REGIOANALYSE: MARANHÃO

REGIOANALYSE: MARANHÃO 1.

Politiek-bestuurlijke omgeving Maranhão

De deelstaat Maranhão ligt in het noordoosten van Brazilië en de hoofdstad is São Luis. Maranhão heeft de tweede langste kust in het land en grenst aan de Braziliaanse deelstaten Piauí, Pará en Tocantins . Maranhão heeft een inwoneraantal van 6,7 miljoen mensen en is met een oppervlakte van 331.983,293 km2 de achtste grootste staat van Brazilië. De gouverneur Roseana Sarney (PMDB) en de vicegouverneur Joaquim Washington Luiz de Oliveira (PT) zijn de belangrijkste lokale bestuurders. De burgemeester van de hoofdstad São Luis is Edivaldo Holanda Junior (PTC)1. In het lokaal parlement is de politieke balans verdeeld tussen diverse partijen met een relatief kleine aanwezigheid van de PT, de partij van President Dilma Rousseff. In de stad Alcântara, 30 km van de hoofdstad São Luis is een lanceerbasis en het operationele centrum van het Braziliaanse Ruimte Agentschap gevestigd. Het agentschap werkt samen met Oekraïne. Hoeveel recentelijk geremd door de mondiale economische crisis, kent de deelstaat belangrijke economische groei mede dankzij zijn voordelige ligging in het noorden van het land en de haven Itaqui vlakbij de hoofdstad São Luis. Maranhão staat met een HDI van 0,639 op de 26e plaats van alle 27 deelstaten2. Tussen 2011 en 2014 heeft het PAC-2 (Federale Programma voor de Versnelling van de Groei) al R$ 13,3 miljard geïnvesteerd in de deelstaat Maranhão. Voor na 2014 zijn nog voor bijna R$ 40 miljard investeringen gepland. Het geld is onder andere nog bestemd voor investeringen in transport (R$ 159 duizend), energie (R$ 38 miljard) en andere sociale projecten. In Maranhão wordt ook gewerkt aan een raffinaderij van Petrobrás waar door PAC-2 nog R$ 38 miljard in zal worden geïnvesteerd. Deze zal in 2017 in gebruik worden genomen en een van de grootste raffinaderijen worden in de wereld. 3 Ook bestaat het programma “Viva Maranhão” waarvoor tussen 2013 en 2016 R$ 3,8 miljard beschikbaar is mede dankzij de hulp van de Ontwikkelingsbank. Dit wordt ingezet verdeeld over 11 thema’s voor verbeteringen van gezondheid, sanitaire voorzieningen, mobiliteit, onderwijs en veiligheid van de deelstaat. Belangrijke onderwerpen waar de deelstaat overheid zich op richt is het ontwikkelen van de toeristische branche, van de (agro)industrie en het verbeteren van de woonomstandigheden van de bevolking. Verschillende programma’s zijn gestart zoals het programma “Maranhão, único!” met als doel de deelstaat als toeristische bestemming te positioneren en het programma “Maranhão Profissional” om het gemiddelde opleidingsniveau van de deelstaat te verbeteren.4 Maranhão staat op de 25e plek van de 27 deelstaten als het gaat om het algemene bestuursbeleid. Wat betreft politieke stabiliteit en veiligheid scoort de deelstaat goed. Maranhão scoort echter slecht als het gaat om bureaucratie, duurzaamheid en innovatie en er is gebrek aan gekwalificeerd personeel en aan infrastructuur. De deelstaat scoort op landelijk niveau gemiddeld wat betreft thema’s zoals corruptie, investeringen en als het gaat om het aantrekken van buitenlands kapitaal5. Op het gebied van transparantie staat de deelstaat op de 17de plaats (2012)6. Maranhão kent veel sociaaleconomische problemen. Zo is het aantal analfabeten hoog en zijn kindersterfte, ondervoeding en het gebrek aan sanitaire voorzieningen verontrustende kwesties. Maranhão is de grootste ontvanger van Bolsa Família (een nationaal programma dat rechtstreeks geld uitkeert aan families die in extreme armoede 1

http://www.maranhao.gov.br/ www.pnud.org.br/ 3 http://www.pac.gov.br/pub/up/relatorio/0be58defa4035733825d20e4c6d0b967.pdf 4 http://www.ma.gov.br/index.php/agencia/publicacoes/ 5 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros. 6 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-da-transparencia 2

