RuimteReisVoorbereiding voor Beginners

g n i d i e r e b r o o V s i e R e t m Rui s r e n n i g voor Be

Ruimtevaart

s

en Onderwij

The s ky is not the li mit!

Ruimtevaart en Onderwijs

RuimteReisVoorbereiding voor Beginners didactisch materiaal over de ruimte en de ruimtevaart

2

n o f o l co

Reeks Ruimtevaart en Onderwijs

RuimteReisVoorbereiding voor Beginners Cette publication est également disponible en français sous le titre : Voyages dans l’espace : mode d’emploi Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel. Coördinatie Koning Boudewijnstichting: Guido Knops, directeur Saïda Sakali, projectverantwoordelijke Pascale Criekemans, assistente Delphine Saudoyer, assistente Samengesteld door Wouter Van den Berghe, Studieen Adviesbureau Tilkon en Elke Delvoye, ESA, met specifieke bijdragen door Gaby Duyvejonck, Tristan Diet, Bernard Sougnez, Pierre Pansar, Arthur Schoeters en Marc Beddegenoodts Grafische vormgeving: Big Bazart Druk: Boone-Roosens

De Koning Boudewijnstichting heeft geprobeerd contact op te nemen met al wie copyright heeft op de illustraties in deze publicatie. Indien er foto’s of tekeningen werden afgedrukt zonder voorkennis van de rechthebbenden, dan kunnen die zich wenden tot de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel

Deze uitgave kan gratis worden gedownload van de website www.kbs-frb.be en www.prins-filipfonds.org. Deze uitgave kan (gratis) besteld worden: on line via www.kbs-frb.be, per e-mail naar [email protected] of telefonisch bij het contactcentrum van de Koning Boudewijnstichting, tel +32-70-233 728, fax + 32-70-233 727 Wettelijk depot: D/2007/2893/45 ISBN: 978-90-5130-594-4 EAN: 9789051305944 NUR: 968 Januari 2008 Met de steun van de Nationale Loterij

3

Ruimte voor techniek en wetenschap Ons land kent een duidelijk tekort aan mensen met een technische of wetenschappelijke opleiding. Te weinig jongeren kiezen voor een studie op het vlak van techniek of wetenschappen, al hebben zij misschien wel belangstelling en talent daarvoor. De uitdaging bestaat erin om die interesses en talenten om te zetten in de nodige competenties. Het komt erop aan vernieuwende methodes te ontwikkelen om jongeren te laten kiezen voor techniek en wetenschap. Ruimte en ruimtevaart kunnen daarbij wellicht dienen als inspiratiebron. Daartoe werd eind 2004 binnen het Prins Filipfonds een ‘Forum Ruimtevaart en Onderwijs’ opgericht. Dat Forum bestaat uit een brede representatieve groep van betrokkenen uit het onderwijs en de ruimtevaart die twee keer per jaar samenkomen. Het initiatief past binnen de bredere doelstelling van het Prins Filipfonds om de contacten tussen de Gemeenschappen in België te bevorderen. Het Forum Ruimtevaart en Onderwijs heeft ideeën ontwikkeld en initiatieven voorgesteld om de belangstelling van jongeren voor de ruimte en de ruimtevaart aan te wakkeren. Het Forum werd gedragen door vijf evenwichtig samengestelde groepen van deskundigen die een duidelijke opdracht hadden. Zij kwamen tot heel concrete resultaten, zoals bijvoorbeeld deze publicatie. Die biedt u op de volgende bladzijden een overzicht van didactisch materiaal in verband met ruimte en ruimtevaart. Deze informatie is bruikbaar voor scholen, leerkrachten en leerlingen. Met de medewerking van tientallen mensen in verschillende werkgroepen zijn catalogi opgesteld met de top 100 van de meest interessante websites, innoverend didactisch materieel, een overzicht van initiatieven en organisaties in verband met de thematiek en een samenvatting van alle mogelijke beroepen in deze sector. In naam van het Prins Filipfonds wil ik uitdrukkelijk iedereen bedanken die aan dit materiaal heeft meegewerkt. Wij kregen ook gewaardeerde steun van ESA, van de diensten voor Ruimteonderzoek en -toepassingen van het Federaal Wetenschapsbeleid en van de verantwoordelijken van het onderwijs uit de verschillende Gemeenschappen.

Frank De Winne ESA-Astronaut Voorzitter Forum Ruimtevaart en Onderwijs

4

Vooraf Het ‘didactisch materiaal’ dat in deze cataloog is opgenomen betreft documenten (op papier of onder elektronische vorm), software, toolkits, … die specifiek bestemd zijn voor leerlingen in het basis- en secundair onderwijs en die bruikbaar zijn in een schoolcontext. Het gaat om didactisch materiaal dat gratis of tegen een beperkte prijs te verkrijgen is. Er werd geopteerd om een meertalige publicatie te maken ter bevordering van de talenkennis en het leren gebruiken van informatie in andere talen. Voor elk didactisch materiaal zijn enkele gegevens opgenomen (aard, doelgroep, kostprijs, bron, …) evenals contactinformatie. Zijn evenwel niet opgenomen in deze cataloog: - bestaande handboeken voor het onderwijs waarin de ruimte of de ruimtevaart aan bod komt (aardrijkskunde, natuurkunde, …) - cursussen (sterrenkunde, teledetectie, communicatie, … ) voor het hoger onderwijs - tijdschriften - websites over ruimtevaart en sterrenkunde (zie verder) - websites over organisaties in verband met ruimtevaart. - materiaal dat slechts op één plaats gebruikt kan worden (bijv. een niet-verplaatsbare telescoop) - brochures, teksten, posters, … (tenzij er een didactische gids bij bestaat).

In het kader van het “Forum Ruimtevaart en Onderwijs” werd door het Prins Filipfonds ook een apart document opgemaakt met een honderdtal relevante websites. Daarbinnen zijn een groot aantal “educatieve websites” opgenomen, waarin nog meer educatief materiaal kan gevonden worden! Een ander document geproduceerd in het kader van het Forum bevat een overzicht van de belangrijkste Belgische organisaties op gebied van ruimte en ruimtevaart, met bijhorende websites.

Overzicht 1 Ruimtevaart – Exploration

spatiale – Space exploration

6

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9

Geef uw leerlingen de ruimte Missie naar Mars Explore Saturn and Titan at school International Space Station Education Kit International Space Station Education Kit for primary schools Mission to Brighton Raketmaquette Welcome to Mars Basics of spaceflight

6 6 7 7

2

8 8 9 9 9

Aardobservatie – Télédétection – Remote Sensing 11

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11

Aardobservatie in de klas Observation de la terre en classe De Europese Unie in perspectief Boeiende wereldtransecten, gezien vanuit de ruimte L’Union Européenne, une nouvelle perspective Routes fascinantes à travers le monde, vues de l’espace’ BEO - Belgian Earth Observation - NL BEO - Belgian Earth Observation - FR Weather classroom tools Earth Explorers Space and major disasters

3

11 11 12 12 13 13 13 14 14 15 15

Sterrenkunde – Astronomie – Astronomy

17

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14

De wereld om ons heen Simulation du ciel Planet earth - Heavens above Images from Mars Express Astronomy exercises Hubble - 15 years of discovery Planetenbollen Maanfase en eclipsbox Zonneprojector Appréhender l’Univers’ Cosmographie Workshops voor in de klas Ateliers pour la classe PPARC Resources on Astronomy and Space

17 17 18 18 18 19 19 20 20 20 21 21 22 22

4

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17

5

Wetenschappen - Sciences

23

Ruimte voor experimenten European teachers’ ideas and projects Espace d’expériences Mars Dead or Alive Doe-kalender Eggnaut... Lift-off physics & chemistry book 1 Is there life? Nasa Educational Resources Mission 1: Newton in space Ressources pour éducateurs Modules pédagogiques Laboratoire virtuel Wiskunde en ruimtevaart Mission 2: Body space Earth, Mars and the Universe Astronomy and football

23 23 23 24 24 25 25 26 26 27 27 27 28 28 28 29 29

Ruimtevaart en sterrenkunde in de klas

A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L.

De ruimte op de agenda Hoe stijgen raketten op? Sterrenkijker Een zonnewijzer maken Slimme kleding Het zonnestelsel Robotarm De zon (1) Astronautenkoekjes De zon (2) De platentektoniek Satellietbanen

31 34 38 41 44 46 49 51 54 56 59 63

6

1

Ruimtevaart Exploration spatiale Space exploration

1.1 Geef uw leerlingen de ruimte

Materiële vorm : Schoolvakken : Leeftijdsgroep : Talen : Prijs : Sleutelwoorden :

Papier Wereldoriëntatie, Nederlands, Sociale vaardigheden 10 tot 12 jaar Nederlands 8,00 euro, vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden Wereldoriëntatie, Projectwerk

Omschrijving :

Aan de hand van een praktisch en duidelijk uitgewerkt didactisch dossier kunnen leerkrachten extra aandacht besteden aan wetenschap en technologie, en meer bepaald in het leerdomein wereldoriëntatie. Geleid door een boeiend verhaal voeren de leerlingen in de klas allerlei opdrachten uit. Ze dienen een doos samen te stellen met allerhande informatie en materiaal. Die doos zou dan meegenomen worden in een ruimtetuig dat op verkenning gaat naar andere levende wezens in het heelal. Dit project laat leerlingen toe wereldoriëntatie creatief te benaderen. Het ligt ook in de lijn van de leerplannen en eindtermen. Ook andere domeinen zoals taal, wiskunde, muzische vorming en sociale vaardigheden komen gedurende dit projectwerk aan bod. Aan het projectwerk werken de leerlingen een hele week (tenminste vijf voormiddagen); de nadruk ligt op wetenschap en technologie. Het laat toe om een eigen inbreng te realiseren en van de leerlingen wordt oplossingsvaardigheid, creativiteit en assertiviteit gevraagd. De handleiding geeft leerkrachten heel wat middelen om er een interessant schoolevenement van te maken.

Website : Organisatie : Contact : Adres :

www.technopolis.be/nl/index.php?n=3&e=44&s=207&t=212#1 Technopolis [email protected] Tel : 015 34 20 00 Fax : 015 34 20 10 Technologielaan 2800 Mechelen


1.2 Missie naar Mars Papier; downloadbaar document Wetenschappen, wiskunde 12 tot 15 jaar Nederlands Gratis (downloadbaar mits educatieve identificatie); vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden Projectwerk, GWP, vakoverschrijdend werken

7 Omschrijving :

Mars staat steeds weer in de belangstelling. Sommigen dromen van een bemand Marsavontuur. Is dit wel mogelijk? In deze bundel wordt hier dieper op ingegaan en worden de vele aspecten die met ruimtereizen te maken hebben uitgediept. Stap voor stap worden de leerlingen ingewijd in de geheimen van de ruimtevaart en in het bijzonder de planeet Mars. Beginnend in een ver verleden, bij de mythen die over de met planeten geassocieerde goden werden verteld, verkennen we daarna het heelal. Daarna gaat het pas echt van start : met proefjes wordt aangetoond hoe een vliegtuig vliegt, hoe een raket gelanceerd wordt, hoe we andere hemellichamen van op de aarde kunnen waarnemen...

Website :

Organisatie : Contact : Adres : Pour les francophones :

De bundel wordt beschikbaar gesteld via de website van de Hogeschool Antwerpen. Contacteer Lieveke Hellemans : [email protected]. Geef hierbij het nummer van uw lerarenkaart op en de school waar u werkt. U krijgt dan per kerende toegang tot deze en andere educatieve bundels van de Hogeschool Antwerpen. Anderen verkrijgen toegang na een gemotiveerd verzoek. Hogeschool Antwerpen, Departement Bedrijfskunde, Lerarenopleiding en Sociaal Werk [email protected] [email protected] Tel : 03 213 93 00 Fax : 03 213 93 41 Keizerstraat 15 2000 Antwerpen pour avoir accès aux resources, identifiez-vous comme enseignant.

1.3 Explore Saturn and Titan at school

Format : School subjects : Age : Languages : Price : Key words :

Paper, downloadable files Various 6 to 18 Dutch, French, English, German, ... Free for teachers Solar system, Satellites

Content :

On 14 January 2005, the European probe Huygens entered the atmosphere of Titan, one of Saturn’s moons. Based on this major event, ESA offers a cartoon-style teaching aid with fact sheets for teachers for use in the classroom. The fact sheets, for primary and secondary levels, are downloadable and, together with the cartoon book, can be freely used in the classroom.

Web site : Organisation : Contact : Address :

www.esa.int/esaED/SEMV076Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Alcatel ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

1 Ruimtevaart / Exploration spatiale / Space exploration

De bundel is vakoverschrijdend opgevat. Hij kan op verschillende wijzen worden gebruikt. Leerkrachten wetenschappen kunnen met elkaar overleggen en de reis naar mars als een rode draad door hun lessen van een bepaald leerjaar laten lopen, daarbij eventueel ondersteund door de leerkrachten taal. De bundel kan ook gebruikt worden als inspiratiebron voor GWP-activiteiten.

