studeren zonder storing bij psychische problemen

studeren zonder storing bij psychische problemen handreiking voor studiebegeleiders

www.handicap-studie.nl

01

Inleiding Je zal het maar hebben Van puber naar psycho

4 5 5

02

Studeren met een psychische beperking Problemen Ik heb er de kracht niet voor

6 7 8

03

Onderwijsaanpassingen Signaleren en bespreekbaar maken Begeleiding Mogelijke oplossingen/aanpassingen Studieonderbreking (have a break)

10 11 13 14 16

04

Praktijkvoorbeelden Boeken en brochures Maatjesprojecten Digitale projecten Grassroots-pareltjes Ondersteuning studenten Ondersteuning onderwijspersoneel

18 19 20 20 21 22

inhoud

Deze brochure is te downloaden via de website van handicap + studie: www.handicap-studie.nl handicap + studie | christiaan krammlaan 2 | postbus 222 3500 AE utrecht | www.handicap-studie.nl helpdesk: elke dag van 9.00 - 12.30 uur, 030 - 275 33 00 of [email protected]

Als je in een rolstoel zit, dan is het duidelijk dat je een beperking hebt. Maar lang niet alle handicaps zijn zo goed zichtbaar. Uit onderzoek van het Verweij-Jonker Instituut blijkt dat ongeveer zes procent van de studenten last heeft van psychische klachten. Denk hierbij aan angst, somberheid of psychosen, maar ook aan concentratiestoornissen zoals ADHD, ADD of aan autisme verwante stoornissen.

01 inleiding

Door hun klachten kunnen studenten

maken hebben met een bepaalde fase

tijdens hun studie heel wat belemme-

in hun leven zoals uit huis gaan en op

ringen tegenkomen. Ze hebben bij-

eigen benen staan, nieuwe mensen

voorbeeld problemen met het maken

ontmoeten of leven in een nieuwe

1 Diagnostic and

van opdrachten of het volgen van col-

stad. Sommigen hebben relatieproble-

Statistical Manual

leges. Daarnaast krijgen ze te maken

men of zitten met identiteitsvragen.

of Mental Disorders

met vooroordelen en onwetendheid over psychische problemen. Sommige

Van puber naar psycho

studenten hebben ook psychologische,

Psychische klachten steken vaak pas de

psychotherapeutische of psychiatrische

kop op tussen het 18e en 25e levens-

behandeling nodig. Zij moeten oplei-

jaar. Dit is juist een periode waarin er

ding en therapie zien te combineren,

voor jongeren veel verandert. Ze gaan

wat studievertraging tot gevolg kan

studeren, op zichzelf wonen in een

hebben.

nieuwe stad en ontmoeten nieuwe mensen. Studenten krijgen te maken

Je zal het maar hebben

met een veeleisende studie waarin ze

Studenten kunnen verschillende soor-

zelfstandig moeten werken. Als een

ten psychische problemen hebben.

student psychische klachten krijgt, kan

Zo zijn er studenten met een DSM-IV1

dit nogal ingrijpend zijn. Zijn hele

gediagnosticeerde stoornis zoals de-

leven wordt binnen korte tijd op zijn

pressie of schizofrenie of met ADHD of

kop gezet. Hij verandert van een

aan autisme verwante stoornissen.

intelligente student met een gezellig,

Daarnaast zijn er studenten met pro-

interessant en sociaal studentenleven

blemen als faalangst, uitstelgedrag,

en een veelbelovende toekomst in een

perfectionisme, concentratieproble-

student met een handicap. De student

men, stress en spanningsklachten of

moet zien te herstellen van de ziekte

motivatieproblemen. Ten slotte zijn er

en deze een plaats zien te geven in zijn

ook studenten met problemen die te

leven.

4 | 5 studeren zonder storing bij psychische problemen

02 studeren met een psychische beperking

Problemen

Studenten met een psychische be-

Veel studenten ondervinden proble-

perking zijn niet altijd in staat oplos-

men tijdens hun studie. Ze kunnen

singsgericht te denken en hebben

geen stageplek vinden, zitten in een

daarom hulp nodig bij het verbete-

vervelende projectgroep of hebben te

ren van hun situatie.

weinig tijd door hun drukke bijbaan.

