Rugklachten: gedaan ermee!

Februari-Maart 2014

GEZONDHEIDSMAGAZINE

Geuren en smaken maken van het leven een feest

Rugklachten: gedaan ermee! Wellness: de nieuwe badcultuur SANA nr 41

1

COLOFON I-SANA MAGAZINE Web-en Gezondheidsmagazine Uitgeverij:ADVIES MEDIA vzw [email protected] www.isana.eu Redactieadres: Wegvoeringstraat 66a B-9230 Wetteren [email protected] Uitgave: Tweemaandelijks elektronisch nummer

(behalve de maanden juli en augustus)

Verantwoordelijk uitgever: Monique Kmita Gedelegeerd bestuurder: Danny Zeegers Verantwoordelijke marketing, promotie en advertenties België: [email protected] Verantwoordelijke regie Nederland: Kees Martens Hoofdredacteur: Jan van Bercken Art-Director: Ellen Drenth Artistiek advies: Alvin Bamps

Bestellen? www.nutribell.be

Documentatie & secretariaat: Klaudia Pauwels Abonnementen: Losse nummers : € 3,20 Jaarabonnement: € 32,00 Copyright 2014 Alle in de advertenties en redactionele stukken opgenomen gegevens, alsook foto’s door derden aangeleverd, vallen onder verantwoordelijkheid van het betrokken bedrijf, instelling of dienst die aanlevert aan Advies Media vzw. Voor de juistheid, de aard en de rechten van die gegevens kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Advertenties kunnen zonder enige motivering worden geweigerd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De inhoud (teksten en advertenties) van I-sana is geen medisch advies en kan een consult bij een arts niet vervangen. Bij medische problemen of twijfel moet altijd een geneesheer worden geraadpleegd.

2

SANA nr 41

i-sana een uitgave van Advies Media

K

Voorwoord

Is gezondheid niet alles?

atten hebben “negen levens”, mensen jammer genoeg nu niet! En er zijn zoveel leuke dingen te doen, tenminste als je gezond bent en jezelf goed voelt. Dat ligt vooral aan je zelf en... ook wel een beetje aan de anderen. Maar in de eerste plaats zijn we zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop we ons voelen. De gezondheid is de beste barometer, zijn onze gedachten gezond, dan hebben we veel kans ook fysiek goed te zijn en het omgekeerde is evenzeer waar. We leven nu anders dan vroeger, maar is het beter? Toen leefde men zoals de natuur het bepaald had, met het ritme van dag en nacht zoals de zon het aangaf, met de cadans van de seizoenen, met de lange rusttijden in de winter, met de hoop dat het volgende zomer allemaal weer ging open bloeien. Wij, hebben van de nacht een dag gemaakt, van de seizoenen een nieuwe uitdaging, we willen 24 uur op 24 leven en genieten en doorgaan met de kaars aan beide eindjes te laten opbranden. We stellen wel vast dat de gemiddelde leeftijd is gestegen in vergelijking met honderd jaar geleden, maar vergeten dat de ziekenhuizen vol liggen en dat de budgetten voor volksgezondheid de zwaarste van het land zijn. We kunnen in een handomdraai zware ziekten genezen, want er bestaan krachtige medicijnen, maar we kunnen in dezelfde handomdraai ziek worden, ongeneeslijk ziek zelfs, en het

lijden kunstmatig rekken tot gevraagd wordt naar wetten om er uit te kunnen stappen. De gezondheidsindicatoren van de Vlaamse overheid tonen het zwart op wit: ook wij ontsnappen niet aan de beschavingsziekten. Merkwaardig woord: een beschaving die zijn mensen ziek maakt. Moeten we dan niet stiekem verlangen naar onbeschaafde ziekten. Want hartinfarct en kanker zijn de grote killers. En we hebben dan reuzenwerk verricht door hygiënischer te leven, inzicht te verwerven in de rol van eiwitten, vitamines, koolhydraten, we hebben treffelijk voedsel gekregen en we komen niets te kort, maar we worden wel ziek van de overvloed en de eenzijdigheid van de luxe. Want hamburgers vinden we zo lekker en spek met eieren mag aan het ontbijt niet ontbreken en zoete tussendoortjes zijn niet te versmaden en om het ons gemakkelijker te maken zelf niet meer in de keuken tijd te moeten verliezen kunnen we op elke hoek van de straat lekkernijen kopen, heerlijk om te smullen. En... plots is de gestegen gemiddelde leeftijd iets wat tot de litteratuur behoort en voor anderen is weggelegd. En wat is dan het voornaamste... liever kort en heftig genieten dan lang en saai leven? Maar Arthur Shoppenhauer wist wel beter toen hij zei: „Gezondheid is niet alles, maar zonder gezondheid is alles niets!”

Jan van Bercken Hoofdredacteur SANA nr 41

3

NHOUD

06

06

Wellness: de nieuwe badcultuur

20

Hoe gezond is de kracht van warmte en water?

10

Publi-reportage

32

Afrodisiacum achter de kloostermuren van Herkenrode

12

Frisdrank gevaarlijk voor kinderen

Pepdranken putten het lichaam uit

14

12

36

Prostaatproblemen voorkomen

Denk niet altijd aan het ergste...

36

Osteoporose: gatenkaas in het skelet

Hoe ongemakken van de menopauze voorkomen?

40

Heilzame planten en hun toepassing

Stinkende gouwe maakt lever en huid gezond

44

Lekker en gezond koken met groentenkok Dominique Vreven

Langer leven: hoe doe je dat?

Wat je eet en wat denkt, heeft grote invloed

Winters slaatje met quinoa, witloof en sinaasappel met gerookte zalm

20

46

14

Weer fit na de feestweken

Natuurlijke hulp na de overdaad

24

26

Geuren en smaken maken van het leven een feest

Geur- en smaakzin verliezen, is een hele beproeving SANA nr 41

De groene vingers van Ivo Pauwels

De tuin als levenselixer

50

Arnica

De beste vriend na valpartij of skitrauma

4

32

50

Rugklachten: gedaan ermee!

Verkeerde schoenen, boekentassen, slecht tillen ruïneren de rug

26 SANA nr 41

5

Voor- en nadelen van sauna

Wellness: de nieuwe badcultuur

6

SANA nr 41

Hoe gezond is de kracht van warmte en water?

W

ie Rome heeft bezocht, weet dat een paar duizend jaar geleden de Romeinen heel veel tijd besteedden in de thermen. Rijke Romeinen hadden zelfs een badhuis in hun eigen villa. De thermen waren een soort ontmoetingscentrum waar ontspanning gezocht werd, en geprofiteerd werd van de weldaden van water. Er is dus niets nieuws onder de zon. Zelfs de oude Grieken hadden een badcultuur. Tegenwoordig heet dat wellness. Dat staat voor een nieuw soort toeristisch tijdverdrijf waarbij ontspanning, relaxatie, schoonheid en preventie gedragen wordt door het “nieuwe baden”: sauna, hammam, infrarood, stoom en allerhande massages, gaande van inwrijven met chocolade, algen, modder, zeezout - bij voorkeur uit de Dode Zee - tot pakkingen met vochtige doeken gedrenkt in etherische oliën, hete stenen, kristallen, terwijl wierook en een dromerig muziekje het hele tafereel afmaken. Is dat gezond? natuurlijk is dat gezond! Want ontspanning is niet alleen prettig, het is nodig. Sauna is dus prettig én ook gezond, tenminste als je de regels in acht neemt. Of het ook geneest is een andere vraag. En of je daar zonodig een chocolademassage moet bij krijgen, is nog een apart verhaal. Wij eten de chocolade liever op en dat is zeker gezond... vooral de donkere versie.

SANA nr 41

7

cortisol, adrenaline, ACTH (adrenocorticotroop hormoon of corticotropine) en testosteron (mannelijk geslachtshormoon) blijft nagenoeg ongewijzigd. Dat betekent in gewone taal dat er een verminderd pijngevoel, een verhoogde alertheid en een lichte euforie ontstaat. Sauna is dus wel degelijk ontspannend!

Water is van in de oudheid verbonden met geneeskracht. In het oude Griekenland bestonden heiligdommen gewijd aan zogenaamde goden waar men van heinde en ver naartoe trok om genezing te verkrijgen. Epidauros was zo’n plaats. Maar de badcultuur kreeg pas zijn grote verspreiding dankzij de Romeinen. Zelfs in bezette gebieden richtten ze thermen op. Denk aan het Engelse “Bath”, die ook nu nog bezocht wordt omwille van de wellness. Ook Baden-Baden, Trier en Aken danken hun “Heilbrunnen” aan de Romeinen. Vorige eeuw ontstonden ook allerhande kuuroorden. Ontspanning Door de voorkeur voor medicijnen en het gemak van gebruik, de verspreiding van apotheken en het voorschriftgedrag is het gebruik van thermale baden, water, en kuuroorden wat op de achtergrond geraakt. Kuuroorden hebben evenwel een nieuwe functie gekregen en allerlei instituten rezen als paddenstoelen uit de grond en een nieuwe cultuur was geboren: de wellness. Deze heroriëntatie heeft er voor gezorgd dat het gebruik van water, warmte, kruiden, oliën, zalven, massages, gepopulariseerd werd. De laagdrempeligheid, de veranderde normen, de toegankelijkheid, verspreiding en betaalbaarheid samen met de nieuwe cultuur van ontspanning hebben wellness-instituten en

8

SANA nr 41

sauna’s tot een gewoon gebruik herleid. Het behoort opnieuw tot onze cultuur, heeft zijn elitair en puur gezondheidskarakter verloren, maar het heeft ook iets gewonnen: we willen ontspannen in een prettige en mooie atmosfeer en genieten van de weldaad van warmte, water, geuren en klanken. Er zijn publieke instellingen waar die ontspanning niet altijd vanzelfsprekend is door de toevloed van personen, maar je kan ook een instelling afhuren en dan werkelijk de weldaden ervan ondergaan. Uiteraard kan je ook bij het bouwen van een woning of bij een verbouwing er voor zorgen dat je badkamer een klein wellnesscentrum wordt, waarbij de keuze van toestellen, licht, ruimte en kleuren ook al tot ontspanning noden en leiden. In heel wat woningen wordt ook al sauna voorzien, omdat dat betaalbaar wordt voor veel mensen en als ze er de ruimte voor hebben, waarom niet! Hormonale veranderingen Sauna geeft wel degelijk een ontspannend en euforisch gevoel, want het beïnvloedt onze hormonenhuishouding. De Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier hormonale as (HHB-as) wordt extra geactiveerd. Dat betekent dat een aantal stresshormonen worden vrijgezet. Er ontstaat een verhoogde productie van noradrenaline, prolactine, bèta-endorfine en groeihormoon. De productie van

Gezond Aan sauna worden veel voor- en nadelen verbonden, maar zijn ze ook waar? Zo werd verkondigd dat sauna een uitstekend preventief middel was om hart- en vaatziekten te voorkomen. Deze conclusie wordt wat vertroebeld door de wetenschap dat bij Finnen (de uitvinders van de sauna) het hoogste aantal hartinfarcten van Europa voorkomt. Een nieuwe studie bevestigde dat, maar liet uitschijnen dat de oorzaak bij hun eetcultuur moet worden gezocht: weinig groenten, veel verzadigd vet en rood vlees en weinig licht in de winterperiode. In elk geval heeft onderzoek aangetoond dat sauna gezond is, ook voor mensen met een gestabiliseerde hartkwaal, ook na een hartinfarct en gestabiliseerde trombose (eerst de arts raadplegen). In hartklinieken wordt gesteld: als je naar de sauna kan stappen, dan mag je er ook in. In de sauna-instellingen worden gewoonlijk drie soorten warmte aangeboden: infrarood, warme lucht en stoom. Over infrarood hebben we het in een vroegere uitgave al gehad. Daarin zweet je meest en verlies je meest vocht. Het reinigt de huid grondig, omdat de langegolf-straling diep in de huid doordringt. De gewone droge luchtsauna veroorzaakt een reactie op het cardiovasculair systeem: de hartslag verhoogt, de bloedvaten verwijden, de poriën op de huid gaan open, dat maakt het een uitstekende procedure voor huid, hart en bloedsomloop. Door de flinke afkoeling achteraf worden de vasomotoren (de beweging van de bloedvaten) extra actief en getraind. Ook de respiratoire functie verbetert: de ademhaling wordt dieper, wat gunstig is voor astmapatiënten. Ook met een

verkoudheid mag je in de sauna, omdat de slijmvliezen door de hitte decongestioneren. Zelfs voor mensen die last hebben van reumatoïde aandoeningen is de warmte heilzaam. In geval van gelijk welke ontstekingsziekte is sauna niet aan te bevelen omdat de weerstand van het lichaam extra op de proef wordt gesteld. De stoomsauna brengt stoom al dan niet aangevuld met etherische oliën in een cabine. Je gaat nog meer zweten omdat het lichaam zijn warmte niet kwijt kan. Het heeft een diepe reiniging tot gevolg. Sommige mensen verdragen dit niet, omdat hun lichaam geen blijf weet met de eigen warmte. De opgiet of dampstoot veroorzaakt hetzelfde: een plotse verhoging van de luchtvochtigheid waardoor de warmtesensatie toeneemt. De bloeddruk stijgt en dit kan ook nadelig zijn voor de longblaasjes omdat de temperatuur van de ingeademde lucht te hoog wordt. Niet zo erg gezond dus. Vermageren? Neen, je vermagert er niet door. Je verliest wel (veel) vocht, zelfs anderhalve liter zodat je door de weegschaal een verkeerde indruk krijgt. Maar van zodra je gaat drinken, krijg je er het gewicht weer bij. Wat totaal uit de boze is: met alcohol in de sauna. Eerst alcohol gebruiken en dan naar de sauna is vragen om problemen, de bloeddruk raakt in de war en je kan er in moeilijkheden door komen. Kinderen mogen wel in de sauna, van zodra ze zindelijk zijn. Ook zwangere vrouwen mogen in de sauna. Hun zwangerschap kan er gemakkelijker door verlopen. In elk geval is wellness een weldaad. Het versterkt de bloedsomloop, het hart en de immuniteit. Studies hebben uitgewezen dat wie geregeld in de sauna gaat ruim 30 percent minder kans heeft op griep en verkoudheid in de winterperiode. Wellness is dus gezond. Ook als je dat bij je thuis doet, want ontspannen door water is van alle tijden! Monique van Hasselt

SANA nr 41

9

Publi-reportage

Afrodisiacum achter de kloostermuren van Herkenrode

W

eer of geen weer, Abdijsite Herkenrode laat kennismaken met kruiden en schuwt, ondanks zijn kloosterverleden, niet om daarbij ook in de slaapkamer te kijken.

