplan te maken
afscheidscadeau mijn antieke bureau meegekregen, dat nu hier op
op de lijst maar had gebeld of hij toch mocht komen voorzingen. Wel
zijn en in 1985 werd ik benoemd tot directeur artistieke zaken. Ik
voor een reisopera. Opera Forum zou worden opgeheven omdat
mijn kamer staat.
moest hij met de boot van Talinn in Estland naar Helsinki komen, of
heb daar ook de verhuizing van de Stadsschouwburg naar de Stopera
het ministerie van mening was dat het na lange jaren van goed
Het was de bedoeling dat ik in 1999 zou gaan werken bij New York
we dus even konden wachten? We vielen van verbazing achterover:
meegemaakt. Ik kijk met gemengde gevoelens terug op die periode.
functioneren, artistiek was doodgebloed. Mijn plannen werden door
City Opera als Director of Production , toen ik volkomen onverwacht
wat een geluid! Siegfried had hij nog nooit gezongen maar hij was er
Jan van Vlijmen kreeg onenigheid met zijn bestuur en vertrok eind
minister d’Ancona breed omarmd. Alhoewel het de bedoeling was
een telefoontje kreeg van Ko Wierenga, (burgemeester van Enschede
klaar voor. Het resultaat is bekend: het werd een daverend succes. De
1987, waardoor mijn positie in het geding kwam – ik was immers
dat ik artistiek directeur zou worden, heb ik dat uiteindelijk niet
en voorzitter van het bestuur): intendant Louwrens Langevoort ging
Reisopera is echt een broedplaats van talent in alle disciplines.
door Jan aangesteld. In 1988 ben ik vertrokken waarna er een aanbod
gedaan omdat het beschikbare budget voor deze nieuwe reisopera
weg bij de Nationale Reisopera, of ik eens wilde komen praten. En zo
Als intendant ben ik heel sturend geweest. Ik geef de voorkeur aan
kwam uit Vancouver om Brian McMaster als artistiek directeur op
helaas afhankelijk was gemaakt van de geplande reorganisatie van de
kwam de bal opnieuw aan het rollen. Ik had bovendien het gevoel dat
een coachende manier van leiding geven, maar als me iets niet
te volgen bij de Vancouver Opera. Daar heb ik vier jaar met veel
oostelijke orkesten, die op hetzelfde moment speelde. Provincies en
ik in Enschede iets moest afmaken. In juli 2000 ben ik toen hier aan
bevalt, dan jeuken mijn handen en bemoei ik mij ermee. Dat betreft
plezier gewerkt en mijn Noord-Amerikaanse regiedebuut gemaakt
gemeenten kozen voor het behoud van beide orkesten ten koste van
de slag gegaan, ik had gedacht maximaal zo’n 7 à 10 jaar, maar het
niet alleen regie of ontwerp maar ook de tempokeuze van de dirigent.
met Alcina van Händel. Het Queen Elisabeth Theatre was een grote
de reisopera. D’Ancona heeft mij toen gevraagd of ik mijn beleids
zijn er toch meer dan 12 geworden.’
Als de polsslag niet klopt valt de productie in elkaar. Wat de theatrale
schouwburg met 2700 zitplaatsen. We hadden een productiekern van
plan kon uitvoeren met minder middelen maar daar heb ik voor
dynamiek betreft ben ik door mijn ruime internationale ervaring
12 mensen, een freelance koor en het orkest van de Canadese radio.
bedankt omdat ik geen gebroddel in de marge ambieerde. Er waren
gepokt en gemazeld.’
Per productie huurden we solisten in. We maakten 4 producties
trouwens meer spanningen in die tijd; sommigen wilden dat Forum
Zo assisteerde Guus in de zomer van 1983 Sir Peter Hall in Bayreuth
per jaar - die niet op reis gingen. Het was puzzelen, want we
bleef bestaan, anderen vonden dat die nieuwe reisopera er absoluut
bij de nieuwe productie van de Ring, waar Ed Spanjaard weer
ontvingen een overheidssubsidie van slechts 58%. Dat betekende
moest komen. Het bedrijf was in twee kampen verdeeld en de atmo
assistent-dirigent was van Sir Georg Solti. Guus raakte bevriend
dat de zaal voor 85 % gevuld moest zijn, anders hadden wij een
sfeer was om te snijden. Het animo om daarin te stappen was bij mij
met Gudrun en Wolfgang Wagner en kent ook Katharina goed. In
budgettair probleem. Daar heb ik geleerd wat sponsorwerving
tot het nulpunt gedaald.
1991 maakte hij als 39-jarige zijn New Yorkse regiedebuut in een
inhoudt. Regelmatig zat ik al om acht uur ’s morgens te ontbijten
Tegelijkertijd kreeg ik een aanbieding om Director of Artistic
met potentiële sponsoren. Dat was een wezenlijk onderdeel van
Administration and Dramaturgy te worden bij English National
Enschede
een oorspronkelijke productie uit Glyndebourne ontworpen door de
mijn baan. In Noord-Amerika is dat overigens heel gewoon: je
Opera (het tweede gezelschap in Londen) en in november 1993 ben
‘Toen ik hier begon had ik een duidelijk beeld van wat ik anders
Britse kunstschilder David Hockney, gedirigeerd door James Levine
moet je gezelschap voortdurend positioneren en verkopen. De
ik daar begonnen.
wilde. Ik vond het niveau van de Reisopera heel behoorlijk maar erg
en op dvd uitgebracht.
bestuursvergaderingen waren uitputtend omdat je steeds moest
Londen was fantastisch; 18 producties per seizoen: 8 nieuwe en
Duits georiënteerd. Ik wilde mijn eigen stempel op het gezelschap
kunnen verdedigen waarom je een bepaald zaalpercentage in de
10 hernemingen met in totaal 185 voorstellingen. We hadden de
drukken. Mijn netwerk was ook totaal verschillend van dat van mijn
productiebegroting had opgenomen voor de opera’s die je wilde
beschikking over een eigen theater, het London Coliseum, 2300
voorganger.
programmeren. En als je dat percentage dan vervolgens niet haalde
zitplaatsen en 650 mensen in vaste dienst. Ik heb daar geweldige
Ik heb de Reisopera altijd als een springplankgezelschap beschouwd,
zat je meteen met een tekort.’
dingen kunnen doen en het hele artistieke beleid onder mijn hoede
waarin aankomende kunstenaars hun talenten konden uitproberen.
gehad. Ik voelde me als een vis in het water. Bovendien heb ik er veel
Ik was altijd op zoek naar dat jonge talent om het publiek te kunnen
geleerd zodat ik niet meer voor verrassingen kan komen te staan.
verrassen. We hebben veel roldebuten gehad. Zo heb ik Peter Auty
Alles wat er in een groot operagezelschap mis kan gaan heb ik daar
15 jaar geleden in Londen ontdekt toen hij aan de National Opera
wel eens voor mijn kiezen gekregen. Met name de onderhandelingen
Studio studeerde. Ik heb hem sindsdien gevolgd: hij groeide naar
met de vakbonden waren behoorlijk complex. Al in mijn eerste jaar
steeds betere rollen en staat nu aan het begin van een wereldcarrière.
vond er een grote sanering plaats en moesten negentig werknemers
Bijzonder trots ben ik op de ontdekking van Mati Turi, onze
uitverkocht Metropolitan Opera (4000 man) met Die Zauberflöte,
8
9
1983, Bayreuth.
1983, Bayreuth.
1990, Guus is artistiek directeur
januari 1991
Van links naar rechts:
Guus assisteert Sir Peter
in Vancouver en regisseert daar
Guus maakt zijn debuut
Guus Mostart, dirigent Sir
Hall bij Der Ring des
Händel’s Alcina. Hij staat rechts
aan de MET.
Georg Solti en regisseur Sir
Nibelungen.
bovenaan, de ontwerper John
Peter Hall.
Links staat Hildegard
Otto links bovenaan. Helemaal
Behrens die Brünnhilde
vooraan staat Benita Valente die
vertolkte, in het midden
de rol van Alcina zong.
Sir Peter Hall.
Nationale Reisopera
Bezuinigingen
Afscheid
‘Ik heb het in Enschede ontzettend naar m’n zin gehad, al werd ik
‘Financieel en artistiek was er een stijgende lijn te zien bij de
‘Ik heb met heel veel enthousiasme bij de Reisopera gewerkt. De
meteen na mijn aantreden geconfronteerd met een ernstig financieel
Nationale Reisopera. Er is daarom geen enkele reden te bedenken
atmosfeer en de chemie in dit bedrijf zijn voorbeeldig als je dat
tekort. Ik kwam daar pas achter toen ik hier een week rondliep. In
voor deze onrechtvaardige bezuinigingen, om nog maar niet te
vergelijkt met andere gezelschappen waar ik werkzaam ben geweest.
overleg met het ministerie moest ik dit tekort in vier jaar inlopen
spreken over het leed dat wordt veroorzaakt door alle gedwongen
Ik heb me hier goed ingebed gevoeld maar na 12,5 jaar merk je dat
maar het is me binnen drie jaar gelukt, zonder afbreuk te doen aan
ontslagen. Voor mij is het een vorm van sadisme: het bedrijf dat
het boek uit is. Ik heb in 2009 mijn Raad van Toezicht laten weten
de kwaliteit. Daarna hebben we ook nooit meer schulden gehad.
ik mede heb opgebouwd, mag ik nu zelf afbreken. Twee keer zijn
aan het eind van dit kunstenplan (2009-2012) afscheid te willen
Ik was zowel zakelijk als artistiek eindverantwoordelijk en dat
wij door een internationaal samengestelde visitatiecommissie
nemen. Het is fantastisch dat iemand uit het bedrijf zelf, Nicolas
betekent dat je soms bij jezelf op de rem moet gaan staan.
beoordeeld. Twee keer hebben wij uitstekende rapportcijfers
Mansfield, het stokje overneemt. Dat komt niet vaak voor en het is in
Ik had gelukkig een fantastisch team: Theo Oosterhuis als hoofd
gekregen en is ons lof toegezwaaid. Met deze rapporten is niets
dit geval volkomen terecht.
