zomer Nieuwsbrief nieuws en wetenswaardigheden van onze streek
Slangenburgh-boode Uitgave van de Stichting Vrienden van de Heerlijckheid Slangenburgh, juni 2007
Zomerfeesten Met de komst van het mooie weer worden ook de buurcontacten weer wat intensiever. Natuurlijk vinden in de winter de gelegenheidsbezoekjes van Nieuwjaar en feesten en partijen plaats. Maar als iedereen buiten op het land bezig is, spreek je elkaar nog wel eens makkelijker aan. Ook de traditionele kermissen en buurtfeesten hier in de omgeving vormen een zomersdecor om weer eens alle nieuwtjes van de buurt uit te wisselen. Het feest van de buurtschap Slangenburg kent al een lange geschiedenis. Zo was er eerst de kermis die drie dagen zijn kamp opsloeg bij de Wiemelink. Deze was voor iedereen toegankelijk maar begon in de 60-er jaren verkeerd publiek te trekken. Het liep uit op verschrikkelijke vechtpartijen en de lol was er af. Drie jongemannen zaten in 1970 op een landbouwwagen te wachten op de roggepers. Maar het wachten duurde Tonnie Engelberts, Gerard Keurntjes en Roel van Kooten wel erg lang. ‘Er valt hier ook nooit iets te beleven’, moet een van hen hebben gemopperd. Maar een ander die al wat langer in de buurt woonde, wist te vertellen dat er ooit een kermis was. “Zoiets zouden we eigenlijk weer moeten oppakken.” Dansavond De drie besloten met een dansavond in ’t Onland voor een beperkte groep uit te proberen of er nog wel belangstelling was. Maar zoals al gezegd, wie laat er zo’n mooie gelegenheid voorbijgaan om bij te praten? Weinigen dus, want het werd een groot succes. Maar toen gingen er ook weer stemmen op voor het toevoegen van het vogelschieten en fladderen, vendelzwaaien en kinderspellen. Bernard Wennink had de traditionele vendels bewaard en bracht een aantal anderen de kunst weer bij. De uitbaters van de Wiemelink, de familie Schel, stelden in 1971 hun schuur ter beschikking, die vanwege verval wel werd dichtgeplakt met plastic.
Op de ochtend van het feest in 1972 werd eigenaresse Nellie Schel dood aangetroffen in haar bed. In overleg met de familie gingen de festiviteiten wel door maar kregen een soberder karakter. Ook na de verkoop van de Wiemelink verleende de nieuwe bewoners weer alle medewerking. Na een opknapbeurt van hun schuur verhuisde het buurtfeest naar het aangrenzende land van Tonnie Engelberts. Tradities Inmiddels bestaat het feest in zijn huidige vorm dus ruim 35 jaar. De buurt is beperkt tot rond kasteel Slangenburgh, dat wil zeggen ’t Goor, tot de A18 en tot IJzervoorde. De tent is elk jaar weer flink gevuld. ‘Uittrouwers’ mogen ook komen en iedereen rept over de gezelligheid. Het programma kent een vast traditioneel ritueel. Op woensdagavond vindt het nummer trekken voor het vogelschieten plaats. Op donderdagavond wordt de vogel met een versierde kar gehaald en opgehangen. Op vrijdag is het daadwerkelijke schieten. Diegene die de houten vogel hoog in een mast als laatste raakt voor hij naar beneden valt, mag zich schutterskoning noemen. Zaterdagavond is het afsluitende bal in ’t Onland. Tussendoor vinden de andere activiteiten plaats als het al genoemde vendelzwaaien en diverse spellen. Voor iedereen die wel eens door de Slangenburg rijdt vast herkenbaar aan de grote tent en de borden langs de weg met het verzoek ‘voorzichtig te rijden ivm buurtfeest’.