Actuele nieuwsberichten doen twijfelen of achter kloostermuren, de orde van kuisheid steeds zo wordt/werd beleefd als vroeger aangenomen. Herkenrode vormt op die stelling geen uitzondering. Al was het een vrouwenabdij met een duidelijke voorkeur voor het gebed van maagden die bruid van Jezus wilden zijn, er kwamen nogal wat afrodisiaca op tafel. Dat leidt Ginny Haesevoets, coördinator van de site, af uit aankooplijsten die dateren uit 1550. “De zusters kochten toen 32 kg specerijen. Gember was het populairst: 10 kg, gevolgd door peper: 6,5 kg, kaneel: 5,5 kg, muskaatnoot of bloemen: bijna 5 kg. Ook kocht de abdis de toen nog zeldzame en exclusieve kruidnagel, ruim 3 kg, en saffraan, 1,8 kg”. Vooral gember, peper en muskaatnoot interesseren ons in dit verhaal! Voeg daar trouwens nog de lustopwekkende planten bij die in eigen -bijlange niet zo rijkelijke tuin als nuwerden geteeld. Tussen de lakens Was de aanwezigheid van deze specerijen verdacht? Werkt een afrodisiacum echt? Op basis van de bed- en slaapzaalregels van de regel van Benedictus, die de zusters hoorden te volgen, kan gesteld worden van wel. Waarom moest anders vastgelegd dat iedereen geacht werd te slapen in een afzonderlijk bed,

10

SANA nr 41

er beddengoed moest gebruikt dat in overeenstemming was met de eisen van het kloosterleven, in het slaapvertrek tot aan de ochtend een lamp moest branden en jongeren niet naast elkaar maar tussen de ouderen in moesten slapen? De gerenoveerde gebouwen van de Abdijsite Herkenrode laten niet meer zien hoe het er destijds in de kloostercellen en slaapruimten aan toe ging, maar brengen wel op een andere manier het pittige kruidenverhaal tot leven. Er is de kruidenkamer in het belevingscentrum en natuurlijk ook de Inspiratietuinen, van begin tot einde gevuld met kruiden en nutsplanten. Koop nu al je tickets aan de tuinen en ga vanaf april zelf op zoek naar uw ‘lievelingsplanten’. Informatie Abdijsite Herkenrode. Herkenrodeabdij 4 B 3511 Hasselt. Het belevingscentrum en de shop van de Abdijsite Herkenrode zijn open van dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur. De inspiratietuinen zijn open van 1 april tot 31 oktober van dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur. +32 11 23 96 70 of www.abdijsiteherkenrode.be

Marc Verachtert

SANA nr 41

11

Frisdrank gevaarlijk voor kinderen

unnen we nog zonder pepdrinks? Volgens wetenschappers zijn veel slechte schoolresultaten van jongeren te wijten aan de frisdranken en pepdrinks en dat ze drugs gebruiken een gevolg van energietekort door deze drankjes. Zoet gevaar dreigt!

K

Frisdrank en energiedrinks zijn in bij de jeugd. In het uitgangsleven kun je niet zonder. Maar zijn ze zonder gevaar? In elk geval is het geen gezonder alternatief voor alcohol en vaak worden die twee nog gemengd. Karakteriële veranderingen en slechte schoolresultaten mogen voor een stuk ook op rekening van frisdranken en hun kunstmatige zoetstoffen worden geschreven. Vooral jonge kinderen moet men in de gaten houden over hun gebruik van frisdranken. Kunstmatige zoetstoffen In heel wat softdrinks wordt als zoetmiddel aspartaam gebruikt, omdat het een sterke zoetende kracht heeft zonder calorieën. Het is een geliefkoosd middel in light producten. Aspartaam (Canderel) mag dan ook een van de sterkste synthetische zoetmiddelen worden genoemd die door meer dan de helft van de bevolking in de industrielanden wordt gebruikt in de plaats van suiker. Aspartaam is samengesteld uit twee aminozuurcomponenten: asparaginezuur en fenylalanine. De zoetkracht is ongeveer 200 maal sterker dan van suiker. Bij de synthese ontstaan producten die verantwoordelijk gesteld worden voor een hele

reeks gezondheidsproblemen. Droge ogen en irritatie tijdens het dragen van contactlenzen zijn dagelijkse kost voor gebruikers van aspartaam. Droge mond, gewrichtspijnen, verwarring, geheugenverlies en vermindering van de hoeveelheid traanvocht zijn vaak vastgestelde symptomen bij deze consumenten. Cerebrale storingen zijn eveneens gekend: de hersenen worden overspoeld met fenylalanine, terwijl de neurotransmitters (vooral dopamine) worden verstoord. Heel wat frisdranken, maar ook yoghurt en platte kaas kunnen aspartaam bevatten. Als men aspartaam in grote dosissen gebruikt kunnen stemmingsveranderingen optreden. Het Center for Science in the Public Interest rapporteerde bij honderden aspartaamgebruikers symptomen die gingen van hoofdpijn tot misselijkheid en zelfs epileptische aanvallen. Zwangere vrouwen mogen helemaal geen kunstmatige zoetstoffen gebruiken omdat ze de placenta passeren en toxisch zijn voor de foetus. Dr. Jeffrey Bad en onderzoekers van de universiteit van California in San Diego waarschuwen rechtstreeks om aspartaam niet te gebruiken bij het koken en in hete dranken, omdat de hitte structurele veranderingen veroorzaakt in de aminozuren. Men beveelt zelfs aan om aspartaam niet te gebruiken in koffie, thee, chocolade... Er zijn teratogene (misvormingen) en cancerogene (kankerverwekkende) gevaren aan verbonden! Fenylketonuriepatiënten mogen het helemaal niet gebruiken, voor hen is het puur gif, omdat het in het lichaam omgezet wordt tot het toxische methanol. Veel volwassenen en kinderen overschrijden dagelijks de grensdosis. De fabrikant van Canderel vermeldt op de verpakking dat voor volwassenen de 155 mg en voor kinderen de 67 mg niet mogen worden overschreden. Maar als de fabrikant reeds voor 1 kopje koffie een zakje van 36 mg aspartaam voorziet, dan zit hij met vier koppen koffie reeds aan zijn maximum en dan worden andere light producten zoals kaas en yoghurt en frisdranken niet meegerekend. Kinderen zitten met een paar colalightflesjes al gauw aan die grens, want 1 liter light cola bevat al 86 mg aspartaam. Pepsi cola bevat zelfs 93 mg aspartaam en Sprite lemon 80 mg. Frisdranken van andere merken bevatten meestal cyclamaat, soms samen met sacharine, maar dat is een ander verhaal. Frisdranken zijn niet zo gezond, ze zijn zelfs gevaarlijk voor jonge kinderen. Jos van Landuyt

Advertentie

Pepdran ken putten h et lichaam uit

Bouw nu je weerstand op tegen allergenen!

Met Allobiose van Fytobell® Bijzondere eigenschappen:  2,5 miljard actieve bacteriën per capsule  Het perfecte probiocitum voor u  Bouwt de darmflora op en versterkt haar, belangrijk bij overgevoeligheid Verkrijgbaar in de apotheek in 50 capsules met cnk-bestelcode 2121-218 of 100 capsules met cnk-bestelcode 2121-226

(Wordt voortgezet)

12

voor meer info:

SANA nr 41

SANA nr 41 13 www.fytobell.be

Wat je eet en wat denkt, heeft grote invloed

Deel 1

Levensverwachting niet enkel door erfelijkheid bepaald

W

ie wil er niet oud worden, maar vooral gezond oud worden? Vaak gaat het leven niet over rozen, maken mensen verschrikkelijke dingen mee, maar desondanks komt het leven op de eerste plaats, willen ze voor niets het leven afstaan, hoe groot het probleem ook is waar ze mee worstelen. Niets is belangrijker dan het leven. Hoe kan je het dan zo goed mogelijk beveiligen?

Erfelijke factoren bepalen ook voor een groot deel onze gezondheid en de kwaliteit van ons leven. Maar onze genen bepalen niet alles, want je hebt nog heel wat in handen. Hoe oud wil je wel worden? Daar moet je eens goed over nadenken, want gezondheid begint altijd in de geest. Je kan je kansen op vroege

problemen voorzien en er dan ook wat aan doen. Er zijn maar weinig mensen die het leven niet als een geschenk beschouwen. Ondanks alle ellende die de mensen zelf geschapen hebben, willen maar weinigen uit het leven stappen. Dat is het ultieme. Het leven komt op de eerste plaats. We leven graag.

Langer leven: hoe doe je dat? 14

SANA nr 41

SANA nr 41

15

Uitzonderingen zijn mensen die er een eind willen aan maken. Meestal is dat ten gevolge van ongeneeslijke ziekten, maar soms ook als gevolg van psychische problemen die hen onoverkomelijk lijken. Nu weten we dat de omstandigheden van het leven niet alleen door onszelf, maar door ons allemaal worden gemaakt. Vandaar dat we ook verantwoordelijkheid hebben tegenover elkaar. We mogen echter ook niet alles van anderen verwachten. We hebben eigen verantwoordelijkheden, eigen mogelijkheden. Eén daarvan is de besturing van ons leven, waarvan de gezondheid uiteindelijk afhangt. De manier waarop we denken, eten, drinken, ontspannen en werken, hebben we voor een groot deel zelf in handen. Op die wijze krijgen we terug wat we geïnvesteerd hebben. Met andere woorden, de gezondheid is in belangrijke mate het resultaat van wat we er zelf van maken. Erfelijkheid speelt weliswaar een rol, maar de levenswijze beslist een even grote rol. Wat doe je daar aan? Hoe oud zal je worden? De levensduur is in belangrijke mate bepaald door een aantal bekende factoren. Er is eerst de erfelijkheid, want de kwaliteit van je cellen die je cadeau krijgt, mag als de lengte van de polsstok worden beschouwd: hoe langer die is, des te minder moeite je moet doen om ver te komen. Ook de plaats waar je op de wereld geboren wordt heeft invloed: in de ontwikkelingslanden is de levensverwachting beduidend lager. Een baby in het westen geboren, leeft gemiddeld vijfentwintig jaar langer dan een kind uit de derde wereld. Voedselschaarste en onvoldoende hygiëne maken dat veel personen jong sterven. Bij ons sterven de meeste aan de gevolgen van de welvaart: overvloed, roken, gebrek aan beweging, stress en luiheid. Vrouwen leven dan ook weer vijf tot negen jaar langer dan mannen. En de erfelijkheid? Vragenlijsten van maatschappijen die een levensverzekering willen verkopen, zijn specialist in het uitdokteren van je