financiën en control, helaas pas overleden, was een kei, die ik blind
gebeurd. De Staatssecretaris heeft ze in een la gestopt en misschien
Of ik nog eens terugkom?
kon vertrouwen. Als hij zei: het kan financieel niet, dan geloofde ik
worden ze over honderd jaar nog eens gevonden in het kader van
Ik heb op heel veel plekken gewerkt, maar als ik wegga dan doe ik de
Guus Mostart wil – in verband met de situatie
hem onvoorwaardelijk en ging het niet door. Marjon Hoedeman,
een of ander proefschrift over de geschiedenis van ons illustere
deur dicht en kom niet terug. De toekomst van de NRO ziet er heel
van de NRO – een afscheid zonder toeters en
hoofd beleidszaken, slim, integer, heel rationeel en een geweldige
gezelschap. Treurig en eigenlijk te schandalig voor woorden.’
anders uit dan we ons hadden voorgesteld, maar dit geeft Nicolas wel
bellen. Daarom zal hij na de première van de
steun om op het rechte pad te blijven. Andreas Heinen, ons
En daar bovenop kwam de dolksteek in de rug van SOA (Stichting
de gelegenheid om zijn eigen agenda voor het bedrijf te bepalen. Het
Götterdämmerung in kleine kring afscheid
hoofd techniek van grote internationale klasse. En dan natuurlijk
Opera Aurora).
is een uitdaging, maar het brengt ook nieuwe kansen.
nemen van de Nationale Reisopera.
Nicolas Mansfield – mijn eerste benoeming – als koordirigent: een
Het Nederlands Symfonie Orkest, voorheen het Orkest van het
Ik ga ook niet lang treuren: ik heb 40 jaar lang opera gedaan. Mijn
dreamteam.
Oosten, dirigent Jan Willem de Vriend en het Combattimento
flat in Enschede wordt verkocht en ik ga weer wonen in mijn huis
We hebben Nederlandse componisten een platform geboden en
Consort Amsterdam van dezelfde Jan Willem de Vriend dienden
in Amsterdam. Misschien zal ik nog wel eens een regie doen en
opdrachten verleend voor wereldpremières, bijvoorbeeld Hotel de
eveneens een aanvraag in voor de overgebleven 3,5 miljoen voor een
misschien maak ik mijn medische studie af, ik zie wel wat er op mijn
Pékin ter gelegenheid van de opening van ons nieuwe theater in
operakern in Oost-Nederland.
pad komt…’
2008, in samenwerking met de Jiangsu Performing Arts Group,
Guus Mostart: ‘Deze achterbakse actie deugt van geen kanten. De
waarvoor ik tien keer naar China ben gereisd, en Wake van Klaas
directeur van het orkest zou zich diep moeten schamen. De Raad
de Vries in 2010, ter herdenking van de vuurwerkramp. Ik ben daar
voor Cultuur heeft gelukkig in ons voordeel beslist en verder wil ik er
geweldig trots op.
geen woord aan vuil maken.’
Toen er sprake was van het nieuwe Muziekkwartier, dat later het Wilminktheater werd genoemd, dacht ik meteen: daar gaan we de Ring doen, hoewel iedereen me voor gek verklaarde. We hebben intensief meebeslist over de vorm en grootte van de zaal en de technische inrichting van het toneel. Bovendien prijzen wij ons gelukkig met de beste akoestiek van Nederland. De zaal klinkt als een klok. Dit heeft zeker bijgedragen aan de cultstatus die de Twentse Ring ondertussen heeft gekregen.’
10
11
De problematische erfenis van Richard Wagner
Chamberlain
Inleiding door Arnoud Brok
Op 13 februari 1883 overleed Wagner in Venetië aan een hartaanval,
jaar voor zij tenslotte in 1870 trouwden, want Wagner moest nog
boedel weer een zakelijk succes. Daarna droeg zij haar taak over aan
volgens de overlevering onder storm en bliksem, maar volgens intimi
eerst van zijn vrouw Minna scheiden. Minna hielp echter een
haar zoon Siegfried, over wie zo meer. Maar eerst komt een man aan
na een daverende ruzie met zijn vrouw Cosima vanwege een geheim
handje door bijtijds te overlijden. Von Bülow had zich al snel bij het
bod die meer dan wie ook de Wagnerclan een slechte naam heeft
afspraakje met een van de bloemenmeisjes in Parsifal. De man, die
onvermijdelijke neergelegd en bleef trouw de werken van Wagner
bezorgd.
zichzelf als het middelpunt van het heelal had beschouwd, was niet
dirigeren. Wagner en Cosima scheelden 24 jaar in leeftijd. Zij
meer. Het werd de aanzet tot een mythe die tot op de dag van vandaag
aanbad hem en verdroeg zijn humeurigheid zonder klagen. In haar
voortduurt. Jaarlijks vindt er een bedevaart naar Bayreuth plaats waar
dagboeken, meer dan een miljoen woorden groot, is maar een paar
Chamberlain
tijdens de Festspiele enkele voorbeelden van het Gesammtkunstwerk
keer te lezen dat zijn buien haar te veel werden, voor de rest paste zij
Al snel groeide het aantal bezoekers aan Huize Wahnfried, (de villa
van de meester worden opgevoerd. Er is een zo grote vraag naar
zich aan.
van de Wagners in Bayreuth) dat bij Hoge Vrouwe Cosima hun
kaarten dat het niet ongebruikelijk is wanneer men minstens vijf jaar
Na Wagners dood volgde een onzekere periode. Maar daarna pakte
opwachting kwam maken. Een van die bezoekers was een zekere
moet wachten voordat men de verlangde toegangsbewijzen krijgt
Cosima de zaken krachtig aan daarbij, zoals gezegd, gesteund door
Houston Stewart Chamberlain, de jongste zoon van een Engelse
toegezonden.
baron Von Gross. Ondanks de nodige tegenwerking plande zij voor
admiraal. Ik zou hem niet hebben genoemd, ware het niet dat hij
Na Wagner’s dood bleek dat hij geen testament had nagelaten. Hij
de komende jaren een aantal voorstellingen in het in 1872 opgerichte
zeer in de gunst van Cosima raakte en uiteindelijk met een van de
had wel enkele vage opmerkingen gemaakt maar hoe en wat de
Festspielhaus. Zij moest ook wel want koning Ludwig de Tweede, die
Wagnerdochters, Eva, zou trouwen.
meester exact had geregeld bleef onduidelijk. Voor zijn weduwe
de familie Wagner jarenlang had gesteund, was al lang van zijn devote
Chamberlain was al heel jong in de ban van Wagner geraakt. Hij was
Cosima was de taak weggelegd om de erfenis van Wagner zo goed
bewondering voor de componist genezen, al had hij voor de bouw van
dan ook zeer verontwaardigd toen er in 1891 een boek verscheen
mogelijk te bewaren. Dit heeft zij met grote inzet gedaan, ‘met sterke,
het Festspielhaus nog wel ruim in de beurs getast. Nee, de inkomsten
van een zekere Praeger, een musicus, die in ‘Wagner as I knew him’
allesbeheersende en edele hand’ zoals een tijdgenoot eens opmerkte.
moesten zelf worden verworven.
een beeld van de componist had geschetst dat vrijwel geheel met
Zij had daarbij de onschatbare hulp van baron Von Gross, die meer
Cosima zag haar taak als een heilige opdracht. Geleidelijk groeide
de werkelijkheid overeen kwam maar dat de bewonderaars van de
dan veertig jaar een onbaatzuchtige steun en toeverlaat van de familie
zij in haar rol en kreeg zij ook meer waardering. Zij zocht zelf de
excentrieke componist tot in het diepst van hun gemoed schokte.
Wagner is geweest.
zangers uit, woonde de repetities bij, voorzag zangers en musici
Chamberlain was ook diep verontwaardigd en schreef een reactie
van commentaar en bemoeide zich ook met de mise –en- scène die
op Praegers boek waarin hij probeerde het heiligenbeeld van de
precies zo moest zijn als Wagner had voorgeschreven. Zij zat naast
componist te herstellen. Cosima waardeerde zijn inspanning zeer en
Cosima
de Bühne ijverig aantekeningen te maken en noteerde nauwgezet wat
toen Chamberlain kort daarop een zeer leesbare biografie over een
Cosima was een onwettige dochter van Franz Liszt die haar tijdens
er allemaal niet goed ging. Ook bepaalde zij dat er uitsluitend opera’s
brandschone Wagner schreef en vervolgens ook diens autobiografie
een van zijn vele erotische veldtochten bij gravin Marie d’Agoult had
van Wagner in het Festspielhaus zouden worden gespeeld en dan nog
‘Mein Leben’ bewerkte, kon hij bij haar niet meer stuk. Chamberlain
verwekt. Zij had een moeilijke jeugd en trouwde meer uit berekening
niet eens alle opera’s. Zo zijn jeugdwerken als Feen, Das Liebesverbot
werd een vaste gast in Huize Wahnfried en nam het initiatief voor
dan uit liefde met de dirigent Hans Von Bülow. Op een gegeven
en Rienzi nooit in Bayreuth uitgevoerd. Het is een traditie die ook nu
de uitgave van de Bayreuther Blätter met als ondertitel Deutsche
moment ontmoette dit lelijke eendje Richard Wagner en was meteen
nog bestaat. In één ding slaagde zij niet. Het was namelijk de wens
Zeitschrift im Geiste Richard Wagners.
tot over haar oren op hem verliefd. In 1864 hadden ze hun eerste
van Wagner geweest om Parsifal uitsluitend in Bayreuth uit te voeren.