8

1.4 International Space Station Education Kit


Paper, downloadable files Various 12 to 15 Dutch, French, English, German, ... (on-line version only in English) Free for teachers Space, International Space Station, Microgravity

Content :

The International Space Station is one of the largest, international, cooperative space adventures to date. The ISS Education kit is based on all the activities involved in building, working and living on board the ISS. Five chapters provide background information and exercises for classroom teaching, including what it is, how it is being built, living and working on board, and what future voyages will be like. There are both text and explanations about the International Space Station, as well as related inter-disciplinary exercises, a teacher’s guide, a glossary and colour overhead transparencies. There is also an online version of the kit which contains interactive exercises, making use of the possibilities offered by the internet. Supporting tools help teachers and pupils to find their way through the online kit and complete the exercises.


www.esa.int/esaED/SEM6K86Y3EE_teachers_0.html www.esa.int/esaED/SEMBLINZCIE_teachers_0.html esamultimedia.esa.int/docs/issedukit/en/html/index.html European Space Agency - ISS Education Kit Project ESA Education Human Spaceflight and Exploration Tel : +31 71 565 30 42 Fax : +31 71 565 80 08 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

1.5 International Space Station Education Kit for primary schools Format : School subjects : Age : Languages : Price : Key words :

Paper, downloadable files Various 6 to 12 English, Dutch, German Free for teachers Space, International Space Station

Content :

The A4-sized binder contains four chapters devoted to explaining various aspects of life in space and what is it like to live and work on board the International Space Station. Each chapter contains background information, worksheets and a teacher’s guide. A glossary and colour posters complete the content. The kit can be used as the basis for classroom lessons; for group exercises; or to be given out as homework. Individual pages can be photocopied for each pupil.

Web site : Organisation : Contact : Adress :

www.esa.int/esaED/SEM8BGNZCIE_teachers_0.html European Space Agency - ISS Education Kit Project ESA Education Human Spaceflight and Exploration Tel : +31 71 565 30 42 Fax : +31 71 565 80 08 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

9

1.6 Mission to Brighton


Interactive website Physics, Chemistry, Geography 15 to 18 English Free Planets

Content :

Based on a major event in space exploration, the landing of the Huygens probe on Titan, a moon of Saturn, the BBC, together with Britain’s Open University, have developed a web site where pupils can check their skills as scientists landing a probe on the surface of a planet. One can learn about how scientists use the tiniest glimpse of data to work out a picture of a planet - and how easy it is to get it wrong. The site also gives a “probeeye view” of the Huygens probe as it sits on a planetary surface. Once pupils have learnt about the instrumentation and science behind the Cassini-Huygens mission, they can have a go at their very own scientific mission! Mission to Brighton gives pupils a chance to be the scientist. By checking the readings from the instruments they can find out more about the surface properties, topography and movement of the probe once it has landed, and this should help them to find out exactly where the spacecraft has landed.

Web site : Organisation :

www.esa.int/esaED/SEM0L66Y3EE_teachers_0.html www.open2.net/lights/brighton/missiontobrighton.htm BBC - Open University

1.7 Raketmaquette


Andere (onderdelen maquette) Aardrijkskunde, Technologie 6 tot 18 jaar Nederlands Gratis met waarborg Ruimtevaart, Raket, Schaalmodel

Omschrijving :

Deze raketmaquettes kunnen gebruikt worden als voorbeelden in de klas waarbij toelichting wordt gegeven over bepaalde ruimtemissies.

Website : Organisatie : Contact : Adres :

www.europlanetarium.be Europlanetarium Seppe Canonaco [email protected] Tel : 089/307990 • Fax : 089/307.991 Planetariumweg 19, 3600 Genk

1.8 Welcome to Mars


DVD-Video Wetenschappen, Engels, ICT 12 tot 18 jaar Engels 20 $ Mars, Jet Propulsion Laboratory, Wetenschappers

Omschrijving :

Deze DVD bevat een compleet relaas van de projectgroep die de Mars Rover van Nasa heeft gemaakt. Veel videomateriaal, een mooie documentaire, echte Marsfoto’s, en educatief materiaal voor leerkrachten.

Website : Organisatie :

www.pbs.org/wgbh/nova/mars/ WGBH Boston Video

1 Ruimtevaart / Exploration spatiale / Space exploration

10

1.9 Basics of spaceflight


Tutorial on website Technology, Physics 15 to 18 English Free Spaceflight

Content :

Basics of Space Flight is a tutorial designed primarily to help people identify the range of concepts associated with deep space missions, and grasp the relationships among them. The website attempts to offer a broad scope, but limited depth, as a robust framework to accommodate further training or investigation. This module’s purpose is met if the participant learns the scope of concepts that apply to interplanetary space exploration, and how the relationships among them work. Links to external sites provide further depth to many topics. There are interactive quizzes to check progress.


www.jpl.nasa.gov/basics Jet Propulsion Labaratory - California Institute of Technology

2

Aardobservatie Télédétection Remote Sensing

2.1 Aardobservatie in de klas


Papier (fiches) Fysica, Scheikunde en Aardrijkskunde 12 tot 14 jaar Nederlands, Frans Gratis, vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden Aardobservatie, teledetectie

Omschrijving :

De klasfiches over aardobservatie beantwoorden aan een dubbele doelstelling: ze verschaffen de leerkrachten en leerlingen een onmiddellijk in de klas bruikbaar hulpmiddel op papier over het thema; ze verenigen bovendien in één dossier thema’s die in verschillende vakgebieden kunnen bestudeerd worden (fysica, scheikunde, aardrijkskunde). De fiches zijn elk samengesteld uit een gedetailleerde inleiding die een situering van de problematiek toelaat en een oefening of enkele toepassingsvoorbeelden die het nut van teledetectie aantonen. De oefeningen kunnen individueel of klassikaal opgelost worden. De thema’s zijn zo gekozen dat ze aansluiten bij de eindtermen.

Website: Organisatie: Contact:

telsat.belspo.be/beo/nl/profs/index.htm Federaal Wetenschapsbeleid Martine Stélandre Tel: 02 238 34 11 Fax: 02 230 59 12 [email protected] Wetenschapsstraat 8 1000 Brussel

Adres:

2 Aardobservatie / Télédétection / Remote Sensing

11

12

2.2 Observation de la terre en classe

Forme matérielle : Cours : Age : Langues : Prix : Mots-clés :

Papier (fiches) Physique, Chimie, Géographie 12 à 14 ans Français, Néerlandais Gratuit pour l’enseignement Télédétection

Description :

Les fiches Observation de la Terre en classe répondent à un double objectif : fournir aux enseignants et élèves un support papier directement utilisable en classe sur ce thème, et réunir en un seul dossier des thématiques qui peuvent être étudiées dans différentes discipline (Physique, Chimie, Géographie). Les fiches sont chacune constituées de 6 ou 8 pages contenant une introduction détaillée permettant de situer la problématique et un exercice ou des exemples d’application démontrant l’utilité de la télédétection. Elles sont destinées en premier lieu aux élèves du dernier degré du secondaire. Les exercices peuvent être effectués individuellement ou en équipe. Les thèmes ont été choisis de manière à s’inscrire dans les compétences requises dans l’enseignement.

Site internet : Organisation : Contact :

Adresse :

http://telsat.belspo.be/beo/fr/profs/index.htm Politique Scientifique Fédérale Martine Stélandre [email protected] Tél: 02 238 34 11 Fax : 02 230 59 12 8 Rue de la Science 1000 Bruxelles

2.3 De Europese Unie in perspectief Verbonden in verscheidenheid Materiële vorm: Schoolvakken: Leeftijdsgroep: Talen: Prijs: Sleutelwoorden:

Papier (poster) Aardrijkskunde, Geschiedenis 10 tot 18 jaar Nederlands, Frans, Engels Gratis Europa, Lidstaten, Reliëf, Landkaart

Omschrijving:

De Europese Unie is op papier ontstaan. De bijgaande beelden vormen een interessant middel om de territoriale verscheidenheid van de EU visueel te verduidelijken. Reliëf, hydrografie en bodemgebruik, stuk voor stuk elementen die het grondgebied over de nationale grenzen heen structuur geven. Ze laten dus toe om aandacht te geven aan elementen die de Europeanen verenigen, eerder dan aan de grenzen die ze verdelen.


http://telsat.belspo.be/beo/nl/profs/index.htm Federaal Wetenschapsbeleid Martine Stélandre [email protected] Tel: +32 2 238 34 11 Fax: +32 2 230 59 12 Wetenschapsstraat 8 1000 Brussel

Adres:

13

2.4 Boeiende wereldtransecten, gezien vanuit de ruimte Materiële vorm: Schoolvakken: Leeftijdsgroep: Talen: Prijs: Sleutelwoorden:

Papier (poster) + website Aardrijkskunde en Geschiedenis 10 - 18 jaar Nederlands, Frans, Engels, Duits (poster Frans en Nederlands) Gratis Satellietbeelden, Geografie, Cultuur

Omschrijving:

In de voetsporen van Marco Polo, David Livingstone, Bartolomeo Diaz: de zijderoutes, Euraziatische verbindingswegen over meer dan 7000 km sinds meer dan 2000 jaar; Dwars door Afrika, van Nijl tot Kaap; Woestijnen van de wereld. In elke poster wordt het onderwerp geïllustreerd via enerzijds een synthese-ruimtebeeld van het transect, aan de hand van lage resolutie SPOT Vegetation beelden en anderzijds via diverse types detailbeelden over plaatsen of landschappen van een bijzondere eco-geografische of cultuurhistorische waarde.

Website: Thema’s: Organisatie: Contact: Adres:

telsat.belspo.be/beo/nl/profs/index.htm www.geo.ulg.ac.be/eduweb/poster/nl/Intro/intro.html Federaal Wetenschapsbeleid Martine Stélandre [email protected] Tel: +32 2 238 34 11 • Fax: +32 2 230 59 12 Wetenschapsstraat 8 1000 Brussel

2.5 L’Union Européenne, une nouvelle perspective Forme matérielle : Cours : Age : Langues : Prix : Mots-clés :

Papier (poster) Géographie, Histoire 10 à 18 ans Français, Néerlandais, Anglais Gratuit Europe, Etats-Membres, Relief, Carte géographique

Description :

L’Union Européenne est née sur le papier. Les images satellites constituent une opportunité intéressante d’illustrer visuellement la diversité territoriale de l’UE. Elles mettent en évidences les éléments de relief, de l’hydrographie et de l’utilisation des sols qui structurent le territoire au-delà des frontières nationales. Elles permettent donc d’attirer l’attention sur les éléments qui unissent plutôt que sur les limites qui divisent.


http://telsat.belspo.be/beo/fr/profs/index.htm Politique Scientifique Fédérale Martine Stélandre [email protected] Tél: +32 2 238 34 11 • Fax : +32 2 230 59 12 8 Rue de la Science 1000 Bruxelles

Adresse :


Aan de posters is een website ‘Thema’s’ verbonden, ontwikkeld op initiatief van het Federaal wetenschapsbeleid aan de Universiteit van Luik. De site biedt vakoverschrijdende informatie aan over de thema’s van de posters, te gebruiken in de lessen geografie, geschiedenis, milieukunde,... De informatie is toegankelijk via navigatie door de site of via fiches die kunnen worden opgeslagen in pdf-formaat.

14

2.6 Routes fascinantes à travers le monde, vues de l’espace’ Forme matérielle : Cours : Age: Langues : Prix : Mots-clés :

Papier (poster) + site internet Géographie, Histoire 10 à 18 ans Français, Néerlandais, Anglais, Allemand (poster Français, Néerlandais) Gratuit Images satellite, Géographie, Culture

Description :

En suivant les traces des grands explorateurs Marco Polo, David Livingstone, Bartolomeo Diaz: les routes de la soie, les voies reliant l’Europe à l’Asie sur plus de 7000 km depuis plus de 2000 ans, A travers l’Afrique, du Nil au Cap, Les Déserts du monde. Chaque poster comprend d’une part une image satellite de synthèse SPOT Végétation à faible résolution illustrant le thème et d’autre part plusieurs types d’images détaillées couvrant des zones ou des paysages particulièrement intéressants du point de vue éco-géographique ou historico-culturel. De plus amples informations concernant ces posters peuvent être consultées sur le site Internet ‘Thèmes’ développé à l’initiative de la Politique scientifique fédérale à l’Université de Liège. Ces informations sont accessibles soit sous la forme de fiches téléchargeables au format pdf, soit via une navigation au travers du site.

Site internet : Thèmes: Organisation : Contact :

telsat.belspo.be/beo/fr/profs/index.htm www.geo.ulg.ac.be/eduweb/poster/fr/Intro/intro.html Politique Scientifique Fédérale Martine Stélandre [email protected] Tél: +32 2 238 34 11 Fax : +32 2 230 59 12 8 Rue de la Science 1000 Bruxelles

Adresse :

2.7 BEO - Belgian Earth Observation - NL

Materiële vorm: Schoolvakken: Leeftijdsgroep: Talen: Prijs: Sleutelwoorden:

CD-Rom Aardrijkskunde 12 tot 18 jaar Engels, Nederlands, Frans Gratis Satellietbeelden, Beeldverwerking, Teledetectie

Omschrijving:

BEO is een interactieve CD-Rom, in de eerste plaats bestemd voor secundaire scholen. De CD-Rom BEO biedt een uitgebreide informatiebron aan over teledetectie, de eigenschappen van satellietbeelden en hun talrijke toepassingen. Een beeldverwerkingsprogramma laat toe zelf satellietbeelden te manipuleren. De CD geeft zo een inzicht in de mogelijkheden van teledetectie en draagt bij tot het promoten van het gebruik van satellietbeelden. De CD-Rom bestaat uit een theoretisch en een interactief, praktisch gedeelte.


telsat.belspo.be/beo/nl/profs/index.htm Federaal Wetenschapsbeleid Martine Stélandre [email protected] Tel: +32 2 238 34 11 Fax: +32 2 230 59 12 Wetenschapsstraat 8 1000 Brussel

Adres:

15

2.8 BEO - Belgian Earth Observation - FR

Forme matérielle : Cours : Age: Langues: Prix : Mots-clés :

CD-Rom Géographie 12 à 18 ans Français, Néerlandais, Anglais Gratuit Images satellites, Traitement d’images, Télédétection

Description :

BEO est un CD-ROM interactif adressé en premier lieu aux élèves du niveau secondaire. Le CD-ROM BEO offre une foule d’informations sur la télédétection, les propriétés des images satellites et leur nombreuses applications, ainsi qu’un programme de traitement d’images qui permet à l’utilisateur de se familiariser avec diverses techniques de manipulation d’images satellites. En ouvrant les portes du monde de la télédétection, ce CD-ROM apporte une contribution à la promotion de l’utilisation des images satellites. Ce CD-ROM est constitué d’une partie théorique et d’une partie pratique interactive.


telsat.belspo.be/beo/fr/profs/index.htm Politique Scientifique Fédérale Martine Stélandre [email protected] Tél: +32 2 238 34 11 Fax : +32 2 230 59 12 8 Rue de la Science 1000 Bruxelles

Adresse :

2.9 Weather classroom tools

Format : Courses : Age: Languages : Price : Key words :

Downloadable files Geography 12 to15 French, Dutch, English, German, ... Free Meteorology

Description :

This is an easy-to-use, comprehensive, free educational toolkit from ESA on basic meteorology includes transparencies, handouts and background information produced by meteorologists in cooperation with teachers and educational experts. All documents can also be downloaded from the ESA website.