16

SANA nr 41

levensverwachting. De lijst besmettelijke of erfelijke ziekten is haast zo groot als een encyclopedie. Daaruit valt wat te leren. Zijn je ouders nog in leven en als dat niet het geval is, op welke leeftijd zijn ze aan welke ziekte overleden? Niet alle ziekten zijn erfelijk, maar je kan wel gevoeliger zijn voor bepaalde problemen. Als je beide ouders jong gestorven zijn aan een hartkwaal, dan is het verstandig je levenswijze daarop af te stemmen en er voor te zorgen dat de kwaal bij jou niet of... zo laat mogelijk zal inzetten. Een aantal werkelijk erfelijke ziekten zijn: spina bifida, pancreasfibrose en verhoogd cholesterolgehalte in het bloed. Deze ziekten kunnen de levensverwachting fel verminderen. Er is daarnaast een groot aantal ziekten die weliswaar niet overgeërfd worden, maar die de patiënt wel een gevoeligheid meegeven voor de kwaal. Borstkanker is niet erfelijk, maar als je moeder daaraan is overleden is, het voorzichtig om geregeld een controle te laten uitvoeren. Is je moeder of vader aan hartinfarct overleden, dan is het verstandig daar rekening mee te houden. Laat het ons zo stellen dat de vatbaarheid in bepaalde families erfelijk verhoogd is, wat duidelijk verschilt van „zij zullen daaraan sterven”. Preventie, een goede hygiëne, verstandig leven, helpen dus om de levensverwachting gevoelig te vergroten. Je hebt het zelf in handen Er zijn nu eenmaal gewoonten die misschien wel plezierig kunnen zijn, maar die in elk geval nadelig zijn voor de gezondheid en meehelpen de levensverwachting te bekorten. Je kan er wat aan doen. Probeer eerlijk de volgende vragen te beantwoorden. -Heb je een hoge bloeddruk? -Weeg je te veel en meer dan je lichaamslengte toelaat? -Rook je? -Gebruik je dagelijks meer dan vier pinten bier of meer dan twee borrels of glazen wijn of likeur? -Eet je verschillende keren per week in vet gebakken spijzen zoals frieten, chips, kroketten in frietvet enz...? -Gebruik je drugs, pepmiddelen,

SANA nr 41

17

Curcu-Flam Forte

tranquillizers, verdovende middelen en pijnstillers? -Eet je meer dan eenmaal per dag vlees? -Doe je zelden of nooit aan sport en blijf je een winter lang binnen? -Woon je in een vervuilende industriezone of in de buurt van een kerncentrale? -Doe je gevaarlijk of vuil werk en werk je met giftige producten? -Heb je veel last van stress op het werk? -Heb je moeilijkheden in je gezin of met familieleden? -Heb je belangrijke financiële zorgen? -Woon je in een drukke, rumoerige omgeving waarin bovendien veel criminaliteit voorkomt? -Eet je weinig vruchten en groenten, maar wel veel snoep en suikergoed? Als je op een paar van deze vragen positief hebt geantwoord, dan is je risico om vroegtijdig te sterven, al vergroot. Als je daarentegen lang en gezond wil leven, dan moet je van levenswijze veranderen en precies bovenstaande dingen achterwege laten. Het maakt dus wel degelijk uit welke levenswijze je volgt, ondanks het feit dat je een zwakke of sterke erfelijke cadeau hebt gekregen. Fysieke maatregelen hebben dus bijzonder veel zin, vooral sport en ontspanning zijn hier niet te onderschatten elementen die de gezondheid mee helpen bepalen en ook invloed hebben op de levensduur van de mens. Training, en vooral aerobische training zijn van groot nut. Dat betekent dus sport waarbij de ademhaling maximaal wordt gestimuleerd. Daardoor wordt via de spierbeweging, de activering van de bloedsomloop, het lichaam verplicht maximaal zuurstof te tanken. Dat is voor het leven en de gezondheid van de cellen van bijzonder groot belang. Aerobische sporten zijn de beste: fietsen, zwemmen, aerobic-dansen,

18

SANA nr 41

hardlopen en joggen, wandelen, roeien. Statische krachtsporten hebben minder nut voor de gezondheid. Beginnelingen moeten langzaamaan starten en de inspanningen en de duur van hun prestaties slechts geleidelijk opdrijven. Driemaal per week trainen is een goed gemiddelde. Wie slechts eenmaal per week aan sport kan of wil doen, mag dit niet als het heilzaamste programma ter wereld beschouwen. Het is wel nuttig voor de gezondheid, maar een echt goed effect kan slechts uit een regelmaat en een hogere frequentie groeien. Pols controleren Bij het sporten moet je de veiligheidsvoorschriften niet uit het oog verliezen. Controleer tijdens het sporten geregeld de pols en wees vooral in het begin niet te stoutmoedig. Onthou dat de polsslag bij mannen onder de dertig mag oplopen tot 170, bij mannen en vrouwen onder de veertig tot 160 en onder de vijftig nog 150 bedraagt, terwijl dat bij vijftigplussers slechts 140 slagen per minuut mag bedragen. Vergeet ook niet dat oefeningen altijd met opgewarmde spieren gebeuren. Probeer nooit een ernstige spierinspanning te leveren met koude spieren, je kan er serieuze ongevallen door krijgen. Er had bij het sporten veel leed kunnen voorkomen worden als men zich aan deze eenvoudige voorschriften had gehouden. Sport is nooit tijdverlies. Het zal in de plaats van beslag te leggen op je tijd, kwaliteit en zelfs jaren aan je leven toevoegen. Dat is de beste verwachting die we van dit leven kunnen hebben. Jan van Bercken Volgend nummer deel 2: de beste methodes om oud te worden

Advertentie

®

Onmisbaar voor soepele gewrichten en gezond kraakbeen

a Houdt de gewrichten

soepel en sterk

a Ondersteunt het behoud

van het kraakbeen

Curcumine wordt al langer in de natuurgeneeskunde gebruikt, terwijl nu door wetenschappelijk onderzoek de grote waarde wordt aangetoond.

Bioeq. 4800 mg curcuma extract

20 tabletten 60 tabletten

CNK 2694-404 CNK 2694-420

a Vrij bewegen a Soepele gewrichten a 100% natuurlijk a Snelle werking

Enkel verkrijgbaar in de apotheek.

www.curcu-flam.be

SANA nr 41

19

Natuurlijke hulp na de overdaad

Weer fit na de feestweken

F

eestvieren staat voor heel wat mensen gelijk met de remmen losgooien: ze schransen en drinken erop los. Producten waar ze in de loop van het jaar erg bang voor zijn, omdat de weegschaal onverbiddelijk is, kunnen hen tijdens de feestweken totaal niet afschrikken. De gevolgen zijn voorspelbaar: ze hebben last aan de maag, problemen met de lever, de huid, ze voelen zich niet helemaal fit meer, en natuurlijk zijn er een paar kilootjes bijgekomen. De vraag is niet alleen hoe krijg je die er weer af, maar ook, hoe wordt ik weer fit en gezond. En dan is de vraag opnieuw: is gezond eten voldoende of moet er een echt strafdieet worden opgesteld?

20

SANA nr 41

Tijdens de feestperiode krijgt het organisme het vaak zwaar te verduren. We eten ongewone dingen. Onze maag en lever zijn er meestal niet op voorbereid en het lichaam is er ook niet mee gediend. Zelfs al zou je de minder goede levensgewoonte hebben van te veel, te vet en te zoet te eten, en in te grote hoeveelheden alcohol te gebruiken, dan kunnen maag, lever, gal en nieren in deze periode wel een beetje meer verdragen, maar je bewijst er je gezondheid helemaal geen dienst mee. En dus stappen velen de feestperiode een beetje overmoedig binnen, maar ze komen er vaak beroerd en minder fraai weer uit. Maag, lever en nieren hebben daarna niet enkel een rustpauze nodig, maar kunnen best een steuntje gebruiken, een natuurlijke hulp die de cellen wat ondersteunt en het lichaam bijspringt sneller te ontgiften en weer fit te worden. Uiteraard is het van belang deze eetgewoonten vaarwel te zeggen. Gezond eten is op zijn minst een must. Een dieet is niet meteen de oplossing omdat je maaltijden toch best evenwichtig moeten samengesteld zijn. Maar de

dingen die we niet nodig hebben, kun je beter schrappen: alcohol, zoetigheid, suiker, frisdrank, chips, koekjes en gebak, fantasiekost. Eet gewoon eerlijke, natuurlijke dingen: fruit, groenten, vis. En drink vooral veel om de nieren te ondersteunen en de toxines af te voeren. Gelukkig maar dat de natuur ook goede oplossingen voor ons in petto heeft. Het komt er op aan een beetje uit te kijken naar preparaten die deze natuurlijke eigenschappen aanbieden. Om er snel weer bovenop te komen. Te zwaar, te veel, te vet, te zoet We kunnen blijkbaar geen feest vieren zonder overdaad of zonder overdrijving. Het lichaam is daar niet gelukkig mee, want er zijn grenzen aan de capaciteit van lever, maag en nieren. De lever heeft meer dan vierhonderd nu al bekende functies in het lichaam. Het is de grootste lichaamsfilter, het scheikundig laboratorium van ons lichaam. Alle onzuiverheden moeten hier verwijderd worden zodat het lichaam over zuivere energie kan beschikken. Een beetje zoals de brandstof voor een

SANA nr 41

21

Herpak je na de feesten Iedereen viert natuurlijk feest op zijn manier, maar de natuur trekt zich van de kalender en zijn gewoonten niets aan, maar volgt zijn eigen wetmatigheden. Dat betekent dat wie te veel eet of te veel drinkt daar ook zal moeten voor opdraaien. Te vet eten, te zoet, te zout, en vooral te veel, om van de vele glazen alcohol te zwijgen: de lever krijgt het op die manier hard te verduren en ook de maag en de gehele spijsvertering zijn deze dagen opgeëiste dwangarbeiders. Je kan de wetten van de natuur nochtans niet veranderen en de maag niet groter maken dan ze is en de lever niet verplichten sneller de alcohol af te breken dan waar die voor gemaakt is. Dat betekent dat amper 7 gram alcohol per uur kunnen worden afgebroken. Je kan dus tellen hoelang de alcohol in het lichaam achter blijft en na hoeveel uur je pas weer nuchter bent. Toch kan je de natuur een handje helpen

22

SANA nr 41

om na de feestweken er snel weer bovenop te geraken. -Probeer om te beginnen matig te zijn. Vermijd nu overdadig eten en drinken. -Begin de dag altijd met voldoende water te drinken. -Gebruik nu een tijdje geen alcohol meer zodat de lever zich kan herstellen. -Eet liever niet te vet, maar wel voldoende rauwkost en groenten en vermijd gesuikerde desserts. -Maak gebruik van de kracht van de natuur om het lichaam weer fit en in vorm te krijgen na overdreven feesten: Nasturan voor de maag en Cardubell voor de lever.

Advertentie

motor: hoe zuiverder, des te beter voor de functie en de levensduur. Hoe meer toxische stoffen worden aangeboden, des te lastiger krijgt die filter het. Die kan daarom een steuntje gebruiken. Voelen we ons moe, uitgeput, missen fut dan kunnen we er zelfs emotioneel onderdoor gaan! Gezond eten en drinken, op tijd rusten en ontspannen zijn gouden regels. Matigheid, gezond verstand en... een paar goede producten met plantenextracten om de verterings- en filterorganen bij te springen, kunnen je na de feestweken er snel weer bovenop helpen.

EL GEHE ITE! S E D UW ERNIE

V

Uw online gezondheidsadviseur BOVERTE is een moderne internetwinkel. Eenvoudig, overzichtelijk, informatief, vriendelijk geprijsd en een goede service.

U koopt bij Boverte omdat… • U toegang heeft tot het complete assortiment producten van Fytobell®, Nutribell®, Ellen Dee® en Kilonorm®. • U boven de 50 euro geen verzendkosten betaalt.

Prima plantenextracten Lever: Plantenextracten op basis van artisjok (Cynara), Mariadistel (Silybum marianum) en paardenbloem (Taraxacum officinalis) beschermen en regenereren de lever.

• U met korting op uw bestelling kan aankopen. • De producten binnen 2 werkdagen bij u worden afgeleverd. • U gemakkelijke betalingsmogelijkheden heeft.