Chamberlain schreef helder en leesbaar en kreeg merkbaar
heimelijke ontmoeting waarbij dochter Isolde werd verwekt. Later
Dit lukte Cosima niet, maar zangers die elders aan Parsifal hadden
invloed. Na een verblijf in Wenen schreef hij ‘Die Grundlagen des
kwamen er nog twee kinderen bij, Eva en Siegfried. Van Von Bülow
meegewerkt, hoefden niet meer te rekenen op een uitnodiging om in
19 Jahrhundert’, een geschrift dat net als ‘De ondergang van het
had Cosima al twee kinderen, Daniela en Blandina, zodat het gezin
Bayreuth te komen zingen.
avondland’ van Oswald Spengler grote invloed zou krijgen. Maar
Wagner uiteindelijk uit zeven personen zou bestaan.
Twintig jaar stond Cosima, bij insiders de Hoge Vrouwe geheten, aan
waar Spengler in zijn sombere en niet zo gemakkelijk leesbare boek
De heimelijke verhouding tussen Wagner en Cosima duurde zes
de leiding van de Bayreuther Festspiele en maakte van een failliete
zijn visie feitelijk en neutraal weergaf, bevatte het geschrift van
12
13
Winifred met Hitler in Bayreuth. Daarnaast Wieland Wagner, de zoon van Winifred.
Winifred en Siegfried Wagner
Chamberlain vele alinea’s waarop op felle toon tegen de Joden tekeer
Hij bleef dan ook lang ongetrouwd maar trad in 1915 op zijn 46ste
Winifred
werd gegaan. De Grundlagen waren zelfs zo antisemitisch van toon
levensjaar onverwacht in het huwelijk met een meisje van 18 jaar,
Lang kon de weduwe niet bij haar verdriet stil blijven staan want de
dat Hitler er later voor ‘Mein Kampf’ op terug kon vallen. Er zijn
Winifred Williams, net als Chamberlain een Engelse, die lang als
première van Tannhäuser wachtte. Zij pakte de zaken energiek aan en
zelfs delen in Mein Kampf die vrijwel letterlijk van de Grundlagen
weeskind in Duitsland bij pleegouders had gewoond. Zij schonk
bleek praktisch van aard. Maar bovenal zette zij de ramen open en gaf
lijken te zijn overgenomen. Chamberlain sloot hierbij aan bij zijn
Siegfried kort na elkaar vier kinderen, Wieland, Friedelind, Wolfgang
zij regisseurs ook de mogelijkheid om de versteende ensceneringen
grote idool Wagner die in 1850 een fel essay tegen de Joodse invloed
en Verena. De Wagnerdynastie was weer voor jaren gewaarborgd.
die op last van Cosima nimmer waren veranderd enigszins te
in de muziek had geschreven. Wagners ‘Das Judentum in der
Het kostte Siegfried heel wat inspanning om de familie Wagner en
moderniseren. Niet te veel want de kritiek was niet mals. Zij had
Musik’ was een schotschrift dat ook nu nog weldenkende mensen de
de Festspiele heelhuids de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende
daarbij op de achtergrond de steun van een man die al vele jaren een
wenkbrauwen doet fronsen.
inflatie door te loodsen.
groot bewonderaar van Wagner was, Adolf Hitler.
Een aantal jaren vonden de Festspiele geen doorgang maar
Winifred op haar beurt had ook grote bewondering voor Hitler.
halverwege de jaren twintig trok de economie aan en konden er
Sterker nog, zij adoreerde hem. In 1923 hoorde zij voor het eerst
Siegfried
weer voorstellingen worden gepland. In 1927 overleed Houston
van hem en wat zij hoorde sprak haar aan. Hitler kwam op bezoek
In 1904 was Cosima, mede door een afnemende gezondheid,
Chamberlain, die al jaren ziekelijk was en niet meer kon spreken.
in Huize Wahnfried en maakte kennis met Siegfried en Winifred.
gedwongen haar taak als hoedster van de Wagner nalatenschap over
De Völkische Beobachter, de partijkrant van de nazi’s, herdacht in
In 1924 werd de band tussen Hitler en Winifred nog sterker.
te dragen aan Siegfried, haar enige zoon. In tegenstelling tot zijn
een lang artikel de man die een onuitputtelijk voorraad aan spirituele
Siegfried zou in München een concert dirigeren maar dat concert
exuberante vader en autoritaire moeder was hij een zachtmoedig
wapens had nagelaten voor het komende ‘Derde Rijk’. Cosima
ging niet door omdat Hitler op diezelfde dag zijn Bierkeller Putsch
mens, vriendelijk, artistiek en vol humor, een in de Wagnerfamilie vrij
overleed in 1930, 92 jaar oud. Ze was al lange tijd bijna blind en bleef
had gepland, die zoals bekend, mislukte. Hitler, licht gewond, werd
uitzonderlijke eigenschap. Hij was zeer muzikaal en componeerde
voornamelijk op haar kamer waar de kinderen vaak bij haar kwamen
gevangen genomen. Terug in Bayreuth nam Winifred het voor hem
verdienstelijk. Zijn opera Bärenhäuter werd zelfs door Mahler in de
spelen.
op en schreef een open brief waarin zij opriep tot steun aan de zo
Hofopera opgevoerd.
Vier maanden na de dood van zijn moeder werd Siegfried tijdens een
deerlijk mislukte volksmenner. Tijdens zijn gevangenschap stuurde
Siegfried bleek een goede intendant. De sfeer tijdens de repetities
intensieve repetitie van Tannhäuser, waarvoor Toscanini als dirigent
zij hem regelmatig brieven en het gerucht wil dat zij hem zelfs
werd heel anders dan bij Cosima, meer ontspannen vooral. Toch
was ingehuurd, onwel en stierf enkele uren later in het ziekenhuis.
schrijfpapier zond waarop hij zijn boek Mein Kampf kon schrijven.
was Siegfried veeleisend wat betreft het niveau van de uitvoeringen
Kort voor zijn dood had hij vast laten leggen dat Winifred de enige
Dit was niet nodig want Hitler dicteerde de tekst aan Rudolf Hess.
maar hij benaderde problemen bij voorkeur met een kwinkslag. Zo
erfgename van de Festspiele zou worden.
Siegfried had dit alles met een zekere argwaan aangezien. Hij had
kalmeerde hij boze maestro’s, steunde nerveuze zangers of dempte
weinig sympathie voor Hitler en distantieerde zich nadrukkelijk van
ruzies bij de toneelknechten. Vaak hield vooral zijn humor de zaak op
diens jodenhaat. Zachtaardig van karakter liet hij echter niet met zich
de been. Zo merkte hij eens op dat men bij het zien van al die forse
spotten, zelfs niet toen Hitler er bij hem op aandrong om geen Joodse
Brünnhildes maar beter de toneelkijkers kon verbieden. Kortom,
zangers meer aan te trekken. Siegfried trok zich van dit verzoek niets
Siegfried was een sympathiek man, die zelfs van andere muziek hield
aan met het argument dat de beste zangers moesten optreden en
dan zijn vader, al leek het hem beter om niet te veel te laten merken
dat artistieke argumenten altijd prevaleerden boven politieke. Hitler
dat hij ook van Donizetti, Verdi en zelfs Bizet hield want dat was in
ergerde zich hier mateloos aan.
Huize Wahnfried zoiets als vloeken in de kerk. Er was echter een minpunt waar dan wel niet openlijk over werd gesproken maar waar intern toch de nodige twijfel over bestond. Dat was zijn seksuele geaardheid. Vermoedelijk was Siegfried biseksueel.
14
15
Oom Wolf
Friedelind
goed zakelijk instinct had. Op krachtig aandringen van Hitler was
Al vanaf zijn 12e jaar was Hitler een groot bewonderaar van
Tot het begin van de oorlog zou Hitler een trouw bezoeker van Huize
Wieland lid van de nazipartij geworden, iets wat Wolfgang op het
Wagner nadat hij in Linz diens Lohengrin had gehoord. ‘Van het
Wahnfried blijven. Zowel moreel als financieel bleef hij Winifred
nippertje had weten te voorkomen door bijtijds benen te maken toen
eerste moment af, waarop Richard Wagner in zijn leven kwam,
steunen. Er was echter wel een van de kinderen Wagner die hem in
hij Hitler tegen Wieland tekeer hoorde gaan. Wel moest Wolfgang in
had diens genie hem in zijn ban,’ aldus een jeugdvriend. Toen
toenemende mate ergernis bezorgde. Dit was dochter Friedelind.
dienst en hij was een van de eersten die in 1939 bij de inval in Polen
Hitler aan de macht was gekomen werd Wagners muziek dan ook
Zij was net zo recalcitrant als haar moeder die haar op een gegeven
gewond raakte. Wieland was vrijgesteld.
bij diverse gelegenheden gespeeld, zoals de Walkürenrit bij het
moment maar naar een Engelse kostschool zond, zo ver mogelijk
De voorstellingen in Bayreuth gingen ondertussen gewoon door.
bioscoopjournaal, een fragment uit Rienzi luidde op partijdagen in
van Huize Wahnfried vandaan. Friedelind had zich al lang geërgerd
Winifred had daarbij de steun van een drietal dirigenten die de
Neurenberg officiële mededelingen in en op begrafenissen werd de
aan haar moeders kritiekloze bewondering voor Hitler en dit werd er
joodse musici Bruno Walter, Otto Klemperer en de integere Fritz
begrafenismars uit de Götterdämmerung gespeeld. De Meistersinger
in Engeland niet beter op toen zij meer informatie kreeg hoe het er
Busch hadden vervangen, te weten Wilhelm Furtwängler, Hans
von Nürnberg werd de favoriete opera voor officiële gelegenheden
in Nazi Duitsland in werkelijkheid aan toeging. Ze ging inzien dat
Knappertsbusch, kortweg ‘Kna’ genoemd, en Clemens Kraus.
omdat die in de ogen van Hitler perfect aansloot bij het wereldbeeld
er een misdadig regiem aan de macht was en besloot daarom niet
Furtwängler was inmiddels tot een dirigent van wereldfaam uit
van de nazi’s. Hitlers gevolg was het hier niet altijd even gelukkig mee
werkeloos toe te zien. In haar boek A Heritage of fire gaf zij een beeld
gegroeid, die veel moeite had gedaan om zijn joodse musici te
en vele nazileiders woonden met frisse tegenzin de voorstellingen
van de nauwe band tussen Hitler en de Wagners, vooral Winifred,
behouden en toen dat niet lukte er voor zorgde dat ze elders goed
in Bayreuth bij. Omdat Wagner destijds had bepaald dat tijdens de
zodat de familie nu als notoire meelopers met het nazi regiem
terecht kwamen. Hij was contre coeur de favoriete dirigent van Hitler
voorstelling de lichten in de zaal uit moesten konden velen de ogen
bekend werd. Het zou Winifred na de oorlog nog grote moeilijkheden
en moest veelvuldig voor de nazibonzen optreden. ‘Kna’ stond er bij
Hitler met de Wagnerzonen. Wieland (links) werd als oudste zoon gezien als de
sluiten en een tukje doen waarbij er op werd toegezien dat te luide
bezorgen.