Web site : Organisation : Contact :

www.esa.int/esaED/SEMMY66Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :


16

2.10 Earth Explorers

Format : School subjects: Age: Languages : Price : Key words:

Interactive web site, CD-Rom Geography, Physics, Chemistry 12 to 18 English, French Free Earth

Content :

In the coming years, a new generation of small satellites with cheap and focussed missions are ready to be launched. These Earth explorers will advance our understanding of how the Earth system works. A flashpoint animation has been produced introducing the missions and providing details of the satellites and the phenomena they will study covering topics such as wind, ice, gravity, magnetic fields, ocean and soil. The animation is intended for the general public and for the young generation in particular. However, teachers may also find it useful for use in geography, physics and chemistry. The material is also available on a CD-ROM.

Web site :

www.esa.int/esaED/SEMTX8NVGJE_teachers_0.html esa-mm.esa.int/multimedia/earthexplorers2_8_05 European Space Agency - ESA Education Department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Organisation : Contact : Address :

2.11 Space and major disasters

Format : School subjects : Age: Languages : Price : Key words :

Downloadable files, paper Geography, Physics, Chemistry 9 to 15 English, French, German, ... Free Disasters, international charter, space

Content :

Since November 2000, an authorised user has been able to call a single telephone number to request the mobilisation of space and ground resources and obtain data and information on major disasters. Educational support material has been developed based on this service known as The International Charter “Space and Major Disasters”. The material contains four pages explaining how the International Charter works, and an introduction to the use of satellites and satellite images. As a teaching suggestion, the material includes three worksheets which could be used in the classroom to check how much the children have learned and to stimulate the discussion.


www.esa.int/esaED/SEMQT3MVGJE_teachers_0.html European Space Agency - ESA Education Department ESA Education Department [email protected] or [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :

3 Materiële vorm: Schoolvakken: Leeftijdsgroep: Talen: Prijs: Sleutelwoorden: Omschrijving:

Sterrenkunde Astronomie Astronomy

3.1 De wereld om ons heen Papier Wereldoriëntatie, taal, rekenen 6 tot 12 jaar Nederlands 20 euro; 10 euro mits educatieve identificatie, vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden. Bij uitputting voorraad wordt een elektronische versie ter beschikking gesteld. Wereldoriëntatie Het project “De wereld om ons heen” richt zich voornamelijk tot leerlingen van de derde graad lager onderwijs. Aan de hand van proeven die aan hun leeftijd zijn aangepast raken de leerlingen vertrouwd met het experimenteel karakter van de wetenschap. Zij leren processen uit hun omgeving waar te nemen, te rapporteren en te modelleren. Zij ondervinden dat ze aan de hand van het model voorspellingen kunnen doen. De lessen situeren zich voornamelijk binnen WO, maar ook wiskunde en taal komen aan de orde. Volgende onderwerpen komen aan bod: de rotatie van de aarde; de baan van de aarde; kaarten en kaartenmakers; de tijd; ons zonnestelsel; de maan.

Website: Organisatie: Contact: Adres: Opmerkingen:

Het materiaal zal beschikbaar komen op de website van de Hogeschool Antwerpen (www.ha.be) Hogeschool Antwerpen, Departement Bedrijfskunde, Lerarenopleiding en Sociaal Werk [email protected] [email protected] Tel: 03 213 93 00 • Fax: 03 213 93 41 Keizerstraat 15; 2000 Antwerpen - Voorziene publicatiedatum: januari 2008 - Een groot deel van de Vlaamse basisscholen hebben ingeschreven op het aanbod een gratis exemplaar te ontvangen. Controleer bij uw directie of uw school reeds een exemplaar heeft. - Bij uitputting voorraad contacteer Lieveke Hellemans: [email protected]. Geef hierbij het nummer van uw lerarenkaart op en de school waar u werkt, u krijgt per kerende toegang tot deze en andere educatieve bundels van de Hogeschool Antwerpen. - Anderen verkrijgen toegang na een gemotiveerd verzoek. - Pour les francophones: si le livre est epuisé, veuillez contacter Lieveke Hellemans, [email protected], identifiez-vous comme enseignant par votre numero ou par une copie de votre carte d’enseignant.

3 Sterrenkunde / Astronomie / Astronomy

17

18

3.2 Simulation du ciel

Forme matérielle : Cours : Age: Langues : Prix : Mots-clés :

Simulation sur site internet Géographie 10 à 18 ans Français, Anglais Gratuit Etoiles, Planètes

Description :

Cet applet Java vous permet de recréer l’aspect du ciel à un moment donné vu depuis n’importe quel point de la Terre. Il montre les positions du Soleil, de la Lune, de Mercure, Vénus, Mars, Jupiter, Saturne, ainsi que de 1195 étoiles brillantes. Ce planétarium virtuel bien conçu inclut des fonctions intéressantes, comme le fait de pouvoir animer la carte en grande vitesse.


www.astronomes.com/planetarium/frenchplanetarium.html Olivier Esslinger [email protected]

3.3 Planet earth - Heavens above


CD-ROM Physics & chemistry, biology, geography 6 to 12 French, Dutch, English, German, ... Free Water, pollution

Content :

The aim of this CD-ROM is to help 8-10-year-olds and their teachers discover the many ways in which satellite remote sensing can safeguard our environment. Through the use of satellite images, animations, interactive quizzes, and background information it covers topics such as water, volcanoes, and atmospheric pollution.


www.esa.int/esaED/SEMWEBNVGJE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department [email protected] Fax : +33 1 53 69 76 90 8-10 Rue Mario Nikis F-75738 Paris Cedex 15 9

3.4 Images from Mars Express


Downloadable pdf-files Physics & chemistry, biology, geography, art, ... 6 to 18 English, French Free Mars images, Mars Express, planets

Content :

The European satellite Mars Express has been photographing the surface of the Red Planet since January 2004. The most interesting of these images can be found here, complete with comments, in downloadable files so that teachers can use them more easily in class. Some of the images are in 3D and can only be viewed with special red/green glasses, which are easy to make using cellophane. Images are suitable for use in geology, geography or modern languages classes for example and can be compared with Earth views or those of other planets (finding similarities is a project in itself).

19 Web site : Organisation : Contact : Address :

www.esa.int/esaED/SEM1376Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

3.5 Astronomy exercises


Downloadable files Physics, Chemistry, Mathematics 15 tot 18 English, French, Dutch, German, .... Free Space, stars, science

Content :

The European Space Agency (ESA) and the European Southern Observatory (ESO) have produced a series of astronomical exercises for use in upper secondary. The prime object of the series is to present various small projects that will transmit some of the excitement and satisfaction of scientific discovery to students. The exercises in Astronomy are based on real HST and VLT data

www.astroex.org ESA - ESO Lars Lindberg Christensen Richard West [email protected] [email protected]

3.6 Hubble - 15 years of discovery


Electronical (+ book + DVD) Geography, Physics, Mathematics 15 to 18 English (DVD has subtitles in Dutch, French, German, ...) Files are freely downloadable; 5€ for printed version; 10 € for the DVD Telescope, Space

Content :

The Hubble Space Telescope is a project of international cooperation between ESA and NASA. The ‘Hubble - 15 Years of Discovery Educational Material’ was published on the occasion of Hubble’s 15th anniversary. It explains all Hubble discoveries in the past 15 years and connects this with interesting and challenging tasks for students. Its content is divided into exercises which reach from calculating the size of the universe to discovering black holes and closes with a teacher’s guide. In the same series there is also a book and a DVD (not needed for the exercises).


www.spacetelescope.org/kidsandteachers/education/html/hst15_edu_1.html European Space Agency - The Hubble ESA Information Centre - ESO/ST-ECF [email protected] Tel : +49 (0)89 320 06 306 Karl-Schwarzschild-Strasse 2 D-85748 Garching bei München



20

3.7 Planetenbollen


Set van bollen Aardrijkskunde 6 tot 14 jaar Nederlands Gratis met waarborg Sterrenkunde, planeten, sterren, heelal, zonnestelsel, ruimte

Omschrijving:

Set van bollen die elk een planeet voorstellen, op schaal gemaakt. De leerlingen kunnen de planeten op juiste plaats en juiste afstand (in verhouding tot het heelal) van elkaar uitzetten op de speelplaats.


www.europlanetarium.be Europlanetarium Seppe Canonaco • [email protected] Tel: 089 30 79 90 • Fax: 089 30 79 91 Planetariumweg 19 • 3600 Genk

Adres:

3.8 Maanfase en eclipsbox


Schaalmodellen Aardrijkskunde, Fysica 6 tot 14 jaar Nederlands Gratis met waarborg Sterrenkunde, heelal, maan, verduistering, eclips, maanfase

Omschrijving:

Box met schaalmodellen waarbij demonstraties gegeven kunnen worden i.v.m. maanfase en hoe verduisteringen tot stand komen.



Adres:

3.9 Zonneprojector


Andere Aardrijkskunde 6 tot 18 jaar Nederlands Gratis met waarborg Sterrenkunde, heelal, zon, verduistering, waarnemen, projectie

Omschrijving:

Deze projector is specifiek bedoeld om zonneprojecties te kunnen doen en kan gemakkelijk gehanteerd worden. Bij een goede zichtbaarheid kan je gemakkelijk zonnevlekken zien. Aan de hand van deze projector kan je ook de aardrotatie zichtbaar maken.



Adres:

21

3.10 Appréhender l’Univers’

Forme matérielle : Cours : Langues : Prix : Mots-clés :

Site internet, Bibliothèque Sciences Français Documents à télécharger gratuitement, bibliothèque 3 € / an Astronomie, Espace

Description :

Pour mieux comprendre l’Univers, l’Université de Liège propose diverses aides aux enseignants: • une bibliothèque remplie de documents didactiques (livres, périodiques, dossiers pédagogiques, DVD ou CD) • un site internet où l’on retrouve de la documentation sur les dernières découvertes astronomiques ou les grands sujets astronomiques (en pdf ou en ppt) Une newsletter mensuelle est également à la disposition des enseignants.

Site internet :

www.astro.ulg.ac.be/news/fran/nouvelles.html www.ulg.ac.be/sciences/ Réjouisciences et l’Institut d’Astrophysique et de Géophysique de Liège [email protected] • Tél: 04 366 96 96 Université de Liège, Sart Tilman • Faculté des Sciences, Bat. B6b • 4000 Liège

Organisation : Contact : Adresse :

3.11 Cosmographie

Forme matérielle : Cours : Age: Langues : Prix : Mots-clés :

Simulations online Physique, Géographie 15 à 18 ans Français Gratuit Lois physiques, Astronomie

Description :

Ce site regroupes plusieurs simulations des mouvements des objets célestes: système solaire, la terre, mouvement de la terre, mouvements de la lune, phases de la lune, troisième loi de Képler, boucle de Mars et Missile Terre-Lune. Ces petites applications sont très légères et demandent peu de ressources matérielles. Ce site parvient à expliquer en peu de mots et à l’aide d’applications 2D des processus et des concepts pas faciles à comprendre.

Site internet : Organisation :

www.univ-lemans.fr/enseignements/physique/02/divers/mnudiver.html Université Le Mans

3.12 Workshops voor in de klas


Papier Aardrijkskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde, Geschiedenis vanaf 6 jaar Nederlands, Frans € 5,00/map, vrij kopieerbaar voor onderwijsdoelen Sterren, praktische activiteit

Omschrijving:

Mappen met elk 5 papieren astronomische modellen om het hemelgebeuren beter te begrijpen. Bij ieder model wordt uitgelegd waarvoor het dient en hoe het geconstrueerd moet worden. Enkele voorbeelden zijn: een draaibare sterrenkaart, een kwadrant, de maanfasen, een nachtklok, historische hemelglobes,... Deze modellen zijn bedoeld om door de leerlingen gemaakt en gebruikt te worden, het nodige materiaal is gemakkelijk te kopiëren.

Website: Organisatie:

www.planetarium.be Planetarium van de Koninklijke Sterrenwacht van België


22 Contact:

Gert Smet [email protected] Tel: 02 474 70 60 Fax: 02 478 30 26 Boechoutlaan 10 1020 Brussel

Adres:

3.13 Ateliers pour la classe


Papier Géographie, Sciences Physiques, Mathématiques, Histoire à partir de 6 ans Néerlandais, Français € 5,00/farde (format permettant aisément des copies scolaires) Etoiles, activité pratique, construire, observer

Description :

Fardes avec 5 outils astronomiques pour découvrir et observer le ciel. Une explication pour chaque outil vous aide à le construire, à comprendre son fonctionnement et son utilisation. Quelques exemples : la carte du ciel, le démonstrateur solaire, signes astrologiques, les phases de la Lune, ... Ces outils peuvent être assemblé par les élèves, le matériel est facile à copier.