1

verkeren). Ook wordt de deelstaat geconfronteerd met toenemende woestijnvorming, vanwege ontbossing en steeds langere droogteperiodes. 2.

Economie en investeringen in Maranhão

Van de 27 Braziliaanse deelstaten neemt Maranhão de 16de positie in qua omvang van de economie. In 2010 was het BNP R$ 45,3 miljard (1,2 % van de totale Braziliaanse BNP). Het BNP per capita lag in hetzelfde jaar op R$ 6.888, het laagste in Brazilië. De hoofdstad São Luis is de 28e rijkste stad van Brazilië met een BNP van R$ 17,9 miljard7. Diensten maakten voor 67,1% deel uit van het BNP, agrobusiness voor 17,2% en industrie telde mee voor de overige 15,7% (2010) 8. Tussen de jaren 2002 en 2009 is het BNP van Maranhão met gemiddeld 5,3% gegroeid, ruim hoger dan de gemiddelde Braziliaanse economische groei van 3,5% over dezelfde periode9. In 2010 groeide de economie zelfs met 8,7%, waardoor het één van de snelst groeiende deelstaten van Brazilië is. Volgens cijfers van het IBGE leefde 47,8% van de bevolking van de deelstaat van een minimum salaris van R$ 465.00, 24,4% tussen 1 en 2, 19,4% van meer dan 2 minimum salarissen en blijkt dat 7% van de bevolking geen inkomen had10. De economie van Maranhão is voornamelijk gebaseerd op landbouw (soja, rijst, maïs), toerisme, metaal- en mijnbouwproducten met een belangrijke aanwezigheid van midden-en kleinbedrijven. De deelstaat heeft een importoverschot van meer dan US$ 4 miljard: US$ 3 miljard export tegen US$ 7 miljard import. De Verenigde Staten, China, IJsland en Spanje zijn de belangrijkste afzetmarkten, respectievelijk US$ 465 miljoen, US$ 393 miljoen, US$ 240 miljoen en US$ 233 miljoen. In 2012 exporteerde Maranhão voor US$ 63,7 miljoen naar Nederland (0,42% van de totale export van US$ 15 miljard naar ons land). Dit getal valt hoogstwaarschijnlijk laag uit omdat een deel van de export cijfers zijn geregistreerd in de buurdeelstaat Pará via het bedrijf Vale. De belangrijkst exportproducten vanuit Maranhão naar ons land waren in 2012 sojabonen (72,6%), ijzererts (19,8%), aluminium (5%), rutin (1,3%) en katoen (1,2%). In 2012 importeerde Brazilië uit Nederland voor US$ 3,1 miljard in 2012. De deelstaat Maranhão importeerde voor ruim US$ 883 miljoen uit Nederland in hetzelfde jaar. Geïmporteerde producten waren vooral verschillende types benzine (94,8%) en kerosine (4%), geïmporteerd door Petrobrás. Verder importeerde Maranhão in kleinere hoeveelheden ammoniumnitraat en superfosfaat11. Nederland is het derde land waaruit de deelstaat Maranhão in hetzelfde jaar het meest importeerde. De deelstaat heeft een nog onderontwikkelde industrie en fungeert voornamelijk als in-en uitvoer regio. Zo is Maranhão de grootste exporteur van ijzererts en aluminium in Brazilië (onder andere via de haven van Rotterdam). Petrobrás is verantwoordelijk voor 80,4% van de import van de deelstaat (benzine en kerosine), omdat het bedrijf geen olieraffinaderij in deze staat bezit. De bouw van een olieraffinaderij in deze deelstaat staat echter gepland, zodat in de toekomst de handelscijfers aanzienlijk zullen veranderen. De top 3 individuele exporteurs in 2012 uit Maranhão zijn: 1. Vale S.A - 17,5% van de totale export (Mijnbouw); 2. Bunge Alimentos S.A. - 11,3% (Agrobusiness); 3. Alcoa World Alumina Brasil LTDA - 10,1% (Aluminium). De top 3 individuele importeurs in 2012 uit Maranhão zijn: 1. Petrobrás - 80,4% van de totale import (Energie en brandstoffen); 2. UTE Porto do Itaqui S.A - 2,9% (Transport); 3. Vale S.A. - 2,7% (Mijnbouw).12 De overheid van Maranhão voorziet een publieke en private investeringen van ruim R$ 130 miljard tussen 2010 en 2020 in de mijnbouw (goud en ijzer), de agro-industrie en de productie van cellulose, olie, gas en bio-energie. Voor investeringen in de toeristische sector is door de PAC-Historico R$ 150 miljoen vrijgemaakt. Maranhão maakt veel gebruik van de “corredor Centro-Norte” om het achterland te bereiken. Zeven deelstaten kunnen bereikt worden via verscheidene waterwegen, twee spoorwegen (naar het zuidoosten en westen van Brazilië) 7