Sommige studenten hebben slechte

Studenten met psychische beperkingen

ervaringen met (vorige) begeleiders.

lopen vaak tegen heel andere proble-

Ze werken bijvoorbeeld langs elkaar

men aan.

heen, denken niet mee met de stu-

Niet iedere student is even goed in

dent of reageren niet goed op wat

het herkennen van de beperking of

de student allemaal vertelt. De stu-

de ernst van de situatie. Hierdoor

dent is hierdoor minder snel geneigd

trekt hij/zij soms pas aan de bel als

om zijn beperking te melden.

er grote problemen zijn.

Het kan voorkomen dat een student

Studenten zien er vaak tegenop of

zijn studie moet combineren met

vinden het lastig om over hun pro-

therapie of zelfs moet onderbreken.

blemen te praten omdat er nog veel

Bij ernstige psychische klachten moet

vooroordelen zijn over psychische

er bijvoorbeeld een studiestop wor-

problemen. Door de onzichtbaarheid

den ingelast.

van de beperking is het voor de omgeving moeilijk te begrijpen. Studenten met een psychische be-

Sandra (28) studeert economie.

perking komen vaak bij de begelei-

Tijdens het schrijven van haar

der met problemen die te maken

scriptie zaten haar perfectionisme

hebben met hun studievaardigheid.

en faalangst zo in de weg, dat ze

Hierdoor kan de begeleider het idee

besloot te stoppen met haar studie

krijgen dat de student gewoon niet

en in therapie te gaan. “De thera-

weet hoe hij moet studeren of

pie bij de GGZ heeft me heel goed

intellectueel niet genoeg in huis

geholpen. Met hun steun heb ik

heeft, terwijl de problemen worden

me weer aangemeld bij mijn studie

veroorzaakt door een onderliggend,

om mijn scriptie te gaan schrijven.

persoonlijk probleem zoals faal-

De GGZ verwees me ook naar de

angst.

studentendecaan die zich bezig-

Klachten of beperkingen zorgen

hield met studenten met beper-

voor een gebrek aan initiatief en

kingen. Door de therapie was ik in

energie bij studenten waardoor hij/

staat open te zijn over mijn situatie

zij niet om hulp vraagt.


en mijn klachten. Dit bleek ook

aangesproken wanneer er kritiek

prettig en nuttig voor mijn bege-

wordt geleverd.

leiders, want die konden mij daar-

De student kan niet goed organise-

door tegemoet komen.”

ren en heeft moeite met plannen en prioriteiten stellen. Dit kan problemen geven tijdens het leren voor tentamens of het maken van (indivi-

Ik heb er de kracht niet voor

duele) opdrachten.

Als gevolg van zijn psychische klachten kan een student tijdens het studeren

Door deze problemen kan de student

een aantal praktische problemen

studievertraging oplopen of gedwon-

ondervinden:

gen zijn helemaal te stoppen met de

De student heeft last van angsten,

opleiding. Zonder de regelmaat van

stress of spanningen die zijn studie

school kan de student in een sociaal

beperken zoals faalangst, hoge stu-

isolement terechtkomen en zijn psy-

diedruk, omgaan met verandering,

chische klachten kunnen verergeren.

angst voor terugval. De student kan zich slecht concentreren, is rusteloos of heeft moeite met het onthouden van lesstof waardoor hij geen colleges kan volgen of opdrachten kan maken. De student heeft energieproblemen waardoor hij maar een beperkt aantal uren aanwezig kan zijn. De student is niet gemotiveerd om lessen te volgen of opdrachten te maken waardoor hij studievertraging oploopt. De student heeft problemen met zijn sociale vaardigheden waardoor hij moeilijk kan samenwerken met medestudenten of zijn werk kan presenteren. De student kan niet goed omgaan met negatieve feedback, kritiek of lage cijfers. Hij voelt zich persoonlijk


03 onderwijsaanpassingen

Signaleren en bespreekbaar maken

minder aanwezig of vreemd patroon

In het meest gunstige geval vertelt een

achterdocht

student zelf over zijn psychische klach-

depressiviteit

ten. De studiebegeleider kan vervol-

angst of spanning

gens samen met de student kijken naar

irritatie, agitatie of juist gebrek aan

de problemen die kunnen ontstaan en

emoties

mogelijke oplossingen. Maar op psychi-

manie, grootse ideeën

sche beperkingen ligt nog steeds een

ongewoon of onbegrijpelijk praten

taboe. Hierdoor voelen studenten zich

van aanwezigheid

of schrijven

geremd om over hun beperking te ver-

(Lijstje afkomstig uit workshop

tellen. Soms zorgen hun psychische

Studeren met Steun3)

klachten ervoor dat ze niet in staat zijn hun problemen te melden. In dat geval

Onderwijsinstelling

is het vaak de studiebegeleider die

Hoe kan de onderwijsinstelling ervoor

constateert dat de student psychische

zorgen dat studenten al in een vroeg

problemen zou kunnen hebben. Hij

stadium hun beperking melden?