Adresse :

www.planetarium.be Planétarium de l’Observatoire royal de Belgique Véronique Bastin [email protected] Tél: 02 474 70 50 Fax : 02 478 30 26 Avenue de Bouchout 10 1020 Bruxelles

3.14 PPARC Resources on Astronomy and Space Format : School subjects : Age : Languages : Price : Key words :

Various formats (many files downloadable) Geography, Physics, 15 to 18 English Free in the UK Space, Astronomy

Content :

In the past, PPARC in the UK (now merged into STFC) has produced a wide range of educational materials in relation tot space and astronomy: posters, worksheets, CDRoms, ... All of these can be freely ordered from within the UK. Many of these publications can be downloaded from the website, including: CassiniHuygens: Exploring Saturn; Evidence for the Big Bang; From Earth to Venus; Hands on Universe; Mars Express; Venus Express


www.so.stfc.ac.uk/publications/publorderform.aspx Science & Technology Facilities Council (Formerly: PPARC - Particle Physics and Astronomy Research Council) Gareth James, Schools Liason Officer [email protected] Tel : +44 1793 44 20 10

4

23

Wetenschappen Sciences

4.1 Ruimte voor experimenten


Papier, DVD-Video Aardrijkskunde, Fysica, Wiskunde, Chemie en Biologie 10 tot 15 jaar Nederlands, Frans, Engels Gratis, vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden Ruimtevaart, natuurwetten, internationaal ruimtestation

Omschrijving:

‘Ruimte voor Experimenten’ vormt een eerste kennismaking met het onderwerp ruimtevaart voor hen die hier nog niet mee vertrouwd zijn. Het educatief materiaal bestaat uit een werkboek met enkele uitgewerkte voorbeelden hoe ruimtevaart kan geïntegreerd worden in de vakken Aardrijkskunde, Fysica, Wiskunde, Scheikunde, Chemie en Biologie. Ieder werkboek bevat de tekst in het Nederlands, Frans en Engels zodat dit educatief materiaal ook in de taallessen gebruikt kan worden.

Website: Organisatie: Contact: Adres:

www.belspo.be/belspo/res/rech/spatres/video_nl.stm Federaal Wetenschapsbeleid Ruimteonderzoek en -toepassingen [email protected] Tel: 02 238 34 34 • Fax: 02 230 59 12 Wetenschapsstraat 8 • 1000 Brussel

4.2 European teachers’ ideas and projects

Format: School subjects: Age: Languages: Price: Key words:

Online texts and downloadable files Physics, Chemistry, Mathematics, History, Art 6 to 18 English or French (certain files also in other languages) Free

Content:

This site contains a selection of interesting educational projects and proposals made by European teachers.

Web site: Organisation: Contact:

www.esa.int/esaED/SEMYFSM65LE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] Fax: +31 71 565 55 90 PO Box 299 • NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address:

4 Wetenschappen / Sciences

Het werkboek is vergezeld van een korte film (DVD of video) die de verschillende voorbeelden in beeld brengt. De film bevat tevens fragmenten opgenomen in het Internationaal Ruimtestation met Europees astronaut Frank De Winne.

24

4.3 Espace d’expériences


Papier, DVD-Vidéo Géographie, Physique, Mathématique, Chimie et Biologie 10 à 15 ans Français, Néerlandais, Anglais Gratuit pour les enseignants Espace, Lois de nature, ISS

Description :

‘Espace d’expériences’ est une introduction sur le sujet de l’exploration spatiale, destiné à promouvoir la science auprès des jeunes. Au cours de la mission Odissea, Frank De Winne a effectué quelques expériences éducatives en état d’apesanteur. Ce film veut avant tout montrer que la science a sa place dans notre vie quotidienne et n’est pas du tout rébarbative. Les expériences à bord de la station spatiale internationale permettent aux jeunes de voir la science autrement. Ce film aborde les sujets suivants: la gravitation et l’apesanteur, le système solaire, les satellites, une goutte d’eau en apesanteur, les lois du mouvement d’Isaac Newton, comment vole un avion miniature en apesanteur et quelle est l’influence de la gravité sur notre corps. Le film est accompagné d’un livre de travail avec des examples qui démontrent comment l’espace peut être intégré dans les cours de Géographie, Physique, Mathématique, Chimie et Biologie. Chaque document contient les textes en français, néerlandais et anglais, ce qui donne des possibilités pour utiliser le matériel dans les cours de langues..


www.belspo.be/belspo/res/rech/spatres/video_fr.stm Politique Scientifique Fédérale Recherches et applications spatiales [email protected] Tel : 02 238 34 34 • Fax : 02 230 59 12 8 Rue de la Science • 1000 Bruxelles

Adresse :

4.4 Mars Dead or Alive


DVD-Video Wetenschappen, Engels, ICT 12 tot 18 jaar Engels 20 US $ Mars, Jet Propulsion Laboratory, wetenschappers aan het werk

Omschrijving:

Deze DVD bevat origineel materiaal dat gecapteerd werd door de Mars Rover van Nasa Er wordt op een zeer toegankelijke manier getoond hoe met behulp van een Robot, over lange afstand, wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan om aan te tonen dat er op Mars ooit water aanwezig is. Er wordt eveneens een getrouw beeld opgehangen van het werken van wetenschappers in team.

Website: Organisatie:

www.pbs.org/wgbh/nova/mars/ WGBH Boston Video


4.5 Doe-kalender Papier Fysica, chemie, aardrijkskunde, biologie vanaf 8 jaar Nederlands 24,50 euro (enkel verkrijgbaar in de shop van Technopolis(r)) Doe-kalender: jaar in, jaar uit experimenteren met wetenschap en technologie

25 Omschrijving:

Deze wetenschappelijke doe-kalender, die je elk jaar opnieuw kan gebruiken, zit boordevol interessante weetjes, bekende uitvinders en wetenschappers, belangrijke gebeurtenissen en bovenal wetenschappe-leuke experimentjes. Iedere maand staat een ander thema in de kijker: het menselijk lichaam (januari), chemie (februari), het weer (maart), fysica (april), vliegen (mei), zeeën en oceanen (juni), communicatie (juli), kleur (augustus), de aarde (september), sterrenkunde en ruimtevaart (oktober), elektriciteit (november), illusies (december). Sommige proefjes kunnen onmiddellijk op de kalender zelf uitgevoerd worden zoals bijvoorbeeld optische illusies (december) of brailleschrift (juli). Alle andere proefjes kun je zelf uitvoeren met alledaagse materialen die gemakkelijk thuis of op school verzameld kunnen worden. Bijvoorbeeld: maak meteoorkraters (oktober). Van sommige proefjes kun je jaarlijks de evolutie bijhouden, zoals de hoeveelheid regen die in maart gevallen is of je jaarlijks elektriciteitsverbruik.

Adres:

www.technopolis.be Technopolis [email protected] Tel: 015 34 20 00 Fax: 015 34 20 10 Technologielaan 2800 Mechelen

4.6 Eggnaut...


Online exercise Physics, Chemistry, Mathematics, Art 9 to 15 English, Dutch, French, German, ... Free Design

Content :

Primary school: your mission, should you choose to accept it, is to design and build a vehicle that will protect your Eggnaut from the perils of re-entry. The objective is to have your Eggnaut survive the fall without a crack. Secondary school: your design team is to design and build a scale landing pad to be used in case of an emergency extraction from the new eggnaut orbital system. The landing pad must prevent a raw eggnaut from breaking after it has accelerated under the force of gravity for a distance of one metre or more.



www.esa.int/esaED/SEMU576Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

4.7 Lift-off physics & chemistry book 1 Paper (certain examples downloadable) Physiques, Chemistry 15 to 18 English, Dutch, French, German, ... Free for teachers Phyisics, chemistry, exercises



26 Content :

Not all students find physics and chemistry fun, but if you ask them to calculate how noisy a rocket is or how many times an astronaut on the ISS sees the sun rise in an Earth day then their opinion may change. This book containing 25 physics, chemistry and technology exercises. Each exercise consists of a questions page that can be easily photocopied, together with the data needed to answer the questions, some hints and illustrations. The solution, together with more information on the subject in question, is given on a separate page.


www.esa.int/esaED/SEMO986Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] • Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 • NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :

4.8 Is there life?


Interactive website (also available on CD-ROM) Physics, Geography, Chemistry, Technology 12 to 18 English Free Solar system, alien life, spaceflights

Content :

The website includes complete teaching resources (tutorials, worksheets, exercises, games, simulations, video, ...) for six modules: • “Planet 10” includes an interactive virtual fly-through in the solar system, and a design exercise for creating a planet that can accommodate life • “Secrets of the Ice” is a practical activity to teach pupils about pollution and environmental change. Pupils carry out chemical and physical tests to analyse an ice sample from another planet. • In “Space Station Survival”, pupils embark on a virtual mission to the International Space Station (ISS). When disaster strikes, they have to learn about making and testing carbon dioxide, or heat radiation, in order to stay alive. • “Collision Course” is an investigation into kinetic and potential energy, based on a context of a large asteroid hitting the Earth. Pupils simulate what an impact would be like. • “Liftoff!” is designed primarily for pupils aged 11-13, It introduces students to the science and technology of rocket flight. • “The scale of space” uses a card game format to illustrate our Solar System. The game demonstrates the huge variety of space in a fun-to-play way.


www.scienceyear.com/sciteach/online_resource/is_there_life/index.html Association for Science Education (UK)

4.9 Nasa Educational Resources


All formats (many downloadable) All 6 to 18 English Free (mostly) Space

Content :

The NASA Education website has hundreds of educational resources available (in English), linked to virtually all aspects of science and for different age groups. On the main site, a useful entry point is to choose “For educators”, then an age category (e.g. Grades 5-8) and subsequently choose “Educational materials” and “Browse by subject” You then arrive at the web page listed below.


www.nasa.gov/audience/foreducators/topnav/materials/listbysubject/index.html NASA Education Department

27

4.10 Mission 1: Newton in space


DVD-Video Physics 12 to 18 English, Dutch, French, German, ... Free Laws of nature, International Space Station

Content :

Using a fun and fresh approach, the 17-minute film illustrates how simple experiments, in space and on Earth, can be used to investigate Newton’s three laws of motion. The DVD is designed for use in the classroom to encourage group exercises with students of 12-18 years of age.


www.esa.int/esaED/SEMBD86Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - ISS Education Office ESA Education Human Spaceflight and Exploration [email protected] Tel : +31 71 565 30 42 Fax : +31 71 565 80 08 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :

4.11 Ressources pour éducateurs


Electronique (en général téléchargeable) Sciences 6 à 18 ans Français, Anglais Gratuit Espace, Sciences

Description :

Sur ce site de l’Agence Canadienne de l’Espace on trouve un très grand nombre de ressources ressources didactiques sur toutes les sciences (leçons, exercices, ...) en français. Une distinction est faite entre des ressources pour le primaire et pour le secondaire. Beaucoup de ressources en langue anglaise sont également disponibles.

Site internet : Organisation :

www.space.gc.ca/asc/fr/educateurs/ressources/default.asp Agence Canadienne de l’Espace

4.12 Modules pédagogiques


Online Sciences 12 à 18 ans Français Gratuit Espace, Sciences

Description : Les modules pédagogiques proposés ci-dessous sont des adaptations et des traductions de modules américains, français et italiens. Ils sont aussi le fruit de nombreuses discussions et de participations à des colloques en Europe et aux États-Unis. Les différents modules concernent: Les ombres ; La Terre ; La Lune ; Le Soleil ; Comètes - Astéroïdes - Étoiles filantes - Météorites ; Les planètes ; Les exo-planètes. Site internet : Organisation :

obswww.unige.ch/~raboud/AdLAE/Modules/Modules.html Observatoire Astronomique de l’Université de Genève


28

4.13 Laboratoire virtuel

Forme Matérielle : Cours : Age : Langues : Prix : Mots-clés :

Online Physique, Astronomie (enseignement supérieur) 16 à 22 ans Français Gratuit Lois physiques, Astronomie

Description :

Sur ce site on trouve quelques ressources didactiques online, comme « Ciel virtuel », « Déplacement apparent d’une étoile », « Des pôles célestes », « Première loi de Kepler » et « Seconde loi de Kepler ». Il s’agit des sujets un peu avancés où la visualisation en 3D est primoridale. Les applications sont plutôt destinés aux jeunes dans les premières années universitaires.