Nieuws van de werkgroepen De werkgroep welzijn bewoners heeft al veel gebrainstormd. De maatschappelijke ontwikkeling gaat duidelijk in de richting van meer naar elkaar omzien en een op termijn terugtrekkende overheid. We krijgen er dus vroeg of laat allemaal mee te maken. Eerlijk is eerlijk, het blijft een moeilijke materie om vorm en inhoud aan te geven. Daarom zijn we zo blij dat ruim twintig mensen zich hebben aangemeld om met elkaar van gedachten te wisselen over dit onderwerp. Deed u dat nog niet? Het kan nog wel, graag zelfs. Er ligt nog niets vast en we zijn vol op aan het verkennen. De volgende bijeenkomst wordt gehouden op 5 juni in het bijenlokaal bij de Fam. Mebelder, Westendorpseweg 10 te Doetinchem.
Activiteitenkalender najaar 2007 Doe mee met de Nationale NachtvlinderNacht: donderdag 6 september van 21.30 tot 24.00 uur. Jaap Zwier staat op de parkeerplaats bij kasteel Slangenburg, met laken en lamp. Hij laat u nachtvlinders en rupsen zien die zich normaal gesproken schuilhouden. Zaterdag 29 september en zaterdag 29 december verzorgt pater Co Jansen van 14.00 tot 16.00 uur een rondleiding door de abdij. We zijn ervan overtuigd dat hiermee een wens van velen in vervulling gaat. Woensdagmiddag 24 oktober van 14.00 tot 16.00 uur wandelen kinderen van 6 t/m 12 jaar met boswachter Dirk van den Brink door het bos. In deze herfstmaand ligt er heel wat materiaal om een mooi stukje te maken. Voor drinken en iets lekkers bij het knutselen na de wandeling wordt gezorgd. Donderdag 15 november begint Peter Beersma om 20.00 uur in de protestantse kerk, IJzevoordseweg in de Slangenburg met zijn lezing over steenuilen. Meegebracht beeldmateriaal maar ook het uitpluizen van uilenballen geven een goed beeld van de uilenstand in de Slangenburgh. Vanaf 19.30 uur staat er koffie klaar. Alle deze activiteiten zijn gratis maar vooraf aanmelden is noodzakelijk bij voorkeur schriftelijk via de bon op pag. 3 (Secretariaat: Rietveldweg 2, 7004 JG Doetinchem of per email:
[email protected].) Na aanmelding volgt een schriftelijke bevestiging.
Beste buurtgenoten In het herfstnummer van de boode deed ik een oproep aan u in mijn ‘Beste buurtgenoten’ om ons ook in 2007 als donateur te blijven steunen. Het resultaat van de vrijwilligerstocht langs alle ‘Slangenburgh-adressen’ was weer fenomenaal. Het resultaat na wat minnen, verhuizing, en plussen, aanmeldingen van nieuwe donateurs, geeft een donateursbestand van vierhonderd drieënvijftig ( 453 ). Dat aantal deed het bestuur besluiten deze Boode vier keer per jaar, met de seizoenen, te laten uitkomen. Door uw medewerking gaat dat lukken. En… met twee pagina’s uitbreiding hopen we ook het werk en de diverse activiteiten van de werkgroepen beter voor het voetlicht te brengen. Ik wil u nogmaals, namens het bestuur danken voor uw ondersteuning. Met een hartelijke groet namens het bestuur Dick Heesen, voorzitter
Redactie: Christien Nuboer, Linda Reinders, Chris de Gier, Gert Bruil. Grafische vormgeving: Henk Hilferink, druk: Sluis Grafisch Bedrijf BV Doetinchem
Evenementen Een overzicht van de evenementen van de eerste maanden van het jaar:
Vlinders in de Slangenburg Woensdag 28 februari hield Jaap Zwier in het Kerkje in de Slangenburg zijn lezing over vlinders. Voor dertig toehoorders bracht Jaap een boeiend verhaal over ‘een insect’ dat ons leken vooral vanwege kleurenpracht aanspreekt. In zijn inleiding stelde Jaap de vraag waarom ‘een vlieg geen vlinder is’. De opbouw van de vleugels (in ‘lagen van schubbetjes’) maakt hier in hoofdzaak het verschil met andere insecten. Ook de roltong is een van kenmerken van de vlinder. De details waar Jaap over wist te vertellen maakte het onderwerp extra boeiend. Het reukvermogen van een vlinder moet fenomenaal zijn gezien de afstanden waarover mannetjesvlinders een door Jaap gevangen en meegenomen vrouwelijk exemplaar wisten terug te vinden. En dat van een soort die in onze omgeving niet voorkwam. De klimaatveranderingen kwamen ook aan de orde. Het opgroeien van jonge ‘mezen’ zit in de knel door het ontbreken van grote hoeveelheden rupsen op het juiste moment na uitkomen van de vogeleitjes! Uit onderzoek blijkt dat de vlinders kennelijk elf dagen te vroeg ‘bezig zijn’! De categorie nachtvlinders vormen vooral het onderzoeksgebied waar Jaap zijn ‘witte lakens en lampen’ voor opstelt. De Achterhoek, tot voor kort nog een blinde vlek in vlinderland, is door de passie van Jaap straks ook ingekleurd. Hij komt graag op nieuwe plaatsen om zijn lamp en het laken op te stellen, dus meldt u aan. Al met al een boeiende avond in februari 2007 die je doet verlangen naar warme en kleurrijk ingevulde dagen in de zomers van onze ‘Slangenburg’. Joop Chevalking
In een schuur ernaast zaten de grote moeders met de bokken (de vaders). En vandaar gingen we naar buiten om te kijken bij de melkgeiten. In de grote open schuur bevinden zich ongeveer 500 melkgeiten die twee keer daags worden gemolken met de melkmachine. We mochten er inlopen. Hierna voerde de rondleiding naar de grote melkstal en de melktank. Aan het eind kregen we op het terras wat te drinken. Toen we hadden gegeten (wafels) en gedronken kletsten we wat na met de familie Luesink. Onder dankzegging voor de gezellige middag, trokken wij huiswaarts. Lieke Brus
Nestkastjes maken Woensdag 7 maart was er bij Jos Houtackers een middag waar je voor de vogels een nestkastje kon maken. Eerst gingen we over vogels en de voorkomende soorten praten. Ook moesten we vragen beantwoorden. Daarna gingen we aan de slag en moesten we plankjes schuren en gaatjes boren. Na het in elkaar zetten moesten we scharnieren omdraaien en die in het gaatje duwen wat je al had geboord. Als de scharnieren erin zaten, was het klaar. Door de scharnieren te verwijderen, kun je het dakje er af halen om in het kastje te kijken. Guikje Oosterink
Bezoek aan de geitenboerderij Bij aankomst bij de geitenboerderij werden we vriendelijk ontvangen door Henk en Joke Luesink. Ze vertelden ons eerst dat ze de geiten niet alleen voor de ‘mooiïgheid’ hadden maar dat ze er hun centen mee moeten verdienen. Na het melken wordt de melk om de drie dagen afgevoerd naar een fabriek waar het tot geitenmelk, kaas en boter wordt verwerkt. Door het grote bezoekersaantal namen Joke en Henk ieder een groep mee. Wij gingen naar binnen bij de pasgeboren geitjes en mochten in de hokken om ze te aaien en later ook melk en brokjes te geven. De melk was niet van de moedergeit maar werd allemaal los aangemaakt. Joke vertelde dat ze alleen de vrouwtjesgeiten houden en de mannetjesgeiten gelijk naar een ander bedrijf afvoeren.