Maag: De maag stelt dan weer bijkomende hulp van waterkers (Nasturtium officinalis) erg op prijs. Nieren: Gelukkig zijn de nieren gebaat met extracten van blaaswier (Fucus vesiculosus), nierthee (Orthosiphon stamineus) en moerasspirea (Spirea ulmaria). Die kunnen zeker nu ferme hulp gebruiken. Op die manier zal de natuur snel je lever, maag en nieren weer op de sporen zetten en de naweeën van te uitbundige party’s temperen en bekorten, en het lichaam van onzuiverheden helpen verlossen. Monique van Hasselt

• Onze winkel 365 dagen per jaar en 24 uur per dag geopend is. Daarnaast kunt u 7 dagen per week bij onze klantenservice terecht. • Wij garant staan voor een optimale service. • Wij u helder en duidelijk over de producten informeren via de website, per telefoon en via e-mail.

www.boverte.com De beste zorgen uit de natuur!

e-mail: [email protected] - tel.: 00/31 (0)40 254 30 48

SANA nr 41

23

Advertentie

Arnica: de beste vriend na valpartij of skitrauma De langverwachte skivakantie is er... met veel enthousiasme vertrekken op de latten en dan op een draagberrie terugkeren. Veertig percent van de problemen situeren zich aan de knie met meestal een verdraaiing van de gewrichtsbanden omdat de voet de andere kant op wil dan de knie toelaat. Tweede plaats in de hitlijst van ski-ongevallen krijgt de schouder. In het beste geval raakt die uit de kom tijdens een valpartij, maar hij kan ook scheuren, breken, of gekneusd zijn. Nog eens vijftien percent krijgen de benen voor hun rekening. Hier ziet men dat de laatste jaren een verschuiving van de lokalisatie bestaat: vroeger meer enkelletsels en nu ontstaat de breuk meer naar boven op het been: het scheenbeen loopt groot gevaar. Dat is het gevolg van beter ontworpen skischoenen, want de enkels zitten steviger vast. Scheenbeenbreuken zijn trouwens minder ernstig dan enkelbreuken, de revalidatie is korter en de blijvende letsels zijn zeldzaam. Tien per cent van de ellende na de wintersport situeert zich aan de handen: duimen is er niet meer bij want die lijkt ook een groot slachtoffer te zijn. Dat is veel ernstiger dan velen denken, want duimletsels kunnen jarenlang klachten veroorzaken. Mensen die tijdens het werk die duim veel nodig hebben en dat zijn er heus meer dan bedienden in een bank die geld moeten tellen, zijn wel bijzonder gehandicapt in hun bezigheden. Tenslotte moet de arm en de pols het in zeven tot acht percent van de gevallen ontgelden. Dit soort breuken is populair bij snowboarders die zonder stokken de helling af razen. Maar het hoeven niet altijd ernstige breuken te zijn: kneuzingen, verstuikingen, blauwe plekken, zwellingen komen nog meer voor. En dan ben je blij dat er een natuurlijk middel is: Arnica. Ellen Dee heeft zo’n prima preparaat op basis van Arnica of valkruid. Het woord zegt het zelf: altijd in de reiskoffer hebben, is het verstandigst. Monique van Hasselt

24

SANA nr 41

Arnica Crème (met valkruid)

Bij blauwe plekken en pijnlijke spieren Arnica staat bekend om haar positieve effecten op de huid, spieren en gewrichten. Arnica crème wordt toegepast bij blauwe plekken, gevoelige spieren en gewrichtsproblemen die door stoten en vallen zijn ontstaan. De crème ondersteunt de circulatie in de huid en werkt verzachtend en slinkend, de gevoeligheid en verkleuring nemen af.

Potje 100 ml -

Prijs

€ 5,95

Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-408. Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en beter kunnen helpen.

Voor meer info: www.ellendee.be SANA nr 41

25

Geur- en smaakzin verliezen, is een hele beproeving

Geuren en smaken maken van het leven een feest

Reuk en smaak gaan nauw samen. Tijdens het eten zelf gaan geuren via de mond naar de neusholte en bepalen mee de smaak van het voedsel. Je moet maar even verkouden zijn om te ervaren hoeveel minder het eten smaakt. Volgens sommige wetenschappers bepaalt de geur voor meer dan 90 percent de smaak van het voedsel. Mensen bij wie de geur vermindert of weggevallen is, kunnen door het zien van voedsel en het proeven wel een en ander compenseren, evengoed als een blinde ondanks het feit dat hij het voedsel niet ziet, toch lekker kan eten. Verschillende zones op de tong Smaak wordt opgevangen door de tong waarop zich duizenden smaakpapillen bevinden. Dat is het smaakzintuig bij uitstek, althans voor de mens. De haarvormige papillen worden door de smaken geprikkeld en die geven een elektrische impuls via het zenuwstelsel door naar de hersenen die de prikkeling omzetten in een “smaakervaring”. Insecten proeven met smaakpapillen op de poten. Vandaar dat een vlinder of een bij wanneer ze op een bloem neerstrijkt met de poten “proeft” wat voor “vlees”

er in de kuip zit. De smaakpapillen van de mens worden om de week tot veertien dagen geheel vernieuwd. Voor de vier verschillende smaken zijn er verschillende zones op de tong. - Zoet proef je op de punt van de tong. - Zout zit verspreid over het gehele tongoppervlak. - Bitter heeft receptoren op de achterkant van de tong. - Zuur wordt waargenomen op de zijkanten. - Er is nog een vijfde smaak het zogenaamde umami, maar de perceptie daarvan wordt moeilijker gemaakt door allerhande bewerkingen en toevoegingen aan het voedsel. Ook met de geur Ruiken gebeurt via hetzelfde principe: geurhaartjes in het slijmvlies van de neus nemen stoffen waar die via signalen naar de hersenen omgezet worden in “geurinformatie”. Men heeft het hele mechanisme nog niet grondig door. Zo weet men nog altijd niet waarom suiker “zoet” smaakt en riekt en pure chocolade “bitter”. Ongetwijfeld zijn er scheikundige stoffen die de receptoren

D

e architectuur van ons organisme zit schitterend in elkaar. Allerlei waarnemingen kunnen het leven tot een feest maken. Daar hoort de visuele en auditieve waarneming bij om te genieten van de schoonheid in alle opzichten, natuur, mensen, kunst, communicatie en muziek. Een andere heerlijke belevenis is lekker eten. Daar zijn niet enkel de smaakpapillen verantwoordelijk voor die op verschillende segmenten van de tong gebouwd zijn, maar ook de geur speelt een belangrijke rol in het “proeven” van gerechten. Geur en smaak waarschuwen ons ook voor gevaren, b.v. bedorven voedsel. Mensen die hun geur of smaakzin kwijt zijn, hebben belangrijke informatie verloren, ook qua veiligheid. In Nederland en België samen heeft een half miljoen mensen te kampen met een verlies van geur en smaak en dat kan een hele beproeving zijn. Zelfs tijdens de zwangerschap kan de geur- en smaakzin veranderen.

26

SANA nr 41

SANA nr 41

27

28

SANA nr 41

Jan van Bercken

De Inspiratietuin van Herkenrode is een hedendaags kruidenpark: exclusief en origineel, aantrekkelijk voor een gevarieerd publiek van professioneel geïnteresseerden en individuele bezoekers, ontspannend en educatief. Abdijsite Herkenrode Herkenrodeabdij 4 3511 Hasselt Tel.: 011 23 96 70 Fax: 011 33 46 45 E-mail: [email protected] Web: www.abdijsiteherkenrode.be

Hotel ’t Buskruid

Advertentie

prikkelen waarna ze omgezet worden in smaak- en geursensaties. Er zijn uiteraard emoties mee verbonden, waar ook het geheugen een rol in speelt. De groentesoep van oma spreekt bij iedereen tot op hoge leeftijd tot de verbeelding. Die geur is onuitwisbaar omdat hij verbonden is met aangename ervaringen uit de kindertijd. Andere geuren kunnen afstoten: een ongeval met een ontploffing van gassen bijvoorbeeld. Wanneer dezelfde geuren waargenomen worden, ontstaan negatieve gevoelens. Geuren kunnen gelukkig ook zeer positieve gevoelens oproepen: de geur van vers gemaaid gras, of de lichaamsgeur van een geliefd persoon. Het speelt een

Zorg goed voor geur- en smaakzin Een half miljoen mensen in Nederland en België kunnen niet meer ruiken en smaken. Dat is veel en tegelijk erg. Met het ouder worden, vermindert elk waarnemingsvermogen, maar niet dermate dat alles wegvalt. Vaak is een ongeval de oorzaak van de handicap. Omdat verschillende zenuwen verantwoordelijk zijn voor de overdracht van de informatie van de tong naar de hersenen, kan een ziekte van de zenuwen (de nervus facialis en de nervus vagus bijvoorbeeld) oorzaak zijn van de storing. Ook een hersentumor, een val, een auto-ongeluk, een heelkundige ingreep kunnen verlies van smaak en geur meebrengen. Ook medicijnen en drugs kunnen verantwoordelijk zijn. Het is bekend dat rokers een minder goede smaak- en reukzin hebben. Stoppen ze met roken, dan verbetert heel snel hun geur en smaak en ontdekken ze nieuwe sensaties op hun bord. Ook de tong kan beschadigd worden door bijtende stoffen (drugs) of door te hete spijzen en dranken. Als de tong verbrand wordt, dan heb je al een andere smaakervaring. Hetzelfde met de neus: wie te gemakkelijk naar ontzwellende middelen grijpt bij een neusverkoudheid, beschadigt zijn neusslijmvliezen en riskeert een deel van zijn reukvermogen te verliezen. Bij een verkoudheid kan je beter natuurlijke middelen kiezen en als ontzwelling zeewater gebruiken liever dan gevaarlijke synthetische middelen. Zoals steeds: de natuur is wijzer en heeft altijd gelijk!

Inspiratietuinen Herkenrode

Advertentie

rol in de relatiebeleving. Omgekeerd kan ook uiteraard. Veel dieren hebben een sterker geurvermogen dan de mens: denk aan honden die er speciaal voor afgericht worden om stoffen ter herkennen: drugs, kadavers en levende mensen onder puin. Vlinders kunnen dankzij feromonen een soortgenoot op kilometers afstand ruiken! Koeien kunnen hun kalfjes uit honderden anderen perfect herkennen aan de geur.

Ideale uitvalsbasis voor je uitstappen in Limburg

Erkend fietshotel vlakbij knooppunt 312 Hotel ’t Buskruid Dr. Vanderhoeydonckstraat 64 3560 Lummen Tel 013/53 22 94 Fax 013/53 22 95 E-mail: [email protected] www.tbuskruid.be

SANA nr 41

29

WeetjesWeetjesWeetjesWeetjesWeetjes Ook winterzon beschadigt de huid Over de gevaren van een overdosis aan zonlicht zijn we goed geïnformeerd. Maar wat minder bekend is, is dat ook in daglicht ZONDER ZON gevaren schuilen. Zeker ook in de winter en de lente. Als de zon schijnt in de zomer, zijn we eerder geneigd preventieve maatregelen in de vorm van zonnebescherming te treffen dan in de winter. Want als het koud is, hebben we toch niets te vrezen? Niets is minder waar. Daar waar licht is, zit UV-straling, UVA- en UVB-straling. Ook als de zon niet schijnt, maar licht is overdag, is het toch belangrijk een product met een zonnefilter te gebruiken. Dit kan een dagcrème zijn of een zogeheten winter solaire, een specifiek zonneproduct voor de wintersport. Deze onderscheidt zich van gewone zonneproducten door zijn samenstelling. Een winterse

solaire is een crème op olie-basis. Een zomerproduct is vaak dunner en vloeibaarder van samenstelling. Ook zijn ze te verkrijgen als gel. Meestal zijn die producten op waterbasis ideaal voor broeierige zomerdagen, maar gevaarlijk voor de wintersport omdat ze kunnen bevriezen! Wees niet te zuinig met de hoogte van je zonnefactor als je de bergen in gaat. Een exacte indicatie van de ideale hoogte van de factor is moeilijk te geven, omdat verschillende cosmeticahuizen verschillende type factoren hanteren en er dus geen uniformiteit heerst. Wandelend of skiënd, de zon reflecteert op de witte sneeuw en haar straling is veel intensiever dan op de grond. Daarnaast is het van belang de lippen goed te beschermen.

Look vermindert risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk Uit een studie die voorgesteld werd op een congres van experimentele biologie in San Diego werd gesteld dat look een belangrijke bron van gezondheid is en een hele reeks heilzame invloeden heeft op lichaam en geest, ook tegen kanker, hart- en vaatziekten en zelfs tegen de ziekte van Alzheimer kan beschermen. De studieresultaten van een onderzoek lieten ook zien dat lookextracten de vorming van plaque vermindert in de coronaire bloedvaten die het hart van bloed voorzien, en zorgt voor een lager homocysteïneniveau in het bloed, waardoor de kansen op hartinfarct en beroerte verkleinen. Volgens Dr. Matthew Budoff, cardioloog verbonden

aan het Research and Education instituut van het Harbor-UCLA medisch center, moet een hoog homocysteïnegehalte in het bloed beschouwd worden als een ernstig risico voor hartaanvallen. Een jaar lang werd een groep hartpatiënten betrokken in een dubbelblind studie. De helft kreeg geregeld lookextract toegediend en de andere helft gewoon een placebo. Na een jaar bleken de patiënten die look hadden gekregen significant minder plaques te vormen in de bloedvaten, dan de patiënten die gewoon een placebo hadden gekregen. Bovendien was hun homocysteïnegehalte ook gevoelig lager, volgens de studie.