Site internet :

http://www.labo.ntic.org/mnuphy1.html Egalement sur le site Eurêka : eureka.ntic.org/navigate_themes.php Laboratoire virtuel - NTIC.Org Eurêka - Dépôt de ressources d’enseignement et d’apprentissage (REA)

Organisation :

4.14 Wiskunde en ruimtevaart


Papier Wiskunde, Fysica 16 tot 18 jaar Nederlands 8 euro (verzendkosten inbegrepen), vrij kopieerbaar voor onderwijsdoeleinden Ruimtevaart, gravitatiewet van Newton, wetten van Kepler, satellietbanen

Omschrijving:

Dit document bevat wiskundeoefeningen in een elementaire ruimtevaartcontext. Dit omvat onder andere: wiskundetechnieken, oplossen van goniometrische vergelijkingen, grafisch oplossen van ongelijkheden van de eerste graad, wetten van de hemelmechanica, geostationaire en heliosynchrone banen, Hohmannorbits. Dit document is verschenen als artikel in het driemaandelijks tijdschrift van de Vlaamse Vereniging van Wiskundeleraars “Wiskunde en Onderwijs”.


www.vvwl.be Vlaamse Vereniging van Wiskundeleraars Arthur Schoeters [email protected] Tel: 03 237 90 72 Fax: 03 237 90 72 Populierenlaan 1 bus 13 2020 Antwerpen

Adres:

4.15 Mission 2: Body space


DVD Physics, Biology, Chemistry 12 to 18 English, Dutch, French, German, ... Free Laws of nature, International Space Station

Content :

This DVD Video Lesson has been developed in order to help capture the interest of youngsters in science, and to support teachers looking for ways to teach the basics of human physiology. The content of the DVD has been developed with the support and input from experts, teachers and their pupils from across Europe. Scenes for were filmed during the DELTA Mission of Dutch ESA astronaut André Kuipers. Of relevance to pupils aged 12-18 years, it has been designed for use in the classroom and to encou-

29 rage group exercises. The DVD comes in a handy case that contains a Teacher’s Guide with an explanation on how to use the DVD, a brief introduction to the ISS, inter-disciplinary classroom activities related to European curricula, a glossary, further web and reading references, and an evaluation form. Chapters from the Teacher’s Guide (classroom exercises, glossary etc.) can also be copied and distributed to pupils.

Address :

www.esa.int/esaED/SEM3F86Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - ISS Education Office ESA Education Human Spaceflight and Exploration [email protected] Tel : +31 71 565 30 42 Fax : +31 71 565 80 08 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

4.16 Earth, Mars and the Universe


Downloadable files Mathematics, Physics, Geography 9 to 15 English, French Free Planets

Content :

Earth, Mars, and the universe are the focus of a series of exercises for pupils at primary and secondary level.


www.esa.int/esaED/SEMT376Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :

4.17 Astronomy and football


Online exercise Mathematics 9 to 15 English, French, Dutch, German, ... Free Solar system

Content :

A 100 metres football field serves as a venue to compare distances in our Solar System. This exercise can add perspective to the vastness of our part of the Universe and to the learning of astronomy.


www.esa.int/esaED/SEM0076Y3EE_teachers_0.html European Space Agency - Education Department ESA Education Department [email protected] Fax : +31 71 565 55 90 PO Box 299 NL-2200 AG Noordwijk ZH

Address :



30

5

Ruimtevaart en sterrenkunde in de klas

Voorbeelden van onderwerpen en benaderingen voor verschillende vakken en leeftijdsgroepen

Overzicht presentaties Thema – Onderwerp A. De ruimte op de agenda B. Hoe stijgen raketten op? C. Sterrenkijker D. Een zonnewijzer maken E. Slimme kleding F. Het zonnestelsel G. Robotarm H. De zon (1) I. Astronautenkoekjes J. De zon (2) K. De platentektoniek L. Satellietbanen

Doelgroep 10 – 12 10 – 12 10 – 12 10 – 14 10 – 14 10 – 14 12 – 14 12 – 14 12 – 14 14 – 16 15 – 17 15 – 18

31

A. DE RUIMTE OP DE AGENDA Basisgegevens Doelgroep Leerdomein Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 10 – 12 jaar Wereldoriëntatie - Ruimte Dagelijks op te volgen actualiteit gedurende één maand kranten en tijdschriften aansluiting op het internet opslagruimte voor allerlei documentatie Actualiteit uit kranten, televisie, internet afkomstig van Gaby Duyvejonck

Doelstellingen Hoofddoelen:

• Belangstelling opwekken voor alles wat er gebeurt in de ruimte • Leerlingen een ander perspectief van leren opwekken door het verzamelen en ordenen van actuele informatie

Leerdoelen:

•

de leerlingen kunnen de gegevensverzameling interpreteren en chronologisch ordenen • de leerlingen kunnen eigen rubrieken en of criteria van ordening opstellen en de gegevens gepast invullen • de leerlingen begrijpen een aantal aspecten die met het onderzoek van de ruimte te maken hebben en kunnen daar zelf ook verklaring van geven • de leerlingen kunnen uit de veelheid van de verzamelde gegevens een onderdeel kiezen en dit voor klasgenoten of ouders presenteren

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5

Voorbereidend gesprek Ordenen van basismateriaal voor de opslag van gegevens en organisatie van het klassenwerk Aan de slag gedurende één maand Afsluitende gespreksronde. Wat hebben we geleerd? Wat weten/kunnen we nu beter? Presentatie voor klasgenoten of ouders

5 Ruimtevaart en sterrenkunde in de klas

Overzicht van de verschillende stappen

32

A. DE RUIMTE OP DE AGENDA

- vervolg

Stap 1. Voorbereidend gesprek De leerkracht bespreekt de opzet van de activiteit met de leerlingen: gedurende één maand de dagelijkse actualiteit volgen over de ruimte in de breedste zin en de gegevens opslaan en ordenen. De leerlingen geven zelf al mogelijkheden aan en de leerkracht verduidelijkt of verbreedt: • alles wat met onderzoek en wetenschap van/over de ruimte te maken heeft (nieuwe satelliet, raket afgeschoten, ruimtefoto’s van Mars, weetjes over planeten, sterren,… over ruimteorganisaties, kosmonauten en astronauten,…). • de gegevens worden geknipt uit kranten en tijdschriften, van het internet gehaald,… en chronologisch geordend. Er worden afspraken gemaakt in verband met de rubrieken die aan de orde kunnen komen: wetenschappelijk onderzoek, mens in de ruimte, oorlogsdoeleinden, weersatellieten, aardobservatie,… Het gesprek moet dienen om de leerlingen duidelijk te maken waarnaar ze op zoek moeten, en hoe en waar ze dat kunnen doen. Er wordt een tijdschema vooropgesteld • welke periode van één maand? • op welk tijdstip van de dag worden gegevens verzameld en geordend

Stap 2. Ordenen van basismateriaal en organisatie van het klassenwerk Het ordenen van de actualiteitsgegevens • opslag van digitale foto’s e.d. in PowerPoint-formaat of op andere digitale drager via computer • artikels en foto’s in plakboek: bv. in een staalboek van behangpapier • op prikpanelen of grote borden (collages of infoborden die ook in de gangen van de school kunnen worden geplaatst) • andere door leerkrachten en leerlingen voorgesteld •

Organisatie van het klassenwerk • in afspraak met de leerlingen kan de leerkracht hier zowel klassikaal, groep- als partnerwerk inschakelen • het verdient aanbeveling voldoende verscheidenheid aan de dag te leggen bij de organisatie en de werkvormen

Stap 3. Aan de slag Eerst goed afspraken maken (bv. hoe een groepje zal werken) Alle leerlingen gaan aan de slag. • de verzamelde info wordt per dag of per twee dagen besproken, geordend en meteen in het afgesproken formaat vastgelegd • een chronologisch schema werkt als geheugensteun De leerkracht ziet erop toe dat alle leerlingen aan de slag zijn en dat de afgesproken organisatie en timing goed opgevolgd wordt.

33

Stap 4. Afsluitende gespreksronde Na één maand wordt een soort evaluatie gemaakt. De leerlingen vertellen over • wat ze hebben geleerd (wat ze vroeger dus nog niet wisten) • wat ze interessant/minder interessant vonden • waar ze meer over zouden willen weten

Belangrijk is hoe ze het ordenen van de gegevens zelf evalueren: • werkte het groepje goed/minder goed en hoe kwam dat? • zou je gegevens op dezelfde/andere manier hebben verwerkt en hoe? • welke moeilijkheden heb je ervaren? • wat ging dan weer het beste?

Stap 5. Presentatie Diverse groepjes bereiden een presentatie voor naar andere leerlingen van de school toe én naar ouders. Ze maken gebruik van de vele presentatiemogelijkheden zoals • voordracht of spreekbeurt • gesprek (dialoog of panel), • PowerPoint-presentatie of slideshow • een ludiek taalcreatief opstel of gedicht dat met foto’s en teksten wordt geïllustreerd De leerlingen moeten voldoende tijd krijgen om alles voor te bereiden.


Zo’n presentatie hoeft dus niet meteen aan te sluiten op de observatiemaand, maar kan ter gelegenheid van een oudercontact of onderwijshappening aan de orde zijn.

34

B. HOE STIJGEN RAKETTEN OP?

Basisgegevens Doelgroep Leerdomein Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 10 – 12 jaar Wereldoriëntatie (beginselen scheikunde en fysica) Twee uur Internet-toegang Gebruikte of nuttige websites www.c3.nl www.natuurwetenschappen.nl www.esa.eu www.kennislink.nl www.nasa.gov afkomstig van Tristan Diet

Doelstellingen • Het doel van de les is te illustreren hoe expansie van gas er voor zorgt dat een raket kan opstijgen • Op het einde van de les zouden de leerlingen in staat moeten zijn te begrijpen hoe dank zij een chemisch proces een raket de ruimte in kan gaan.

Overzicht van de verschillende stappen Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4

Principe van de voortstuwing van een raket uitleggen Een ballon opblazen Een kurk wegschieten Een waterraketje lanceren

35

Stap 1. De voorstuwing van een raket uitleggen De leerlingen krijgen eerst het principe te horen: • De werking van een raketmotor is simpel. We gooien brandstof en zuurstof samen en steken dit vervolgens in brand. • Er ontstaat door deze verbranding een drukverhoging. Deze krachten drukken overal tegen aan behalve tegen de onderkant. Daar ontbreken de krachten maar aan de tegenovergestelde kant wordt de raket naar boven geduwd. • Deze “expansiekrachten” zorgen er dus voor dat een raket uitzet.

(Aangepast uit: http://www.natuurwetenschappen.nl/modules.php?name=News&file=article&sid=592)

De leerlingen observeren hoe een chemische reactie expansie kan veroorzaken. • Dit wordt getoond door zout en azijn te laten reageren: • Als zuiveringszout (natriumbicarbonaat) in aanraking komt met azijn treedt een reactie op. Er ontstaat o.m. koolzuurgas of koolstofdioxide (CO2). Uit een vaste stof (zuiveringszout) en een vloeistof (azijn) is dus een gas (koolstofdioxide) ontstaan. • Een gas neemt veel meer ruimte in dan een vaste stof of een vloeistof. Er is niet meer genoeg ruimte voor het gas in het flesje en daardoor ‘blaast’ het gas het ballonnetje op.

Bron: www.c3.nl


Stap 2. Een ballon laten opblazen door een chemische reactie

36

B. HOE STIJGEN RAKETTEN OP?

- vervolg

Organisatie van het klassenwerk • in afspraak met de leerlingen kan de leerkracht hier zowel klassikaal, groep- als partnerwerk inschakelen • het verdient aanbeveling voldoende verscheidenheid aan de dag te leggen bij de organisatie en de werkvormen

Stap 3. Een kurk wegschieten • In stap 3 zien de leerlingen hoe expansie kan worden gebruikt om een voorwerp effectief af te schieten. • Net zoals in stap 2 creëert men uitzetting vaneen gas, aar ditmaal in een gesloten ruimte. • Hierdoor gaat de druk toenemen. Wanneer de kracht van de druk groter wordt dan de wrijvingskracht, wordt het voorwerp gelanceerd.

Bron: www.c3.nl

Stap 4. Een waterraketje lanceren (1) • In een laatste stap gaan de leerlingen een raketje lanceren. Om veiligheidsredenen (gezien de leeftijdsgroep) wordt er niet gewerkt met explosieve of brandbare materialen. • Een waterraket wordt als volgt gemaakt: »» neem een PET-fles (van cola, limonade of water); flessen van 1,5 of 2 liter zorgen voor het beste resultaat »» zoek een kurk die net past in de opening van de fles »» vul de fles voor een kwart met water en span de kurk op de fles »» boor door de kurk een gaatje waar de naald van een voetbalpomp door kan (maximum 2 mm diameter) • Om de beste prestaties te halen, rust je de raket best uit met een puntige top en stabilisatievinnen.

Foto: www.esa.eu Bron: Earth Explorer

Een waterraketje lanceren (2) • De waterraket wordt als volgt gelanceerd: »» neem een fietspomp met een voetbalnaald, een smal maar stevig metalen staafje, en een rietje »» steek het metalen staafje verticaal in de grond, plak een rietje aan de zijkant van de raket, hou de fles ondersteboven en schuif vervolgens het rietje over het metalen staafje »» op die manier staat de raket recht op de grond. »» steek de naald van de fietspomp in de kurk en pomp langzaam om de druk op te bouwen. »» pomp tot de raket razendsnel opstijgt (de kurk blijft op de grond staan) tot een hoogte van 10 tot 15 meter • Op Internet kan je een groot aantal bouwplannen terugvinden. Afhankelijk van je eigen creativiteit kan je hier zo ver in gaan als je zelf wil. • Er zijn eenvoudige platformen te koop in de handel. Maar met een beetje handigheid kan je al snel je eigen platform bouwen.