kan door middel van een diagnostisch

Door: studenten laten weten dat ze

gesprek proberen het probleem van de

terecht kunnen bij een studieadviseur/

student boven tafel te krijgen. In het

studentenpsycholoog/ studenten-

boekje De Draad van Ariadne2 van de

decaan door dit onder de aandacht te

Gelder e.a.

Universiteit Twente staat beschreven

brengen in bijvoorbeeld het studenten-

Universiteit Twente, 3e druk 2008.

hoe je zo’n gesprek het best kunt

blad of de studiegids.

voeren.

Waar: ‘meldpunten’ op zoveel mogelijk

Eddy Hofman. Hanzehogeschool Groningen & GGZ

Onderstaande signalen kunnen teke-

verschillende plekken bijvoorbeeld

Groningen 2008.

nen zijn van een psychisch probleem:

tijdens de introductiedag of mentor-

2 De draad van Ariadne. Begeleiding begeleid. Van

3 Workshop ‘Studeren met steun’ door Lies Korevaar en

concentratieproblemen

uren, op de internetsite of op het

afspraken niet nakomen

inschrijfformulier van de studie.

verminderde interesse of motivatie

Wanneer: het liefst voordat er klach-

in studie

ten/ problemen zijn.

verminderde sociale vaardigheden

Op deze manier kan de begeleider

verandering persoonlijkheid,

hulp bieden voordat de student vast

uiterlijke verzorging of hygiëne

komt te zitten.

verandering in contact met mede-

Op welke manier: de student erop

studenten

wijzen dat hij er baat bij kan hebben

vermindering kwaliteit werk, slechte

als hij vroeg aan de bel trekt. Sommige

cijfers of deadlines missen

studenten hebben het idee dat hun


problemen onoverkoombaar zijn, maar

gekeken naar andere mogelijk-

Begeleiding

hebben in veel gevallen baat bij een

voor veel problemen is best een oplos-

heden. Door de houding van mijn

Het is belangrijk om als studiebegelei-

gestructureerde leefomgeving. Voor

sing te vinden. De student moet wel

begeleider kreeg ik het idee dat ik

der op de eerste plaats een luisterend

een student is het daarom prettig om

weten dat hij bij zijn begeleider te-

vanuit mijn studie geen steun kon

oor te bieden. Veel studenten vinden

bijvoorbeeld elke week op een vast

recht kan voor praktisch advies. Het is

verwachten. Het had voor mij dus

het prettig om hun zorgen en proble-

tijdstip een afspraak in te plannen.

voor een student prettig als hij tijdens

geen nut meer om een andere

men te kunnen delen. Je bent als stu-

Houd wel in je achterhoofd dat iedere

zijn studie steeds dezelfde begeleider

begeleider over mijn klachten te

diebegeleider echter geen psycholoog,

student op een andere manier stu-

heeft. Veel studenten schamen zich

vertellen. Zonde, want het principe

dus laat de behandeling van de proble-

deert. De een werkt het best met strak-

voor hun psychische beperking en vin-

van een persoonlijk begeleider

men over aan iemand anders. Bied een

ke deadlines, terwijl de ander juist niet

den het daarom fijn om maar één keer

vind ik wel erg goed.”

student de handvaten die hij nodig

te veel gepusht wil worden. Kijk dus

hun verhaal te hoeven doen. Daarnaast

heeft in zijn studie en wees betrokken

naar de individuele situatie en biedt

worden ze niet graag aangesproken op

bij zijn situatie. Verwijs hem zo nodig

hulp op maat. Voor meer informatie

hun handicap. Wil je studenten met

door naar de studentenpsycholoog,

over verschillende ziektebeelden kun je

een psychische beperking benaderen,

Diverse onderwijsinstellingen

huisarts of GGZ-instelling. Studenten

de website van handicap + studie

richt je dan vooral op de praktische

bieden cursussen en workshops

zitten niet altijd te wachten op kant-

(www.handicap-studie.nl) raadplegen.