Te hoog insulineniveau bij te dikke kleuters Skivakantie: gevaar voor bevriezingsverschijnselen Sommigen hebben de wintersport al gehad, anderen kijken er nog naar uit. Bij ons hebben we een zachte winter, met milde temperaturen, maar op de skipistes heersen andere temperaturen. Niet iedereen bereidt zich daar goed op voor, vandaar dat bevriezingsverschijnselen niet zeldzaam zijn. Lichamelijke klachten die ontstaan door kou zijn heel gewoon bij wintersportactiviteiten zoals skiën en snowboarden. Het gezicht, de handen en voeten, maar ook de ogen kunnen slachtoffer worden van bevriezing. Het bevriezen van weefsel is heel pijnlijk en gevaarlijk en kan in het

30

SANA nr 41

ergste geval leiden tot het afsterven ervan. Bevriezingsverschijnselen treden bovendien in de meeste gevallen op zonder dat iemand er erg in heeft. Als gevolg van de kou werken ook de gevoelszenuwen minder goed waardoor men niet op tijd gewaarschuwd wordt. Een goede controle is het kijken naar de eigen of elkaars huid. Is de punt van uw neus wit (door een slechte doorbloeding) dan duidt dit op gevaar! Zorg daarom altijd voor warme kleren, een goede skibril, handschoenen en waterdichte schoenen.

Zwaarlijvigheid is een volksplaag geworden. Het is tegenwoordig geen zeldzaamheid meer dat kinderen van drie jaar aan overgewicht lijden, terwijl obese of veel te dikke kinderen van tien jaar al een abnormaal leverbeeld hebben en ongewoon hoge insuline niveau’s bereiken. Volgens onderzoekers, gespecialiseerd in dieetleer en fysieke vermageringsprogramma’s van de universiteit van Buffalo hebben informatie en goede raad over een aangepast dieet en oefeningen weinig nut en effect in deze groep. Er werden nog grondiger studies verricht en kinderen die bij een eerste contact met de kinderarts of huisarts als zwaarlijvig werden

genoteerd, werden jaren later opnieuw gecontroleerd. Ondanks het feit dat de meeste een persoonlijk advies kregen, een geschreven dieetplan en de raad kregen geregeld op consultatie te gaan bij een diëtist, bleek dat ze twee jaar na het eerste advies nog zwaarlijviger geworden waren. Op een vorige maand gehouden congres in Seattle spraken kinderspecialisten met bezorgdheid over deze groeiende plaag onder kleuters. Aangezien dikke kinderen, later gemakkelijker zwaarlijvige volwassenen worden en dit de eerste kandidaten voor hart- en vaatziekten zijn, wordt gezocht naar doeltreffende remedies om er iets aan te doen.

SANA nr 41

31

Denk niet altijd aan het ergste...

Prostaatproblemen voorkomen

D

e schrik zit er goed in. Wat borstkanker is voor vrouwen, is prostaatkanker voor mannen. De jongste tijd lijkt het erop alsof er een explosie van prostaatproblemen ontstaat. De screening o.m. door middel van de bepaling van PSA-waarden in het bloed heeft tot gevolg dat meer mannen met de diagnose “prostaatprobleem” naar huis gaan. Waar tot voor een paar jaar meteen een chirurgisch ingrijpen werd voorgesteld, komt men daar stilaan van terug. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg raadt dit zelfs af omdat volgens hen de remedie erger is dan de kwaal. Bovendien gaat het ook niet altijd over prostaatkanker, maar evengoed om een goedaardige prostaatvergroting. Een operatie kan meer problemen veroorzaken dan het ellende voorkomt: impotentie en incontinentie. Prostaatkanker evolueert doorgaans zo traag, dat operatie niet meteen nodig is, want deze mannen kunnen op hoge leeftijd meestal aan een ander probleem overlijden. Enkel bij hoog risico is ingrijpen nodig. Maar vanaf de middelbare leeftijd kan de man zelf heel wat doen om problemen met de prostaat te voorkomen, zowel qua voeding, levenswijze als preventieve natuurlijke middelen.

Prostaatproblemen komen meer voor in de geïndustrialiseerde wereld dan in het oosten. De levenswijze en vooral de voeding is er helemaal anders. Wat op ons bord komt, speelt een cruciale rol bij de preventie. In een onderzoek van Kyl in 1997 werd aangetoond dat genisteïne uit soja de groei van kankercellen in de prostaat blokkeert. Bij dubbel blindproeven op ratten bleek dat de dieren die met soja werden gevoed, de groei van kankercellen aan de prostaat beduidend afnam en geblokkeerd kon worden. Producten op basis van soja zijn dus aan te bevelen ter preventie van prostaatproblemen. Voeding aanpassen Onderzoek heeft aangetoond dat vanaf de leeftijd van veertig jaar de helft van de mannelijke bevolking problemen heeft met de prostaat. Doorgaans gaat het om vergroting en niet om prostaatkanker, soms ontsteking. De vergroting alleen al kan tot secundaire storingen leiden: stotterend plassen, problemen met de blaas en een gestoord libido.

32

SANA nr 41

Oorzaak is een hormonale disbalans in de verhouding tussen testosteron en dihydrotestosteron en anderzijds een tekort aan antioxidanten. Door een gezonde voeding kan invloed worden uitgeoefend op het probleem. - Vermijd dierlijke vetten en rood vlees. Omdat vetten een invloed hebben op de hormonen en het ontstaan van vrije radicalen in het lichaam kan de levenswijze van de westerling prostaatproblemen en prostaatkanker in de hand werken. - Transvet is nadelig: margarine, heet gebakken spijzen zelfs in plantaardige olie, gebakjes, koekjes, snoep. - Vermijd voedsel dat flink gebraden en gebakken is. Gefrituurde spijzen kunnen lekker zijn, maar ze bevatten meer carcinogenen dan groenten, vruchten en rauwkost die wel meer antioxidanten bevatten. - Snij de zwart geblakerde korstjes van voedsel weg. Getoaste en gegrilde spijzen en vlees op de barbecue zijn de vijand van uw prostaat. - Ook zuivelproducten worden in relatie SANA nr 41

33

Jan van Bercken

34

SANA nr 41

‘t Vlierhof

Hasseltsestraat 57A 3740 Bilzen Tel. 089 41 44 18 GSM 0478 61 33 02

[email protected]

natuurlijk smakelijk

Bezoek onze website:

www.vlierhof.be Dominique Vreven

Advertentie

Ook tegen vergroting Niet alle prostaatproblemen zijn kanker. Een vergroting kan ook al voor grote ongemakken zorgen. Van zodra je moeilijk kan plassen, is onderzoek aan te bevelen. Dan is preventie van groot belang. Gelukkig zijn er goede natuurlijke middelen. Curcumine heeft een algemeen gunstig effect ter preventie van kanker. Pompoenpitten zijn er eveneens voor gekend, alsook wilgenroosje, zaagpalm en lijnzaad, want de kwaliteit van de vetzuren is enorm belangrijk. Rook niet, wees erg matig met alcohol (glaasje rode wijn mag en is gunstig) en gebruik geen suiker. Champignons hebben evenals broccoli een gunstig effect.

restaurant

Advertentie

gebracht met prostaatproblemen. Een overdreven gebruik van kaas en melkproducten zou prostaatkanker kunnen doen toenemen. Ook supplementen van calcium boven de 2 gram per dag zijn niet gunstig. - Antioxidanten hebben wel een beschermende werking tegenover de vrije radicalen die toxisch zijn. Rauwe groenten en vruchten moeten dagelijks worden geconsumeerd. - Gebruik dagelijks Omega-3 vetzuren ofwel door verse vis te eten, ofwel door een goed voedingssupplement. Studies verschenen in het vakblad Clinical Cancer Research tonen aan dat wie een halve gram (500 mg) visolie per dag neemt, tot 63 percent minder kans heeft op prostaatkanker. - Zorg voor voldoende beweging. Verstandige en rustige sport (geen competitie) heeft niets dan voordelen. - Onderhoud een gelukkig liefdesleven. Normaal seksueel verkeer is gunstig voor de prostaat. - Zorg voor voldoende vitamine D en C, antioxidanten bij uitstek. Labo-onderzoek heeft aangetoond dat ze kankercellen in de prostaat kunnen doden, wat apoptose genoemd wordt. Af en toe in de zon lopen, is goed omdat onder invloed van zonlicht vitamine D gevormd wordt in de huid. In noordelijke gebieden waar de zon minder schijnt en de winters langer zijn, komt meer prostaatkanker voor dan in zuiderse landen. - Groene thee en koffie bevatten antioxidanten. De American Association for Cancer Research beveelt aan om dagelijks koffie en groene thee te drinken. - Uit epidemiologische studies kwam naar voren dat mannen die geregeld meer groenten van het kruisbloemige type aten (broccoli, bloemkool en kool) minder prostaatkanker hadden. Men neemt aan dat chemische verbindingen, de isothiocyanaten, verantwoordelijk zijn voor dit beschermende effect.

50 net.be www.50net.be

De portaalsite voor de dynamische

50-plusser!

Schrijf je nu in op onze Nieuwsflash

www.50net.be 35 SANA nr 41

Hoe ongemakken van de menopauze voorkomen?

Niet roken, voldoende vitamines C, D en K2 en visolie en veel bewegen!

E

en stevig skelet is de basis van een gezond lichaam. De botten vormen de steunberen van het organisme. In totaal hebben we 206 beenderen en beentjes. Samen vormen ze het geraamte of skelet, dat dient om spieren aan vast te hechten en inwendige organen te ondersteunen. Dat botweefsel is heel sterk: het moet levenslang het lichaamsgewicht dragen en... zich voortdurend vernieuwen. Het is dus ook een levend orgaan, geen dode materie. In het binnenste van de botten bevindt zich het beenmerg waar nieuwe bloedcellen worden aangemaakt. De botten hebben dus een grotere functie dan enkel het betonijzer te vormen voor ons lichaam. Ze kunnen ook ziek worden en de meest voorkomende ziekte is osteoporose: een uitgebreide ontkalking waardoor de densiteit en de stevigheid van het skelet verloren gaat, waar erg veel pijn en lijden mee gepaard kan gaan. Is er iets aan te doen en hoe kunnen we best grote problemen voorkomen, want vooral vrouwen zijn er het slachtoffer van...

Osteoporose: gatenkaas in het skelet 36

SANA nr 41

Osteoporose is in de meeste gevallen een te snel evoluerend verouderingsproces dat door verschillende factoren kan worden beïnvloed. Eén op de vier vrouwen van boven de 45 jaar heeft er al last van. Bij negen op de tien vrouwen van 75 jaar en ouder wordt osteoporose vastgesteld. Oorzaken De vermindering van de botmassa begint eigenlijk al op 35-jarige leeftijd. Op dat ogenblik kan eigenlijk nog niet over osteoporose gesproken worden. Dat gebeurt pas als de achteruitgang zo fel is, dat een trauma of een ziekelijke toestand optreedt. Osteoporose is een tekort aan botmassa. Hierdoor is het skelet veel brozer en ontstaan er zeer snel breuken. Op tachtigjarige leeftijd heeft al meer dan de helft van de vrouwen osteoporose. Bij mannen daarente-

SANA nr 41

37

met verschillende centimeters. Vaak ziet men bij deze patiëntengroep een bolle gebogen rug. Deze bolling wordt ook wel een kyfose genoemd. Op hogere leeftijd ziet men dat deze patiënten snel een botbreuk kunnen oplopen voornamelijk in de wervels en de heupen. Dit kan al gebeuren bij de minste of geringste botsing met een of ander voorwerp of zelfs na een vrij zachte val. Een veel voorkomende breuk is de heupfractuur.

gen is deze aandoening vrij zeldzaam. Osteoporose heeft meerdere oorzaken waardoor het kan ontstaan en de belangrijkste oorzaak wordt gevormd door factoren die voorkomen in de menopauze van de vrouw. In die periode valt de productie van het hormoon oestrogeen weg. Dit is een essentieel hormoon voor de aanmaak van het bot. Chronische ziekteprocessen zoals reumatoïde artritis en langdurig toedienen van corticosteroïden, samen met gebrek aan beweging zijn essentiële condities die osteoporose in de hand werken. Dit laatste verschijnsel trof bijvoorbeeld de astronauten die aan langdurige gewichtloosheid onderworpen waren. Toen ze weer op aarde kwamen na een verblijf van maanden in de ruimte, was hun skelet zo broos geworden dat ze zelfs niet meer op hun benen konden of mochten staan. Pas door wekenlange revalidatie werd het bot weer opgebouwd en vermeerderde de botdensiteit opnieuw. Kinderen die tijdens hun jeugd veel bewegen, lopen, springen, huppelen, touwtje springen, kweken op die manier een grotere botmassa aan, dan leeftijdgenootjes die steeds maar zitten en

38

SANA nr 41

weinig bewegen. Oudere personen die niet bewegen dragen er daarom ook ongewild toe bij dat het verschijnsel van osteoporose wordt versneld. Ook de voeding speelt een essentiële rol. Calciumrijke voeding verhindert botafbraak. Zuivel is daarvoor niet het perfecte antwoord, want zuivel is verzurend en waar een overmatige verzuring in het lichaam bestaat, wordt kalk afgebroken. Een basenoverschot is daarom essentieel. Vandaar het grote belang van voldoende fruit en groenten in de voeding. Andere verzurende factoren zijn: koffie, thee, alcohol en suikergebruik die een negatieve invloed op de opname van calcium en magnesium hebben. Het gebruik van veel verzadigde vetten (vlees, zuivelproducten) zou de opname van calcium en magnesium remmen en dus meehelpen aan de botafbraak.