37

38

C. STERRENKIJKER Basisgegevens Doelgroep Leerdomein Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 10 – 12 jaar Wereldoriëntatie (beginselen scheikunde en fysica) Twee uur Internet-toegang Websites over sterren en planeten De leerkracht dient zich grondig voor te bereiden afkomstig van Gaby Duyvejonck

Doelstellingen Hoofddoel:

de leerlingen een betere kennis van de ruimte (het heelal) te laten verwerven, in het bijzonder met betrekking tot de sterren(stelsels)

Specifieke leerdoelen:

de leerlingen weten na afloop heel wat informatie over ons zonnestelsel, de sterren en het heelal de leerlingen kunnen na afloop voor de klas uitleg geven (of op papier verslag uitbrengen) over de tal van aspecten die te maken hebben met het heelal in het algemeen en met de sterren in het bijzonder de leerlingen zijn vaardig(er) geworden in het gebruik van specifieke woordenschat en begrippen m.b.t. het heelal, de sterren en ons zonnestelsel


Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6

Het zonnestelsel “in de kijker” Meer over “onze” zon Wat is een ster? Sterrenparade Met de snelheid van het licht Groepswerk: geïllustreerd verslag of werkstuk

39

Stap 1. Ons zonnestelsel “in de kijker” De leerkracht geeft wat uitleg, laat de leerlingen wat opzoeken op het internet of in naslagwerken en stelt vragen. Onderwerpen: • Middeleeuwen: de aarde als middelpunt van het heelal; Copernicus (midden 16e eeuw): de aarde draait rond de zon; • Gevolgen van deze nieuwe wetenschap: juistere en betere verklaringen voor de cycli van de jaren, de seizoenen, de dagen, dag en nacht, warmte en koude, donker en licht, … en beter omgaan met de tijd. • Eigenschappen van de een ster met betrekking tot: warmte en licht; grootte en afstand; middelpunt in een stelsel van planeten en satellieten (manen). • De dichtste ster voor ons is de zon. Daarrond cirkelen 8 planeten. Leerlingen zetten kenmerken van planeten en van de zon naast elkaar en vergelijken in een schema. De gezamenlijke vaststellingen (klassenwerk) worden in verslagvorm opgelijst

Stap 2. Meer over “onze” zon Te beantwoorden vragen: • Hoe groot is de zon? • Hoe ver staat ze van ons af ? • Welke temperatuur heeft de zon? • Hoe en wanneer ontstond de zon? • Hoe en wanneer zal ze uitgeblust zijn? Leerlingen stellen een identiteitskaart op van de zon: gegevens (zoeken en controleren) en logisch-informatief ordenen.

Stap 3. Wat is een ster? De leerkracht maakt de link tussen de zon en ander sterren • Gelijkenissen en verschillen tussen de zon en andere sterren: welke en wat houden ze in? • Elke ster heeft een eigen stelsel met planeten en manen waarvan we nog maar zeer weinig weten. Hoe komt dat? • Miljarden sterrenstelsels vormen onze Melkweg. En weer miljarden melkwegstelsels vormen het universum (het heelal). De leerkracht legt uit met welke instrumenten het heelal wordt geobserveerd: (ruimte)telescopen en (ruimte)satellieten om te zien én te horen De leerlingen zoeken namen van personen, plaatsen en belangrijke telescopen en satellieten. De leerlingen leggen een limitatieve lijst aan met veel beeldmateriaal.


In deze activiteit leren de leerlingen de zon via gerichte vragen nog beter kennen

40

C. STERRENKIJKER

Stap 4. Sterrenparade

- vervolg

1) De volgende thema’s worden interactief behandeld • De dierenriem (Zodiak) »» Wie heeft daar al van gehoord? Waar en hoe gebruikt? »» Eigenlijk een ingebeelde zonneweg doorheen een gordel (riem) van 12 sterrenbeelden (op de evenaar) al honderden jaren geleden opgemaakt. »» Wie kent er namen van? Onder welk sterrenbeeld is elk van ons geboren? • Het Zuidelijk halfrond. Waarom kunnen we de meeste sterrenbeelden daar niet zien? • Sterrenbeelden herkennen »» De leerlingen geven zelf namen op: Grote en Kleine Beer (poolster), Tweelingen Castor en Pollux, Lier (Wega), Pegasus, e.a. …. »» Die worden aangeduid op beelden van de nachtelijke sterrenhemel (heldere hemel, planetarium, klassikale plaat,…) • Geen verwarring: niet alles wat licht geeft aan de hemel is een ster. Het kan een planeet zijn (Mars, Venus,…), een vallende “ster” of meteoor, zelfs een satelliet,… 2) De leerlingen leggen een lijst aan van sterrenbeelden of sterren (namen) en ordenen ze als: voorkomend in de dierenriem, voorkomend in het noordelijk of zuidelijk halfrond.

Stap 5. Met de snelheid van het licht De volgende thema’s komen interactief aan bod: • Wat is licht? Hoe verplaatst licht zich? Hoe snel gaat licht? En hoe meet je dat? • 300 000 km/sec: hoe snel is dat eigenlijk? Vergelijkingen maken met snelle voer-, vaar-, vliegtuigen. • Lichtjaren: een lichtjaar is de afstand die het licht in een jaar aflegt. Bereken en schrijf dit getal eens op. • De afstand van de aarde tot een bepaalde ster wordt dan ook in lichtjaren uitgedrukt en dat is enorm. • Bespreek en verklaar: sommige sterren waarvan we nu het licht zien, zijn al eeuwen uitgedoofd.

Stap 6. Afsluitend werk 1) Suggesties voor een afsluitende activiteit (partner- of groepswerk): • een collage van beelden maken die illustratief zijn voor het geheel met mogelijk ludieke commentaar • een “sterrenwoordenboek” opmaken: woorden, zinnen en uitdrukkingen opzoeken en verklaren; met cartoons illustreren • een personenregister opmaken van sterrenkundigen door de eeuwen heen (opzoeken in boeken en op internet) • een zonnestelsel bouwen (isomo-balletjes en ijzerdraad) – het onze of ingebeeld – met namen van sterren, planeten, manen,… Hier mag de fantasie toeslaan; 2) Een presentatie van de verschillende werkjes voor de hele groep sluit het geheel af.

41

D. EEN ZONNEWIJZER MAKEN


Leeftijdscategorie 10 – 14 jaar Wetenschappen, aardrijkskunde, wiskunde Drie uur toegang tot internet, printer www.cadrans-solaires.org, ontworpen door François Blateyron. Het basismateriaal is te downloaden onder de vorm van een uitvoerbaar bestand shadows.exe afkomstig van Bernard Sougnez

Hoofddoel:

Een eenvoudige zonnewijzer maken door gebruik van de software « Shadows » die alle berekeningen uitvoert en de uurlijnen tekent

Op het einde van de les moet de leerling in staat zijn om: • de uurlijnen te berekenen, te tekenen en af te drukken op ware grootte • de begrippen zonnetijd, universele en lokale tijd te beheersen …

Specifieke leerdoelen:

de leerlingen weten na afloop heel wat informatie over ons zonnestelsel, de sterren en het heelal de leerlingen kunnen na afloop voor de klas uitleg geven (of op papier verslag uitbrengen) over de tal van aspecten die te maken hebben met het heelal in het algemeen en met de sterren in het bijzonder de leerlingen zijn vaardig(er) geworden in het gebruik van specifieke woordenschat en begrippen m.b.t. het heelal, de sterren en ons zonnestelsel

Overzicht van de verschillende stappen Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5

De gratis software Shadows installeren Keuze van het type zonnewijzer Locatie van de zonnewijzer De zonnewijzer tekenen op ware grootte Keuze van materialen


Doelstellingen

42

D. EEN ZONNEWIJZER MAKEN

- vervolg

Stap 1. Installeren “Shadows” • Download het bestand shadows.exe dat zich bevindt op volgend adres: www.shadowspro.com(Versie : 2.2.6; grootte : 2,32 Mb) • Open het bestand om het te installeren en volg de instructies

Stap 2. Keuze van het type zonnewijzer De software Shadows biedt een grote keuze aan zonnewijzers: • equatoriale zonnewijzers aangepast aan elke locatie en oriëntatie • analemmatische zonnewijzer • bolvormige zonnewijzer • meervoudige zonnewijzer.

Tip: begin met een eenvoudige « vertical méridional »

Stap 3. Locatie van de zonnewijzer • De zonnewijzers worden ontworpen voor de locatie waar ze zullen staan. • In Shadows kan u kiezen tussen 2.500 plaatsen over gans de wereld. Het programma kent de tijdzone, de lengte- en breedtegraad van deze plaatsen. • Het is ook mogelijk om nieuwe plaatsen toe te voegen door gebruik te maken van de koppeling met Google Earth. • Shadows maakt zonnewijzers voor elke plek op aarde.

43

Stap 4. De zonnewijzer tekenen op ware grootte

• Eenmaal de zonnewijzer door het programma berekend en uitgerekend is, kan de gebruiker de zonnewijzer verder personaliseren via het optie-menu of door eigen teksten, foto’s en tekeningen toe te voegen. • Het eindresultaat dat zichtbaar is op het scherm kan op ware grootte afgedrukt worden (eventueel op meerdere bladzijden).

Stap 5. Keuze van de materialen • Het volstaat om de uurlijnen over te tekenen op het gewenste materiaal. • Shadows drukt de contourlijnen af van het gekozen ontwerp om de zonnewijzer uit te snijden. • Een tabel met coördinaten van alle punten van de uurlijnen kan ook opgevraagd worden. Zo kan men de uurlijnen met de hand zelf uittekenen met behulp van een meetlat en een gradenboog.

Voor meer informatie Algemene informatie over zonnewijzers • www.cadran-solaire.org • www.shadowspro.com • http://www.saf-lastronomie.com/accueil.html • http://www.fransmaes.nl/zonnewijzers/ • http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnewijzer

Het zonnewijzerprogramma Shadows • www.shadowspro.com

Het zonnewijzerprogramma Solarium • http://isheyevo.ens-lyon.fr/village_este/cycles/cycle-3/cadrans_solaires/solarium/


44

E. Slimme kleding

Basisgegevens Doelgroep : Vak : Duur : Benodigdheden : Bronnen : Bijdrage :

Leeftijdscategorie 10 – 14 jaar Technologie Vier tot zes uur T-shirt, riem, karton, … http://www.fashionunited.nl/nieuws/Smart.htm http://www.esa.int/esaCP/SEMXPRGHZTD_Netherlands_0.html afkomstig van Pierre Pansar

Doelstellingen Techniek begrijpen • Leerlingen kunnen met eigen woorden het planningsproces beschrijven om een technische realisatie te bekomen. • Leerlingen kunnen verantwoorden waarom bij het maken van een realisatie verschillende stappen na elkaar moeten uitgevoerd worden en indien nodig moeten herhaald worden. • Leerlingen kunnen uitleggen op welke wijze men met behulp van een brainstorming een probleem kan oplossen.

Techniek hanteren • Leerlingen kunnen een eigen idee in een model verwerken om het probleem praktisch op te lossen. • Leerlingen kunnen het verband leggen tussen het stellen van eisen en de mogelijkheden om bepaalde ideeën te realiseren.

Probleemstelling • Het is belangrijk dat astronauten in de ruimte een goede gezondheid hebben. Ze moeten daarom permanent gecontroleerd worden. • Kunnen we hiervoor kledij ontwerpen die het mogelijk maakt om bepaalde functies permanent te observeren? •

Overzicht van de verschillende stappen Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5

Verkenning van het probleem Bepaling van de ontwerpvereisten Schets van het systeem Realisatie van een prototype Presentatie

45

Stap 1. Verkenning van het probleem • Leerlingen voeren een brainstorming uit over metingen die informatie verstrekken over de gezondheid van een persoon. • Informatie vergaren, verzamelen van afbeeldingen en oplijsten van bestaande systemen (toestellen) waarbij gezondheidsmetingen uitgevoerd worden • Leerlingen brainstormen over de manier waarop toestellen informatie naar de aarde kunnen doorsturen.

Stap 2. Bepaling van de ontwerpvereisten • Bepaal, via een brainstorming, de eisen waaraan de onderkleding en toestellen moeten voldoen. • Maak een schets van de ontworpen kleding en bepaal de plaats waar de toestellen zich bevinden. • Hou rekening met het feit dat astronauten een grote bewegingsvrijheid moeten bezitten en door het gebrek aan zwaartekracht en beperkte leefruimte nogal botsingen veroorzaken met allerlei uitrusting.

Stap 3. Schets van het systeem • Maak via een model duidelijk hoe toestellen in kledij verwerkt kunnen worden. • Gebruik een schets om weer te geven hoe toestellen (systemen), die in kledij verwerkt zijn, hun informatie doorsturen.

Stap 4. Realisatie van een prototype • Stel ieder instrument voor door een stukje stevig karton. • Verwerk dit volgens tekening in je model van onderkleding. Controleer of het geheel voldoet aan de vroeger gestelde eisen. • Corrigeer de tekening indien noodzakelijk en noteer de oorzaak die hiertoe aanleiding gaf.

Stap 5. Presentatie • Verwerk alle informatie in een documentatiemap die nadien verder kan geraadpleegd worden. • Maak foto’s om het geheel te verfraaien. • Zoek enkele websites waar zulke kleding gemaakt wordt.


46

F. HET ZONNESTELSEL


Leeftijdscategorie 10 – 14 jaar Rekenen / Wiskunde Twee uur Internet-toegang Wikipedia afkomstig van Arthur Schroeters

Doelstellingen • Het doel van de les is de uitgestrektheid en de leegte van ons zonnestelsel aan te geven • Op het einde van deze lessen zouden de leerlingen een idee moeten hebben over de onderlinge afstanden van de planeten. • Opmerking: de doelstellingen worden nog beter bereikt indien ook de laatste twee stappen worden uitgevoerd, met name het zonnestelsel op schaal uitzetten en een planetenpad bezoeken.



Kennismaken met gegevens over het zonnestelsel Afstanden tussen de aarde, de zon en de maan berekenen Het verband tussen afstand en omloopstijd verifiëren (Facultatief) Het zonnestelsel op schaal uitzetten (Facultatief) Een planetenpad bezoeken

47

Stap 1. Kennismaken met gegevens • De leerlingen krijgen gegevens over de afstand van de planeten tot de zon. • Het begrip astronomische eenheid (A.E.) wordt uitgelegd.

