rs voor oude
! M I SL Een verzameling tips voor ouders van hoog- en meerbegaafde kinderen
25
tips voor het slim begeleiden van hoog- en meerbegaafde kinderen
Colofon Postadres: Postbus 53509, 2505 AM Den Haag Bezoekadres: Zandvoortselaan 146 te Den Haag Telefoon: 070 448 28 28 E-mail:
[email protected] Website: www.hco.nl Auteur: Irene Pouderoijen Advies: Nicolette Ouwejan-Jacobs Redactie: Diane van Steekelenburg Vormgeving: www.incsite.nl ISBN: 978-90-73102-86-6 © 2009 HCO
Slim begeleiden van hoogen meerbegaafde kinderen Een hoogbegaafd of meerbegaafd kind opvoeden is een fantastische ervaring. Deze kinderen kunnen met de meest creatieve ideeën komen en vaak hebben ze een verrassend gevoel voor humor. Ze vragen echter ook veel aandacht en hebben specifieke begeleiding nodig. Zo zult u zich soms machteloos voelen. U weet niet in alle situaties waar u goed aan doet. Het is soms lastig een balans te vinden tussen rekening houden met uw kind en uw kind leren zich aan te passen. Dit tipboekje geeft een steuntje in de rug bij de praktijk van alledag. Alle kinderen zijn uniek dus u kunt zelf bekijken welke tips het beste aansluiten bij uw situatie en dus voor u het meest geschikt zijn. In dit tipboekje staan algemene tips. Wanneer u specifieke problemen vermoedt zoals faalangst of onderpresteren is het verstandig hulp te zoeken. U kunt hiervoor terecht bij de school van uw kind maar ook bij organisaties als Bureau Jeugdzorg of andere instellingen die gespecialiseerd zijn in hoog- en meerbegaafdheid.
Meerbegaafd of hoogbegaafd? Dit tipboekje is bedoeld voor ouders van hoogbegaafde en meerbegaafde kinderen. Hoogbegaafde kinderen zijn (heel kort gezegd) creatieve en gemotiveerde kinderen met een IQ van 130 of hoger. Meerbegaafde kinderen halen op school goede cijfers en hebben (gedeeltelijk) dezelfde eigenschappen als hoogbegaafde kinderen maar hebben een lager IQ dan hoogbegaafden. Hoe de begaafdheid tot uiting komt, is afhankelijk van de persoonlijkheid van het kind en de omgeving waarin hij opgroeit. Uiteraard kan een kind naast cognitieve talenten ook sociale of muzikale talenten hebben. Bij het noemen van personen in het boekje wordt consequent gebruik gemaakt van het woord ’hij’. Dit staat vanzelfsprekend voor jongens én meisjes. Om de leesbaarheid te vergemakkelijken, gebruiken we in de tips alleen de term meerbegaafdheid. Dit slaat uiteraard op meer- én hoogbegaafdheid.
Frustratie Het is fantastisch om iets te leren Meerbegaafde kinderen hoeven zich niet vaak ergens echt voor in te spannen. Op het moment dat ze wel een moeilijke taak krijgen, vinden ze het lastig deze tot een goed einde te brengen. Dit zorgt voor frustratie. Ga daarom samen met uw kind eens aan de slag met een echt moeilijke taak. Als ouder kunt u hem helpen met het maken van een stappenplan voor deze opdracht: wat gaan we eerst doen, welke spullen hebben we nodig, waar kunnen we informatie vinden. Voorbeelden van opdrachten zijn: • een PowerPointpresentatie maken; • een eigen website bouwen; • een muziekinstrument leren bespelen; • het verzamelen van informatie over een bepaald onderwerp (mogelijke bronnen: internet, bibliotheek, museum en de krant).
1
Plannen en volhouden Help ze bij het uitvoeren van ideeën Meerbegaafde kinderen kunnen veel ideeën hebben, maar komen soms niet tot uitvoering van deze ideeën. Ze willen bijvoorbeeld een film maken of een eigen spel knutselen. Stimuleer uw kind zijn ideeën uit te voeren en ook af te maken. Wanneer hij met een idee komt, ga er dan even rustig voor zitten en bespreek hoe het idee uitgevoerd kan worden. Maak een afspraak over wanneer en met wie hij het plan gaat uitvoeren en wanneer het af is.