Remedies Osteoporose is een typisch verouderingsverschijnsel, een aandoening die niet genezen kan worden, het enige dat bij een behandeling gedaan kan worden is de achteruitgang van het botweefsel zo veel mogelijk afremmen. Vandaar dat men er alle belang bij heeft dat de botdichtheid of densiteit zo groot mogelijk is. Daarmee wordt het belang van lichaamsoefeningen in de jonge jaren erg duidelijk! Het blokkeren van de achteruitgang op latere leeftijd kan op volgende manieren: - Het aanvullen van het calcium in het lichaam, vooral door middel van een dieet en soms door het toedienen van calcium, maar ook van magnesium en zink. - Het toedienen van vitamine D. - Het toedienen van oestrogeen bij voorkeur door voedingssupplementen op basis van soja-isoflavonen, die natuurlijke oestrogenen bevatten, zoals vitamine K2. - Het toedienen van natriumchloride. Dit stimuleert de enzymen om calcium aan te maken in het bot. - Ook aangepaste oefeningen die afhankelijk van de toestand van de patiënt kunnen worden afgesproken met een kinesist, zullen de achteruitgang van de botmassa helpen af te remmen.

Symptomen Iedereen kent de typische rugverkromming van oudere mensen. Door een structuurverandering van het bot kan de rug in elkaar gedrukt worden. Ter hoogte van de wervelkolom kan dit leiden tot een inkrimping van de wervels

Magnesium, zink en vitamine C en D Bij de preventie van osteoporose is méér vereist dan een hoge calcium-iname. De juistheid van deze opvatting wordt bevestigd door een publicatie in het American Journal of Clinical Nutrition. Het betreft een onderzoek waarbij werd

vastgesteld dat grotere inname van diverse andere voedingsmiddelen met een hogere botmineraaldichtheid gepaard gingen. Het onderzoek werd uitgevoerd bij 994 gezonde vrouwen in de leeftijd van 4549 jaar, die allen in de premenopauze verkeerden. De onderzoeksresultaten laten onder meer een duidelijke relatie zien tussen de verbetering van de botmassa en de consumptie van vitamine C, zink en magnesium. Dit gunstige effect van vitamine C wordt toegeschreven aan de rol die het speelt bij de collageenvorming. Van zink is uit dierproefonderzoek bekend dat het zowel de botgroei als de botmineralisatie stimuleert. Bovendien blijkt dit mineraal een krachtige remmende werking op de botvermindering te hebben. Ook de positieve relatie tussen magnesium en de botdensiteit vindt steun in diverse andere studies, waarbij onder meer is gebleken dat deze magnesium de botmassa kan doen toenemen. Er bleek ook een relatie te bestaan tussen de hoeveelheid bot en de inname van kalium en vezelstoffen, voedingsbestanddelen die in ruime mate aanwezig zijn in fruit en groente. Vooraleer het lichaam er zou kunnen in slagen om voldoende calcium uit het voedsel in de darmen op te nemen, moet er voldoende vitamine D aanwezig zijn. Door de huid bloot te stellen aan de zon wordt in de huid vitamine D aangemaakt. Wie te weinig vitamine D heeft, wat kan gebeuren bij mensen die in een hogere breedtegraad leven, kan bij gebrek aan zonlicht een wekere botstructuur hebben. Vandaar trouwens de Engelse ziekte, omdat jongeren in Engeland vanwege het klimaat te weinig zonbestraling hadden en vandaar dus ook te weinig calcium konden opnemen. Visolie verbetert eveneens de calciumopname. Vrouwen die roken hebben ook een grotere kans op osteoporose. Samengevat: niet roken, veel groenten en fruit, visolie, veel bewegen en voldoende vitamines C, D en mineralen. En verzuring vermijden! Jan van Bercken

SANA nr 41

39

Heilzame plantenextracten en Plant van de maand: hun toepassing

Door Kees Martens Kruidenkundige

Chelidonium majus L.

Stinkende gouwe: Maakt lever en huid gezond

D

e natuur is een schatkamer zowel van schoonheid, van voedsel, maar ook van medicijnen. De natuur geeft ons alles wat we nodig hebben, om te groeien, om gelukkig te zijn, om gezond te blijven en om ziekte te behandelen. Het is een schitterend, vernuftig stuk van de schepping en daar kunnen we op vertrouwen. Een van die vernuftige “middelen” is Chelidonium of stinkende gouwe dat niet enkel voor wratten maar ook als lever- en galmiddel bekendheid kreeg.

40

Geschiedenis van de plant Chelidonium heeft vele Nederlandse namen, zoals stinkende gouwe, goudwortel en wrattenkruid en behoort tot de familie der papaverachtigen (Papaveraceae). Ze komt zowel in Europa, Azië als NoordAmerika voor tussen het kreupelhout en langs heggen en wegen. In de tijd van Dioscorides en Plinius (circa eerste eeuw) stond de plant bekend als lever- en galmiddel. In de Middeleeuwen werd het melksap ook gebruikt bij huidaandoeningen, zoals wratten. Al in de Oudheid en daarna door alle eeuwen heen kende men stinkende gouwe tevens bij oogziekten, waarbij het sap van de plant verdund, soms in melk, werd toegepast.

bepaalde uiterlijke kenmerken van planten een aanwijzing vormen voor de therapeutische toepassing. In het geval van chelidonium zag men in het geel-oranje sap een overeenkomst met galsap, en verklaarde daarmee de gunstige werking van de plant bij leveraandoeningen en geelzucht.

Chelidonium majus is een mooi voorbeeld van de vroeger veel gepropageerde ‘signatuurleer’ van Paracelsus (1493-1541). Volgens deze leer zouden

Geneeskrachtig Eigenschappen: Chelidonium is een giftige plant door de aanwezigheid van alkaloïden. Daarom wordt de plant voor

SANA nr 41

inwendig gebruik gepotentieerd, bijvoorbeeld tot D3. Chelidonium ontspant de gladde spieren en werkt daardoor pijn- en krampstillend. Om deze reden wordt ze gebruikt bij verkrampingen in de luchtwegen, het maag-darmkanaal en de galwegen. Ze heeft bovendien een galdrijvend effect. Tevens werkt de plant licht kalmerend en verhoogt ze de uitscheiding van de alvleesklier. Uitwendig toegepast werkt de plant keratolytisch (hoornhuid verwekend) en remt ze de celdeling en virusvermeerdering.

Stinkende gouwe als tandarts Stinkende gouwe had vroeger ook de naam dat ze kiezen en tanden los kon zetten. Koningin Elisabeth I van Engeland had een zeer slecht gebit. De Spaanse ambassadeur aan het hof vergeleek haar tanden met parels, maar dan zwarte. Zij weigerde echter een zeer pijnlijke kies te laten trekken. Een van de lijfartsen raadde aan wat stinkende gouwesap in het gat van de kies te druppelen. Men deed het en naar verluidt kon de koningin zonder moeite de kies er zelf met de vingers uittrekken...

Verwerking: De wortel wordt vers verwerkt. Het gehalte aan alkaloïden daalt wanneer de plant wordt gedroogd of wordt verwerkt zonder alcohol. Toepassing Inwendig wordt Chelidonium verdund vooral gebruikt bij lever- en galaandoeningen, onder meer bij geelzucht. Uitwendig wordt Chelidonium toegepast bij wratten, wratachtige verschijnselen op de huid, likdoorns, eeltplekken, en dergelijke. Onverdund mag de plant uitsluitend uitwendig worden toegepast.

“Snelle stinkers” De naam ‘stinkende gouwe’ heeft de plant te danken aan de vieze geur. Plantenkenners van begin 1900 vergeleken de geur van de plant met de eerste automobielen die de bijnaam ‘stinkende gou(au)we’ kregen omdat ze bepaald niet lekker roken en een voor die tijd enorme snelheid ontwikkelden.

SANA nr 41

41

Richt uw brieven aan [email protected]

Brievenbus

Reacties van onze lezers

In deze rubriek krijgen lezers de kans vragen te stellen, of reacties neer te pennen in verband met hun ervaringen over gezondheid.

Ik ben verlost van lastige prikkelhoest Mevrouw K.P. uit Maasmechelen Ik ben een trouwe fan van uw blad en heb er al heel wat interessante tips in gevonden. Ik wil nu ook mijn eigen ervaring eens kwijt, in de hoop dat andere lezers er ook wat aan hebben. Jaren geleden kreeg ik last van droge hoestbuien. Het begon eigenlijk met keelpijn, nadien een lopende en daarna een verstopte neus, tenslotte droge hoest die wekenlang kon blijven aanslepen en me ’s nachts zelfs uit de slaap hield. Op den duur was ik helemaal uitgeput en mijn man kon best in de logeerkamer gaan slapen, want het was echt heel de nacht hoesten, om uiteindelijk pas onder de morgen in slaap te vallen en een paar uurtjes te kunnen slapen. Het was geen leven. Het was ook altijd hetzelfde liedje, want de dokter schreef maar antibiotica voor. Dan ging het weer een tijdje beter, maar elke winter hetzelfde liedje. Ik werd ook mottig van de antibiotica en had geen kracht meer. Als ik een

42

SANA nr 41

wandeling maakte moest ik om de kilometer op een bank gaan zitten. Nu heb ik eindelijk soelaas gevonden. Ik neem bèta-glucanen uit paddenstoelen (oesterzwam) en vooral een grote dosis vitamine C. Daarmee begin ik al in de late herfst. Ik neem dagelijks vijf gram samen met zelf geperst sap van sinaasappels. Als ik toch de prikkel voel opkomen dan neem ik een koffielepel honing die ik langzaam in de mond laat smelten, afgewisseld met Tussabell van Fytobell. En van zodra de winter in aantocht is neem ik dagelijks Echinabell. Het is nu de tweede winter dat ik geen problemen heb en als er toch een hoestje komt, is die snel weer voorbij. Ik kan deze procedure aan iedereen aanbevelen, want ik weet hoe lastig zo’n droge hoest kan zijn. Ik kan het dus alle lezers sterk aanraden. Waarvoor onze hartelijke dank. Uiteraard is het goed van elk probleem aan de luchtwegen eerst voor te leggen aan een dokter, omdat je nooit weet of er geen ernstig probleem achter schuilt. Maar toch hartelijk bedankt voor de zeer interessante brief.

Na 3,5 jaar genezen van eczeem Mevrouw T.P. uit Sint-Niklaas Ik las onlangs iets over een lijdensweg met eczeem. Ik heb er zelf drieëneenhalf jaar mee af te rekenen gehad. Daarom wil ik u laten weten hoe dit te genezen is. Ik paste hiervoor injecties met mierenzuur toe: éénmaal per week. Je kan het aan de homeopathische dokter vragen, want het is een preparaat van de firma Heel, de grootste Duitse firma voor homeopathie. Ook depte ik de kwestieuze plekken met Molkosan. Citroensap helpt ook. Van zodra de Molkosan is opgedroogd op de huid, de plekken deppen met Johannesolie en nadien crème Echinacea van Ellen Dee opwrijven, een geneeskrachtige zalf op basis van Echinacea purpurea. Uiteraard is pro-vitamine A belangrijk en hiervoor nam ik dagelijks een paar keer een glas vers geperst wortelsap.