Afstanden en omloopstijden in het zonnestelsel • Een Astronomische Eenheid (A.E.) is de afstand aarde-zon, ongeveer 150.000.000 km

Nog enkele weetjes: • Pluto – vroeger als de negende planeet beschouwd -werd eind augustus 2006 gedegradeerd tot dwergplaneet • De maan staat 390 keer dichter bij de aarde dan de zon. Omdat de zon toevallig 390 keer groter is dan de maan, tonen zij even groot aan de hemel. • Planeet Afstand Omloopstijd tot de zon (in A.E.) (in aardse jaren) Mercurius Venus Aarde Mars Jupiter Saturnus Uranus Neptunus

0,387 0,723 1 1,524 5,203 9,539 19,191 30,061

0,241 0,615 1 1,881 11,862 29,458 84,01 164,79

• De leerlingen zetten nu de afstanden om in een aantal eenheden die ze kunnen vatten. • Bijvoorbeeld »» de afstand aarde – zon wordt door een auto, die dag en nacht rijdt aan 100 km/h, afgelegd in 150.000.000 km : 100 km/h = 1.500.000 uur = 62.500 dagen = 171 jaar = dubbel mensenleven »» de afstand aarde – maan wordt door een auto, die dag en nacht rijdt aan 100 km/h, afgelegd in 384.000 km : 100 km/h = 3.840 uur = 160 dagen = iets meer dan 5 maanden

Stap 3. Het verband tussen afstand en omloopstijd verifiëren • De leerlingen nemen kennis van de derde wet van Kepler: (Afstand)_ = (Omloopstijd)_ • Dit wordt geïllustreerd voor Mars: 1,524_= ongeveer 1,881_ • De leerlingen controleren nu zelf deze eigenschap voor de andere planeten


Stap 2. Omzetten van afstanden naar bevattelijke begrippen

48

F. HET ZONNESTELSEL

- vervolg

Stap 4. Het zonnestelsel op schaal uitzetten • De leerlingen trekken naar de speelplaats. Er wordt een lange lijn getrokken met krijt die van de ene kant van de speelplaats naar de andere gaat. • De leerlingen moeten nu op deze lijn de verschillende planeten positioneren (het ene uiteinde is de zon, het andere Neptunus), bijv. met een bal. • Aanvullend kan men de leerlingen vragen voorwerpen te maken die ook de onderlinge grootte van de planeten op schaal weergeven.

Stap 5. Een planetenpad bezoeken • In België zijn er een zestal wandelpaden waarlangs de zon en haar planeten op schaal zijn uitgezet. Zo vind je er één bij het Europlanetarium te Genk, één bij de volkssterrenwacht Urania te Hove nabij Antwerpen en één in de volksterrenwacht Beisbroek gelegen in de zuidwestelijke regio rond Brugge. • Informatie over de planetenpaden: »» www.beisbroek.be »» www.exploratorium.edu/ronh/solar_system/index.htm

P

49

G. ROBOTARM

Basisgegevens Doelgroep Vak Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 12 – 14 jaar Technologie Zes tot acht uur Diverse typen van bouwdozen en ander bruikbaar materiaal http://www.flyingpig.com/mechanisms/pages/worm.html http://arvindguptatoys.com/toys/jcbtruck.html http://www.childrensmuseumkfalls.150m.com/Activities/robotarm/robotarm.html http://www.sln.org.uk/d&t/Datafile/ afkomstig van Pierre Pansar

Doelstellingen • De werking van een technisch systeem achterhalen door info te verzamelen en modellen te bouwen. • Via het maken van schetsen kennis opdoen in verband met het ontwerpen van een technisch systeem . • Kunnen uitleggen welke opeenvolgende stappen tijdens het ontwerpen genomen werden en hoe hierin ideeën gestalte kregen. • Kunnen demonstreren dat indien een onderdeel in een systeem slecht werkt de kwaliteit van het geheel beïnvloed wordt • Kunnen uitleggen waarom bepaalde eisen en criteria de mogelijkheden van het ontwerpen beperken.

Techniek hanteren • Het ontwerpproces kunnen toepassen bij het maken van een robotarm. • De verschillende onderdelen kunnen realiseren. • Creatief kunnen omgaan met divers materiaal en hierin verantwoorde keuzen kunnen maken. • Via het uittesten een optimalisering kunnen aanbrengen en voorstellen doen om tot een betere werking te komen of het ontwerp aan te passen.

Probleemstelling De spaceshuttle is voorzien van een robotarm. Deze moet verschillende taken kunnen uitvoeren en zeer beweegbaar zijn. Kunnen we een robotarm ontwerpen die hieraan voldoet?



Verkenning van het probleem Bepaling van de benodigde onderdelen Ontwerpen en realiseren van prototypes Montage Analyse van toepassingen en gevolgen Documenteren


Techniek begrijpen

50

G. ROBOTARM

- vervolg

Stap 1. Verkenning van het probleem • Som de eisen op waaraan de robotarm moet voldoen (vergelijk met de beweging van je arm en hand) • Maak een ruwe schets en duid de onderdelen aan (tracht dezelfde verhoudingen te gebruiken als deze van je arm) • Ga op zoek naar informatie die bruikbaar is om dit toestel te ontwerpen.

Stap 2. Bepaling van de benodigde onderdelen • Ga na welke onderdelen van de bouwdoos in aanmerking komen om het bewegingssysteem van arm en hand te maken. • Bepaal welke onderdelen van de bouwdoos geschikt zijn om de rechte gedeelten van de robotarm te maken.

Stap 3. Ontwerpen en realiseren van prototypes Doe vooraf een brainstorming over de volgende punten en ga pas nadien aan de slag • Maak een prototype van de scharnierpunten en controleer of deze voldoen. • Maak een prototype van de grijper die de hand voorstelt (test verschillende mogelijkheden uit bv. 1, 2 of 3 vingers). Weeg af welke keuze de beste resultaten oplevert. • Maak een prototype van het grondvlak waarop de arm kan gemonteerd worden. • Overleg in groep welke keuzen gemaakt worden.

Stap 4. Montage • Montage van de verschillende onderdelen • Controle op de werking van de robotarm • Indien nodig het ontwerp aanpassen

Stap 5. Analyse van toepassingen en gevolgen • Breng diverse toepassingsgebieden van robotarmen in kaart (ook buiten de ruimte) • Analyseer de gevolgen op maatschappelijk en economisch vlak door toepassing van robotarmen

Stap 6. Documenteren • Maak enkele foto’s van de robotarm of film de werking van het toestel • Maak een elektronische documentatiemap aan over robotarmen

51

H. DE ZON (1)

Basisgegevens Doelgroep Vak Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 12 – 14 jaar Fysica ???????? Karton of poster; verrekijker Naslagwerken, Internet afkomstig van Marc Beddegenoots

Doelstellingen


Stap 1 Stap 2 Stap 3

De zonsverduistering Bepaling van de diameter van de zon Zonnevlekken

Stap 1. De zonsverduistering Doel informatie opzoeken over, en inzicht verwerven in het verschijnsel van de zonsverduistering

Opdrachten zonsverduistering 1. Op de foto (voorgaande dia) zie je een totale zonsverduistering. Beschrijf wat je ziet. 2. Wat zou het donkere voorwerp kunnen zijn? Van waar is de lichtkrans afkomstig? 3. Teken de stand van de aarde, de zon en de maan bij een zonsverduistering (tip: wat weet je over de grootte van de diameter van de zon, de aarde en de maan?) 4. In welk zone op aarde kan je een totale zonsverduistering waarnemen? 5. Beschrijf met woorden de zonsverduistering en gebruik hierbij de woorden: kernschaduw, rechtlijnig, halfschaduw, lichtbron, ondoorschijnend voorwerp. 6. Zoek op: »» Wanneer was de laatste totale zonsverduistering in ons land? »» Wanneer is de volgende totale zonsverduidering in ons land? »» Waarom is een totale zonsverduistering zo interessant voor het wetenschappelijk onderzoek?


De leerlingen meer inzicht laten verwerven in enkele facetten van de zon: • de zonsverduistering • de diameter van de zon • zonnevlekken

52

H. DE ZON (1)

- vervolg

Stap 2. De diameter van de zon Doel Met het principe van de camera obscura de diameter van de zon bepalen

Principe van de camera obscura Principe : elk punt van een stralend voorwerp maakt een afbeelding van de opening op het scherm

Bepaling van de diameter van de zon • We plakken een venster af met een poster waarin een klein cirkelvormig gaatje is gemaakt. • Op een blad millimeterpapier op de muur aan de overzijde van het venster duiden we de diameter van het zonneschijfje aan. • We meten de afstand van de muur tot het venster en de grootte van de diameter van het zonneschijfje op het blad.

Formule : Dzon / B = g / b FI Dzon = 1,5. 106 km B = diameter van het zonneschijfje = 4,3. 10-2 m b = afstand venster tot muur = 4,40 m g = afstand van de zon tot de aarde = 1,5. 108 m Dzon = diameter van de zon = ???

53

Stap 3. Zonnevlekken Galilei doet de eerste waarnemingen van zonnevlekken in 1610

Zonnevlekken waarnemen • Probeer nooit zonnevlekken te bekijken zonder aangepast materiaal. • Kijk nooit recht in de zon, als je met een verrekijker of telescoop rechtstreeks naar de zon kijkt riskeer je op slag blind te worden. • Alleen met speciale filters of projectiemethoden kan je veilig de zonneschijf bekijken!


54

I. ASTRONAUTENKOEKJES Basisgegevens Doelgroep Vak Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 12 – 14 jaar Technologie Zes tot acht uren Keukenapparatuur http://spaceflight.nasa.gov/living/spacefood/ http://space.cweb.nl/article.html?id=768 http://www.rehon.nl/Rehon18.01.htm http://www.esa.int/esaKIDSnl/SEMHOW8L6VE_LifeinSpace_0.html afkomstig van Pierre Pansar

Doelstellingen Techniek begrijpen • Leerlingen kunnen uitleggen dat een voedselsysteem gemaakt wordt via een invoer, een uitvoer, een verwerkingsproces en eventueel feedback. • Leerlingen kunnen verwoorden dat eender welk onderdeel van het systeem de functie en de kwaliteit van het systeem negatief kan beïnvloeden. • Leerlingen kunnen uitleggen dat het ontwikkelen van een voedingsproduct voor een bepaald kader in een andere omgeving kan toegepast worden. • Leerlingen kunnen beschrijven op welke wijze een controle uitgevoerd wordt bij het maken van een voedingssysteem en hoe dit kan leiden tot een wijziging van het systeem. • Leerlingen kunnen met eigen woorden de principewerking uitleggen van de gebruikte elektrische apparatuur . • Leerlingen kunnen verantwoorden waarom men na het brainstormen de ideeën moet afwegen tegen de vooraf gestelde eisen.

Techniek hanteren • Leerlingen kunnen het ontwerpen van een voedingssysteem met eigen woorden uitleggen. • Leerlingen kunnen tijdens het brainstormen de eigen idee presenteren en met andere ideeën vergelijken. • Leerlingen kunnen het juiste gebruik van de hulpmiddelen demonstreren.


Probleemstelling • Ook in het ruimteveer wordt soms een vieruurtje gehouden. Gezien astronauten tijdens deze missie in topvorm moeten blijven wordt voor hen voeding gemaakt die voedzaam en gezond is. • Kunnen wij voor hen een tussendoortje ontwerpen dat aan deze eisen voldoet?


Ontmoeting met de omgeving Bepaling van de eisen Ontwerpen van het astronautenkoekje Voorbereiding van de realisatie Realisatie van het product Afsluiting

55

Stap 1. Ontmoeting met de omgeving • De leerlingen observeren, aan de hand van een film, van de manier waarop in de ruimte gegeten wordt. • Nadien moeten ze een omschrijving geven van de speciale omstandigheden bij een toestand van gewichtloosheid »» Zie : http://spaceflight.nasa.gov/gallery/video/station/expedition1/ndxpage2.html

Stap 2. Bepaling van de eisen

Leerlingen voeren een brainstorming uit om de verschillende eisen te bepalen waaraan astronautenvoeding moet voldoen.

Stap 3. Ontwerpen van het koekje • Leerlingen bepalen de ingrediënten en verhoudingen die nodig zijn om het koekje te maken. • Hiervoor vergaren ze op kritische wijze, in functie van de gestelde eisen, informatie op internet of via personen die kennis hebben van een recept. • Via overleg wordt in groep een recept samengesteld. • Nadien worden de verhoudingen tussen de ingrediënten bepaald en de hoeveelheden vastgelegd.

Stap 4. Voorbereiding van de realisatie

Stap 5. Realisatie van het product • Alle bewerkingen zoals aangeduid in het stappenplan worden toegepast. • Tijdens deze uitvoering worden de vastgelegde controles uitgevoerd. • Er wordt vervolgens een smaaktest uitgevoerd: »» Er wordt een controlekaart uitgewerkt waarop proefpersonen hun mening weergeven. »» Nadien worden de verschillende criteria in een sterprofiel uitgezet om een visueel beeld te bekomen van de resultaten. »» Indien nodig worden aanpassingen uitgevoerd in het ontwerp, de uitvoering van de bewerkingen of de bewerkingsvolgorde.

Stap 6. Afsluiting Leerlingen maken een documentatiemapje met hierin een fotoreportage van de uitgevoerde taken.