21
Tante N ans
Stampen Leer ze zaken uit het hoofd te leren
Tante N ans zat op een g ans Wip! zei de gans En weg vloog tante N ans
Meerbegaafde kinderen hoeven op de basisschool zelden iets uit hun hoofd te leren. Bij een vak als topografie hoeven ze het leerwerk vaak maar een keer door te nemen om het te kennen. Soms hebben ze zelfs al voldoende aan de instructie en verwerking in de groep. Op de middelbare school moeten ze wel vaak dingen uit het hoofd leren. Ze missen dan echter de vaardigheden die nodig zijn voor het echte stampwerk. Om ze ‘te leren leren’, kunt u ze nu al op een speelse wijze dingen uit het hoofd laten leren. Leg aan uw kind uit waarom het soms handig kan zijn om dingen uit het hoofd te leren en laat hem bijvoorbeeld liedjes, versjes of teksten en ingrediëntenlijsten van verpakkingen voordragen. Wanneer het hele gezin meedoet, kan de competitie motiverend werken en wordt het een gezellige wedstrijd.
3
Contact met school: informeren Houd regelmatig contact met school Praat regelmatig (bijvoorbeeld een keer per zes weken) met de leerkracht over de ontwikkeling van uw kind. Vertel de leerkracht: • wat uw kind thuis vertelt over school; • of hij graag naar school gaat; • of hij zich weleens verveelt; • wat hij vertelt over andere kinderen. Geef ook informatie over hoe uw kind thuis is. Een kind kan zich namelijk op school heel anders gedragen dan thuis, waar het kind zich meestal veiliger voelt. Wanneer er weinig problemen zijn, kan het contact met school natuurlijk ook minder frequent zijn.
4
Contact met school: doorvragen Probeer weerstand van school te begrijpen Wanneer u in gesprek bent met school, kan het zijn dat de leerkracht zaken anders ziet. Vraag dan door op dit onderwerp. Zo kunt u erachter komen of u en de leerkracht elkaar goed begrepen hebben. Wanneer u weerstand of emoties opmerkt bij de leerkracht, benoem deze dan en vraag om meer uitleg. Blijf er van uitgaan dat de leerkrachten op school doen wat ze kunnen. Uw kind is er niet bij gebaat als er over en weer irritaties zijn. Een complimentje voor de extra inspanningen van een leerkracht kan wonderen doen voor de relatie met school.
5
?
Vragen
?
?
Aandacht voor hun vragen is vaak voldoende
!
!
Met name jonge meerbegaafde kinderen kunnen vaak de oren van het hoofd vragen. Ze stellen vragen waar u als ouder ook niet altijd een antwoord op weet. Realiseer u dat kinderen niet altijd een pasklaar antwoord willen. Aandacht voor de vraag is vaak voldoende. Vraag door op het onderwerp en verhelder de vraag. Er zijn natuurlijk ook momenten dat hiervoor geen tijd is. Maak dan een afspraak om er later op terug te komen. Probeer wel altijd tijd te nemen voor de vragen. Door hun gebrek aan kennis en ervaring kunnen meerbegaafde kinderen anders verkeerde conclusies trekken die angst of verdriet veroorzaken. Zo kunnen jonge kinderen denken dat de oorlog die ze op tv zagen zich morgen in hun eigen dorp of stad afspeelt. Door hier samen over te praten, voorkomt u dit.
6
Meer vragen Stimuleer ze zelf antwoorden te vinden op hun vragen Meerbegaafde kinderen hebben vaak veel vragen. Aandacht besteden aan de vraag is hierbij van belang. Leer kinderen die al kunnen lezen en schrijven ook op welke manieren ze zelf aan informatie kunnen komen. Zoek bijvoorbeeld samen naar informatie op internet of bezoek de bibliotheek.