Hitler veel minder goed op. Die vond hem maar een tweederangs
‘troonopvolger’ van Bayreuth en in de oorlog vrijgesteld van dienstplicht. Wolfgang
snurkers bijtijds werden gewekt om niet de woede van de Führer op
Friedelind bleef in Amerika, waar ze door Toscanini werd
musicus, een soort kapelmeester. Hij was een man die niet graag
(rechts) kreeg na de dood van zijn broer in 1966 als enige de leiding over de
te roepen. Zij waren overigens niet de eersten die de duisternis te
opgevangen, en pas ver na afloop van de oorlog kwam zij naar
repeteerde maar er wel voor zorgde dat de voorstelling klopte als een
Festspiele, wat tot in het nieuwe millenium zo zou blijven
hulp riepen. Ooit schreef de befaamde criticus Hanslick: ‘Voor velen
Duitsland terug om zich met haar moeder te verzoenen.
bus. Daarnaast was ‘Kna’ een geboren humorist. Toen Otto Edelmann
van onze modieuze Wagnerliefhebbers was de gelegenheid een uiltje
in der Meistersinger als Hans Sachs eens zong: ‘Hatt’ einst ein Kind
te knappen een weldaad waarvan de waarde niet hoog genoeg geschat
und Weiber genug’ in plaats van ‘Hatt’ einst ein Weib und Kinder
kan worden’.
genug’ liet ‘Kna’ de dirigeerstaf zakken en knorde: ‘Na, na Mensch,
Hitler werd een zeer regelmatig bezoeker van Huize Wahnfried.
Übernimm dich nicht.’
Wanneer hij in de buurt was, wipte hij altijd even aan. Voor de
Wieland voerde in 1937 zijn eerste regie. Hij maakte een traditionele
kinderen was hij oom Wolf die hen van tijd tot tijd verhalen vertelde.
enscenering voor Parsifal zoals men dat in Bayreuth gewend
Het was een rumoerig stel, die kinderen van Siegfried en Winifred.
was. Met Hitlers steun werd hij daarna de officiële leider van de
Ondanks een verbod waren zij vaak in het Festspielhaus te vinden om
Festspiele. Wolfgang voelde zich in ernstige mate gepasseerd en ook
daar de boel op stelten te zetten. Veel eerbied voor de vele hoge gasten
Wieland en Wolfgang (I)
de vrouwelijke leden van de Wagnerclan, en dat waren er heel wat,
hadden zij niet en zoon Wolfgang vertelde eens met smaak hoe hij
De zonen Wieland en Wolfgang werden door Winifred klaar ge
voelden zich achtergesteld. De leiding van de Festspiele lag daarna
een keer te hulp was geroepen toen Hermann Goering, de tweede
stoomd om haar te zijner tijd op te volgen. Dochter Verena kwam niet
voor jaren vast.
man van de nazi’s, met zijn dikke achterwerk in een stoel klem was
in aanmerking, want Winifred vond haar ongeschikt. Zij trouwde met
komen te zitten en daaruit moest worden bevrijd.
een SS officier en verdween uit beeld. Wieland had een kunstzinnige aanleg en ging naar München om zich daar verder in de beeldende kunst te bekwamen, Wolfgang was de praktische man die ook een
16
17
Een trio in feeststemming. Een uitgelaten Wolfgang met zijn tweede vrouw Gudrun (links) en hun in 1978 geboren dchter Katharina. Toen het bestuur van de Richard-Wagner-Stichting in 2001 Gudrun als kandidaat voor het directeurschap afwees, besloot Wolfgang aan te blijven totdat zijn ‘Kati’ het van hem zou kunnen overnemen.
De denazificatie
Wieland en Wolfgang (2)
ruzies en naijver die bij voortduring op de loer lagen voor even deden
Besluit
Tot 1944 vonden de Festspiele nog plaats doch daarna trad een
Wieland was nu de baas in Bayreuth en omdat hij meer verstand
verstommen, maar in de tachtiger jaren laaide het rumoer weer op.
Op dit moment lijkt het rustig rond de Festspiele. Voor hoe lang
langdurige pauze in. In 1951 was de situatie dusdanig genormaliseerd
had van beeldende kunst dan van muziek legde hij de nadruk op
Wolfgang werd een jaartje ouder en er kwamen steeds meer vragen
weet ik niet. In de afgelopen honderd en dertig jaar heeft de familie
dat er weer een voorstelling van Parsifal kon worden gepland. Dit
de mise–en-scène. Zijn voorstellingen werden dan ook steeds
over wie hem uiteindelijk zou moeten opvolgen. Hij wachtte hier heel
Wagner de nodige stof tot discussie opgeleverd. Jonathan Carr
viel niet overal even goed. Zo schreef Das literarische Deutschland,
gewaagder tot op een gegeven zelfs een heuse opstand ontstond..
lang mee maar uiteindelijk volgden zijn dochter Eva uit zijn eerste
schreef een uitermate boeiend boek van meer dan 400 pagina’s over
een over het algemeen gematigd tijdschrift: ‘Slechts zes jaar na een
De aangetrokken regisseur voor de Ring des Nibelungen liet weten
huwelijk en Katharina uit zijn tweede hem in 2005 op. Zij hebben op
de altijd ruziënde Wagnerclan, waaruit ik de voornaamste feiten
ongeëvenaarde materiële en een – nog grotere – morele teloorgang,
dat hij niet zou optreden als de festivaldirecteur toeliet dat de
dit moment de leiding van de Festspiele. Wolfgang overleed in 2010,
voor dit artikel heb gehaald. Recht overeind blijft echter staan dat de
worden de Bayreuther Festspiele hervat alsof er niets is gebeurd;
omstreden CSU politicus Franz Josef Strauss aanwezig zou zijn.
90 jaar oud.
naamgever van deze clan dingen tot stand heeft gebracht die al dit
zonder het geringste teken dat er iets is veranderd. (…) integendeel,
Wieland kon natuurlijk niet op dit verzoek ingaan omdat Strauss
rumoer rechtvaardigen. Hoe je over Richard Wagner mag denken, hij
met een trots vertoon van continuïteit, in feite met pracht en praal,
minister-president van Beieren was. Hij benaderde dirigent Pierre
was een bijzonder man die op het gebied van de toonkunst dingen tot
als een sociale gebeurtenis van de hoogste orde.’ Hier zat natuurlijk
Boulez en de regisseur Patrice Chereau, twee uitgesproken avant
stand heeft gebracht die ook nu nog recht overeind staan.
een kern van waarheid in maar al spoedig bleek dat dit artikel was
garde kunstenaars. Die maakten een voorstelling van de Ring die de
geschreven door Franz Beidler, een zoon van Isolde, de dochter van
vaste bezoekers tot grote verontwaardiging bracht en waarover op de
Cosima en Hans Von Bülow, die jarenlang had geprobeerd greep te
terugweg naar huis in de vele Mercedessen, BMW’s en Audi’s nog
krijgen op de Festspiele. Het wierp een iets ander licht op de zaak.
lang werd nagemopperd. Wieland trok zich hier weinig van aan en
In ieder geval gingen de Festspiele weer van start. Wolfgang, gewond
werd een van de voorvechters van het regietheater.
geraakt in de oorlog, hoefde niet voor een tribunaal te verschijnen
Er gebeurde nog iets anders. Wieland was jarenlang getrouwd met
terwijl Wieland er slechts met een boete van 100 mark vanaf was
zijn jeugdliefde Gertrude Reisinger, bij wie hij vier kinderen had.
gekomen. Winifred kreeg het echter vele malen moeilijker, ook al
Gertrude, die choreografe was, was een gewaardeerd medewerker
omdat zij Hitler ondanks zijn wandaden niet liet vallen. Hitler en
van de Festspiele. Op een gegeven moment moest sopraan Leonie
zij hielden allebei van Wagner, dat was hun band en verder was er
Rysanek afzeggen en werd op het nippertje de twintigjarige Anja
Bronnen
niets, was haar argument, een opvatting die zij tot aan haar dood
Silja benaderd om de rol van Senta in de Vliegende Hollander te
Amerongen, Martin van: De buikspreker van God; de Arbeiderspers, Amsterdam, 1983
heeft gehuldigd. Zij werd in eerste instantie in de op een na zwaarste
zingen. Anja Silja slaagde met vlag en wimpel en werd een vaste gast
Carr, Jonathan: Wagnerclan; De bezige Bij, Amsterdam, 2009
categorie van nazi-meelopers geplaatst, kreeg een publicatieverbod
in Bayreuth, doch dat niet alleen: Wieland werd tot over zijn oren
Witeschnik, A.: Wer ist Wotan, Paul Neff, Wenen, 1980
van vijf jaar en een taakstraf van 450 dagen. Op 60% van haar
verliefd op Anja en verliet Gertrude. Lang zou de verbintenis echter
bezittingen werd beslag gelegd.
niet stand houden want Wieland werd ziek en stierf in 1966 aan
In hoger beroep werd het vonnis echter een stuk lager. Het was
longkanker. Hij werd slechts 49 jaar oud.
