Schaatsen op dun ijs in het nieuwe zorglandschap
Nieuwe financieringsmogelijkheden voor zorgvastgoed - Rotterdam 12 december 2012
Agenda – Perspectief zorgsector – Het nieuwe zorglandschap – Bancaire kredietverstrekking zorgsector – Ontwikkelingen bij banken – Private financieringen – Beoordelingskader zorgvastgoed financiers
2 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Perspectief zorgsector – Nederland heeft een uitstekende gezondheidszorg – Dreigend tekort aan voldoende kwalitatief zorgpersoneel – Zorgaanbod nog niet voldoende afgestemd op zorgvraag – Alsmaar stijgende zorgvraag – Breed draagvlak in samenleving voor behoud kwalitatief hoogwaardige, toegankelijke en betaalbare zorg – Aanhoudende groei collectieve zorguitgaven – Zorgen over de bancaire financierbaarheid van investeringen in zorg(vastgoed)
3 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Perspectief zorgsector (2)
Ontwikkeling zorguitgaven bron: CBS, zorgrekeningen, versie 16/5/2012
100.000
16,00%
90.000
14,00%
80.000 EUR mln
60.000
10,00%
50.000
8,00%
40.000
6,00%
30.000
4,00%
20.000 10.000
2,00%
0
0,00% 1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2008 2009 2010 2011
uitgaven aan zorg
4 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
in % bbp
% bbp
12,00%
70.000
Nieuwe zorglandschap Nieuwe aansturing zorgsector door overheid vanaf 2012: – Gewijzigd risicoprofiel spelers in zorgveld: t/m 2011
NU
Aanbodgestuurd
Vraaggestuurd
Budgetfinanciering
Prestatiebekostiging
Risicodrager: • overheid
Risicodragers: • Overheid • Zorgaanbieders • Zorgverzekeraars • Financiers / WfZ • Zorgvragers
5 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (2) Regeerakkoord Rutte-Samsom – Prioriteiten kabinet: − Verbeteren kwaliteit van zorg − Kostenverlaging (beheersen volume, tegengaan overbehandeling en verspilling, stringent pakketbeheer) − Bevorderen regionale samenwerking (concentratie van dure complexe en acute zorg) Het reeds door vorige kabinet ingezette overheidsbeleid m.b.t. zorgmarkt wordt op hoofdlijnen voortgezet en verder uitgewerkt.
6 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (3) Beleidsaccenten care – Meer maatwerk, meer zorg in de buurt, meer samenwerking – Omvormen AWBZ tot nieuwe landelijke voorziening voor gehandicapten en ouderen (vanaf ZZP-5) met een budgetgrens binnen de contracteerruimte. Actueel – Scheiden van wonen en zorg: ook voor ZZP-4 – 2015 overheveling intramurale langdurige GGZ naar Zvw – 2017 overheveling extramurale verpleging naar Zvw en WMO – Gemeenten worden geheel verantwoordelijk voor ondersteuning, begeleiding en verzorging (WMO) 7 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (4) Observaties BNG Bank: – Verandering businessmodel en risicoprofiel zorginstellingen – Verbetering efficiency en financieel beheer – Complexiteit zorgstelsel blijft toenemen – Lange periode reguleringsonzekerheid – Aanhoudend hoge kredietvraag voor investeringen in zorgvastgoed – Banken ondersteunen prestatiebekostiging (hogere efficiency, uitstaande bankleningen) – Scheiden wonen en zorg: relatief kleine instellingen met een relatief lagere zorgzwaarte zijn meest kwetsbaar
8 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Bancaire kredietverstrekking zorgsector Ondanks deze toegenomen risico’s: – Zorgsector blijft aantrekkelijk voor banken – Aantrekkelijke groeisector – Hoge mate van overheidsregie bekostiging
9 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Bancaire kredietverstrekking zorgsector (2) – Ondanks kredietcrisis veel nieuwbouwprojecten
1200
1000
800 EUR m ln
– Jaarlijks circa EUR 2,5 mrd nieuwe leningen
Jaaromzet BNG zorgsector
600
400
– Helft onder borging WfZ
200
0
– Banken hebben EUR 18 mrd uitgeleend aan zorgsector
2007
2008
2009 Gebo rgd
2010
2011
Ongeborgd
Activiteiten Waarborgdfonds Zorgsector - geborgde lange leningen bron: jaarverslagen WfZ
9.000 8.000 7.000
EUR mln
6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007
2008
2009 nieuw geborgd
10 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
totaal geborgd
2010
2011
Kredietportefeuile BNG Bank
Kredietportefeuille 2012 schuldre sta nt pe r 30/06/2012 ove rige 6% Onde rw ijs 1% Zorg 9%
W one n 51%
11 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
P ublie ke se ctor 33%
Kredietportefeuille BNG Bank
Kredietportefeuille 2012 ongeborgd schuldre sta nt pe r 30/06/2012
Ene rgie , W a te r, Te le com 25% Tra nsport, Logistie k & Milie u 10%
DBFM 14%
dive rse n 2% P ublie ke se ctor 4%
O nde rw ijs 10%
W one n 10% Zorg 25%
12 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Ontwikkelingen bij banken – Door kredietcrisis hogere opslagen in tarieven voor kredietrisico en liquiditeit (met name voor lange looptijden). – Strengere eisen aan liquiditeit, solvabiliteit (Basel III). Dit heeft gevolgen voor de beschikbaarheid en prijsvorming van bancair krediet. – Europese schuldencrisis verhevigt dit. – Omvangrijke kredietvraag vanuit zorginstellingen wordt bediend door relatief beperkt aantal Nederlandse banken. Dreiging van wegvallen concurrentie. – Toename risico op schade bij (eventuele) faillissementen.