7
Feedback Geef niet alleen feedback over het eindresultaat Wanneer u feedback geeft, kunt u deze richten op het eindresultaat maar óók op het proces. Vraag bijvoorbeeld eens aan uw kind hoe hij het heeft aangepakt of vraag naar zijn beleving: “Vond je het moeilijk, leuk?” Het is hierbij belangrijk om aandacht te geven aan dingen waar hij echt zijn best op heeft gedaan. Bijvoorbeeld: “Knap hoor, je hebt veel netter geschreven dan de vorige keer!” Uw kind kan zich namelijk niet serieus genomen voelen wanneer hij een compliment krijgt voor iets waar hij helemaal geen moeite voor heeft gedaan. Besteed bij feedback niet alleen aandacht aan cognitieve prestaties. Geef ook eens complimentjes voor andere goede eigenschappen: “Fijn dat je je zusje zo lief helpt.” of “Fijn dat je je bed hebt opgemaakt.”
8
Regels
Dit zijn onze regels: 1......
Ga niet in discussie, maar geef uitleg over het ’nut’ van regels Alle kinderen hebben duidelijke regels nodig die consequent worden toegepast. Meerbegaafde kinderen gaan echter niet zomaar akkoord met een regel of opdracht en gaan hierover soms in discussie. Ga deze discussie niet aan maar leg wel uit waarom u de regel hanteert. Meerbegaafde kinderen willen het nut inzien van een regel of een opdracht. U kunt hem dan bijvoorbeeld uitleggen: “Ik wil dat je niet meer dan een uur televisie kijkt omdat ik het belangrijk vind dat je verschillende activiteiten onderneemt.” Vergeet niet om uw kind een complimentje te geven wanneer hij zich aan een regel houdt.
9
Opvoedtrucs Opvoedkundige trucs kunnen helpen Een andere manier om discussie te voorkomen, is het belonen van gedrag voordat het heeft plaatsgevonden. Wanneer uw kind opstaat van tafel en naar de deur loopt, kunt u bijvoorbeeld zeggen; “Fijn, dat je de deur achter je dicht doet! Goed, dat je daar aan denkt.” Op deze manier spreekt u vertrouwen uit, herinnert u hem aan de regel en vermijdt u kritiek achteraf. Als uw kind de truc doorziet en hierop reageert, ga dan niet in discussie maar lach er samen om. Zo zullen meerbegaafde kinderen vaker opvoedkundige trucs doorzien. Wees dan zo eerlijk mogelijk naar uw kind en probeer er de humor van in te zien.
10
Herhaling
herhaal herhaal
Laat uw kind herhalen wat u van hem verwacht Ga er niet altijd vanuit dat uw kind en u dezelfde verwachting hebben. Meerbegaafde kinderen kunnen erg in beslag genomen zijn door hun eigen plannen of met hun gedachten ergens anders zijn. Als u uw kind vraagt om na een speelafspraak om vijf uur thuis te zijn, vraag hem dan de opdracht te herhalen. U kunt dan ontdekken of hij uw opdracht begrepen heeft. Hij heeft wellicht alleen gehoord dat hij naar zijn vriend toe mag en misschien niet hoe laat hij thuis moet zijn. Door hem de opdracht te laten herhalen, zorgt u voor duidelijkheid en voorkomt u misverstanden en ruzies.
11
Negeren Laat dwingend gedrag uitdoven door het te negeren Meerbegaafde kinderen zijn verbaal vaak zeer sterk. Ze vertrouwen op hun uitdrukkingsvaardigheid en weten dat ze op deze manier veel gedaan kunnen krijgen. Wanneer u het idee heeft dat uw kind dwingend gedrag vertoont omdat hij boos is of iets gedaan wil krijgen, negeer dit gedrag dan. Draai u zonder verklaring om en ga iets anders doen. Kom pas weer terug als u zelf weer rustig bent. Wanneer uw kind dan weer doorgaat, kunt u opnieuw weglopen. U zult merken dat op deze manier het gekibbel vermindert.