inmiddels 1948 en de dreiging van Stalin woog zwaarder dan de
Wolfgang werd nu de leider van de Festspiele. Hij was een wat
denazificatie van mensen als Winifred Wagner. In een opmerkelijk
behoudender man dan zijn broer en maakte minder aanstootgevende
evenwichtig vonnis kreeg zij een boete van 6000 mark en een
voorstellingen, ook al om de vaste kern van bezoekers niet van zich te
voorwaardelijke gevangenisstraf. Haar rol in Bayreuth was vanaf dat
vervreemden. De Festspiele kwamen in rustiger vaarwater terecht en
moment echter uitgespeeld.
de familie Wagner ook omdat Wolfgang alle rechten en bezittingen
Dit artikel is een bijdrage uit een vervolg op het boek ‘Wachten op de hoge
in een Stichting had ondergebracht die de nalatenschap van Wagner
C’ van Arnoud Brok, een vervolg dat ‘Zingen is topsport’ zal gaan heten
definitief voor de toekomst vastlegde. De familie Wagner ontving
en dat in 2013 zal verschijnen.
miljoenen mark die onder alle rechthebbenden werd verdeeld, wat de
18
19
Dol op mooie stofjes: Joke Ploeger
Van glansrollen en bijzondere voorstellingen bij de Opera in Enschede (12)
Puck Kooij
Joke Ploeger (58) eerste coupeuse op het kostuumatelier van de
ik mij geweldig kon uitleven. Ook een dierbare herinnering is
ook een soort werkkleding. De maten worden ook zo gedetailleerd
Nationale Reisopera, kwam in 1988 als free-lancer in dienst bij het
Carrnen, 1989/’90, de eerste opera die ik ‘deed’ in vaste dienst. In
opgenomen omdat een zanger nu bij voorbeeld een pofbroek aan
toenmalige Opera Forum. In 1990 werd dat omgezet in een vast
het kostuum van een zigeunerin werden ronde gehaakte vormen
heeft, maar een volgende keer een strakke broek. Tijdens de repetities
dienstverband. Ze vertelt: ‘Jarenlang heb ik deze baan gecombineerd
verwerkt. We kregen toen allemaal de opdracht om gehaakte kleedjes
in het Wilminktheater, dus in de eindfase, worden de verhoudingen
met het onderwijs en was ik docent bij de afdeling Modevormgeving
op te sporen. Die werden op een pop gespeld tot er tenslotte een fraai
en de functionaliteit van de kostuums nog eens goed ‘op de keper’
van de AKI (Kunstacademie in Enschede). Een welkome en
ogende Spaanse zigeunerjurk ontstond.
beschouwd. Dan worden de laatste puntjes op de i gezet en wordt er
interessante combinatie. Aan de ene kant het doorgeven/experi
Joke Ploeger, 1e coupeuse, zet resoluut de schaar in een delicate lap stof.
vaak onder hoogspanning gewerkt. Zodra de première is geweest eist
menteren met andere vormen en aan de andere kant het steeds meer
Inspiratiebron
de kleding in een volgende opera mijn aandacht al weer op. Ik ga niet
ontplooien en ontwikkelen van mijn aanleg. Ik ben begonnen op een
Ik ‘vertaal’ de ontwerpen naar de kostuums en begeleid het
mee op reis. Dat doen wel de kleedsters die erop toezien dat solisten
reclamebureau waar ik mij kon toeleggen op grafische vormgeving’.
maakproces door coupeuses en kostumières. Belangrijk voor mij is
en koorzangers er onberispelijk uitzien. Aan een productie wordt
de inspiratiebron, de sfeerbeelden en het gesprek met de ontwerper.
ongeveer zes weken gewerkt.
Waar kwam haar interesse voor mode vandaan?
Het is noodzakelijk om me te kunnen inleven. Zo kreeg ik van de
‘Dat is niet begonnen met barbiekleertjes, maar met het op
ontwerpster Myriam Grote Gansey voor Creon, 2000/’01, een plaatje
Beeldhouwen
bescheiden schaal zelf maken van modieuze kleding, ik ‘prutste’
waarop een Arabisch gezelschap was afgebeeld dat een impressie
Elk kledingstuk dat ik heb uitgedacht, zeg maar: heb gecreëerd is
graag. Tot ik duidelijk wist: hierin wil ik verder. Ik heb toen
gaf van de sfeer waarin zij het koor gekleed wilde zien (zie foto). De
belangrijk en komt uit mijn ziel. Het komt gelukkig nauwelijks voor
verschillende vakdiploma’s gehaald en heb bij musea, bij iedereen en
stof werd uitgezocht en in het atelier blauw geverfd in de kleur die
dat ik iets verknip of een andere rampzalige fout maak. Maar als
overal de kunst afgekeken. In de jaren tachtig heb ik een eigen atelier
de ontwerper had uitgezocht. Stoffen worden voornamelijk gekocht
ik twee patroondelen verdraaid aan elkaar heb gezet levert mij dat
van leren kleding gehad. Leren jassen in allerlei kleuren voor zowel
in Engeland en Duitsland, niet in Nederland, daarvoor is de markt te
wel een slapeloze nacht op. Een anekdote heb ik ook nog: Toen ik,
mannen als vrouwen waren toen zeer in de mode.
klein. De stofkeuze en het gebruik ervan zijn heel bepalend. Daarna
al maat nemend, vroeg aan een mannelijke solist ‘Can I take your
Het was Trudy Dumas, die decennia lang de scepter zwaaide in de
teken ik de patronen. Alles op maat van degene die het dragen
inside leg’ schoof hij met een ruk behulpzaam zijn boxershort opzij.
kostuumafdeling, die mij uiteindelijk ‘gestrikt’ heeft om bij de Opera
moet, want geen twee figuren zijn hetzelfde. In bepaalde gevallen
Ik was overrompeld door zoveel toeschietelijkheid, doch mijn gevoel
te gaan werken. Met haar heb ik een goede samenwerking gehad
wordt er een proefmodel gemaakt en doorgepast. Twee maal passen
voor humor kreeg de overhand en ik heb hartelijk gelachen, waarin
en ik heb veel van haar geleerd. Gezelligheid en saamhorigheid,
is geen uitzondering, maar het kan ook vaker zijn. Dat ligt aan de
hij mij gelukkig bijviel.
gecombineerd met hard werken stonden hoog in het vaandel.
hoeveelheid kostuums voor een productie en de complexiteit. Maten
Vaak houd ik mij met mannenkostuums bezig, niet het echte
Natuurlijk legden wij ook onze ziel en zaligheid in kwaliteit en
worden van ‘oor tot oor’, d.w.z. tot in detail, opgenomen. Er wordt
kleermakerswerk want dat is weer een vak apart. Maar ook voor
vakmanschap.
rekening mee gehouden dat iemand kan aankomen of afvallen en
vrouwen- en kinderkleding en wat zich verder voordoet, draai ik
dat het dus mogelijk is om een kledingstuk in te nemen of uit te
mijn hand niet om. In iedere productie zit een uitdaging. Een
In 1989 werd ik gevraagd om de kostuumafdeling van Opera Forum
leggen. Dat iemand 10 of 20 kg. is afgevallen of aangekomen is
eenvoudige creatie kan voor mij een ‘glansrol’ betekenen. Ik vind
Jong, een theatertje in een theater, te begeleiden. Ik werkte nauw
geen uitzondering. Soms kan de ‘ijdelheid’ van een persoon ook
het ook prachtig pakken te maken die onder de kostuums zitten
samen met de ontwerpers Herman van Elteren en Robby Duiveman.
meespelen. Vooral vrouwen vinden dat de kleding moet flatteren
en die het postuur bepalen. Met schuimrubber, bisontix, wattine
We werkten met jonge zangers die hun eerste schreden in de
en dat overdadige pondjes moeten worden weggewerkt, zo nodig
en trico plak ik buiken, billen en benen. Ik zie het als een soort
operawereld zetten met de (mini) opera’s Il Matrimonio Segreto, La
met behulp van een korset. Mannen hechten daar niet zo aan en
beeldhouwen, een plat vlak ruimtelijk maken. Robert Burt, die in
Finta Giardiniera en Die Riemannoper.
vinden het belangrijk dat de kleding prettig zit en niet knelt. Hoe
L’Opera Seria, 2004/’05, samen met twee andere welgevulde mannen
Mijn eerste opera als freelancer Il Trovatore, 1989/’90 herinner
onzekerder de solist is hoe belangrijker hij/zij het vindt hoe hij/zij
een travestierol vervulde, droeg onder zijn ‘kekke’ mantelpakje
ik mij goed: een prachtige opera met veel leren kleding waarin
er uitziet. Het is de bedoeling dat men zich er prettig in voelt, het is
een wit corset. Vroeger werd de meeste kleding in huis gemaakt,
20
21
Koor en solisten in actie in Creon, 2000/’01
Der Henker (de beul) in Salome, 1998/’99.
gekleed in indigo-blauwe stof.
Foto: Pan Sok
Foto: Hermann J. Baus
doch doordat er steeds met minder mensen moet worden gewerkt,
Mooiste baan
wordt er vaak wat uitbesteed of ingekocht in een (ver) buitenland,
In krantenrecensies worden de kostuums zelden genoemd, laat
zoals bijvoorbeeld ‘spijkergoed’, waarna er door het kostuumatelier
staan geroemd: het zou pas opvallen als er geen kostuums werden
accenten worden aangebracht. AI naar gelang het karakter van een
gedragen!
opera snuffelen we ook graag in tweedehands kledingwinkels.
Diverse malen werd er bij de Reisopera een kostuumverkoop
Ik hield aanvankelijk niet van opera - ik hield van kostuums. Ik ben
gehouden, laatstelijk in februari 2012. Het is noodzakelijk dat de
opera steeds meer gaan waarderen en kan er zelfs geëmotioneerd
voorraad in de fundus, die in een grote zaal in twee rijen dicht opeen
door raken. Opera’s als La Traviata, 2011/’12, met de inmiddels ook
gepakt boven elkaar hangt, zo af en toe wordt uitgedund want elke
voor mij overbekende muziek en Siegfried, 2011/’12, waarin de Finse
opera levert weer een vracht kleding op. Begrijpelijk, maar het snijdt
tenor Mati Turi excelleerde, brengen mij in hun ban. Natuurlijk kan
mij door de ziel dat die kleding, waaraan zo hard is gewerkt en die
ik het niet laten mijn ogen keurend over hun outfit te laten gaan.
prachtig oogde op het toneel, voor een habbekrats van de hand wordt gedaan.