problemen die uit de handicap voort-

aan waarin het onderwijskundig

en-klare oplossingen voor hun proble-

In de rubriek ‘Studeren’ is een diagno-

vloeien zoals tijdgebrek.

personeel wordt getraind in het

men. Probeer juist samen tot een

se-ABC te vinden met achtergrond-

Ook de instelling van de begeleider is

herkennen en begeleiden van

oplossing te komen door vragen te

informatie over bepaalde ziektes en

van belang. Zodra de student het idee

studenten met een psychische

stellen.

aandoeningen. Vertrouwen en respect

heeft niet te worden gehoord of niet

beperking. Zo heeft Hogeschool

Als de student het idee heeft zelf de

zijn van essentieel belang in de

serieus te worden genomen, zal hij niet

Windesheim een cursus ‘signaleren

oplossing te hebben gevonden, is de

begeleiding van studenten met een

meer aan de bel trekken.

van psychiatrische problematiek bij

kans groter dat hij daar ook naar

psychische beperking. Als studiebege-

studenten’. De Vrije Universiteit,

handelt. Het is belangrijk om af te

leider heb je een vertrouwensrelatie

Universiteit van Amsterdam en

stemmen op de student;

met de student. Je kunt niet zomaar

Imke (29) heeft Sociaal Juridische

Hogeschool van Amsterdam heb-

Wat wil en kan hij en waar heeft hij

met anderen over zijn situatie praten

Dienstverlening gestudeerd. Op

ben een cursus ‘begeleiden van

moeite mee? Is hij stabiel genoeg

zonder hier eerst toestemming voor te

haar opleiding kreeg iedere stu-

studenten met autisme’. Hanze-

om te kunnen studeren? Wat heeft

vragen aan de student zelf. Als er

dent een persoonlijk begeleider

hogeschool Groningen heeft de

hij nodig om te kunnen studeren?

zaken zijn die je niet voor je kan of

toegewezen. Toen ze bij haar

workshops ‘Hoe herken ik dat

(ondersteunende faciliteiten school)

mag houden, laat dit de student dan

begeleider aankaartte dat ze door

studenten psychische problemen

Wat is het studeergedrag van de

weten. Soms is er vanuit onderwijs-

haar dwangmatigheid minder uren

hebben?’ en ‘Wat voor ondersteu-

student?

instellingen onbegrip wanneer de

kon maken, kreeg ze weinig hulp.

ning hebben studenten met een

Hoe ziet zijn persoonlijke situatie

geestelijke gezondheidszorg (GGZ)

“Ik had gewoon pech met mijn

psychische handicap nodig?’.

eruit? Woonsituatie,

geen informatie wil verstrekken over

begeleider: een aanpassing in de

Meer informatie over deze training-

sociale contacten, vrije tijd enz.

een student vanwege de geheimhou-

verplichte werkuren was niet

en is te vinden in het hoofdstuk

Op welke wettelijke en financiële

dingsplicht. De student is echter zelf

mogelijk. Er werd verder ook niet

‘Praktijkvoorbeelden’.

regelingen heeft hij recht?

verantwoordelijk voor zijn daden en

Studenten met psychische problemen

beslissingen, ook al heeft hij nog zulke


grote psychische problemen. Dit doet

op welk moment van de dag hij het

ten met een psychische beperking

fietsend studeren

juridisch gezien niets af aan zijn zelf-

best functioneert en hier zijn rooster

moeten vaak intensiever begeleid

dichtbij docent zitten

beschikkingsrecht.