12
Eerlijk Maak onderscheid tussen beledigen en gelijk hebben Meerbegaafde kinderen zijn vaak heel eerlijk. De manier waarop ze die eerlijkheid uiten is echter niet altijd even diplomatiek. Ze kunnen zo nu en dan zelfs vrij bot zijn, zeker wanneer ze in de pubertijd zitten. Uw kind kan bijvoorbeeld zeggen: “Wat zit je te prutsen, ik doe het wel even.” Spreek hem in zo’n geval aan op zijn manier van kritiek geven en leg hem uit hoe zijn opmerking op u overkomt. Het is belangrijk uw kind te leren hoe hij zijn kritiek kan formuleren zonder dat mensen zich aangevallen voelen. Bedenk samen andere formuleringen (vooral bij jongere kinderen) of stuur hem even naar zijn kamer om hier zelf over na te denken.
13
Humor Zet humor in om de weerstand te breken In discussie gaan met een meerbegaafd kind kan soms behoorlijk frustrerend zijn. Ze zijn vaak verbaal sterk en hebben een duidelijke eigen mening. Hier tegenin gaan kan leiden tot een flinke ruzie. Probeer op zo’n moment daarom een stapje terug te doen en relativeer de situatie. Een grapje kan de spanning doorbreken. Met humor geeft u de situatie een onverwachte draai. Zet de ander op het verkeerde been of draai de boel eens om. Wanneer u samen ergens om kunt lachen, verdwijnt de weerstand vanzelf. Een voorbeeld van zo’n opmerking is: “Wat heb jij op school gegeten: ik-luister-niet-koekjes?”
14
Begrip Leg uit wat het betekent om meerbegaafd te zijn Het is belangrijk uw kind uit te leggen dat hij over meer mogelijkheden beschikt dan andere kinderen. Dit kan hem helpen om situaties die eerder irritant waren met andere ogen te gaan bekijken. Hij gaat begrijpen waarom er op school veel herhaald wordt of waarom hij vaak moet wachten op kinderen die trager zijn. Het risico is wel dat hij zich door uw uitleg ‘meerwaardig’ gaat voelen en gaat opscheppen. Leg hem daarom ook uit hoe het voelt als leren niet zo gemakkelijk gaat. “Natuurlijk mag je blij zijn met je 10, maar hoe vindt Janneke het als zij een 5 heeft? Hoe zou jij je dan voelen?” Er zijn verschillende boeken voor kinderen over meerbegaafdheid. Kijk hiervoor eens in de bibliotheek, boekhandel of op internet. Een voorbeeld van een boek over meerbegaafdheid is: ‘Hoogbegaafd, nou en?’ van W. Lammers van Toorenburg.
15
Zelfbeeld Benadruk sterke en zwakke kanten Een kind ontwikkelt zijn zelfbeeld door ervaringen die hij opdoet in zijn omgeving en door dingen die ouders, leerkrachten en vrienden over hem zeggen. Als ouder kunt u deze ontwikkeling positief beïnvloeden. Laat merken dat u zijn sterke kanten en mogelijkheden waardeert. Leer hem trots te zijn op zichzelf. Neem ook af en toe een kritische houding aan. Zeg bijvoorbeeld: “Jij bent goed in schaken, maar zij is goed in tennissen.” Benadruk zo dat iedereen sterke en zwakkere kanten heeft. Zo leert u hem ook de sterke kanten van anderen te waarderen.
16
Fouten maken Fouten maken mag Meerbegaafde kinderen stellen vaak hoge eisen aan zichzelf en zijn perfectionistisch ingesteld. Het maken van fouten of iets niet weten kan behoorlijk frustrerend zijn. Het kan zelfs leiden tot blokkeren en faalangst. Leg als ouder uit dat iedereen fouten maakt. Leg ook uit dat fouten je zelfs kunnen helpen de dingen de volgende keer beter aan te pakken. Geef hierin als ouders het goede voorbeeld door zelf gemakkelijk om te gaan met fouten. “Ach, ik ben vergeten brood te kopen. Nou ja, dan zet ik het de volgende keer op het boodschappenlijstje. Nu bak ik wel even pannenkoeken voor jullie.”