Met een collega ben ik in 2000 in opdracht van de toenmalige intendant, Louwrens Langevoort, naar de opera in Hamburg geweest
In 1993/’94 heb ik de reorganisatie van Opera Forum, die een
om de kostuums van Salome (ontwerper Wolfgang Gussmann) te
operaloos jaar betekende, meegemaakt. De medewerksters van
bekijken en op papier te kopiëren. We hebben met plezier alles
het kostuumatelier zijn toen op non-actief gesteld, maar als we
minutieus opgemeten en vertaald naar toepassing in de Enschedese
ons ergens konden inzetten deden wij dat. Zo hebben wij allerlei
Opera. Het waren voornamelijk zware vilten kostuums, strak van
opdrachten voor de Nederlandse Opera verricht, waaronder Wozzeck.
vorm door het stugge materiaal,maar moeilijk te bewerken. Deze
Voor het seizoen 1994/’95 hebben wij in Enschede de draad weer
kleurrijke opera vroeg om sobere kleding waaraan kleur ontbreekt en
opgepakt en gingen verder onder de naam Nationale Reisopera.
waarin met zwart, wit- en grijstinten werd gewerkt. Salome droeg een
Nu zijn de kaarten anders geschud en maak ik mij ernstig zorgen
witte wijdvallende jurk zonder opsmuk. Het kostuum van de beul
over mijn toekomst en die van mijn collega’s. Zal ik mijn beroep nog
had niet veel om het lijf, dat wil zeggen hij droeg alleen een broek,
kunnen uitoefenen? Heel spijtig als al die kennis en vakmanschap
maar was zo omvangrijk dat het meetlint met 150 cm niet toereikend
teloor gaan. Dat geldt zeker ook voor mijn collega’s die allen een
was om zijn middel te omspannen. Maar zijn verschijning op
artistieke inslag hebben en die elk met hun specialisme bijdroegen
het toneel was heel indrukwekkend (zie foto). Ontwerper Rien
aan mooie producties.
Bekkers heeft oog en een neus voor bijzondere stoffen, zoals in
Ik zal me noodgedwongen gaan oriënteren op een andere toekomst.
Fidelio, 2001/’02. Hiervoor gebruikte hij zwart linnen waarop blad-
Een toekomst zonder passie? Ik kan het me niet voorstellen.
aluminium – in velletjes van 20 x 20 cm - werd gestreken. Gestikt
Dat neemt niet weg dat ik kan terugkijken op een mooie carrière die
onder de naaimachine ontstonden kleine beschadigingen die een
mij op artistiek en creatief gebied veel voldoening heeft gegeven:
prachtig effect gaven (zie foto rechts). Door twee kostuumnaaisters
de mooiste baan van mijn leven!’
is er een paar maanden aan gewerkt om 40 koorleden en solisten hierin te kleden. Crinoline. Ontwerp Rien Bekkers voor Violetta in La Traviata, 2011/’12. Foto: R. Klein Gotink
Kostuumontwerp Rien Bekkers voor Fidelio, 2000/01. Foto: R. Klein Gotink
22
23 Mezzo-sopraan Annelies Lamm sloot haar studie aan het Twents Conservatorium af bij Henk Smit. Daarna volgde zij verschillende
Dit einde is een nieuw begin
masterclasses, onder andere bij Udo Reinemann. Ze is veelgevraagd in het oratoriumvak, op haar repertoire staan werken van onder meer Bach, Händel, Mendelssohn, Rossini, Verdi, Dvořák, Szymanovsky en Martin.
Annelies Lamm, mezzosopraan in het koor van
Met de ‘Götterdämmerung’ neemt ze de rol van Zweite Norn op zich. Het afscheid van een lange en succesvolle carrière bij de Nationale Reisopera.
de Nationale Reisopera.
Hinke Wissink
Dan is er ruimte voor een nieuw begin…
Waar komt de fascinatie voor de zangkunst vandaan?
Je trouwde Jan Garritsen, (tot voor kort) bas-bariton in
Zingen of acteren?
Mijn ouders zongen mee in de kerk en daar zat ik tussenin. Mijn
hetzelfde koor. Altijd samen?
Vaak komt dat samen, versterkt het elkaar. Karakter, emotie, de rol,
moeder zong heel lyrisch en mijn vader ‘markeerde’ op zijn manier.
Ja, we zijn inmiddels 30 jaar getrouwd. Op de werkvloer collega’s.
de stemtechniek. Als je het karakter voelt komt de stem ook op die
Ze zongen samen en het klonk erg mooi. Dat heeft me altijd
We zijn bij de Reisopera blijven werken omdat we graag samen
plek te zitten.
gefascineerd. Dat waren mijn eerste lessen. Als je iemand hoort
onze twee kinderen op een prettige manier wilden grootbrengen. De
Je moet je inleven in het karakter. Wie is het en wat is de achtergrond
zingen hoor je iets dat véél verder gaat.
kinderen zijn voor ons het allerbelangrijkste. Het familieleven zie
van de persoon. Hoe is de motoriek van het karakter, hoe is haar
Ik heb altijd al gezongen van kinds af aan, van het ene koor naar het
ik als voeding voor mijn muzikale uiting. Het een kan niet zonder
gang? Je repeteert met schoenen bijvoorbeeld. En je weet hoe dat in
andere. Via de muziekschool waar het een en ander georganiseerd
het ander. Je hebt beide kanten nodig om als mens te groeien,
je lijf gaat zitten. Meestal verbeeld ik een heel ander type dan dat ik
werd, toneelstukjes en clubjes. Dat gaat vanzelf. Toen ik 16 was
en dat geef je door in de muziek. Het is de kunst om je emotie te
zelf ben. Alhoewel... als mens heb je natuurlijk uiteindelijk alles in
ging ik naar de Hengelose Muziekschool en had ik eerst les van
verklanken in een taal die heel universeel is.
je. Ook de lelijke dingen. Dat is ook een kwestie van acceptatie net als
Dini Tadema en later van Martha Maria Schubert. Ik kwam in de
Als zanger ben je een doorgeefluik. Je hoort het leven terug in de muziek.
het ook een kwestie van acceptatie is hoe je stemgeluid is. Als zanger
operaklas van Joep van Hagen met veel optredens en met 18 jaar in
Alleen muziek maken is niet genoeg.
heb je snel de neiging een ideale klank die je bij een idool vind na
het operakoor. Ik werd figurant in Rigoletto en de Zigeunerbaron. Ik
te streven in plaats van dat je accepteert hoe je zelf bent en je eigen
zat gewoon op school en vond het allemaal geweldig. Avond na avond
sterke kant gaat ontplooien.
heb ik achter het toneel geluisterd naar Margreet Albers en Mia
Je hebt een breed repertoire en je bent breed inzetbaar.
Kroes. Dat waren prachtige voorbeelden. Zo wilde ik ook worden.
Waar ligt je voorkeur?
Authenticiteit is zo belangrijk, het mooie is juist het echte.
Ik vind Wagner prachtig, en het is ook heel fijn voor mijn stem.
Vroeger op het conservatorium was er zo’n cultuur van óf je was
Verdi zingen is ook heerlijk. Het Italiaanse repertoire vind ik het
Aafje Heynis óf je was Kathleen Ferrier. Dat was het meest ideale
Je bent afgestudeerd bij Henk Smit.
fijnste. Die helderheid van vocalen is goed voor mijn stem.
klankbeeld, daar wilden we allemaal op lijken.
Wat heb je vooral van hem geleerd?
Zang is een mooi vak om door te geven. Maar mooier nog is het om
Mijn eigen voorbeeld was Maria Callas. Die stem daar ben ik
Henk Smit was bas-bariton en heeft in Nederland grote rollen
in een rol te kruipen. Want je komt in een andere persoon terecht en
helemaal fan van. Ze was ook ‘echt’, een doorgeefluik van de muziek.
gedaan. Hij was naast zanger ook een fantastisch acteur. Hij kon zich
je kunt je eigen identiteit laten varen, met al zijn beperkingen.
enorm goed inleven in een rol en dat bracht hij over in zijn lessen. De rol moest worden ingevoeld, tot op het bot! Op die lessen kom ik
Tijd voor een leuke anekdote?
nog steeds terug. Ja, Henk Smit heeft me de belangrijke dingen van
Ja, toen ik Adalgisa zong bij de opening van de vernieuwde Grote
het vak geleerd.
Markt in Groningen (1996, HW) ben ik bij het eindapplaus helemaal onderuit gegaan. Er lag zaagsel op de vloer en het had geregend. We moesten buigen en bij het applaus lag ik opeens languit op het toneel. Twee solisten die naast me zongen hebben me opgevangen. Het was een uitvoering met de Franse sopraan Sylvie Valayre, een heel groot succes.
24
25
Pelleas en Melisande foto: Marco Borggreve
Opera leeft! Maar hoe?
Hoe bereid je je voor op de rol van de Zweite Norn in de
De visioenen stoppen. De tweede Norn kan de draden alleen nog aan
CD
Ik denk dat de mensen juist in deze tijd van bezuinigingen juist
‘Götterdämmerung’?
de rots vastbinden. De rots is te scherp, de draden gaan kapot. Totale
Lamm, Annelies: Voce di donna.
behoefte hebben aan traditionele opera. Het hoeft niet helemaal in
Ik moet eerst precies weten hoe de hele ‘Ring’ in elkaar steekt. Alles
vernietiging. De muziek past daar precies bij.