op aan te passen. Voor een student

worden bij hun studie. Dit hoeft

naast een vaste medestudent zitten

met ADHD is werken in een groep vaak

lang niet altijd alleen door een slb’er

duidelijk aangeven hoe je door

te inspannend. Een aangepast les-

te gebeuren. Zo hebben de Universi-

medestudenten/docent behandeld

Sandra werd bij de herstart van

groepje of een individuele opdracht

teit en Hogeschool van Amsterdam

wilt worden

haar studie economie goed bege-

kan dan uitkomst bieden. Probeer in

een project waarin studenten met

een studiemaatje zoeken

leid door haar decaan en scriptie-

ieder geval open te staan voor alterna-

autisme door ouderejaars orthope-

lotgenotencontact

begeleiders. “De decaan gaf me

tieve oplossingen. Competenties hoe-

dagogiek of psychologie worden

duidelijke structuur in les

goede tips en informatie. Hij wist

ven niet altijd op dezelfde manier te

begeleid. De Radboud Universiteit

de te behandelen lesstof vooraf-

op welke financiële regelingen ik

worden opgedaan. Hieronder worden

Nijmegen heeft een maatjesproject

gaand aan de les bestuderen

recht had en vertelde me over stu-

een aantal mogelijke oplossingen of

waarin studenten met autisme

gebruik van voorleestool voor

dieondersteuning en een studie-

aanpassingen genoemd voor proble-

worden gekoppeld aan daarvoor ge-

bestuderen langere teksten

maatjesproject. Mijn scriptiecoördi-

men op verschillende studiegebieden.

trainde medestudenten. Hogeschool Windesheim laat SPH studenten hun

nator zorgde ervoor dat ik geen extra vakken hoefde te volgen als

Begeleiding (door slb’er of docent)

medestudenten begeleiden. De

Voor studenten met een psychische

gevolg van de veranderde BA/MA-

student ondersteunen bij dagplan-

Hanzehogeschool Groningen biedt

beperking is het niet altijd moge-

structuur. Met mijn scriptiebegelei-

ning, tijdsplanning, taakgerichte

de cursus ‘Met Onderlinge Steun

lijk om aanwezig te zijn bij colle-

der spreek ik regelmatig af en

planning

Studeren’ (MOSS) waarin studenten

ges. Gelukkig wordt er steeds meer

maak ik geen strakke deadlines om

student begeleiden bij het werken

met een psychische beperking van

gebruik gemaakt van de diverse

stress te voorkomen. Dit maakt dat

onder tijdsdruk

elkaar kunnen leren. Zie het hoofd-

digitale mogelijkheden. Zo wordt

ik het idee heb dat er serieus naar

student helpen met studievaardig-

stuk ‘Praktijkvoorbeelden’ voor een

er bij verschillende onderwijsinstel-

mijn behoeftes wordt gekeken en

heden zoals structureren van aan-

uitgebreide lijst van maatjesprojec-

lingen driftig geëxperimenteerd

ik me gehoord voel.”

tekeningen/lesstof, aanleren van

ten en contactinformatie.

met het aanbieden van video-en audiostudiemateriaal zoals pod-

geheugentechnieken en presentatievaardigheden

Bestuderen van lesmateriaal en

casts en filmpjes en het instellen

Mogelijke oplossingen/ aanpassingen

student helpen bij het trainen van

volgen college

van een vast ‘chatuur’ met docen-

sociale vaardigheden, omgaan met

aandacht controleren met kook-

ten (Haagse Hogeschool). In het

Psychische klachten kunnen studenten

stress, communicatie, assertiviteit

wekker

hoofdstuk ‘Praktijkvoorbeelden’

behoorlijk belemmeren in hun studie.

Extra (privé) uitleg of les

leestip/kern van docent krijgen

is meer informatie te vinden over

Het is echter niet de lesstof die proble-

Periodieke, structurele voortgangs-

toegang tot individuele studieruimte

digitale projecten die interessant

men oplevert, maar de studieomstan-

gesprekken met de student

structureren van aantekeningen/stof

zijn voor studenten met psychische

digheden. Die problemen kunnen in

Aanbieden van concrete informatie

digitaal werken i.v.m. computer-

problemen. Op de website van

veel gevallen opgelost worden door

over module, lesstof, werkvorm,

mogelijkheden

handicap + studie

middel van (kleine) aanpassingen. Zo

competenties en verwacht gedrag

opnemen van colleges/werkgroepen

(www.handicap-studie.nl) staan de

kan een student met stemmingswisse-

Samenwerken/advies vragen aan

actief studeren bijvoorbeeld hardop

zogeheten Grassroots-pareltjes. Dit

lingen geholpen worden door te kijken

GGZ of andere deskundige Studen-

lezen, meebewegen, lopend of


zijn kleinschalige projecten van on-

meer dan een halve dag werken.

de studie. In zo’n geval is het verstan-

derwijsinstellingen ter verbetering

Daarom werd er een aanpassing in

dig om de studie (tijdelijk) te onder-

van de digitale toegankelijkheid.