ftp://ftp.ibge.gov.br/Pib_Municipios/2010/pdf/tab01.pdf ftp://ftp.ibge.gov.br/Contas_Regionais/2010/contasregionais2010.pdf 9 http://www.ipece.ce.gov.br/publicacoes/ipece-informe/Ipece_Informe_20_dezembro_2011.pdf 10 Síntese de indicadores sociais: uma análise das condições de vida da população brasileira. IBGE, 2010 11 http://aliceweb2.mdic.gov.br/ 12 Ministério de Desenvolvimento, Indústria e Comercio Exterior. 8

2

en snelwegen. Hierbij speelt de haven van Itaqui, de diepste in Brazilië, dicht bij de hoofdstad São Luis een belangrijke rol. Het havencomplex transporteerde in 2011 meer dan 15,7 duizend ton; de tweede grootste Braziliaanse haven wat betreft vrachttransport.13 De deelstaatoverheid heeft een investering van R$ 6,3 miljard voor de komende 20 jaar gepland om de capaciteit van het havencomplex uit te breiden naar 150 miljoen ton per jaar. Onderdeel van het havencomplex zijn twee privé terminals; Ponta da Madeira (van het bedrijf Vale) en Porto da Alumar (van het bedrijf Alumar). Beide bedrijven werken aan de uitbreiding van hun complexen met een waarde van respectievelijk R$ 31 miljard (onder andere verdubbeling van een vrachtspoor) en R$ 5,2 miljard. Verder wordt er gewerkt aan de haventerminal Mearim (Terminal Portuário do Mearim) 60 km ten zuiden van de hoofdstad, die rond de R$ 4,5 miljard zal kosten. Voorts voorziet men een investering van R$ 3,2 miljard om het spoor van Açailândia (ten zuidwesten van Maranhão) door te trekken naar Barcarena (dicht bij de hoofdstad van de deelstaat Pará). Deze zal een lengte hebben van 477 km, waardoor de Noord-Zuid spoorverbinding in Brazilië wordt voltooid. Het kan zijn dat vrachttransport via de haven van Itaquí hierdoor wordt benadeeld. De treinverbinding (Transnordestina) tussen São Luis en Pernambuco (via Fortaleza) zal het transport van goederen verder zal faciliteren en de deelstaat toegankelijker maakt. Een belangrijke vervoersroute is de waterweg tussen Belém en de stad Peixe in de deelstaat Tocantins, die langs de steden Imperatriz en Estreito ten zuiden van de deelstaat Maranhão loopt . In 2020 moet deze route compleet bevaarbaar zijn14. Voorts bestaan er plannen (verre van concreet) om de waterweg van Parnaíba, op de grens ten oosten van de deelstaat, verder te ontwikkelen om deze te integreren als transportroute in de regio (1491 km). Onderdeel van deze plannen is de bouw van een nieuwe haven (Luis Correia) op de grens van de deelstaten Maranhão en Piauí. De deelstaat telt 27 luchthavens. De luchthaven van São Luis (Marechal Cunha Machadao) staat op de 20e plaats wat betref passagiers vervoer in Brazilië 15. Het vliegveld van Imperatriz