17
Perfectionisme Leer ze realistische eisen stellen Doordat meerbegaafde kinderen vaak perfectionistisch zijn, leggen ze de lat soms onrealistisch hoog. Uw kind kan zijn tekening bijvoorbeeld verscheuren als hij niet precies lijkt op het voorbeeld. Het gevaar hiervan is dat uw kind de dingen niet meer probeert. Het is in zijn ogen toch nooit goed genoeg. Als ouder is het daarom belangrijk uw verwachtingen met hem te delen. “Je tekening hoeft van mij niet precies te lijken. Ik kan goed zien dat het een olifant is en dat vind ik heel knap.” Uw kind kan dan natuurlijk nog steeds ontevreden zijn over zijn werk. Geef dan aan dat u dat begrijpt, maar blijf daarbij aangeven wat uw verwachtingen zijn.
18
Respect Leer meerbegaafde kinderen andermans mening te accepteren Meerbegaafde kinderen stellen al vroeg hoge eisen aan vriendschappen. Ze verwachten bijvoorbeeld trouw en eerlijkheid. Bij andere kinderen liggen deze eisen niet altijd even hoog. Het kan daarom gebeuren dat een vriendje met een ander vriendje afspreekt terwijl hij eigenlijk een afspraak met uw kind had. In de ogen van meerbegaafde kinderen is dat onvergeeflijk, wat kan leiden tot ruzie en onbegrip. Leg uw kind daarom uit dat iedereen verschillende dingen belangrijk vindt. Leg hem uit dat u begrijpt dat afspraken voor hem heel belangrijk zijn, maar vertel ook dat dat niet bij iedereen zo is. Benadruk dat de ander nog wel je vriend is ook al is hij een afspraakje vergeten. Bedenk hierbij wel dat uw kind natuurlijk niet alles hoeft te accepteren van anderen.
19
Samen sterk Stimuleer contact met andere meerbegaafde kinderen Contacten met leeftijdsgenootjes zijn belangrijk maar vriendschappen met andere meerbegaafde kinderen zijn even belangrijk. Bij hen vinden ze erkenning en herkenning die ze soms van klasgenoten of kinderen uit de buurt niet krijgen. Ze zitten op hetzelfde ontwikkelingsniveau en vinden vaak dezelfde soort activiteiten leuk. Doordat ze meer aansluiting bij elkaar vinden, groeit het zelfvertrouwen. Stimuleer daarom contacten met andere meerbegaafde kinderen. Wanneer dit in de buurt of via school niet lukt, zijn er activiteiten, spel- en doemiddagen speciaal voor meerbegaafde kinderen. Vraag hiernaar op de school van uw kind of kijk op websites over hoogbegaafdheid, bijvoorbeeld www.pharosnl.nl of www.stichtingwebb.nl.
20
Rechtvaardigheidsgevoel Geef duidelijke uitleg wanneer u een belofte niet na kunt komen Meerbegaafde kinderen beschikken meestal over een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Regels, afspraken en gemaakte beloftes zijn erg belangrijk voor hen. Kunt u een gemaakte belofte niet nakomen? Leg dan op een volwaardige, volwassen manier uit waarom het niet door kan gaan. U leert uw kind zo te begrijpen dat dit weleens kan gebeuren. U leert hem zo ook dat ook hij zelf zijn beloftes niet altijd zal kunnen nakomen.
21
Verveling Laat ze verveling zelf oplossen Dat uw kind veel uitdaging nodig heeft, wil niet zeggen dat hij constant bezig gehouden hoeft te worden. Soms een beetje verveeld zijn, is belangrijk voor zijn ontwikkeling. Verveling is immers ook een ervaring. Door zich te vervelen, leert u kind dat er na verveling altijd een keuze komt. Het is belangrijk dat u als ouder deze keuze niet steeds voor bent. U zult versteld staan van wat uw kind zelf kan verzinnen als hij daarvoor de gelegenheid krijgt.