Haaruitval en jeuk na verhuizing door stress Mevrouw L.B. uit Dendermonde Ik ben verhuisd van een appartement naar een huisje. Ik heb wel veel heimwee gehad en daardoor kreeg ik jeuk en witte vlekken op het hoofd. Ik begon te krabben dat het een lieve lust was. Ik nam speciale shampoo die ik haalde bij de apotheker,

mee naar de kapper. Ik was ten einde raad en ging uiteindelijk naar de dermatoloog. Daar kreeg ik zeven inspuitingen met cortisone. Het haar dat ik verloor, is niet teruggekomen. Ik sprak met hem over een homeopathische behandeling en daarop kreeg ik als antwoord dat ik dat mocht doen, maar op eigen verantwoordelijkheid. Ik ben een beetje ten einde raad. Wat moet ik doen? Gaan of niet gaan? En is er een lezer die met een of andere therapie al gunstig resultaat heeft gekregen? Wat moet ik doen om mijn probleem op te lossen? Kringvormige haaruitval met jeuk is vaak het gevolg van stress. Alles wat kan helpen om de stress de baas te worden is nuttig. Vooral vitamines uit de B-groep zijn hier van belang. Ook het haar wassen met shampoo verrijkt met vitamines B is nuttig. Hiervoor kan je bijvoorbeeld zonder gevaar biergistpillen gebruiken, als ontbijt gebruik je volle granen en havervlokken (die zijn rijker aan vitamine B en E). Je kan het haar ook wassen met een aftreksel van tarwezemelen, waaraan je een scheut citroensap of zure melkwei hebt toegevoegd. Maak je maar niet te veel zorgen over je haar, want die zorgen zijn precies de oorzaak van de ellende en het haaruitval. Een goed middel tegen stress is Stressbalans en Passibell van Fytobell. Probeer te leven met de nieuwe situatie, maak er het beste van, trek er eens uit, neem een weekendje uit, een leuke vakantie... en je zal merken dat alles weldra weer goed komt! SANA nr 41

43

Lekker en gezond koken met groentenkok Dominique Vreven

Winters slaatje met quinoa, witloof en sinaasappel met gerookte zalm

I

n februari, de koudste wintermaand, is het soms moeilijk om een seizoensgebonden salade samen te stellen. Zaadjes, zoals quinoa, gespruite linzen en bereide granen zoals spelt kunnen die winterse salades rijkelijker en smaakvoller maken. In die donkerste maanden van het jaar kunnen witloof, veldsla, winterpostelein en Chinese koolsla nog steeds als basis dienen voor een echte wintersalade. Zij zorgen voor dat winters extra vitamientje waaraan je lichaam tijdens deze periode zo een nood heeft. Meestal wordt quinoa warm gegeten maar hier in dit recept gebruiken we het koud als eiwit- en vitamineaanvulling in een wintersalade.

Boodschappenmandje voor 4 personen: • 4 stronkjes witloof • 100g rode quinoa • 1 sjalot • 1 wortel • 1 takje groene selder • 1 soeplepel gedroogd zeewier (rood of groen) • het volume van quinoa x2 voor de groentebouillon • 1 rode ui • 2 onbespoten sinaasappels of, voor wie het graag wat bitterder heeft, pompelmoes • olijfolie • rijstazijn • 1 groene appel • 200g gerookte zalm • wintersla naar believen (veldsla, winterpostelein, koolsla, ed) • rozijnen • peper uit de molen • Himalayazout uit de molen Bereidingswijze • Pel de okkernoten en laat ze lichtjes roosteren in een koekenpan zonder vetstof op een zacht vuurtje. Dit

44

SANA nr 41

• •

• • •

•

•

•

duurt ongeveer 4-5 minuutjes. De noten moeten lichtjes verkleuren maar niet verbranden. Je zal versteld staan van de aroma’s die tijdens dit proces vrijkomen. Zet even apart. Snij nu de wortel, de sjalot en de groene selder in kleine blokjes en stoof ze aan met 2 eetlepels olijfolie gedurende een vijftal minuutjes. Doe er de quinoa bij en de groentebouillon. Laat dit geheel een 20 tal minuutjes zachtjesaan koken onder deksel. Voeg na 15 minuten het gedroogde zeewier toe en vermeng deze zorgvuldig met de quinoa. Als de quinoa gaar is, zet deze dan even opzij en laat afkoelen. Snij het witloof in reepjes, de rode ui in fijne snippertjes, de appel in kleine blokjes en de geschilde sinaasappel in partjes. Doe alles samen met de rozijnen in een kom en besprenkel het geheel met de azijn, olijfolie, peper en zout. Meng voorzichtig zonder de sinaasappelpartjes te beschadigen en laat

• •

een kwartiertje rusten. Schik de salade op een schotel en leg in het midden ervan de gemengde quinoa. Schik er de plakjes gerookte zalm over en bestrooi met de aromatische okkernoten. Natuurlijk smakelijk! Tip

Volgens de gebruiksaanwijzing van quinoa word er aangeraden om deze voor gebruik te wassen om de bittere saponinen te verwijderen. Door de meeste leveranciers heeft quinoa reeds een behandeling ondergaan ter verwijdering van het grootste gedeelte van deze stoffen. Wij wassen quinoa echter nooit en genieten zelfs van dat licht bitter smaakje. Bitter zorgt trouwens voor een goede vertering door de spijsverteringsenzymen reeds in de mond actief te maken. Gekende bittere kruiden die spijsverteringsbevorderend zijn zoals paardenbloem, dragon en artisjok zijn hiervoor zeker ook aan te raden. Bitter geeft je eetlust en zorgt ervoor dat je sneller verzadigd bent. Daarom zijn bittere aperitieven ideaal om de maaltijd te starten. Je zal je dan niet snel “overeten”

Quinoa bevat geen gluten! Quinoa is een gewas dat reeds verbouwd werd door de Inca’s. Ook nu nog worden deze heerlijke zaadjes geteeld op de hoogvlaktes van Bolivië. Heel schrale bodem, veel wind, weinig regen en een hoogte van wel meer dan 3000 m boven de zeespiegel zijn de ideale omstandigheden voor “ het vergeten graan van de Inca’s”. Eens was dit het voedsel van arme boeren maar sinds de ontdekking door de rest van de wereld is de prijs zo fel gestegen dat quinoa door de oorspronkelijke bewoners niet meer te betalen is. Quinoa is een “pseudograan” omdat het geen gluten bevat maar wel veel volwaardige eiwitten en tal van vitaminen. Dit gegeven maakt dit voedsel tot een topper voor coeliakiepatiënten. Het is trouwens een plant uit de ganzenvoetfamilie waartoe ook spinazie en Brave Hendrik behoren en dat zie je duidelijk aan de gelijkende bloeiwijze. Vorig jaar hebben wij in onze tuin geëxperimenteerd met dit gewas en het resultaat was overdonderend. Een heel veldje vol met schitterende decoratieve pluimen vol mini quinoa zaadjes in goudgeel tot prachtig rood. Tekst en foto’s Dominique Vreven

‘t Vlierhof Hasseltsestraat 57A 3740 Bilzen Tel. 089 41 44 18 GSM 0478 61 33 02

[email protected] www.vlierhof.be

SANA nr 41

45

De groene vingers van Ivo Pauwels Ivo Pauwels, een gerenommeerd natuurkenner, auteur en groen-journalist verzorgt elke maand een aantal schitterende rubrieken in i-Sana.

DE TUIN ALS LEVENSELIXER Hoe kun je van je tuin blijven genieten als je een dagje ouder wordt?

W

ie een tuin bezit en er van houdt, heeft altijd wat om naar uit te kijken, al ziet hij niet meer zo scherp als vroeger. Ook worden met de jaren de spieren wat meer stram en de knoken stijf. Bukken en buigen wordt lastig. Wie ouder is, neemt de tijd. Gelukkig maar. Bovendien dient een tuin om ervan te genieten. Een tuin is een lusthof. Mensen op jaren beseffen beter dan wie ook dat tuincultuur begint op de tuinbank. Van in een stoel op de uitkijkpost hebben ze vaak een mooi zicht op de tuin. Wijsheid en ervaring hebben ze in overvloed. Daaruit destilleerden we de volgende tips en overwegingen.

Een tuin is een verademing, een oase van rust en herbronning. Tenminste dat zou het moeten zijn, tenzij het karwei om de tuin te onderhouden te groot en

te lastig wordt, want met de jaren wordt elke kilogram wat zwaarder en elke put wat dieper, elk onkruidje wat lastiger om wieden en het grasperk wat groter. Je begrijpt wel wat we bedoelen. Maar je kan de tuin zo inrichten dat de lust groter blijft dan de last. Tips en overwegingen Het hoeft niet meer zo nodig om er tegenaan te gaan als was je eenentwintig. Neem de tijd. Zet banken of stoelen klaar op de mooiste plekjes in lichte schaduw en uit de wind. Probeer niet alles zelf te doen. Snoeien van hoge bomen of stevige hagen kun je beter aan één van de kinderen of aan een gespecialiseerd bedrijf overlaten.

46

SANA nr 41

Bespaar arbeid door gebruik te maken van speciale technieken en producten. Poets uw tuin niet voortdurend. Een beetje onkruid geeft daarom nog geen slordige indruk. Laat verhoogde bedden metselen die niet te breed zijn. Ze zijn uitermate geschikt voor rotsplanten. U hoeft zich dan niet te bukken om onkruid te wieden. Zorg ervoor dat de paden gemakkelijk begaanbaar zijn en niet al te hobbelig of glibberig. Maak gebruik van planten die niet te sterk groeien en waaraan u niet al te veel moet snoeien. De vaak verguisde dwergconiferen zijn interessante planten die weinig of geen onderhoud vergen. Wie gewend is een hak te gebruiken, kan beter overstappen op een schoffel. Schoffelen vraagt beduidend minder inspanning dan ‘hakken’. Beperk het gazon, zorg voor voldoende terrassen of werk met sterke bodembedekkers die onkruid onderdrukken. Het onderhoud van een gazon is immers dwingend. Maak oordeelkundig gebruik van middelen om het onkruid te verdelgen op paden, opritten en in gazons. Zorg dat u de winterbloeiers ook van achter het venster kunt bewonderen. Maak in grote tuinen vooral gebruik van gemakkelijk groeiende struiken. Een tuin op maat Deze en andere tips vindt u samen met nog heel veel boeiende tuininformatie in het boek van Artis Historia “Een tuin op maat”. Het is geschreven door onze Ivo Pauwels. Op www.wezooz.be kunt u Ivo Pauwels in zijn en vele andere tuinen aan het werk zien.

SANA nr 41

47

Tuinsprokkels Ananas: een wereldwonder dat je zelf kan kweken

W

ie denkt dat de zware ananas aan bomen groeit heeft het mis. Ze staan aan de top van een centrale stengel die oprijst uit het hart van een heuse bromelia, Ananas sativus genaamd. De lekkere, sappige en intens geurende vrucht kent zijns gelijke niet. Er is geen vrucht die erop lijkt. Onmiddellijk populair De bemanning van Columbus’ schepen was ten zeerste onder de indruk van deze edele vrucht van de Midden-Amerikaanse volkeren. De eerste vrucht die in Europa aankwam was een heus wereldwonder. De decoratieve ananas dook over heel Europa op in houtsnijwerk en werd vooral populair als sierknop op communiebanken. Vanaf 1550 werden in suiker ingelegde ananasvruchten als exotische delicatesse naar Europa verscheept. Het was een winstgevende handel die pas verdween toen de stoomschepen ‘verse’ vruchten brachten. Een teloorgang van soorten Wanneer vroeger elk dorp of stad in tropisch en subtropisch Amerika kon bogen op een eigen ananasras dan zijn de meeste ervan verdwenen, verdrongen door de commerciële rassen. Dat er veel ananasrassen

48

SANA nr 41

van Ivo Pauwels

Avocado: lekkere kamerplant

zijn bewijst de kamerplantenhandel die een boeiend ananasje met bontgekleurd blad en kleine vruchtjes als kamerplant op de markt brengt. Het heet Ananas comosus ‘Aureovariegatus’. Een plant van eigen ananas Ananasplanten zijn vrij gemakkelijk te vermeerderen. Wanneer je een plant uit een vrucht wilt kweken, dan moet je er zeker van zijn dat de ananas tijdens het transport of bij het bewaren verstoken is gebleven van vorst. Het best koop je een ananas in de zomer. Op de vrucht zit een amusant pruikje bladeren en dat heb je samen met een wigvormig stuk vruchtvlees nodig. Verwijder het vruchtvlees van dit wigvormig stuk tot uitsluitend de middenas overblijft. Kort de steel in tot tegen de onderste kleine blaadjes en verwijder de onderste blaadjes. Doe dat erg voorzichtig. Je ziet nu de groeipunten zitten waaruit de wortels zullen vertrekken. Laat het geheel drie dagen drogen en pot het dan op in een zandige grond. Trek er een heldere plastic zak over en zet alles op een lichte plek in de schaduw. Na ongeveer 4 weken moet jouw ananas geworteld zijn.