mijn werktijd gemaakt en kreeg ik

breken. Vaak is een periode van rust

Een volledige lijst is te vinden in de

de mogelijkheid om afwezigheid

voor een student voldoende om zijn

rubriek ‘Over h+s’ onder de kop

te compenseren. Op deze manier

toestand te stabiliseren zodat hij

‘Publicaties’ > Impuls Digitaal.

heb ik mijn stage succesvol af

(aangepast) verder kan studeren. Een

kunnen ronden. Ik heb echt geluk

studieonderbreking is voor studenten

gehad met mijn stagebedrijf.

met een psychische beperking echter

Niet iedereen vindt zo’n flexibele

een moeilijk en emotioneel besluit. De

versoepeling aanwezigheidsplicht

werkgever. Daarom denk ik dat

studie symboliseert vaak deelname aan

mogelijkheid zelfstandig studeren

bemiddeling door de opleiding erg

het gewone leven.

student vast aanspreekpunt bieden

belangrijk is.”

Moet een student zijn studie tijdelijk

Lesaanpassingen:

onderbreken of zich als student laten

voor roosteraanpassingen e.d.

uitschrijven, dan is het belangrijk om

spreiding van lesmodules spreiding tentamens

Onderwijsaanpassingen zijn niet

het contact niet meteen te verbreken.

mogelijkheid aanpassing onderwijs-

redelijk wanneer:

Zo kun je de student helpen zijn stu-

rooster

de gezondheid en veiligheid van

dieperiode goed af te sluiten en een

mogelijkheid extra pauzes

mensen hierdoor in gevaar komt

eventuele doorstart te versoepelen. Er

versoepeling verplicht presenteren

een essentieel onderdeel van het

zijn een aantal dingen die kunnen of

of samenwerken of mogelijkheid om

onderwijscurriculum hiervoor

moeten worden geregeld wanneer een

aangepast/korter te presenteren

ingrijpend wordt veranderd

student zijn studie moet onderbeken

bijvoorbeeld samen of juist alleen,

de manier waarop studiemogelijk-

of opnieuw wil starten:

met behulp van computer/beamer,

heden worden aangeboden zodanig

Uitschrijven/opnieuw inschrijven als

vast aankijkpunt

wordt veranderd, dat de lesdoelstel-

student bij onderwijsinstelling

versoepeling inleverdata

lingen in het geding komen

studiepunten of behaalde resultaten

versoepeling doorstromingsregels

de aanpassing een onevenredige

vastleggen

mogelijkheid opdrachten in delen te

financiële last vormt voor de onder-

studiefinanciering stopzetten/

maken of in te leveren

wijsinstelling

aanvragen

aangepaste tentamens (extra tijd, mondeling/schriftelijk, pauze, individuele ruimte)

studievertraging melden bij decaan.

Studieonderbreking (have a break)

Dit geeft recht op een jaar extra

Een opleiding kan extra psychische

aanvragen uitstel terugbetalen

druk leggen op de student. Dit komt

studieschuld

Imke vond een stagebedrijf dat

zijn situatie niet ten goede. Het is

rekening wilde houden met haar

daarom soms beter voor een student

psychische beperking. “Ik kan niet

om eerst zijn psychische toestand te

studiefinanciering bij IB-Groep

verbeteren voordat hij verder gaat met


04 praktijkvoorbeelden

Hieronder is een lijst opgenomen van verschillende projecten en producten die onderwijsinstellingen hebben op het gebied van studeren met psychische problemen. Boeken en brochures

e-mail: [email protected]

Begeleiding bij studieonderbreking,

Publicaties ‘Studeren met Steun’

bevat een hoofdstuk ‘Begeleiding

reeks. Bevat:

van studenten met psychische

1. Succesvol studeren met psychiatri-

problemen’.

sche problematiek

De brochure is te bestellen via de

2. Succesvol studeren met ADHD

website van handicap + studie:

3. Succesvol studeren met een

www.handicap-studie.nl. Ga naar

borderline persoonlijkheidsstroonis

‘Over h+s’, klik op ‘Publicaties’ en


dan op ‘Brochures’.

eetstoornis

Kijk, zo kan ’t wel! - Alternatieve

5. Succesvol studeren met schizo-

leerroutes in het hoger onderwijs.

frenie

Verslag van project van Saxion


Hogescholen i.s.m. handicap + studie

stemmingsstoornis

over het inzetten van alternatieve

7. “Vertel ik het wel of vertel ik het

leerroutes ter voorkoming van voor-

niet” Openheid over je psychiatri-

tijdige studie-uitval. Het eindrapport

sche achtergrond

(met bijbehorende cd-rom) is op te

8. “Wanneer het me teveel wordt”

vragen bij Saxion Hogescholen,

Omgaan met stress

Ilse-Marie Hambruch:

9. “Hoe trek ik op tijd aan de bel?”