in het zuiden van de deelstaat is ook een belangrijk knooppunt voor de regio en deze zal in de toekomst groeien mede door de ontwikkeling van de industrie en landbouw in het zuiden van Maranhão. Maranhão biedt verschillende fiscale voordelen aan bedrijven, zoals het Incentive Program voor Industriële en Technologische Activiteiten van Maranhão, om de oprichting en uitbreidingen van industrie en agro-industrie te bevorderen. Meer informatie kan gevonden worden op de website van het secretariaat van financiën van de deelstaat16. Daarnaast bieden de Braziliaanse overheidsinstellingen SUDENE (Agentschap voor de Ontwikkeling van het Noordoosten) en SUDAM (Agentschap voor de Ontwikkeling van het Amazone gebied) fiscale voordelen bieden aan bedrijven die zich in de deelstaat Maranhão willen vestigen. Door de ligging van Maranhão tussen het Noordoosten van het land en de Amazone komt de deelstaat in aanmerking voor subsidies van beide ontwikkeling agentschappen. Belangrijke brancheorganisaties in Maranhão zijn: Federação das Indústrias do Estado do Maranhão – FIEMA FAEMA (biedt ondersteuning aan industrieën), Federação da Agricultura e Pecuária do Maranhão – FAEMA (biedt ondersteuning aan agrofood bedrijven).

13

http://www.portodoitaqui.ma.gov.br/ http://www.antaq.gov.br/portal/PNIH/ApresentacaoPNIHLancamento19Fev2013.pdf 15 http://www.infraero.gov.br/index.php/br/estatistica-dos-aeroportos.html 16 http://portal.sefaz.ma.gov.br/portalsefaz/jsp/pagina/pagina.jsf?codigo=1548 14

3

3.

Overlap met Nl-se topsectoren

Nederlandse bedrijven hebben nog weinig interesse voor de deelstaat Maranhão. Vooralsnog is Maranhão een deelstaat waar op regionaal en nationaal niveau veel in wordt geïnvesteerd. Er liggen echter enkele mogelijke kansen voor Nlse bedrijven in de sectoren havens & logistiek, agrofood, water, afvalverwerking, windenergie, olie en gas en lucht en ruimtevaart. Havens, binnenvaart & logistiek De voorziene private en publieke investeringen in en rond de haven van Itaquí vlakbij de hoofdstad São Luis zijn enorm en als tweede diepste haven van de wereld biedt de regio veel mogelijkheden. Ook wordt de deelstaat verder ontsloten en verbonden met de rest van het land door investeringen in waterwegen, sporen en snelwegen waarin de haven een belangrijke rol speelt. Ook is de strategische locatie van de deelstaat van belang. Kansen: • • • •

Baggerwerkzaamheden bij de haven van Itaquí met de bouw van nieuwe aanlegplaatsen. Bouw en onderhoud van schepen. Samenwerkingen op het gebied van havenbeheer en multimodaal transport. De deelstaat is op zoek naar technologie en kennis wat betreft verkeersmanagement.