D

e avocado is een vrucht die net als een peer aan een vrij hoge boom groeit, de Persea americana, afkomstig uit tropisch Amerika en verwant aan de laurier. De boom heeft een fraai, vaak aan de randen rood aanlopend blad. Uit de grote pit kun je gemakkelijk een tijdelijke kamerplant kweken. Big is beautiful Omdat de pit van de vrucht erg groot is, was het zaak grote avocado’s met veel vruchtvlees te kweken. De veredeling van de vruchtbomen was hierop gericht. Erg grote vruchten kunnen 1 kg zwaar zijn. Rijpe avocado’s hebben smeltend vruchtvlees met een aparte iets olieachtige smaak. Het bevat voor een vrucht erg veel vetten en is dus allesbehalve aangewezen voedsel wanneer je wilt lijnen. Bij aanschaf zijn de vruchten vaak nog hard. Ze zijn dan niet echt lekker. Nadat je ze een paar dagen op kamertemperatuur bewaarde is het vruchtvlees boterzacht en lekker. De Azteken noemen de avocado alhuacatl, boter uit het bos. Grote vruchtbaarheid Een goed onderhouden en volwassen Persea americana kan jaarlijks gemakkelijk 500 avocado’s opleveren. Over het algemeen leveren deze calorierijke vruchten zowel op de plaatselijke als op de

wereldmarkt een vrij goede prijs op. Om die reden zie je de decoratieve boom in de tropen en de subtropen vaak ook in kleine privé-tuinen aangeplant. Prima kamerplant De avocadoboom is een goede kuipplant die ook in de winter een temperatuur van minstens 15°C vereist en daarom het best als een amusante, zij het tijdelijke kamerplant gekweekt kan worden. Deze kamerplant hoeft niets te kosten. Wanneer je de dikkere onderzijde van de pit ongeveer 3 cm diep in een potgrond voor rododendrons en azalea’s plant en de kluit vochtig en warm houdt, het geheel met een heldere plastic zak of een kamerkasje afdekt en op een lichte niet al te koele plek neerpoot, zal uit de opengespleten pit een stevige stengel oprijzen. Wanneer deze stengel vier blaadjes heeft, verwijder je het plastic en pot je het boompje. Vruchten mag je niet verwachten. Geef niet veel plantenvoedsel en verpot het jonge boompje elk voorjaar omdat Persea americana erg gevoelig is voor zouten in de potgrond.

SANA nr 41

49

Hoe aanslag op je rug voorkomen?

Rugklachten: gedaan ermee!

R

Verkeerde schoenen, boekentassen, slecht tillen, ruïneren de rug Een volmaakt skelet komt in de werkelijkheid haast niet voor. Kinderen worden al op jonge leeftijd misvormd, hetzij door te zware boekentassen die eenzijdig van het lichaam worden gedragen zodat scoliose ontstaat, ofwel door onaangepaste schoenen en op latere leeftijd vooral hoge hakken, hetzij door onvolwaardige voeding zodat het beenderstelsel zich niet op de juiste wijze kan vormen, hetzij door houdingsfouten in de schoolbanken, te weinig beweging, slechte matras enz. Gezond skelet Dankzij langdurige observatie van oorzaak en gevolgen wordt zowel in Europa als in de USA een ideaal skelet als volgt bepaald: -De onderste ledematen moeten een gelijke lengte hebben. -De tussenwervelschijven moeten van voldoende dikte zijn en mogen nergens uitstulpingen vertonen. -De doornvormige uitsteeksels moeten precies in het midden van de wervels zitten. Er moet een correcte verhouding zijn van de 26 segmenten van de wervelkolom, zonder dat er rotatie is van

één wervel ten opzichte van een andere. -Er mogen geen afwijkingen zijn zoals sacralisatie of spina bifida waarbij de wervel onvoldoende gesloten is. -Lordose en kyfose moeten binnen normale fysiologische waarden liggen, m.a.w. men mag geen te holle of te bolle rug hebben. Een zittend leven, onvolwaardige voeding, te zachte matrassen en zetels, stress, onaangepast schoeisel, mechanisch vervoer zodat te weinig wordt gestapt, en onnatuurlijke belasting maken dat permanent een aanslag wordt gepleegd op het skelet. Wat is goed en wat is slecht? Het ruggenmerg is na de hersenen het belangrijkste element van het centrale zenuwstelsel. Dat ruggenmerg loopt door de wervelgaten van het wervelkanaal. Het is dus uiterst belangrijk dat we ligamenten, pezen en kleine facetgewrichtjes op de wervels in zo gezond mogelijke conditie bewaren. De wervelkolom is nl. een indrukwekkend mechanisme van de schepping waarin beweging kan worden gebracht door niet minder dan 140 spieren, een dui-

ugpijn komt veel voor. Heel veel zelfs zodat er speciale rugklinieken bestaan. De rug is meer dan een anatomische zuil die het lichaam rechtop moet kunnen houden. Het is een beenderstelsel van afzonderlijke wervels bij elkaar gehouden door spieren en ligamenten, van elkaar gescheiden door sponsachtige soepele schijven met een kern. Dat beenderstelsel moet het zenuwstelsel beschermen dat vertrekt in de hersenen en eindigt in elk orgaan van het lichaam. Zoals Nobelprijswinnaar Pavlov zei, is „het zenuwstelsel de opperste bevelhebber van de gezondheid.” Mensen die een zwaar ongeval hebben gehad en daardoor verlamd zijn zonder nochtans grote uitwendige letsels, kunnen dat bevestigen. De rug is dus meer dan een soort bewegende stok in het lichaam. Redenen genoeg dus om er heel goed voor te zorgen.

50

SANA nr 41

SANA nr 41

51

langdurig recht moeten staan, moeten beslist de bekkenkanteling oefenen, om geregeld de rug te ontspannen. Af en toe één been ergens hoger steunen, is ook een welgekomen ontspanning voor de rugspieren.

- Een zacht bed is een zoet marteltuig voor de rug. Zo slaap je continu met ingezakte rug. Slaap liever op een zeer harde matras, of desnoods op een plank, dan blijft de rug tenminste recht, ook tijdens de slaap.

- Stress heeft uiteraard een rechtstreekse invloed op de tonus van de spieren. Overspanning kan zich gemakkelijk uiten in rugklachten.

- Verkeerd tillen is oorzaak van veel ruglijden. Als je vijftig kilo optilt met rechte rug, dan is de rug ook maar met 50 kilo belast, maar doe je dat met gebogen rug, dan kan op een bepaalde plaats de belasting op de rug oplopen tot 500 kilo, gezien het hefboomeffect. Moordend!

- Artritis of ontsteking van een gewricht die niet wordt behandeld, tast de wervelkolom aan. Het bekendste gevolg is spondylitis ankylosans, waardoor de wervelkolom compleet kan verstijven. zendtal ligamenten en 150 gewrichten. Als van de natuurlijke opdracht wordt afgeweken kan met één klein deeltje iets misgaan en dat vertaalt zich in pijn, bewegingshinder of -beperkingen, uitvalsverschijnselen, of zelfs complete verlammingen. Reden te meer om een ideaal leefpatroon voor onze wervelkolom na te streven. - Gebrek aan beweging is vrijwel de belangrijkste fout. De tonus van de spieren neemt af en vaak gaat dit gepaard met een toename van het lichaamsgewicht. Slappe spieren en overgewicht betekenen een enorme belasting voor het lichaam. Dagelijks de juiste oefeningen doen om spieren en ligamenten te verstevigen is geen overbodige luxe, maar pure noodzaak. - Verkeerde houdingen zijn een ander probleem. We moeten leren een goede bekkenkanteling te oefenen. Daardoor worden de onderste wervels ontlast en help je mee lumbago en hernia te voorkomen. Probeer een ideale werkhouding te zoeken, hetzij rechtstaand hetzij zittend, zodat de ruggenwervels in ideale positie blijven en niet constant onder druk staan. Als je aan een computer zit, zak niet door, maar ga met rechte rug op de stoel zitten. Zet het scherm niet te laag, anders kromt de rug te veel. Verkoopsters en leraars die vaak

52

SANA nr 41

- Osteoporose is een vermindering van botdensiteit meestal als gevolg van hormonale storingen na de menopauze. Flinke beweging tijdens de puberteit kan de densiteit goed doen toenemen, zodat op latere leeftijd minder risico voor osteoporose bestaat. Een gezonde hoge leeftijd, begint al vanaf de jeugd! - Een hernia komt heel veel voor: gebrek aan training en spiertonus, plus houdingsfouten en het verkeerd heffen van veel te zware lasten. Als de tussenwervelschijf vervormt bij een discusprolaps, kan druk op de zenuwbaan ontstaan en erge pijn optreden, maar ook uitvalsverschijnselen. Maar een discus hernia waarbij een breuk ontstaat in de kern, kan ontzettend pijn doen! Meteen ingrijpen, of uiteindelijk kan verlamming ontstaan. Alweer kunnen aangepaste dagelijkse oefeningen dit probleem helpen voorkomen.

- Rugoefeningen zijn ideaal. Stappen is goed. Zwemmen is goed, vooral rugcrawl, maar schoolslag is niet goed, want dat verzaakt een te grote lordose of holte in de lendenstreek. Wie met al deze punten rekening houdt en vooral dagelijks volgende ideale oefeningen uitvoert, krijgt een ijzersterke rug en zal tot op hoge leeftijd soepel en gezond blijven. Schoenenmode is misdadig

Veel podologen klagen over de huidige schoenenmode. Zelfs bij jonge meisjes komen al misvormingen aan de voet voor, ten gevolgde van een foute schoenenkeuze. Betty Waterschoot, voorzitster van de Belgische Vereniging voor Gespecialiseerde Voetverzorgers zegt: "Door tieners hoge hakken te laten dragen, lopen ze blijvende aandoeningen op, zoals een doorgezakte voorvoet. Ook schoenen van jongere kinderen die nog geen hakken dragen, zijn dikwijls niet stabiel genoeg, waardoor het kind zijn voet niet normaal kan afrollen en insufficiëntie aan enkel en voorvoet ontwikkelt. Later leidt dat onvermijdelijk tot klachten aan de knieën en de rug. Ook X-benen komen meer en meer voor als gevolg van slecht schoeisel. Permanent sportschoenen dragen, geeft de voet te weinig steun. Goed schoeisel kiezen, is van groot belang om later rugklachten te voorkomen.” Jos van Landuyt

- Scoliose is meestal het gevolg van houdingsfouten tijdens de jeugd. Te zware boekentassen dragen is verkeerd. Schakel liever over op rugboekentassen voor de kinderen. - Hoge hakken kunnen mooi zijn en van een vrouw een halfgodin maken, maar ze zijn niet gezond voor de rug. Eigenlijk mogen hakken niet hoger zijn dan 5 cm en als je wil „afbouwen” moet dat geleidelijk gebeuren.

SANA nr 41

53

Korspelsesteenweg 86 - 3581 Beverlo Tel.: 011/40.14.07 www.brouwland.com Openingsuren :

NATUURWINKELTJE MARGRIET Achter d’Hoven 11 - 2990 Wuustwezel Openingsuren: di - vrij: 9u - 12u en 13u30-18u woe - zat: 9u - 12u en 13u30 - 17u dond: 13u30 -18u zondag- maandag en donderdagvoormiddag gesloten mail: [email protected]

Advertentie

DE MARETAK

natuur- en dieetvoeding, lichaamsverzorging

9.30 9.30 9.30 9.30 9.30

12.30 12.30 12.30 12.30 12.30

Zaterdag:

9u tot 18u

9u tot 17u

‘T KRUIDENVROUWKE Stationsstraat 108 3400 LANDEN Openingsuren: woensdag van 12u30-13u00 14u00-18u00 donderdag tot zaterdag 10u00-12u00 14u00-18u00 T: 0495/40.33.49 en 0496/54.43.81

DE NATUURSTER - Buntjens Lizzy Diesterstraat 18 3980 Tessenderlo Openingsuren: Maandag-zaterdag 9u30-12u30 13u30-18u00 Donderdag sluitingsdag T: 0496/60.80.97

Openingsuren: ma: di: wo: do: vrij: za:

Maandag - vrijdag:

13.30 13.30 13.30 13.30 13.30 13.30

18.00 18.00 18.00 18.00 18.00 18.00

Essentiële oliën

De Merodelei 36 - 2300 Turnhout Tel.: 014/42 47 63 Openingsuren: van maandag t/m zaterdag 09u30 - 18u00

54

SANA nr 41

te bestellen bij

www.boverte.be

SANA nr 41

55

Frangulabiose helpt natuurlijk! Bijzondere eigenschappen: • 1 miljard actieve bacteriën per capsule • Bouwt de darmflora op en versterkt haar, belangrijk voor de stoelgang • Het perfecte probiocitum voor u • Voor een regelmatige stoelgang • Maakt de ontlasting zachter • Effectieve natuurlijke samenstelling

Verkrijgbaar in de apotheek in 50 capsules met cnk-bestelcode 1785-187 of 100 capsules met cnk-bestelcode 1744-317

Voedingssupplementen zijn geen vervanging voor gevarieerde voeding.

Online bestellen gaat ook: www.boverte.be

56

SANA nr 41

www.fytobell.be

Of vraag ernaar in de betere natuurwinkel.

Gezonde kracht uit de natuur !

Advertentie

Trage stoelgang?