Ponchielli: ‘Voce di donna’ uit La Gioconda;
de oubollige versie maar wel het puur overbrengen van het verhaal
staat met elkaar in verband. De Nornen weten van verleden, heden
zonder teveel fratsen. We willen wel weer eens weten waar het
en toekomst. Hun gesponnen draden zijn met elkaar verweven. De
Antony McDonald kan dit als een heel helder en duidelijk verhaal
Wagner: ‘Weiche Wotan’ uit Rheingold;
verhaal over gaat. Soms valt alles op de plek. Dat heeft ook met
Nornen spinnen en zingen en hierdoor krijgen ze al die visioenen.
overbrengen aan de mensen. Ook bij het publiek. Dat is de grote
Rossini: ‘Cavatina’ uit Stabat Mater;
casting te maken en ook met het aanstellen van de regisseur.
Dat ervaar ik met mijn vak ook een beetje . Als je zingt kom je in
kunst. En dat is ook waar het publiek behoefte aan heeft. Er is
J.S. Bach: ‘Erbarme Dich’ uit Matthäus Passion;
balans, in harmonie, je geest wordt als het ware gereset en geeft
behoefte aan helderheid, duidelijkheid en echte verbondenheid.
Mendelssohn: ‘Ein Engel’ uit Elias.
daardoor ruimte voor nieuwe frisse ideeën . Een levensstijl die ik van
Samen met Ed Spanjaard staat hij zo ver boven de materie. Hij heeft
Annelies Lamm (ms) en Alistair Lilley (p) (24’35).
harte aanbeveel.
ook een enorme stille kracht. Hij hoeft weinig te doen om mensen
Besteladres
[email protected] of via www.annelieslamm.com.
zover te krijgen dat ze iets voor hem doen. Hij hoeft maar met zijn
wimper te knipperen of de mensen doen het al. Muzikaal gezag.
Als staalkaart van haar brede repertoire en inzetbaarheid biedt ze goed
Wat is je ervaring met contemporaine opera’s? ‘King Prion’ heb ik gedaan, ook met Antony McDonald. Vond ik
Tchaikovsky: ‘Aria van Pauline’ uit Schoppenvrouw;
geweldig. Een uitdaging om moderne muziek te zingen.Andere
Als ik een rol opzet dan spreek ik eerst de tekst ritmisch door en laat
klankwerelden, heel bijzonder. In Boesmans’ ‘Reigen’ was ik
deze bezinken. Wanneer ik al begin om de noten te repeteren laat ik
voorbereid door coach Hanneke de Wit en gesteund door repetitor Peter
Stubenmädchen. Verkrachting op muziek gezet, dan moet je wel van
deze eerst heel zacht in mijn hoofd ‘spinnen’ en zo langzamerhand
Nilsson uiteraard voornamelijk Italiaans, Russisch, Duits operarepertoire
goeden huize komen...
vindt dat wel een plek. Geleidelijk wordt die stem dan wat groter en
Waarom ‘der Ring’
en Duits oratoriummateriaal aan. Dit moois is ook via YouTube te
‘Flight’ van Jonathan Dove vond ik ook geweldig. Daarin zong ik
groter en vind zijn weg naar de resonanceholtes. Daarna komen de
Deze tijd is helemaal rijp voor de ‘Ring’ omdat het de allergrootste
beluisteren.
Minsk woman.
medeklinkers erbij, de achtergrond en inhoud onderzocht, doorleefd,
spiegel is die wij in de maatschappij nodig hebben.
Dat zijn hele mooie kansen die ik van Guus Mostart gekregen heb.
en dan langzamerhand zit alles op zijn plek.
En ik ben ontzettend dankbaar dat ik daar deel van mag uitmaken.
Guus heeft heel erg oog voor hoe iemand is. En om precies de goede
Zo gaat dat.
combinaties van solisten te maken. Hij is een groot kunstenaar. Weet Met welk gevoel sta je 16 oktober op de planken, de laatste
ook precies wat iemand wel of niet aankan. In welk opzicht is de rol van Zweite Norn muzikaal interessant
uitvoering van ‘Götterdämmerung’?
voor jou?
Voor mij is het een begin. Van iets dat ik als droom nastreef. Als
Het is mooi dat de drie Nornen door elkaar gecomponeerd zijn, door
solist op de planken staan. Omdat ik dan kan zijn wie ik in feite ben.
elkaar heen geweven. De eerste Norn spreekt over vroeger en geeft
Dat ik al mijn kleuren neer kan zetten zonder in te binden. Van de
haar visie over hoe het was bij de heilige es en de inspirerende bron.
andere kant vind ik het ook fascinerend om me aan te passen om
Zij vertelt dat Wotan een stuk van de es heeft afgebroken en daardoor
samen tot een bepaalde verwevenheid te komen. Dat is ook heel
de bron vertroebelde. Ze vraagt aan mij als tweede Norn of ik weet
prachtig. Het is heel fijn om met de mensen naast je één te zijn in
hoe het dan zit. En ik spreek dan over het nu. Hij heeft het zwaard
klank. Dat geeft zoveel energie. Ieder mens heeft een droom. Dat is
in de es gestoken en dat is om de wereld te beheersen, om macht te
ook de stuwende kracht waardoor je altijd door wilt blijven gaan.
hebben over de wereld. Ze vertelt dat Siegmund het zwaard gebruikte om Hunding dood te maken toen hij werd bedreigd. En dat het zwaard in de strijd met Wotan in stukken is gevallen. De eerste Norn zegt dat de bron is gestorven en nu heeft ze geen houvast meer voor haar draden omdat alles is verwelkt en de es dood gaat.
26
27
Wildeman, een coproductie
Laatste reis, in het spoor van Vincenzo Bellini
Hinke Wissink
Een van de partners waarmee de Nationale Reisopera gaat
Wildeman hoort niet meer thuis in het paleis. Moederziel alleen trekt
Anton Brand (Arnhem, 1953) is volgens zijn profiel op twitter:
door wordt de lezer daarbij ook nog eens getrakteerd op een groot
samenwerken is het Jeugdtheater Sonnevanck. Dat resulteert nu
Wildeman de wereld in. Waar hoort hij en bij wie? Tot het randje van
‘auteur, levensgenieter, Groninger en operagek’. Van zijn hand
aantal biografische feiten en weetjes over Italiaanse componisten
in een coproductie van de Nationale Reisopera, Sonnevanck en het
de aarde zwerft hij. Als hij eindelijk zijn eigen plek vindt, blijkt hij
verscheen onlangs het boek: ‘Laatste reis: In het spoor van Vincenzo
die in de ontwikkeling van het belcanto een belangrijke rol hebben
Nederlands Symfonie Orkest. ‘Wildeman’ is een voorstelling voor
dichter bij huis te zijn dan wie ook had kunnen denken. Hij is een
Bellini’ (uitgeverij Passsage, Groningen 2012). Een literaire roman
gespeeld. In ieder hoofdstuk is, ook voor de gevorderde operakenner,
kinderen vanaf 6 jaar en natuurlijk ook voor ouders, grootouders en
held geworden. Zijn vader is trots. Apetrots.
over een persoonlijke ontdekkingstocht in de wereld van de opera.
wel iets interessants te lezen en feiten worden gemakkelijk
andere belangstellenden.
Een danser, twee zangers, drie musici en een acteur geven
In 1984 zag Brand in de Stadsschouwburg van Amsterdam zijn
aangevuld met waarschijnlijkheden tot een leesbaar geheel. Over
In de voorstelling wordt gespeeld, gedanst en gezongen en de
Wildemans avonturen gestalte. Het wordt een wervelende
eerste opera: ‘I Puritani’ (Vincenzo Bellini, Parijs,1835). Een
zijn werkwijze schrijft Brand in zijn verantwoording: ‘Ik koos in
muziek is van Mozart.
voorstelling over een onmogelijke aap met wie het toch nog goed
productie van de Nederlandse Operastichting, onder directie van
de eerste plaats voor de feiten, in de tweede plaats voor wat me het
Wildeman is een prins en als hij wordt geboren zijn de ouders
komt.
Kees Bakels en met Christine Deutekom in de rol van Elvira. De
waarschijnlijkst voorkwam, en in de derde plaats voor wat ik het
zielsgelukkig. Hier is hij dan, hun zoon die later koning wordt. Maar
Naast muzikanten van het Nederlands Symfonie Orkest doen twee
voorstelling was aan Brand niet besteed, ondanks de enthousiaste
mooist vond, omdat het goed paste in mijn verhaal’. Brand weet veel
wat wordt er gefluisterd? Er is iets aan de hand met dat kind. Hij is te
zangers van de Nationale Reisopera mee: Annelies Lamm en
reacties vanuit zijn omgeving. Het zicht op het podium was
en deelt zijn kennis (en enthousiasme) graag met het publiek. Af en
druk, te wild. Hij luistert niet.
Gregorz Stachowiack.
slecht, het verhaal werd niet duidelijk en Bellini werd in het
toe springt hij daarbij even van de hak op de tak maar dat mag het
Is hij soms…. een aap?
Regie: Flora Verbrugge | Tekst: Sophie Kassies | Choreografie:
programmaboekje afgeschilderd als een man die ‘niet deugde’.
plezier van de welwillende lezer niet in de weg staan. ‘Laatste reis’ is
Zijn vader is wanhopig: deze prins kan geen koning worden.
Adriaan Luteijn | Dans: Cherief Zaouali | Spel en zang: Anne Prakke
Later, in 2001, zag Brand in het Gran Teatre del Liceu in Barcelona
met hartverwarmende bezieling geschreven en de sappige weetjes en
een uitvoering van ‘I Puritani’ die hem ‘rillingen’ bezorgde en
de kleurrijke beschrijvingen uit de wereld van de opera nodigen uit
Er zijn schoolvoorstellingen in Oldenzaal, Den Bosch, Enschede,
uiteindelijk, in 2006, beseft Brand tijdens een uitvoering van ‘La
om zelf op ontdekkingstocht te gaan. In het spoor van Anton Brand!
Zwolle en Almelo en vrije voorstellingen in het hele land.
Sonnambula’ in Berlijn dat die eerste kennismaking met de opera in 1984 zijn leven ingrijpend heeft veranderd: hij is operaliefhebber
Speellijst vrije voorstellingen
geworden. Brand benoemt dit proces in zijn boek als ‘acquired taste’.