Bestuur: Dick Heesen, Tom van Kooten, Ton Orriëns, Fred Colenbrander Secretariaat: Rietveldweg 2, 7004 JG Doetinchem, e-mail:
[email protected], tel. 0315 29 83 75
Kadastrale atlas Staden Ambt-Doetinchem Een historische legpuzzel van percelen Wilt u weten wie in 1832 de rijkste man was in Ambt-Doetinchem? Of interesseert het u wie toen de grootste boer was van het gebied? Dat waren respectievelijk kasteelheer Frederik Adriaan graaf Van der Goltz en Jan ter Voert van boerderij De Westhoeve. Deze feiten behoren tot de vele wetenswaardigheden uit de onlangs verschenen Kadastrale Atlas van Stad- en Ambt- Doetinchem. Deze is uitgegeven door de Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland 1832. De handgebonden zwarte linnen map bevat alle kaarten van het gebied met ook nog eens een uitvoerige toelichting. Daarin worden de opmeting van 1822 beschreven, de meetpunten naast de kerk- en kasteeltorens, de waarde van de boerderijen en huizen, van grondpercelen en hoe ze werden gebruikt. Iedere belangrijke boerderij is op de historische kaarten vermeld. Ook wie de huidige eigenaar is. De kadastrale atlas heeft een lange voorgeschiedenis en begint bij een idee dat `onder Napoleon` in gang werd gezet. Zijn Fransen namen in 1811 het besluit tot het invoeren van een kadaster. Later toen Nederland een koninkrijk werd gingen de voorbereidingen gewoon door, zoals zoveel dingen van Napoleon: praktische zaken bleken de sterkste kant van de kleine veroveraar. Rond 1822 werden Doetinchem en omgeving opgemeten en in tweeën gesplitst. De twee kadastrale gemeenten heetten sinds 1832 Stad- en AmbtDoetinchem. Stad-Doetinchem was verdeeld in drie secties, van welke sectie C, de binnenstad, altijd verreweg het belangrijkst was. Ambt-Doetinchem is onderverdeeld in twaalf secties: E (De Slangenburg) met daaromheen onder meer de secties D (IJzevoorde), F (Berkelaar), G (Rekhem), H (Gaander), K, Nutselaar en sectie M (Vinkenborg). Voor geïnteresseerden in de geschiedenis van De Slangenburg en omgeving is deze atlas met kaarten, lijsten van eigenaren, opsommingen van grondgebruik en historische toelichting op Doetinchem en omgeving rond 1822-1832 een bron van informatie. De atlas is te koop in de Landgoedwinkel bij het kasteel, bij de Historische Vereniging Deutekom of via Jan Berends (0314-330347). Prijs: € 44.00.
Fiscus liep mee Met de opmeting in de 19de eeuw werden twee vliegen in één klapgeslagen. Ten eerste werden de grenzen van de eigendommen nauwkeurig vastgelegd, maar de landmeters werden bij hun werk ook vergezeld door een controleur van de belastingen. Deze inspecteur stelde van elk huis en alle landerijen de belastbare som vast, de WOZ-waarde zouden wij nu zeggen. Van deze belastbare som ging indertijd circa tien procent naar de fiscus.
Fietstocht rond kasteel en abdij In de ‘Week van het Platteland’ organiseren het dekenaat Gelderland-Oost en de Vereniging Heerlijckheid Slangenburg op 24 juni a.s. voor de derde maal een wel heel bijzondere fietstocht. Onder het motto ‘Wat een heerlijk platteland’ voert de tocht langs een aantal kenmerkende punten van onze omgeving. Zo is er bijvoorbeeld om 15.00 uur in het kerkje van de Slangenburgh (IJzevoordseweg) om 15.00 uur een harpconcert. Ook andere Verenigingsleden doen mee waaronder de abdij. Hier vertonen ze (gedeelten) van de ‘Inconvenience truth’, de bekende film van Al Gore over klimaatveranderingen. Maar u kunt ook getuige zijn van het koorgebed. De deelnemers verzorgen elk uur een rondleiding maar u mag ook zelf rondkijken. De veldkar van Natuur en Milieueducatie attendeert u onderweg op de flora. Inschrijving en start: tussen 11.30 – 14.0 uur in de Landgoedwinkel in het koetshuis van het kasteel. Voor een euro kunt u kiezen uit twee routes. Maar u kunt ook aan de hand van een duidelijke kaart uw eigen route bepalen. Op verschillende bedrijven en in de Landgoedwinkel is beperkte horeca aanwezig. Natuurlijk kunt u ook een kijken nemen in de aangeboden waar van de leden in de Landgoedwinkel. Route en programma lenen zich voor alle leeftijden. Informatie: tel. 0314- 68 45 65, op werkdagen van 9.00- 12.30 uur
De volgende DONATEURAVOND is op 12 februari 2008 bij Het Onland met TWENTE PLAT. Het belooft een geweldige avond te worden.