[email protected].

Om ondersteuning vragen

De Draad van Ariadne. Begeleiding

10. “Wie past zich aan?” Om aanpas-

begeleid door Hans van Gelder e.a.

singen vragen

Universiteit Twente, 3e druk 2008.

11. “Hoe kan ik adequaat reage-

Meer informatie over deze uitgave is

ren?” Op feedback reageren

op te vragen via e-mail:

12. “Met onderlinge steun studeren”

[email protected]

Handleiding voor het opzetten en

Wat wil jij? Studeren met psychiatri-

uitvoeren van een lotgenotengroep

sche problemen door Marjo Boer

13. “Waar kan ik terecht?”

e.a. Uitgeverij Garant 2008. Het boek

Wegwijzer voor studenten met

is gemaakt in opdracht van Hoge-

psychische problemen en handicaps

school Rotterdam. Meer informatie

in Groningen

via projectleider Nel Hofmeester,

14. “Hoe herken ik dat studenten


psychische problemen hebben?”

Contact: Gea de Groot,

en daarna online worden gezet van

beperking de opleiding niet af

Workshop voor onderwijskundig

Comeniuslaan 4,

Wageningen Universiteit.

kunnen ronden.

personeel

6525 HP Nijmegen.

Contact: Frans Zoon

Christelijke hogeschool Windesheim,

15. “Wat voor ondersteuning heb-

T: 024 - 361 61 61,

T: 0371 - 48 60 28

contact: Anneke Bos,

ben studenten met een psychische

E: [email protected]


postbus 10090,

handicap nodig?” Workshop voor

Studiemaatjesproject Humanitas

Project waarin video- en audio-

8000 GB Zwolle.

onderwijskundig personeel.

i.s.m. Hogeschool Utrecht.

studiemateriaal zoals Podcasts en

T: 038 - 469 91 39,

Contact: Clary Stäb,

filmpjes worden aangeboden op


Bovenstaande brochures zijn ontwik-

Koningsweg 2,

YouTube van de Amsterdamse

Begeleidingsstructuur voor studen-

keld door het Lectoraat Rehabilitatie

3582 GE Utrecht.

Hogeschool voor de Kunsten.

ten met autisme i.s.m. GGz. Vrije

van Hanzehogeschool Groningen.

T: 030 - 252 40 30,

Contact: Trude Cone en Silvia Slinger.

Universiteit Amsterdam, Universiteit

Meer informatie via



van Amsterdam, Hogeschool van

www.hanze.nl/rehabilitatie of mail:

Begeleiding van autisten door

Project waarin studenten met docen-

Amsterdam,

[email protected]

ouderejaars orthopedagogiek of

ten kunnen chatten tijdens een vast

contact: H. Boswijk, Vrije Universi-

psychologie van Hogeschool en

chatuur van de Haagse Hogeschool.

teit, Dienst Studentenzaken.

Universiteit van Amsterdam. HvA

Contact: C. Japing en Dyonne

Centrum voor Studie en Loopbaan,

Maatjesproject waarin studenten

contactpersoon Lydie van de Laar

Rietveld.

De Boelelaan 1105,

worden begeleid door studenten

via: [email protected] en UvA


1181 HV Amsterdam.

SPH Hogeschool Windesheim,

contactpersoon Karin van Spriel via

Project waarin collegerama en

T: 020 - 598 50 20,

contact: Anneke Bos,

[email protected]

smartboard worden gebruikt om


postbus 10090,

Ambulatorium PMT studenten

colleges op te nemen en slides en

Trainingen ‘In de put, uit de put’,

8000 GB Zwolle.

Hogeschool Windesheim Informatie-

aantekeningen digitaal te integreren

‘rouwverwerking’, en ‘zelfvertrou-

T: 038 - 469 91 39,

centrum,

van de Technische Universiteit Delft.

wen in sociale situaties’. In de put,


T: 038 - 4 699 699.