2 december Première in het Rabotheater, Hengelo 14.30 uur
Niet van huis uit meegekregen maar zelf verworven, zichzelf eigen
9 december Theater aan de Parade, Den Bosch
15.00 uur
gemaakt.
15 december Theater De Tamboer, Hoogeveen
19.00 uur
Anders dan de titel doet vermoeden is het boek ‘Laatste reis’
16 december Chassé Theater, Breda
15.00 uur
vooral een beschrijving van de manier waarop de liefde voor de
23 december Rotterdamse Schouwburg, R’dam
15.00 uur
operamuziek is ontstaan bij de auteur. Het verslag van de reis van
5 januari
Posthuis Theater, Heerenveen
19.15 uur
het stoffelijk overschot van operacomponist Vincenzo Bellini, in 1876
Brand, Anton.
6 januari
Toneelschuur, Haarlem
15.00 uur
van Parijs naar Catania gebracht, neemt maar een klein gedeelte
Laatste reis
13 januari
Odeon, Zwolle
15.00 uur
van het boek in beslag. Anton Brand ziet in dit verhaal vooral een
In het spoor van Vincenzo Bellini.
16 januari
Stadsgehoorzaal, Kampen
14.30 uur
aanleiding om de lezer mee te voeren in de wereld van het belcanto.
Groningen: uitgeverij Passage, 2012.
19 januari
Het Musiater, Zevenaar
19.00 uur
Aan de hand van zijn eigen operareizen naar o.a. Parijs, New York,
205 blz., met literatuuropgave,
20 januari
Jeugdtheater De Krakeling, Amsterdam 14.30 uur
Wenen, Pesaro, Verona, Venetië, Milaan, Sicilië en Turijn beschrijft
paperback.
26 januari
Parkgebouw Rijssen, Rijssen
19.00 uur
Brand korte biografieën van Donizetti, Rossini, Puccini, Verdi en
ISBN 978-90-5452-247-8
27 januari
Theater De Poorterij, Zaltbommel
14.30 uur
een aantal ‘vergeten’ componisten. Ook zijn er uitstapjes naar (het
30 januari
Stadsschouwburg Groningen
14.30 uur
liefdesleven van) Maria Callas, Renata Tebaldi en Arturo Toscanini.
2 februari
Wilminktheater, Enschede
19.00 uur
Brands’ fascinatie voor de Italiaanse opera in het algemeen en voor
3 februari
Theater De Kappen, Haaksbergen
15.00 uur
Bellini in het bijzonder werkt aanstekelijk en tussen de bedrijven
#
28
29
Steun de Reisopera… maak nieuwe vrienden
Hoe nu verder?
Door de ingrijpende bezuinigingen gaat de toekomst van de
n Vriendenpas | € 20,- per jaar
Voor de uitvoering van de Götterdämmerung
Nationale Reisopera er anders uitzien en dat geldt ook voor onze
n Vrienden plus pas | € 30,- per jaar
blijft uw oude pluspas nog gelden.
Vriendenvereniging.
n Jongerenpas | € 10,- per jaar
Dat betekent dat u met uw oude pluskaart
Niet alleen verwacht de NRO van ons nog meer steun en energie,
het programmaboek nog voor de helft van de
maar de tegenprestatie (gratis programmaboek voor pluspas)
prijs kunt kopen.
sneuvelt vermoedelijk door geldgebrek. Ook over de inleidingen
Mocht u onverhoopt uw pluspas al hebben
wordt nog nagedacht.
weggedaan, dan kunt u bij de Vriendentafel
Nu zal blijken wie de echte operafans zijn, want met zijn allen
een vervangende pas ophalen.
moeten we de Nationale Reisopera er weer bovenop helpen.
dhr. | mevr. straat postcode
Ook voor onze vereniging wordt het noodzakelijk om veranderingen door te voeren.
woonplaats
U hebt kunnen lezen dat wij een beroep op u doen om ons daarbij te helpen. Zo is er een soort denktank ontstaan. Met deze
telefoon
klankbordgroep praten we over het lidmaatschap, de financiële consequenties, uw wensen, de toekomst en de inhoud van Opera
e-mail
Informa etc.. Ook uw ideeën zijn welkom bij onze secretaris Maria Kranendonk
[email protected].
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nationale Reisopera om
Naar aanleiding van al deze gegevens zal onze voorzitter Dennis
de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
Bouwman in ons decembernummer schetsen hoe we ons de
(Uitsluitend per automatische incasso)
toekomst van onze vereniging voorstellen. banknummer
In de algemene ledenvergadering van volgend jaar zal dan de besluitvorming plaats vinden.
handtekening
Stuur dit aanmeldingsformulier in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Breemarsweg 479 7555 KA Hengelo
#
Kijk op www.wagnergenootschap.nl of bel 075 6157793 voor een gratis informatiepakket
Götterdämmerung
Of vul het opgaveformulier in via de website www.vriendenreisopera.nl
30
Götterdämmerung
31
Operanieuws
Wim Stam
Colofon
Andere Brünnhilde
In de cast van de Götterdämmerung heeft een wisseling van de
Rossini in Wildbad
wacht plaatsgevonden: Judit Németh moest eind juni haar partij als
Midden in het Zwarte Woud in Duitsland ligt het stadje Bad
Brünnhilde teruggeven omdat ze haar ernstig zieke echtgenoot niet
Wildbad. Hier wordt elke zomer een muziekfestival gehouden
zolang alleen kon laten.
onder de titel: ‘Rossini in Wildbad’. De sopraan Petya Ivanova
Guus Mostart en Nicolas Mansfield vonden een vervangster in de
die bij de Nationale Reisopera afgelopen seizoen op zo
Duitse Kirsten Blanck. ‘Een jugendlich dramatische sopraan,’ aldus
indrukwekkende wijze de rol van Violetta in ‘La Traviata’ en de
Guus Mostart.
titelrol in ‘Lucia di Lammermoor’ vertolkte en die, volgens een
In Bremershaven zong Kirsten Blanck o.a. Violanta in Korngolds
interview met haar in De Telegraaf, zo heerlijk bij de Reisopera
gelijknamige opera en bij de English National Opera Turandot.
gewerkt heeft, zong in juli van dit jaar bij genoemd festival. Zij
Brünnhilde had ze nog nooit gezongen. Binnen 4 weken had ze
zong de rol van Amelia in de onbekende opera van Rossini ‘I
haar partij van buiten geleerd en na een weekend werken met Ed
briganti’ (De rovers). De dirigent van deze voorstelling was Antonio
Spanjaard kreeg ze het groene licht.
Fogliani, die bij de Nationale Reisopera ‘Lucia di Lammermoor’
In een interview vertelde ze dat ze er juist aan toe was om
dirigeerde.
Brünnhilde te zingen.
Informatie is te vinden op www.rossini-in-wildbad.de
NB. Het koor wordt voor deze uitvoering van de Götterdämmerung versterkt met 35 Bulgaarse mannen.
Podium, data, inleider
Opera bij de buren. In het komende operaseizoen worden er weer een aantal interessante opera’s uitgevoerd in Duitse steden, die niet al te ver
Enschede | Wilminktheater
over de grens liggen. Het zijn vaak opera’s die niet- of zelden in
zondag 30 september 2012 | 14.00 uur
ons land te zien zijn. Zo brengt het theater in Osnabrück Verdi’s
woensdag 3 oktober 2012 | 16.00 uur
‘La Forza del Destino’, het Staatstheater in Oldenburg brengt
zaterdag 6 oktober 2012 | 16.00 uur
‘Salome’ van Richard Strauss en eveneens van Verdi ‘Otello’. Heel
dinsdag 9 oktober 2012 | 16.00 uur
bijzonder is ‘I Masnadieri’, een zelden uitgevoerde Verdi opera
zaterdag 13 oktober 2012 | 16.00 uur
in het Aalto Theater in Essen. In Bremerhaven is ‘Mefistofele’van
dinsdag 16 oktober 2012 | 16.00 uur
Boito te zien en in Wuppertal ‘Don Quichotte’ van Massenet. De theaters van Krefeld en Mönchengladbach komen met ‘Mazeppa’
Inleiding
van Tschaikowski en ‘Norma’ van Bellini. Voor de liefhebbers
Ben Coelman | 1 uur voor elke voorstelling
van operette zijn voorstellingen van ‘Der Zigeunerbaron’ en ‘Der
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Opera Informa
Bestuur Dennis Bouwman | Voorzitter Henk Hoving | Penningmeester Maria Kranendonk | Secretariaat /Ledenadministratie Nel van Duuren | Operareizen/Contactpersonen Fenny Koffijberg
Uitgever | Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Redactie | Fenny Koffijberg Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij
Lidmaatschap VriendenPas | g 20,– VriendenPlusPas | g 30,– Jongerenpas | g 10,(VriendenPlusPas inclusief programmaboeken) Te voldoen aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif telijk is opgezegd bij het secretariaat. Bankrekening 44 51 41 387 t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera | Enschede Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099
[email protected] [email protected] Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
[email protected].
Opmaak | Gerrit Ebbink bNO |
[email protected] Webmaster | Wij maken Het, Eefde |
[email protected] Druk | ctrl-P Grafisch Bedrijf, Hengelo Aan dit nummer werkten verder mee Arnoud Brok, Hinke Wissink Foto’s Lucia di Lammermoor © Marco Borggreve
Redactieadres Redactie Opera Informa
[email protected] www.vriendenreisopera.nl www.facebook.com/vriendenreis
De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen.
Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever.
Opera Informa verschijnt vier keer per jaar. ©2012 Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Vogelhändler’ het vermelden waard in respectievelijk de theaters Nationale Reisopera
van Gelsenkirchen en Detmold. Informatie over uitvoeringsdata in
053-4878500 |
[email protected] | www.reisopera.nl
de diverse theaters is te vinden op www.operabase.com.
www.wilminktheater.nl Kassatelefoon: 053-485 85 00
Nationale Reisopera Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500
[email protected] | www.reisopera.nl Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl
32