Zeldzame kerkuil doet het goed in onze omgeving Poppenkop met doodsschreeuw
Je hoort de kerkuil alleen in de paartijd, o schrik! Zo afgrijselijk is zijn `zang`, waarmee hij in februari-maart zijn toehoorders de stuipen op het lijf jaagt. Maar hij is getekend als een fijnzinnige artiest, onze roofvogel. Zijn koppie met zijn hartvormige witte of lichtbeige gezichtsluier is terecht beschermd. Maar je ziet ‘m nooit als je geen nestrover bent, hij houdt extreem van het donker. Er zijn 2.000 tot 2.500 broedparen in Nederland, in de Achterhoek en Liemers zo`n 300 en op en rond landgoed Slangenburg wonen zo`n vijf à zes families kerkuil. Het gaat dus goed bij ons met de nachtuil. Het jaar 2005 was een topjaar voor de Slangenburgse kerkuil, afgelopen jaar was het wat minder. Toen waren er minder muizen en daarmee voeden kerkuilen zich voornamelijk: het muizenbestand kent een driejarige cyclus van op en af. Onlangs werden twee nieuwe houten nestkasten gehangen op plekken vlakbij de Slangenburg. Dat gebeurde door de uilenwerkgroep in nauwe samenspraak met bewoners die zelf om de kasten hadden verzocht nadat ze kerkuilen hadden gesignaleerd. `Uilenier` Dick Langwerden heeft nu nóg zo`n twintig kasten op voorraad, dus… Medio juni gaan de uilentellers alle kasten langs om te kijken of er uilskuikens in zitten en om ze te ringen. Dat is een rust vragend werkje dat tegenwoordig overdag gebeurt. En dat kan omdat de hokken er op zijn gemaakt. Verloopt de `visite` te gejaagd, dan bestaat de kans dat het broedsel wordt verstoord. De vogel vliegt dan uit en komt niet terug voordat het avond is. Dan zijn de eitjes koud en komen er absoluut geen jongen meer uit. De dames kerkuil stichten hun gezin door om de andere dag een ei te leggen, dat zijn er vier tot zeven/acht stuks. Met-
een na het leggen van het eerste ei beginnen ze te broeden. Daarom kan er tussen de oudste jongeling en de jongste wel veertien dagen leeftijdsverschil zijn. Een jong blijft nog een maand in de kast om daar te leren vliegen voordat het de wijde wereld intrekt.
De kerkuil broedt pas als het gehele jaar voldoende voedsel aanwezig is. De meest geschikte locaties voor het ophangen van een nestkast zijn de hogere gebouwen, zoals stro- en hooischuren, loopstallen en loodsen. De kast wordt tegen een vrije muur op een hoogte van vijf à zes meter geplaatst.
Informatie: André Smit, tel. 0314-334669; e-mail:
[email protected]
Op 15 augustus lopen de deelnemers aan de Achterhoekse wandel4daagse door de Slangenburg. De vrienden van de Stichting zullen ze ontvangen samen met leden van de vereniging Heerlijckheid Slangenburgh. Komt u ook kijken?