• Het stappenplan van de uit te voeren bewerkingen wordt vastgelegd • Belangrijk is het afwegen en kiezen van de hulpmiddelen die nodig zijn om de verwerking van de ingrediënten optimaal te laten verlopen en zo een kwaliteitsproduct te bekomen. • In het stappenplan wordt aangeduid waar mogelijke verontreinigingen van het product kunnen worden veroorzaakt en waar speciale controle moet worden uitgevoerd.

56

J. DE ZON (2) Basisgegevens Doelgroep Vak Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 14 – 16 jaar Fysica ???????? Bak, Thermometer, Chronometer Naslagwerken, Internet afkomstig van Marc Beddegenoots

Doelstellingen De leerlingen enkele fysische kenmerken van de zon laten bepalen • De zonneconstante • Het vermogen van de zon


Stap 1 Stap 2

De zonneconstante Het vermogen van de zon

57

Stap 1. Bepaling van zonneconstante Enkele gegevens: • De zonneconstante is het stralingsvermogen van de zon m_ • De zonneconstante is 1360 W/m_, gemeten boven de atmosfeer • Afhankelijk van de atmosfeer meten we op de aarde een zonneconstante gelijk aan gemiddeld 1000 W/m_

Benodigdheden • een metalen doos gevuld met water • thermometer • chronometer

Doel van het experiment: de waarde van de zonneconstante op aarde bepalen met eenvoudig materiaal

Aanpak: • de warmtehoeveelheid van het zonlicht bepalen die wordt opgenomen door een metalen vat gevuld met water in een bepaalde tijd • de opstelling zodanig maken dat de lichtstralen loodrecht invallen • de invloed van de atmosfeer(bewolking) in rekening brengen


58

J. DE ZON (2)

- vervolg

Stap 2. B epaling van het vermogen van zon • Doel van het experiment: de waarde van het vermogen van de zon met een eenvoudige methode bepalen • Opdracht: bepaal de afstand tussen een lamp van 100 W en arm zodat je eenzelfde warmtegevoel bekomt door rechtstreekse straling van het zonlicht

Algemeen principe

Uitwerking • Als de afstand 3 maal groter wordt dan moet het vermogen 9 maal groter zijn • Bij een gemeten afstand van 7,5 cm tot de lamp en een afstand van 150 miljoen km tot de zon is de verhouding = 2.1012 • Het vermogen van de zon is dan (2. 1012)_.100 W of vermogen = 4.1026 W • Ter info: het vermogen van de zon = 3,9.1026 W

59

K. DE PLATENTEKTONIEK

Basisgegevens Doelgroep Leerdomein Duur Benodigdheden Bronnen Ontwikkeld Bijdrage

Leeftijdscategorie 15 – 17 jaar Aardrijkskunde, wiskunde Twee uren toegang tot het internet Kennis van de Franse taal Website : http://www.ac-amiens.fr/pedagogie/svt Het programma en de gebruiksaanwijzing is downloadbaar als een gecomprimeerd bestand (tri_gps.zip). Het programma zelf gebruikt de beschikbare gegevens van de website van de NASA. door Jean-François Madré, Académie d’Amiens afkomstig van Bernard Sougnez

Doelstellingen Hoofddoel:

Op het einde van de les moet de leerling in staat zijn om: • de beweging van de GPS locaties weer te geven en te meten • de vectoren die de snelheid en de richting van de platen weergeven te tekenen • de beweging van één of meerdere GPS locaties op een kaart te tonen • de uiteendrijvende of botsende platen te bestuderen en daaruit de vervorming van de schollen te bewijzen • de bevingen van de aardbodem te bestuderen



De bewegingen van de GPS locaties weergeven en meten De vectoren die de snelheid en de richting van de platen weergeven De beweging van één GPS locatie tonen De beweging van alle locaties weergeven De vervorming van de tektonische platen bewijzen


• Gebruik maken van GPS data om de huidige verplaatsing van de tektonisch platen te bepalen.

60


- vervolg

Stap 1. De bewegingen van de GPS locaties weergeven en meten

61

Stap 2. De vectoren die de snelheid en de richting van de platen weergeven

Stap 3. De beweging van één GPS locatie tonen

➔


62


- vervolg

Stap 4. De beweging van alle locaties weergeven

Stap 5. De vervorming van de tektonische platen bewijzen

Bijkomende informatie • http://www.ac-nantes.fr:8080/peda/disc/svt/gps_2/index.htm

63

L. SATELLIETBANEN Basisgegevens Doelgroep Vak Duur Benodigdheden Bronnen Bijdrage

Leeftijdscategorie 15 – 18 jaar Wiskunde, Fysica Twee uur Toegang tot Internet Hoofdreferentie : Wikipedia afkomstig van Arthur Schroeters

Doelstellingen Hoofddoel


Uitgaande van de wetten van Kepler en de snelheidsformule een beter inzicht te krijgen in mogelijke banen van kunstmanen (satellieten)


Kennismaking met wetten van Kepler Kennismaking met enkele formules Enkele oefeningen Geostationaire banen Hohmannbanen

Stap 1. Kennismaking met de wetten van Kepler 1. De (gesloten) baan van een kunstmaan is een kegelsnede (ellips) met de aarde in één van haar brandpunten. 2. De voerstraal van een kunstmaan in een baan om de aarde beschrijft in gelijke tijdsintervallen gelijke sectoren 3. De kwadraten van de omloopstijden van 2 satellieten staan tot elkaar in dezelfde verhouding als de derde machten van de halve grote assen van hun ellipsbanen.

Tweede wet van Kepler (illustratie) lees kunstmaan(baan) i.p.v. planeet(baan) en aarde i.p.v zon


Op het einde van deze les zouden de leer lingen de betekenis van een geostationaire satelliet moeten kennen en hoe men deze via een transferbaan (Hohmann-baan) kan bereiken.

Nevendoelen

64

L. SATELLIETBANEN

- vervolg

Stap 2. K ennismaking met enkele formules Omloopstijd satellieten (derde Keplerwet)

Snelheid van een satelliet

Stap 3. Enkele oefeningen 1. Bereken de omloopstijd, de cirkelsnelheid en de ontsnappingssnelheid van een satelliet op 222 km boven het oppervlak (neem als aardstraal 6378 km) 2. Hoe ver staat een satelliet in het evenaarsvlak van de aarde als die dezelfde omloopstijd heeft als de aarde en bovendien een cirkelbaan beschrijft (de zogenaamde geostationaire baan)?

Antwoorden 1. De (voer)straal a van de baan: a = 222 + 6.378 = 6.600 »» In derde Keplerwet invullen geeft T = 5536 s of 88 min 56s »» De cirkelsnelheid: 7,771 km/s »» De ontsnappingssnelheid: 10,990 km/s 2. Geostationaire baan: »» Omloopstijd T = 86.164 s = 23h 56min 4s (de siderische rotatieperiode van de aarde) »» Uit de derde Keplerwet (formule omdraaien naar a): a (de halve grote as) = 42.164 km (dus 35.786 km boven het aardoppervlak) »» De cirkelsnelheid bedraagt: 3,075 km/s

Stap 4. Geostationaire banen • Deze baan werd voor de eerste keer vermeld door de Britse Science Fiction-schrijver Arthur Clarke in 1945 (in Extra-Terrestrial Relays, Wireless World) die er het nut van inzag voor telecommunicatiedoeleinden. • Sinds de lanceertechniek het toeliet in 1964 worden meer en meer geostationaire satellieten gelanceerd

Stap 5. Hohmann banen • Om van een lage baan (LEO) naar een hogere baan (GEOstationaire) te vliegen, maakt men vaak gebruik van een halve ellipsbaan, die raakt aan de LEO en aan de GEO. • Deze baan werd reeds in 1925 bestudeerd door Walter Hohmann, is technisch eenvoudig uit te voeren en vergt een minimum aan energie

65 • Schets »» 1: satelliet in aardbaan »» 2: Hohmann transfer »» 3: satelliet in geostationaire baan

Oefening op Hohmann-banen • Een satelliet beweegt zich in het evenaarsvlak op 222 km hoogte boven het aardoppervlak en we wensen hem geostationair (dus 35.786 km boven de evenaar) te maken. Welke totale snelheidswijziging moeten we aan de satelliet geven? • Aanwijzing: bereken de som van het verschil tussen de cirkelsnelheid en de snelheid op de transferbaan in (2) en het verschil tussen de cirkelsnelheid en de snelheid op de transferbaan in (3) Hohmann-tranfer: oplossing

• De snelheid op de Hohmann-transfer in (2)

• De cirkelsnelheid in (3) bedraagt

• De snelheid op de Hohmann-transfer in (3)

• • Dus: »» Snelheidswijziging in (2): 10,220 – 7,771 = 2,449 km/s »» Snelheidswijziging in (3): 3,075 – 1,600 = 1,475 km/s »» Totale snelheidswijziging: 2,449 + 1,475 = 3,924 km/s »» Noteer: de halve grote as van de Hohmanntranferbaan is: a = (6600 + 42164)/2 = 24382 km


• De cirkelsnelheid in (2) bedraagt

66

L. SATELLIETBANEN

- vervolg

Verdere informatie • Informatie over de wetten van Kepler http://nl.wikipedia.org/wiki/Wetten_van_Kepler http://nl.wikipedia.org/wiki/Baan_(hemellichamen) • Informatie over de Hohmannbanen http://enwikipedia.org/wiki/Hohmann_tranfer_orbit • BASICS of SPACEFLIGHT (pdf-file) http://www2.jpl.nasa.gov/basics

Prins Filipfonds www.prins-filipfonds.org

Het Prins Filipfonds stelt zich tot doel om bruggen te slaan tussen de drie Gemeenschappen van België door de dialoog te bevorderen, projecten te steunen waarbij verscheidene Gemeenschappen betrokken zijn en originele initiatieven aan de andere kant van de taalgrenzen meer bekendheid te geven. Maar hoe goed kennen wij onze naaste buren? In België hebben wij nochtans een uniek voordeel: wij hoeven alleen maar de taalgrens over te steken om onze “internationale” dimensie te ervaren. Het Prins Filipfonds biedt financiële steun aan taalgrensoverschrijdende uitwisselingsprojecten in ons land die samenwerking tussen scholen, hogescholen en universiteiten bevorderen. Het steunt ook de uitwisselingsprojecten tussen instellingen en verenigingen en het moedigt de contacten tussen personen aan. Anderzijds vervult het de rol van ontmoetingsplatform tussen de Gemeenschappen en helpt het om originele en specifieke initiatieven te ontwikkelen. Op die manier wil het de communicatie tussen de Gemeenschappen uitbreiden en intenser maken. Het Fonds wil zo het “kruispunt van de drie Gemeenschappen van België” worden. Het Prins Filipfonds wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting.

Koning Boudewijnstichting Samen werken aan een betere samenleving www.kbs-frb.be

De Koning Boudewijnstichting steunt projecten en burgers die zich engageren voor een betere samenleving. We willen op een duurzame manier bijdragen tot meer rechtvaardigheid, democratie en respect voor diversiteit. De Koning Boudewijnstichting is onafhankelijk en pluralistisch. We werken vanuit Brussel en zijn actief op Belgisch, Europees en internationaal niveau. In België heeft de Stichting zowel lokale, regionale als federale projecten lopen. De Koning Boudewijnstichting werd opgericht in 1976 toen Koning Boudewijn 25 jaar koning was. Om onze doelstelling te realiseren, combineren we verschillende werkmethodes. We steunen projecten van derden, we ontwikkelen eigen projecten, we organiseren workshops en rondetafels met experts en burgers, we zetten denkgroepen op rond actuele en toekomstige thema’s, we brengen mensen met heel verschillende visies rond de tafel, we verspreiden de resultaten via (gratis) publicaties,.... De Koning Boudewijnstichting werkt samen met overheden, verenigingen, ngo’s, onderzoekscentra, bedrijven en andere stichtingen. We hebben een strategisch samenwerkingsverband met het European Policy Centre, een denktank in Brussel. Onze activiteiten zijn gebundeld rond deze thema’s: Migratie & multiculturele samenleving – integratie en multicultureel samenleven bevorderen in België en Europa Armoede & sociale rechtvaardigheid – nieuwe vormen van sociaal onrecht en armoede opsporen; projecten steunen die de solidariteit tussen de generaties versterken Burgersamenleving & maatschappelijk engagement – bij jongeren democratische waarden promoten; buurt- en wijkprojecten ondersteunen Gezondheid – een gezonde levenswijze bevorderen; bijdragen tot een toegankelijke en maatschappelijk aanvaarde gezondheidszorg Filantropie – bijdragen tot een efficiënte uitbouw van filantropie in België en Europa De Balkan – de rechten beschermen van minderheden en van slachtoffers van mensenhandel; een visasysteem opzetten voor studenten Centraal-Afrika – projecten steunen rond aidspreventie en de begeleiding van aidspatiënten De Raad van Bestuur van de Koning Boudewijnstichting tekent de krachtlijnen van het beleid uit. Een zestigtal medewerkers -mannen en vrouwen, autochtonen en allochtonen, Vlamingen, Walen, Brusselaars- zorgt voor de realisatie. Jaarlijks besteedt de Stichting zo’n 40 miljoen euro. Naast ons eigen kapitaal en de belangrijke dotatie van de Nationale Loterij zijn er ook de Fondsen van personen, verenigingen en bedrijven. De Koning Boudewijnstichting ontvangt ook giften en legaten. Meer info over onze projecten en publicaties vindt u op www.kbs-frb.be. Een e-news houdt u op de hoogte. Met vragen kan u terecht op [email protected] 070-233 728 Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel +32-2-511 18 40, fax +32-2-511 52 21 Giften op onze rekening 000-0000004-04 zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 30 euro.

of

RuimteReisVoorbereiding voor Beginners

Recommend Documents