13 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Ontwikkelingen bij banken (2) Wat betekent dit voor de kredietverstrekking? – Banken/WfZ stellen extra voorwaarden – Beschikbaarheid van leningen is niet langer vanzelfsprekend – Op termijn hogere rentetarieven – Voor goed onderbouwde business cases blijft in beginsel bancaire financiering beschikbaar
14 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Private financieringen – Winstuitkering in de zorg is nu niet toegestaan. – In 2009 pleidooi van NVB voor verruiming mogelijkheden verschaffers van risicodragend kapitaal ter vermindering afhankelijkheid bancaire sector. – Februari 2012: wetsvoorstel voor toelaten van winstuitkering in de curatieve zorg m.i.v. 2013. In het nieuwe regeerakkoord is dit overgenomen onder stringente voorwaarden. – Kamerbrief staatssecretaris VWS (1 juni 2011): − “Van winstuitkering zal in de langdurig intramurale zorg geen sprake zijn”.
15 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Private financieringen (2) – Risicodragend kapitaal ziekenhuizen (indien toegestaan) – Pensioenfondsen – Loek Winter – Participatiemaatschappij – Participatie door bouwers – Fondsvorming
16 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (1) Beoordeling realistische business case: – Zakelijke voorwaarden – Financiele voorwaarden – Structurele voorwaarden Analyse ten aanzien van: – Project – Debiteur – Risico-analyse: markt-, juridisch-, operationeel -, rente-, planologisch risico
17 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (2) Zakelijke voorwaarden: – Capabel management met bewezen track record – Bestemmingstoets gebouw − Alternatieve aanwendingsmogelijkheden − Flexibiliteit gebouw – Gedurende bouwfase − Bestedingscontrole (administratieve organisatie) − Afdekking bouwrisico’s – Aansluiting bij strategie organisatie – Marktcondities – Juridische structuur 18 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (3) Financiële voorwaarden: – Beschikbare P&C documentatie − Meerjarenbegroting; liquiditeitsprognose – Cash flow is bepalend – Beschikbare projecties scenario’s gedurende looptijd lening – Solvabiliteit minimaal 13%: − én na oplevering bouw 1% jaarlijkse stijging (tot 16% care, 15% cure) – Liquiditeit: − Debt Service Coverage Ratio (DSCR) > 1,2. − DSCR = mate waarin de cash flow voldoende is om aan de toekomstige verplichtingen uit hoofde van de financiering te kunnen voldoen (rente én aflossing). – Strakke monitoring (compliance certificaten accountant) 19 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (4) Structurele voorwaarden: – Zekerheden bij ongeborgde financiering − 1e hypotheek – Lineaire aflossing – Looptijden ongeborgd korter dan geborgd
20 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Samenvattend Hoe beïnvloeden de toenemende kredietvraag, en de hogere risico’s de financierbaarheid van zorgvastgoed? – Op termijn kunnen de Nederlandse banken de toenemende kredietvraag uit de zorgsector niet meer aan – Banken stellen strengere voorwaarden – Goede realistische businesscase noodzakelijk
21 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
Dank voor uw aandacht Drs. D.J. (Derk Jan) Postema RT Sectorspecialist gezondheidszorg BNG Bank 070-3750.466 06-53657970
[email protected]
22 | zorgen over de financiering zorgvastgoed | 12 december 2012