De plek van... De Wiemelink Een plek die niet bij iedereen meteen herkenning zal opleveren maar die ligt in een bocht van de Varsseveldseweg. Voor de import misschien nog het meest herkenbaar door de indrukwekkende begrafeniskoets die een aantal jaren geleden voor de deur stond. Maar voor de mensen die hier al langer wonen, is de Wiemelink synoniem voor het echte boerencafé. Ook al lijkt het nu ondenkbaar, de geschiedenis van het boerencafé gaat toch zeker al meer dan honderd vijftig jaar terug. In 1855 werd op de Wiemelink Derk Semmelink geboren. Volgens zijn biografie een productieve architect. Hij ontwierp diverse huizen in Nijmegen maar ook het Wilhelminaziekenhuis en het Lutherse kerkje in die stad zijn van zijn hand. Maar zoals de Wikipedia het zo mooi omschrijft: ‘Architect Derk Semmelink groeide op in IJzevoorde. Zijn vader was herbergier-boer op de Wiemelink.’ Uitgewaaierd De broers en zussen van Derk waaierden uit. Een gedeelte vertrok begin 1900 naar Zuid-Afrika en een zus trouwde met een jongen van Heezen. Zij zette de traditie van herbergierboer voort. Met dien verstande dat zij voor het agrarische gedeelte kozen voor de paarden. Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog werd de Wiemelink door de familie Heezen naast café gebruikt als hengstenfokkerij. Een van de beroemdste hengsten heette Gamberto en zijn beeltenis hing nog jaren boven de tap. Dat weet Ton Engelberts te vertellen die met zijn ouders schuin tegenover de Wiemelink woonde, aan de Varsseveldseweg ter hoogte van de Plakdijk. De laatste uitbater Toen de familie Heezen in de jaren veertig stopte met hun activiteiten op de Wiemelink, nam de familie Engelberts de hengsten over. De grond was na de oorlog onteigend en in
handen gekomen van Staatsbosbeheer. Het jachtgebied eindigde bij de paal voor de deur van de Wiemelink. Het café kwam na de oorlog in handen van de familie Schel die er als boer een bescheiden tien koeien en twee paarden naast hielden. Voornaamste bron van inkomsten was het café met zijn strategische plek. Want iedere dinsdag en zaterdag kwamen de handelaren na hun lucratieve zaken op de markt hun winst ‘op gebruiken’. Aan de overkant lag bovendien heel lang een speeltuin en het pand beschikte uiteindelijk over vier á vijf pensionkamers. Toen gaf begin jaren zeventig Staatsbosbeheer aan iets meer te willen met de Wiemelink. Ze kwamen eerst met het plan het pand 30 meter naar achteren te plaatsen. Uiteindelijk wilden ze het verkopen en sommeerden ze de laatste ‘mevrouw Schel’ te verhuizen. Dit werd de arme, verse weduwe, haar man stierf nog geen halfjaar er voor, te veel zodat zij nauwelijks drie dagen na deze onheilstijding in bed stierf. Haar kinderen van 10 en 12 jaar gingen naar haar oudste zoon, Gert Schel, die inmiddels een paar kilometer verderop met zijn gezin woonde. Erfpacht Na een paar jaar leegstand, vestigde de familie Westerman uit Lichtenvoorde zich op basis van erfpacht in de Wiemelink. Het café behoorde inmiddels tot het verleden maar zij bouwden de schuur om tot galerie. Nu nog vinden er in de schuur soms creatieve bijeenkomsten plaats en op het aangrenzende grasveld houdt de buurtschap Slangenburg haar jaarlijkse feest. Inmiddels zijn beide ‘oude’ Westermannen overleden en vanuit de Wiemelink naar hun laatste rustplaats gebracht met de al genoemde begrafeniskoets. Hun dochter bezint zich inmiddels op de toekomst van de Wiemelink.
Er is een groep bezig met een dvd van de Slangenburg. Hebt u nog waardevolle tips, foto’s of beeldmateriaal? De dvd-werkgroep houdt zich van harte aanbevolen.