Contact: Sietske Geuzebroek en

uit de put is een training voor stu-

Met onderlinge steun studeren

Coördinator ambulatorium:

dr. Geert Leus.

denten die last hebben van periodes

(MOSS) Maatjesproject van Hanze-

Hr. C.Niks.


van somberheid en futloosheid,

hogeschool en Rijksuniversiteit


Project waarin studenten met een

slapeloosheid, piekeren, zich

verslaving ervaringen kunnen uitwis-

nergens toe kunnen zetten, geen zin

selen op een website door Hoge-

in vrienden hebben en zich slecht

Maatjesprojecten

Groningen. Contact: Lies Korevaar,

Digitale projecten Grassrootspareltjes

school Windesheim.

kunnen concentreren. Studenten

9747 AS Groningen.

Project waarin Blackboard wordt

Contact: Arno Kromdijk en

worden geholpen om effectieve

T: 050 - 595 32 84,

ingezet als medium voor digitale

Alie Weerman.

manieren te vinden om met hun

E: [email protected])

colleges door Haagse Hogeschool.


klachten om te gaan. Rouwverwer-

Maatjesproject voor begeleiding van

Contact: Chris Japing,

studenten met aan autisme verwan-


te stoornissen, Radboud Universiteit

Project waarin colleges worden

Begeleiding bij uitstroom van

zijn verloren. Zelfvertrouwen in

Nijmegen.

opgenomen met Presentations2Go

studenten die door hun

sociale situaties is een training voor

Zernikeplein 23,

king is een lotgenotengroep voor

Ondersteuning studenten

studenten die onlangs een naaste


studenten met niet-realistische en

contact: H. Boswijk, Vrije Universi-

negatieve gedachten. Studenten

teit, Dienst Studentenzaken.

werken aan het veranderen van

Centrum voor Studie en Loopbaan,

negatieve gevoelens, het geven van

De Boelelaan 1105,

feedback en gevoelsreflectie en

1181 HV Amsterdam.

Tekst

leren beter communiceren.

T: 020 - 598 50 20,

Inge den Boer

Vrije Universiteit Amsterdam, Univer-


siteit van Amsterdam, Hogeschool

Reader Autisme en studeren in het

van Amsterdam, contact Hogeschool

hoger onderwijs. Een uitgave van

van Amsterdam: Lydie van de Laar

handicap + studie. Te downloaden

via: [email protected] en

op www.handicap-studie.nl in de

contact Universiteit van Amsterdam:

rubriek ‘over h+s’ bij publicaties.

Karin van Spriel via

Studietips op

[email protected]

www.handicap-studie.nl in de rubriek Studeren.

Ondersteuning onderwijspersoneel

Colofon

Grafisch ontwerp Aan de inhoud van deze brochure kunnen

twee PK, Utrecht

geen rechten worden ontleend. Maart 2009

www.tweepk.nl

Cursus ‘Signaleren van psychische problematiek bij studenten’, Christelijke hogeschool Windesheim.

Dit is een uitgave van expertise-

ervaringsdeskundige

Contact: Anneke Bos,

centrum handicap + studie.

Marjo Boer, begeleidingskundige

Postbus 10090,

handicap + studie stimuleert de

van het Zadkine college Rotterdam

8000 GB Zwolle.

succesvolle deelname van jongeren

Nanja Bosma, studentendecaan

T: 030 - 469 91 39,

met een functiebeperking aan de

Christelijke hogeschool Windes-


opleiding van hun keuze in het

heim

Workshops herkennen & ondersteu-

hoger onderwijs.

Hans van Gelder, studentenpsycho-

ning voor onderwijskundig perso-

loog Universiteit Twente, Enschede

neel, Hanzehogeschool Groningen.

handicap + studie

Piet Jonkheer, studentendecaan

Contact: Lies Korevaar,

Christiaan Krammlaan 2

TU Delft

Zernikerplein 23,

3500 AE Utrecht

Lies Korevaar, lector Rehabilitatie

9747 AS Groningen.

Telefoon: 030 - 275 33 00

van de Hanzehogeschool Gronin-

T: 050 - 595 32 84,

Fax: 030 - 275 33 09

gen


[email protected]

Jeanette van Rees, studentenpsy-

Cursus ‘Begeleiden van studenten

www.handicap-studie.nl

choloog en hoofd studentenbegeleiding van de Universiteit Utrecht

met autisme’, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam,

Met dank aan: Charlotte Bernhard, studente en

Yvonne Wijnbergen, ervaringsdeskundige


studeren zonder storing bij psychische problemen

Recommend Documents