22
Zorgen Praat met ze over zorgen, geef ze hier uitleg over Meerbegaafde kinderen hebben vaak al vroeg in de gaten wat de problemen van volwassenen zijn. Ze zien de problemen, maar raken hiervan vaak ook overstuur. Dit komt doordat ze verstandelijk wel veel begrijpen maar de emotionele rijpheid en ervaring missen om hier goed mee om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan jonge kinderen die boeken lezen over oorlog of zich zorgen maken over de kredietcrisis. Ze hebben hierbij de steun en geruststelling van u als volwassene nodig. Praat over wat uw kind bezighoudt of kijk samen naar de televisie. Dit geeft u de kans uitleg te geven wanneer uw kind vragen heeft.
23
Uzelf Neem tijd voor uzelf Het opvoeden van uw kind is een uitdaging, maar kan soms ook erg vermoeiend zijn. Vergeet daarom niet ook tijd voor uzelf te nemen. Regel een oppas en ga op pad met vrienden of ga samen met uw partner uit eten. Dit geeft nieuwe energie om de volgende dag weer klaar te staan voor uw kind(eren). U kunt ook nieuwe energie opdoen door contact te zoeken met andere ouders van meerbegaafde kinderen. Deze ouders zullen eerder begrijpen wat er bij het opvoeden van een meerbegaafd kind komt kijken. Klagen bij elkaar kan soms opluchten. Weet u niet waar u andere ouders van meerbegaafde kinderen vindt? Vraag het dan na op de school van uw kind of kijk op websites over hoogbegaafdheid, bijvoorbeeld www.pharosnl.nl of www.stichtingwebb.nl.
24
Geniet Geniet van de vindingrijkheid van uw kind Het leven met uw kind is allesbehalve saai. Een meerbegaafd kind vraagt veel aandacht en begeleiding. Dit kan soms leiden tot frustratie, maar vergeet daarnaast vooral niet te genieten van hun vindingrijkheid, creativiteit en verrassende humor. Leg bijzondere momenten vast in een logboekje. Het is geweldig om dit later met uw kind door te lezen.
25
Eerder verschenen in de 25 tips serie de volgende boekjes: • • • • • • • • •
Lezen is leuk 25 tips om lezen nog leuker te maken (geen ISBN nummer) Wij hebben er ook zo één! 25 tips als er bij uw kind problemen met leren zijn ISBN: 978-90-73102-72-3 Met woorden kun je spelen! 25 tips om het leren van nieuwe woorden nóg leuker te maken ISBN: 90-73102-74-x Reken maar! 25 tips voor rekenen met kinderen vanaf groep 4 ISBN: 978-90-73102-79-8 Slim huiswerk maken 25 tips om huiswerk maken te begeleiden ISBN: 978-90-73102-73-1 Eindexamen doen! 25 tips om ‘geslaagd’ het examen door te komen ISBN: 978-90-73102-78-1 Supernanny helpt bij opvoeden 25 opvoedtips voor ouders van jonge kinderen ISBN: 978-90-73102-81-1 Werken met aandacht 25 tips om de werkhouding te verbeteren ISBN: 978-90-73102-81-1 Slim! 25 tips voor het slim begeleiden van hoog- en meerbegaafde kinderen (voor leerkrachten) ISBN: 978-90-73102-85-9
HCO: uw educatieve partner Het HCO is het onderwijsadviesbureau voor scholen in Den Haag en omgeving. Vragen van leraren, directies en schoolbesturen, intern begeleiders, remedial teachers en andere onderwijsprofessionals zijn ons uitgangspunt. Ook professionals in de kinderopvang en peutercentra, en ouders en verzorgers weten steeds vaker de weg naar het HCO te vinden. U kunt bij ons terecht voor een gevarieerd aanbod aan activiteiten: van leerlingenzorg, open trainingen, workshops en congressen, tot coaching, individuele begeleiding en maatwerktrajecten. Daarnaast brengt het HCO regelmatig nieuwe publicaties, lespakketten en andere producten uit: handige hulpmiddelen voor op school, in de klas of thuis. Kijk voor meer informatie over de organisatie en activiteiten van het HCO op www.hco.nl. Via de online-winkel op deze site kunt u alle boekjes uit de serie 25 tips bestellen.