Agrofood Maranhão is de achtste grootste sojabonen producent in Brazilië met een productie van ongeveer 1,7 miljoen ton in 2012 (een groei van 5,1% vergeleken met 2011). Ook heeft de deelstaat de tweede grootste veestapel van het Noordoosten (elfde op nationaal niveau) met meer dan 7,3 miljoen runderen en buffels naast 7,2 miljoen kippen en is een belangrijke producent van granen (maïs en rijst) en suikerriet. Kansen: • •

Technologieën voor visvangst en optimalisering van de productieketen. Ontwikkeling van een referentielaboratorium voor melk- en zuivelproducten in Maranhão en het verstrekken van trainingen en certificeringen aan lokale ondernemers (zoals aangegeven door het Secretariaat van Wetenschap en Technologie: SECTEC).

Water Slechts 72,5% van de stedelijke bevolking in Maranhão heeft toegang tot schoon drinkwater en maar 16,2% tot een riolering. Naast de toenemende droogte in de deelstaat is er bij distributie een waterverlies van 67,9%17. Volgens het Secretariaat van Planning is R$ 3,6 miljard nodig om de gehele deelstaat van drinkwater te voorzien. Er wordt echter slecht $ 323 miljoen geïnvesteerd tot eind 2014 voor de verbetering van de sanitatievoorzieningen in 93 gemeentes. Kansen: • • •

De deelstaatoverheid gaf aan behoefte te hebben aan een geïntegreerd plan voor drinkwaterbehandeling en afvalwaterzuivering in de deelstaat. Er liggen kansen voor Nederlandse bedrijven m.b.t. technologie voor de opslag en hergebruik van water. In het noordwesten van de deelstaat zijn dijkennodig om de expansie van mangroven tegen te gaan, om het zoetwaterniveau te verhogen en de lokale ondernemers te beschermen tegen overstromingen.

Afvalverwerking Volgens een studie van het Publieke Ministerie van Maranhão wordt 97,7% van het afval in de deelstaat niet verwerkt. Ontwikkelingen op dit gebied zijn beperkt en er is behoefte aan een regionaal afvalbeheerplan voor de gehele deelstaat zoals aangegeven door het Secretariaat van Technologie. Kansen: • 17

NLse bedrijven actief in de afvalverwerking ook m.b.t. de ontwikkeling van een afvalbeheerplan.

http://www.snis.gov.br/

4

Windenergie Maranhão heeft een huidige capaciteit van 6.899 Mw voor het opwekken van energie en dit wordt verhoogd naar 7.571 Mw. Met betrekking tot windenergie wordt er de komende jaren R$ 4,5 miljard geïnvesteerd in het Noordoosten van de deelstaat (gemeentes Tutóia, Paulino Neves en Barreirinhas) met een capaciteit van 1.500 Mw. Kansen: •

Nl bedrijven gespecialiseerd in windenergie.

Olie en gas De deelstaat voorziet tussen 2012 en 2017 investeringen tot R$ 44,9 miljard in de olie en gas sector. Ook is er offshore olie gevonden in de bassins Pará-Maranhão en van Barreirinhas. Het bassin Pará-Maranhão alleen al heeft een gemiddelde productie capaciteit van 447 miljoen boe (Barrel of oil equivalent). De totale aardgas vondsten in de deelstaat komen neer op 30% van de huidige vraag hiernaar in Brazilië.18 Men verwacht dat er nog meer velden zullen worden ontdekt. Kansen: • •

Er liggen kansen voor Nederlandse bedrijven voor de exploratie en productie van olie en gas. Ook liggen er kansen wat betreft raffinage, destillatie en verwerking en kennis op het gebied van transport en distributie, alsmede voor de scheepbouw.

Lucht- en ruimtevaart In de stad Alcantâra, vlakbij de hoofdstad São Luis, zijn een lanceerbasis en het operationele centrum van het Braziliaanse Ruimte Agentschap gevestigd. Kansen: •

Technische wetenschappelijke samenwerking tussen Nederland en Brazilië

Meer informatie: Nederlandse ambassade te Brasilia Economische afdeling [email protected]

18

http://www.sedinc.ma.gov.br/paginas/view/menu.aspx?id=93&p=38#.UpN_-qzdDco

5